Pag-alagad sa Diyos Ingong Pamilya
Sumala sa giasoy ni Otto Rittenbach
SI Carol ug ako naminyo sa Nobyembre l951. Sa sunod tuig ang among unang anak, si Brenda, natawo. Sa sunod unom ka tuig nakabaton kamig lima pa ka anak—si Rick sa Hulyo 1954, si Rhonda sa Hunyo 1955, si JoDene sa Mayo 1956, si Wayne sa Hunyo 1957, ug si Kenan sa Hulyo 1958. Niadto ako 27 pa lamang ug si Carol mao pay pag-23. Sa pagkamatuod, mabug-at nga mga responsabilidad sa pamilya alang sa batan-ong magtiayon!
Karong adlawa, kami mapasalamatong kaming tanan nahiusa sa pag-alagad sa Diyos. Si Rick nagaalagad sa Bethel, ang hedkuwarter sa kalibotan sa mga Saksi ni Jehova sa Brooklyn, New York. Si Carol ug ako, kauban sa among batabatang mga anak, si Wayne ug Kenan, anaa sa Watchtower Farms duolag 95 milya (150 km) amihanan sa Brooklyn. Ug si Brenda, Rhonda, ug JoDene matag usa nakatapos sa Watchtower Bible School of Gilead ug karon mga misyonaryo—si Brenda sa Tungang Sidlakan ug si Rhonda ug JoDene sa Colombia, Amerika del Sur.
Wala gayod kami magdahom nga ang tibuok namong pamilya makabaton niining talagsaong mga pribilehiyo sa pag-alagad. Kami usa lang ka batan-ong magtiayon nga daghag anak nga naningkamot sa among maarangan sa pagsagnunot sa mga direksiyong among nadawat gikan sa Diyos pinaagi sa iyang Pulong ug sa makita nga organisasyon. Kadto dili sayon sa kanunay. May lisod nga mga panahon. Apan mouyon kaming tanan nga ang pag-una sa pag-alagad sa Diyos misangpot sa among pagkinabuhi sa tugob ug magantihong mga kinabuhi. Pasaysaya ako sa daklit mahitungod sa among kagikanan ug pagmatuto sa among pamilya.
Pagkakat-on sa Kamatuoran sa Bibliya
Ako natawo sa 1930 sa usa ka uma sa kapatagan sa North Dakota, ang ika-13 sa 14 ka anak. Ang mga Nylen, laing mag-uuma nga pamilya, nagpuyo sa mga upat ka milya (6 km) ang kalayo. Sila nailhan sa komunidad ingong mga Saksi ni Jehova, bisag sila dili pa bawtismado ug dili regular nga nagtambongan sa mga tigom sa kongregasyon.
Sa pag-atiman sa buluhaton sa uma, ako kanunay moduaw sa ilang uma ug akong nakaila si Carol Nylen. Miusbaw ang among relasyon, ug sa wala madugay pagkatapos ni Carol sa hayskul kami naminyo. Duha ka bulan sa ulahi, sayo sa 1952, ako nakuhang sundalo ug migugol ug duha ka tuig sa armi, apil ang 14 ka bulan sa Alemanya
Sa nahiuli ako gikan sa Alemanya, miabang kamig usa ka uma sa mga un-kuwarto sa milya (.4 km) gikan sa mga Nylen. Wala kamiy salapi mao nga kami mikuha sa FHA (Farmers Home Administration) nga mga pahulam aron ipalit sa usa ka panon sa gatasang mga baka ug pila ka makinarya sa uma. Ang pagpanguma niadtong mga adlawa makahurot ug panahon. Bisan pa niana, tungod sa pagdasig ni Carol ug sa akong mga ugangan nga niadto aktibo nang mga Saksi, ako midawat sa usa ka pagtuon sa Bibliya sa balay. Kadto matinumanong gidumala uban kanako sa igsoong lalaki ni Carol si Roland. Uban sa dugang espirituwal nga tabang gikan sa mga pagduaw sa mga magtatan-aw sa sirkito ug sa ubang Saksi, ako sa kataposan nakahimog pagpahinungod kang Jehova, ug ako nabawtismohan sa Agosto 1956.
Usa ka Kugihang Kauban
Ang kinabuhi sa uma niadtong mga adlawa walay daghang modernong mga kasangkapan. Pananglitan, ang among giabangang balay sa uma walay tubig sa gripo ug sulod-balay nga mga tubo mao nga ang tanang tubig kinahanglang dad-on gikan sa poso, ug kinahanglang mogawas kami sa paggamit sa kasilyas. Kami may pipila ka adorno sa balay, apan kami nabuhi sa kon unsay among nabatonan ug kon unsay gihatag kanamo. Si Carol nahimong batid kaayo sa pag-adorno sa balay nga bisan ang mga tag-iya miingong ang balay nahisamag balay sa monyeka. Siya nagtahi usab sa mga sinina sa tanang bata, nga sa panguna gikan sa daang mga sinana nga gihatag kaniya. Ug sa subsob motabang siya sa mga buluhaton sa gawas, apil ang paggatas sa mga baka, nga among gibuhat pinaagig kamot.
Sulod niadtong mga tuiga si Carol, kansang inahan sa nangagi magtutudlo sa eskuylahan, nakahimog kahibulongang trabaho sa pagbansay sa mga bata. Dugang pa, ang pagbasa sa Bibliya ug mga basahon sa Watchtower nagsilsil kanamo sa bili sa pagbansay sa among mga anak sukad sa pagkabata. (2 Timoteo 3:15) Busa, nga regular sa matag buntag gikan sa mga alas 9:30 hangtod 11, ang usa ka tumoy sa among gamayng kusina nahimong eskuylahan. Apil sa labing sayong mga mahinumdoman sa tanang kabataan mao nga sila manglingkod sa gagmayng pulang mga silya nga magsemisirkulo sa usa ka pisara. Karong adlawa, ang maong mga sesyon sa pagtudlo mahinumdoman sa mga bata nga may kahimuot. Ang mga bata pa nakatuon sa paglingkod nga hilom ug nangiyugpos sulod sa abot sa usa ka oras. Tapos niadto sila andam na alang sa ilang regular nga pahulay sa udto.
Sa panahong ang mga bata mga usa ka tuig ug tunga sa edad, sila aktibong mga entrante. Gitudloan sila ni Carol sa alpabeto ug kon unsaon pagbasa ug pagsulat pinaagi sa paggamit sa ginamag-balay nga mga tarheta. Iya usab silang gitabangan sa pagsag-ulog mga pasukaranang teksto sa Bibliya, ingon man sa mga ngalan sa apostoles, ug giasoy kanila ang mga estorya sa Bibliya uban sa praktikal nga mga pagtulon-an nga gitudlo niadto. Makaiikag ang pagsud-ong unsa ka dali ug unsa ka daghan ang nakat-onan sa among mga bata sa linghod kaayong edad. Tingali dili motuo ang pipila apan sila nakapahayag na sa mga ngalan sa tanang 66 ka basahon sa Bibliya sa panahong sila usa ka tuig ug tunga sa edad, ug sa pag-edad ug duha o tulo ang matag usa kanila makabasa na.
Dugang pa, kami may regular nga pagtuon sa Bibliya nga niana among andamon ang mga bata sa mga leksiyon nga tun-an sa among regular nga mga tigom sa kongregasyon. Hinuon, kadto nagkahulogan sa pagputolputol sa materyal aron sila makasabot niadto, ilabina sa dihang kami nagtuon sa librong “Your Will Be Done on Earth,” ug sa ulahi ang “Let Your Name Be Sanctified,” ingon man ang mga leksiyon sa magasing Watchtower. Kadtong pagbansaya nakatabang sa kabataan dili lamang sa pag-uswag sa espirituwalidad kondili sa pagpanghawod usab sa eskuylahan.
Pagsulbad sa mga Suliran
Apan, bisan pa sa tanan namong paningkamot, dili hapsay ang tanan sumala sa gusto unta namo. Pananglitan, sa nahiuli si Brenda gikan sa una niyang adlaw sa eskuylahan, kami mahinamong nangutana kaniya sa iyang adlaw sa eskuylahan. Usa sa among mga pangutana mao ang bahin sa pagsaludar sa bandera. Mitubag siya, “Oy, wala, wala ako mosaludar sa bandera; mihimo lang ako sa panumpa.” Dayag, may nakulang sa among pagtudlo!
Unya may higayong ang linutong pabo gisilbi sa kapeteriya sa eskuylahan una sa bakasyon sa Thanksgiving. Si Rick, kinsa niadto diha sa unang grado, wala mokaon niadto. Tapos lang sa mapugsanong pagpatin-aw sa magtutudlo nga kadto dili Thanksgiving Day ni tinuod nga pagpangaong Thanksgiving, ug tapos sa pagtelepono kang Carol nga ang konsensiya ni Rick mitugot kaniya sa pagkaon niadto.
May mga suliran usab sa laing matang, mga sulirang dili kami makatuo nga motungha, apan nagailustrar sa daotang mga hilig sa batan-on. (Genesis 8:21; Proverbio 22:15) Sa tersero grado si Rhonda buot makabatog ginama-daan, pinalit sa tindahang jaket. Busa siya nagmaomao sa usa ka estorya nga miingon ang magtutudlo nga siya kinahanglang may jaket sa pagka Mayo 1! Kami hapit niyang makombinsir.
Unya diha ang kabahin sa pagpangawat. Sa dihang si Wayne ug Kenan diha sa segunda ug tersero nga mga grado, sila nanguhag dulse gikan sa talad sa magtutudlo. Sa among nasayran kadto, kami nakigpangatarongan kanila, nga misulay sa pagpagawas kon unsay diha sa ilang kasingkasing nga mitukmod kanila sa pagbuhat niadtong daotang butang. Amo silang gipabayad niadto pinaagi sa pagpalit ug dulse ug paghatag niana ngadto sa magtutudlo ug pagsugid kaniya sa ilang gibuhat. Among gisulayan ang paglangkat sa daotang mga motibo gikan sa mga kasingkasing sa among mga anak sa dihang kadto nailhan ug among gipaningkamotan ang pagpuli niana sa maayo ug putling mga motibo pinaagi sa pagpangatarongan uban kanila.
Gikinahanglan ang Bug-os nga Pagtagad
Among naamgohang sayo kaayo nga ang pagmatuto sa usa ka pamilya diha sa pag-alagad kang Jehova maoy usa ka karera nga nagkinahanglag bug-os nga pagtagad. Among nakaplagang ang mga bata kinahanglang mapuliki, nga hatagan sa panabot sa kahusay ug pag-eskedyul. Kinahanglan nga sila mahibalo kon kanus-a mobangon sa buntag, kon kanus-a ang kadiyut nga pahulay, kon kanus-a ang panahon sa pagkaon, ug uban pa. Kanang tanan kinahanglang isilsil samtang sila bata pa ug ipadayon ug pauswagon samtang sila magkadagko.
Among gisugdan ang pagtudlo sa among mga bata sa pagkamasinugtanon sa bata pa sila. Sa among hangyoon sila sa pagbuhat sa usa ka butang, bisan pag kadto sama ka yano sa, “Pangiyugpos,” o, “Lingkod,” among dahomon ug nadawat ang dihadihang pagsugot. Gitino namong ang matag sugo gituman. Ang maayong pagkontrol ug paggiya sukad sa pagkabata hangtod sa pagkahamtong nakapakunhod ug dako sa mga suliran sa kaulahiang panahon. Ang usa ka batasang among gihimo sa ilang pagkabata mao ang pagputos sa among mga bata kon panahon na sa ilang pagkatulog, sama nga si Jesus giputos ingong bata. (Lucas 2:7) Kadto nakatabang sa pagbati nila sa kasegurohan ug paghikatulog halos dihadiha.
Sukad sa linghod kaayong edad amo usab gitudloan ang mga bata sa pagtrabaho. Ilalom sa mabinantayong mata sa akong asawa, sila nakatuon sa pagpunit sa mga butang, sa paghugas sa mga plato, ug pagpilo sa mga sinina. Sa ulahi sila nakatuon sa pagsursi sa medyas, pagtaod sa butones, paglutog tinapay, pagtanom ug pagbunglay sa hardin, ug pagtabang sa pagdelata ug pagyelo sa mga abot niana. Nakat-onan sa mga batang lalaki ug babaye kanang tanang butang. Sila nakatuon usab sa paghimog ginagmayng mga alayohon sa balay, sa pagpintal, ug paghupot sa tugkaran nga nindot tan-awon. Gitudloan namo sila nga mahimong bug-os sa bisan unsang ilang buhaton, sa pagbuhat ug maayong trabaho, ug among gitino nga kana ilang gibuhat. Kana nagkinahanglag panahon, apan kana may dakong balos sa kaulahiang katuigan.
Nasabtan usab namo ang panginahanglan sa kalingawan. Hinuon, kadto talagsa rang mag-apil sa telebisyon. Ngani, ang among pamilya mihimo sa gikahiusang desisyon nga DILI magbatog telebisyon. Ang among kalingawan kadaghanan nag-apil sa pagbuhat sa mga butang sa tingob—pagdula sa mga dula, pagpiknik, pagpahimulos sa mga kalihokan sa kongregasyon, ug pagtambong sa mga asembliya. Kadaghanan, maylabot sa pagbiyahe ngadto sa mga asembliya, among ieskedyul ang mga biyahe panahon sa bakasyon ngadto sa makaiikag nga mga lugar.
Sa kanunay among unahon ang espirituwal nga mga buluhaton. Sa sinugdan kinahanglang mobiyahe kamig 55 milya (90 km) padulong sa Kingdom Hall, ug ang mga tingtugnaw sa North Dakota mahimong grabe. Apan pinaagi sa paghimog rasonableng mga panagana ug kay gipanalanginan sa maayong panglawas, kami tagsa rang makapaltag tigom. Ang sirkitong mga asembliya maoy hinungdanong mga okasyon sa among mga kinabuhi, nga usahay maglangkit sa biyaheng 250 milya (400 km) aron makatambong sa tulo-ka-adlaw nga programa niadtong mga adlawa.
Ang pagsangyaw sa kanataran maoy regular nga bahin sa matag hinapos sa semana, walay sapayan sa -20° F. (-29° C.) nga panahon. Ang pila ka tawo tingali maghunahunang hinobra nga ang mga bata atua sa gawas nianang panahona, apan kadto nakatabang sa pagpasabot sa kabataan nga walay makababag sa among pag-alagad kang Jehova.
Pag-una sa Intereses sa Gingharian
Sa 1961 giatubang namo ang dakong desisyon sa dihang ang uma nga among giabangan ibaligya. Paliton ba namo ang uma, o mangita ba akog laing trabaho? Ang kinabuhi sa uma maayo alang sa mga bata, ug samtang magtubo ang mga batang lalaki kana mahimong ilang pangabuhian. Apan, sa paghatag nianag hustisya, ang uma mokuhag daghan sa among panahon, ug nangatarongan kaming kana mahimong lit-ag kanamo. Sa sayosayo ako gihatagan ni Papa ug gamayng yuta, nga dili dako aron umahon. Ako kadtong gibaligya ug mipalit sa usa ka sarol ug maylangkit nga kasangkapan ug misulod sa trabaho sa pagpangalot.
Mibalhin kami ngadto sa kanait nga lungsod sa Butte, North Dakota, nga ang populasyon duolag 200. Ako nangalot sa mga silong sa balay ug nag-instalar sa mga imburnal sa uma, ug nakatuon ako sa pagpahimutang sa mga haloblak ug pagtaod sa mga tubo. Sa pag-abag sa gamay rang kinitaan, ako nagdrayb usab sa bus sa eskuylahan. Bisan pa niana sa kanunay among gibati ang pagkamahunahunaon ug tabang ni Jehova kanamo samtang giuna sa among pamilya ang espirituwal nga mga butang. Bisan pa sa among pagkadako, kabos nga pamilya ug among pagpakigbisog usahay sa daotang mga klima, kami sa kanunay makatambong sa mga tigom sa kongregasyon ug sa mga asembliya, ug makaambit usab nga regular sa pagsangyaw sa kanataran.
Sa nahaigong panahon nakapalit kamig usa ka daang balay ug, sa tabang sa amahan ni Carol, nakaremodel niadto ngadto sa usa ka atraktibo kaayo bisan kasarangang balay. Ang usa ka kongregasyon naporma sa among lugar, ug kami nakapribilehiyo sa pagtabang sa pagtukod sa usa ka gamayng Kingdom Hall. Ingong resulta, kami sa maong panahon mobiyahe na lamag 15 ka milya (25 km) inay sa 55 ka milya (90 km) aron makaadto sa mga tigom. Sanglit gamay ang kongregasyon, kami may mga bahin sa mga tigom kada semana, nga nagpapuliki kanamo sa pagpangandam alang niana.
Sa daghan kaayong paagi among gibati ang pagtagad ni Jehova. Sa pag-ilustrar: Sa Marso 1965 ako gidapit sa pagtambong sa Tunghaan sa Ministeryo sa Gingharian sa South Lansing, New York, nga niadtong panahona mitaganag tibuok-bulang kurso sa instruksiyon alang sa Kristohanong mga ansiano. Apan ang sakyanan namo daan na ug dili kasaligan nga igo aron ang akong pamilya makaabot sa mga tigom ug sa asembliya sirkito samtang ako wala diha. Busa miadto kami ngadto sa kinadak-ang duol nga lungsod sa pagpangitag sakyanan. Kami nangita nga walay kalamposan sa dakong bahin sa adlaw sa dihang, mga 45 minutos una ako mopauli aron modrayb sa bus sa eskuylahan, ako mihapit sa usa pa ka kompaniya.
Gidala ako sa salesman ngadto sa ngitngit nga garahe sa ilalom sa yuta ug gipakitaan akog sakyanang sa akong hunahuna makaalagad sa among mga katuyoan. Gipadayag sa usa ka pagsulay nga pagdagan nga kadto maayog dagan, apan ang salesman miingon nga ang prisyo $300, nga sobra kay sa akong maabot. Samtang talilakaw na ako, miingon ang salesman nga ako pahulaton samtang suknaon niya ang manedyer kon unsay kataposang prisyo niadto. Nagpanuko ang manedyer, namalandong ug maukon-ukonong miingong $150. Kami nagkasabot ug akong gidala sa balay ang sakyanan.
Sa kaulahian niadtong tingpamulaka, lisod ang salapi. Bag-o pa akong nahibalik gikan sa Tunghaan sa Ministeryo sa Gingharian. Sayo pa kaayo aron mosugod sa pagtrabaho sa gawas kay may niyebe pa ang yuta. Ako may umaabot nga trabaho sa tabok sa kalye aron sa pagkalot alang sa linya sa tubig ug imburnal ug pagpatindog sa usa ka banyo ug panubo. Kana maoy sa kapin pa sa bulan una trabahoon. Apan usa ka adlaw, sa akong katingala, mitelepono ang among silingan. Miingon siyang buot niyang mohatag ug pasiunang bayad kanako nga $500 alang sa trabaho!
Sa 1967 ako gitanyagan ug usa ka trabaho sa usa ka lungsod nga mga 100 milya (160 km) ang kalayo. Akong gihukom nga dawaton kadto. Usa ka katarongan mao nga ang akong trabaho sa pagpangalot nagdala kanakong dugang ug dugang halayo sa balay, ug kadto diha na sa punto nga kinahanglang padak-on ko ug labi pang malangkit ako sa negosyo sa kapildihan sa espirituwal nga kalihokan. Busa gibaligya namo ang among balay ug mibalhin ngadto sa New Rockford, North Dakota, diin ako nahimong salesman sa abuno alang sa usa ka tindahan sa mga manggad sa umahan. Bisan tuod kadtong bag-ong trabaho wala mohatag kanakog kagawasan nga ginahatag sa kaugalingong trabaho, gihukom ko ang pagdawat niadto sanglit ang mga kabataan niadto dagko na ug nakasukad na sa Kristohanong dalan.
Usa ka Malipayong Pamilya Diha sa Bug-os-Panahong Ministeryo
Tungod kay wala dawata sa kabataan ang mga eskolarsip sa ilang paggraduwar, ang ilang mga magtutudlo ug uban sa komunidad naghunahunang ang ilang akademikanhong mga katakos giusikan. Apan, bisan pa sa mga pagpit-os sa pagpadayon sa ilang sekular nga edukasyon, sa pagkatapos sa hayskul ang matag usa kanila misulod sa bug-os-panahong ministeryo ingong payunir.
Gisugdan ni Brenda ang payuniring sa 1970, nga gisundan ni Rick sa 1972. Dayon misulod siya sa Bethel niadtong Disyembreha. Sa sunod tuig si Rhonda ug ang akong asawa misugod sa pagpayunir. Sa 1974 si JoDene ug ako mikuyog kanila sa payuniring nga buluhaton, ug sa sunod tingpamulak si Wayne nagdala sa gidaghanon sa mga payunir diha sa pamilya ngadto sa unom. Sa 1976 si Wayne misulod sa pag-alagad sa Watchtower Farms, apan si Kenan nakagraduwar na ug mao nga ang gidaghanon sa pamilya nga nagpayunir unom gihapon.
Sa mihukom ako sa pagpayunir, ang akong amo wala mosugot sa akong hangyo nga inoras nga trabaho, mao nga miundang ako sa trabaho sa tindahan sa mga manggad sa umahan. Ako dihadiha gipatrabahong drayber sa trak sa aseite, apan sa gipugos ako sa akong amo nga malangkit sa mga batasan sa negosyo nga malimbongon ako miundang usab niana. Apan, sa maong panahon ako nagpayunir na uban kang Carol ug sa kabataan, nga mao ang tinguha sa tibuok kong kinabuhi, busa walay bisan unsa ang makababag kanako sa maong panahon.
Sulod sa usa ka semana nga pag-undang sa akong trabaho, ako gitawag sa laing nagpatrabaho nga nangutana kon ako puwede bang motrabaho sa duha ka adlaw nga magserbisyo sa mga hurnohan. Katingad-anan? Dili gayod, kay dili ba nga kita gisaaran man nga kon atong unahon ang intereses sa Gingharian, kita pagaatimanon? (Mateo 6:33) Ang kabataan niadtong panahona ang matag usa may inoras nga mga trabaho, ug ang ilang pag-amot ngadto sa mga gastos sa panimalay nagpaposible sa among pagpayunir nga tingob ingong pamilya.
Unya, sa Hunyo 1977, si Carol ug ako uban kang Kenan gidapit ngadto sa Watchtower Farms. Ang pagkainahan ug ang pagbiya sa among balay ug sa tulo ka minahal nga mga anak babaye nakasakit sa kasingkasing sa akong asawa. Apan nangatarongan siyang kadto ang pagtultol ni Jehova ug tinuod nga dako kaayong pribilehiyo. Kadto usab ang pag-isip sa mga batang babaye, ug giawhag kami nga moadto. Sa sunod nga ting-init kami mipauli alang sa bakasyon, mibaligya sa among balay, ug mitabang sa among mga anak babaye sa pagbalhin ngadto sa ilang unang espesyal-payunir nga asaynment nga duolag 100 ka milya (160 km) ang kalayo.
Samtang ang mga batang babaye nag-alagad nga mga espesyal payunir sa Grand Island, New York, sila gitawag ngadto sa Watchtower Farms sa Agosto 1981 sa pagtrabaho uban kanamo hangtod sila misulod sa ika-72 nga klase sa Tunghaan sa Gilead nga misugod niadtong Oktubreha. Sa sunod Marso sila migraduwar, ug sa wala madugay silang tulo nagpadulong na sa usa ka misyonaryong asaynment sa Colombia, South America.
Si Rhonda ug JoDene sa gihapon atua sa Colombia, apan si Brenda naminyo sa usa ka klasmet sa Gilead sa Marso 1983 ug miduyog kaniya sa Tungang Sidlakan. Unya, sa Marso 1984, si Rhonda naminyo sa usa ka graduwado sa Gilead nga miduyog kaniya sa Colombia. Usab, ang matag usa sa mga batang lalaki nangaminyo sa buotang mga payunir nga karon nagaalagad kauban nila sa Brooklyn Bethel o sa Watchtower Farms. Mao nga ang among pamilya sa payunir miuswag ngadto sa 13, apil ang akong asawa ug ako.
Kaming tanan tinuod malipayong anaa sa bug-os-panahong pag-alagad sa atong Diyos, si Jehova, ug ingong pamilya kami nasayod nga sa pagpadayon sa pagpahimulos niining mga pribilehiyo sa pag-alagad, kinahanglang kami magagawi sa paaging takos sa maayong balita. (Filipos 1:27) Kami mapasalamaton sa maayong tambag nga gitagana ni Jehova pinaagi sa iyang makitang organisasyon, sanglit ang pagpadapat niini diha sa among mga kinabuhi ang misangpot sa among pagpahimulos karon ingong pamilya sa among mahimayaong bahandi sa pag-alagad karon.
[Hulagway sa panid 24]
Si JoDene, Brenda, ug Rhonda nakakat-on sa mga estorya sa Bibliya sa linghod nga panuigon
[Hulagway sa panid 25]
Si Wayne, Rick, ug Kenan—tanan nagaalagad karon sa Bethel