Bahin 5​—Gresya​—Ang Ikalimang Dakong Gahom sa Kalibotan

Sama sa usa ka matulin, may pako nga leopardo, migula si Alejandro gikan sa Gresya aron sa pagdaog sa Asia Minor (modernong-adlawng Turkey), Palestina, Ehipto, ug ang imperyo sa Medo-Persia hangtod sa utlanan sa India. Buot ka bang masayod pa ug dugang bahin ning tagsaong magdadaog ug kon unsay gisulti sa Bibliya bahin kaniya?

SA EDAD nga 20 pa lamang, napanunod sa batan-ong Alejandro ang trono sa Macedon. Sa milabay ang duha ka tuig, mituman sa plano sa iyang amahang si Philip, gisugdan ni Alejandro ang gubat sa pagpanimalos batok sa gamhanang mga Persianhon, kansang imperyo nahimutang sa sidlakan. Sa wala pa siya mihunong, nadaog na ni Alejandro ang kalibotan sa iyang panahon.

Kining maisogon batan-ong tigplano sa militar misilhig latas sa Asia Minor, Syria, Palestina, Ehipto, Babilonya, ug ang tibuok nga imperyo sa Medo-Persia hangtod sa utlanan sa karaang India! Giisip nga tingali mao ang labing banggiitang heneral sa karaang panahon, nailhan siya karong adlawa nga Alejandro nga Bantogan.

Sa pagkakatingalahan sa hamubo lamang nga panahon, ang Gresya nahimong ikalimang mga gahom sa kalibotan sa kasaysayan sa Bibliya—mas dako kay sa bisan unsang imperyo nga nauna niini. Sa unsang paagi nahitabo kining butanga? Sa unsang paagi nalangkit kini sa Pulong sa Diyos? Unsay kahulogan niini alang kanimo?

Gitagna Diha sa Propesiya sa Bibliya

Duha ka gatos ka tuig sa wala pa ang panahon ni Alejandro, sa wala pa malaglag ang Babilonya ug ang mga Medianhon ug ang mga Persianhon wala pa mahimong gahom sa kalibotan, ang propeta ni Jehova nga si Daniel gihatagan ug duha ka dakong matagnaong mga panan-awon nga naggambalay sa umaabot nga kasaysayan sa kalibotan. Dayon, human nga napukan ang Babilonya, siya nakadawat ug ikatulong tagna mahitungod sa mga butang nga mahitabo dugay pa sa iyang panahon. Gisulat ni Daniel kining butanga. Kining mga tagnaa, nga wala magsugod sa pagkatuman hangtod nga milabay ang mga duha ka siglo human niana, nasudlan sa espisipikong impormasyon bahin sa mga butang nga mahitabo kang Alejandro ug sa iyang gingharian.

Unsay gibutyag ngadto kang Daniel? Imong makita ang mga tagna diha sa basahon sa Bibliya ni Daniel, nasulat sa mga tuig 536 W.K.P. Sa laktod, kini mao ang mga butang nga iyang nakita kay sila nalangkit sa ikalimang gahom sa kalibotan, ang Gresya:

Diha sa unang matagnaong panan-awon, ang Gresya gihawasan sa leopardo nga gisangkapan alang sa abtik nga lihok. “Kini dunay upat ka pako sa usa ka langgam. . . . Ug ang dominyo gihatag kaniya.”—Daniel 7:6.

Diha sa ikaduhang matagnaong panan-awon, usa ka kanding nga laki ang nakita nga “migula gikan sa salopanan sa adlaw [ang kasadpan] diha sa nawong sa tibuok kalibotan,” nga matulin kaayo nga sa ingon “kini wala motugkad sa yuta.” Kini miadto sa duhay-sungay nga karnero nga laki nga diin ang manulonda nagaingon “nga mao ang mga hari sa Media ug sa Persia.” Ang kanding nga laki “miduol sa karnero nga laki ug gibunggo ang duha ka sungay niini.” Si Daniel gisultihan: “Ang balhiboong kanding nga laki mao ang hari sa Gresya.”—Daniel 8:5-8, 20, 21.

Sa ikatulong higayon, si Daniel gisultihan nga ang hari sa “Persia . . . magaukay sa tanan batok sa gingharian sa Gresya. Ug may usa ka kusganong hari nga motindog nga magahari uban sa dakong gahom ug magabuhat sumala sa iyang kabubut-on.”—Daniel 11:2, 3.

Unsay kahulogan niining maong mga simbolismo? Nahitabo ba kining mga butanga sumala sa gipahayag diha kang Daniel nga maoy ilang buhaton? Atong tan-awon.

Ang mga Tagna Natuman

Sa tingpamulak sa 334 W.K.P., misulod si Alejandro sa Asia diha sa Dardanelles (ang karaang Hellespont) nga may 30,000 ka sundalong naglakaw ug 5,000 ka sundalong nangabayo. May katulinon nga sama sa simbolikong upat ug pako nga leopardo o sa kanding nga daw wala motugkad sa yuta, iyang gisilhig ang mga teritoryo sa imperyo sa Persia—50 ka pilong gidak-on sa iyang kaugalingong gingharian! Siya ba “magahari uban sa dakong gahom ug magabuhat sumala sa iyang kabubut-on”? Ang kasaysayan nagatubag.

Diha sa Granicus River sa amihanang-kasadpang suok sa Asia Minor (modernong Turkey) nadaog ni Alejandro ang iyang unang gubat batok sa mga Persianhon. Niadtong tingtugnaw iyang nadaog ang kasadpan sa Asia Minor. Sa pagkasunod nga tinghunlak diha sa Issus sa habagatang-sidlakang suok sa Asia Minor, bug-os niyang giparot ang mga sundalong Persianhon nga gibanabanang may tunga ka milyong mga lalaki, ug ang dakong hari, si Dario III sa Persia, mikalagiw, gibiyaan ang iyang pamilya sa mga kamot ni Alejandro.

Inay gukdon ang mikalagiw nga mga Persianhon, mimartsa si Alejandro pahabagatan diha sa daplin sa dagat sa Mediteraneo, gidaog ang mga base nga gigamit sa gamhanang mga barko sa gubat sa Persia. Ang siyudad nga isla sa Tiro misukol sulod sa pito ka bulan. Sa kataposan, gigamit ang kagun-oban sa daan dakong siyudad nga gilumpag ni Nabucodonosor, naghimo si Alejandro ug agianan paingon sa isla nga siyudad. Ang mga nabilin nianang maong agianan makita gihapon karong adlawa, nga nagapamatuod sa katumanan sa tagna ni Ezekiel nga ang abog sa Tiro ilabay ngadto sa dagat.—Ezekiel 26:4, 12.

Wala atakeha ang Jerusalem, nga misurender kaniya, mipaingon si Alejandro sa habagatan, gidaog ang Gaza ug gipalapad ang iyang “dakong gahom” ug naghimo “sumala sa iyang kabubut-on” diha sa Ehipto, diin didto giabiabi siya ingong manluluwas. Diha sa Memphis mihalad siya sa bakang Apis, nga nakahatag kalipay sa mga saserdoteng Ehiptohanon. Siya usab ang nagtukod sa siyudad sa Alexandria, nga sa ulahi nahimong kaatbang sa Atenas ingong sentro sa pagtuon ug nga diin nagdala gihapon sa iyang ngalan.

Ang tanang tumong sa plano ni Philip natuman ug misobra pa, apan wala pa matapos si Alejandro. Samag usa ka tulin nga molihok nga kanding nga laki, mibalik siya sa amihanang-sidlakan, agi sa Palestina ug mitungas paingon sa Tigris River. Didto, sa tuig 331 W.K.P., naengkuwentro niya ang mga Persianhon sa Gaugamela, dili layo gikan sa mga kagun-oban sa kaulohan niadto sa Asiria, ang Nineve. Napildi sa 47,000 ka sundalo ni Alejandro ang naorganisar pag-usab nga 1,000,000 ka sundalong Persianhon. Mikalagiw si Dario III ug sa ulahi gipatay sa iyang kaugalingong katawhan.

Nahupong sa kadaogan, mipaingon si Alejandro sa habagatan ug nailog ang kaulohan sa tingtugnaw sa Persia, ang Babilonya. Nasikop usab niya ang mga kaulohan sa Susa ug Persepolis, gikuha ang dakong tinipig nga bahandi sa Persia ug gisunog ang dakong palasyo ni Xerxes. Sa kataposan, ang kaulohan sa Ecbatana nahulog kaniya. Dayon gipildi niining tulin nga magdadaog ang nabilin sa mga teritoryo sa Persia, miabot bisan pa sa halayong sidlakan ngadto sa Indus River sa modernong-adlawng Pakistan. Sa tino, ang Gresya nahimong ikalimang dakong mga gahom sa kasaysayan sa Bibliya.

Ang pagpangdaog ni Alejandro nakapakaylap usab sa Gregong pinulongan ug kultura sa dakong teritoryo niini. Uban sa mga koloniya sa Grego nga natukod diha sa nailog nga mga yuta ang komung Koine sa Grego nahimong internasyonal nga pinulongan niadtong adlawa. Kadto mao ang pinulongan nga gigamit sa ulahi sa pagrekord sa Kristohanon Gregong Kasulatan sa Bibliya.

Nabahin ang Gingharian ni Alejandro

Gusto ni Alejandro nga matukod pag-usab ang Babilonya ingong kaulohan sa iyang imperyo. Apan dili kini mahitabo. Ang mga tagna nagbatbat sa balhiboong kanding nga laki nga dunay usa ka dakong sungay, mahitungod niini si Daniel gisultihan:

“Ang laki sa mga kanding, nagpadako kaayo sa iyang kaugalingon; ug sa diha nga kusganon na siya, ang dakong sungay nabunggo, ug ilis niini migula ang upat ka sungay paingon sa upat ka hangin sa langit. . . . Ang balhiboong laki nga kanding mao ang hari sa Gresya; ug ang dakong sungay nga anaa sa taliwala sa duha ka mata mao ang nahaunang hari. Ug mahitungod niining naputol, sa dapit diin may upat nga mitindog, may upat ka gingharian nga motindog gikan sa iyang nasod, apan dili sa iyang kagahom.”—Daniel 8:8, 21, 22.

“Ug sa diha nga motindog na siya, ang iyang gingharian mabungkag ug pagabahinon paingon sa upat ka hangin sa langit, apan dili gikan sa iyang kaliwatan ni sa iyang teritoryo nga iyang ginamandoan; kay ang iyang gingharian pagalukahon, bisan alang sa uban gawas niini.”—Daniel 11:4.

Sumala sa gitagna sa Bibliya, ang kalipay ni Alejandro sa pagmando sa kalibotan maoy sa mubong panahon lamang. Sa kinatayoktokan sa iyang madaogong karera, sa 32 pa lamang ang edad, ang mabangis nga pagpangdaog ni Alejandro natapos. Nagkasakit ug malarya, nagpadayon siya sa paghuboghubog diha sa mga kombira ug sa kalit namatay sa Babilonya sa 323 W.K.P. Gidala ang iyang lawas sa Ehipto ug gilubong diha sa Alexandria. “Ang dakong sungay” nga “nagbarog alang sa nahaunang hari” naputol. Unsay nahitabo sa iyang imperyo?

Ang tagna nag-ingon nga ang iyang gingharian pagabahinon “apan dili sa iyang kaliwatan.” Ang walay katakos nga igsoon ni Alejandro nga si Philip Arrhidaeus mimando sa mubong panahon apan gipatay. Maingon man ang legal nga anak ni Alejandro (Allou) ug ang iyang anak sa gawas si Heracles (Hercules). Busa ang kaliwat ni Alejandro nga Bantogan, ang dakong mag-uulag dugo, nahanaw.

Gitagna usab nga “may upat ka gingharian nga motindog gikan sa iyang nasod, apan . . . dili sa iyang kagahom” ug nga ang iyang gingharian “mabungkag ug pagabahinon paingon sa upat ka hangin sa langit, apan . . . dili gikan sa iyang teritoryo nga iyang ginamandoan.” Nahitabo ba kini?

Sa pagdagan sa panahon, ang dakong imperyo ni Alejandro nabahin taliwala sa iyang upat ka heneral: (1) Heneral Cassander—Macedonia ug Gresya. (2) Heneral Lysimachus—Asia Minor ug Uropanhong Thrace. (3) Heneral Seleucus Nicator—Babilonya, Media, Syria, Persia ug ang mga lalawigan sa sidlakan ngadto sa Indus River. (4) Heneral Ptolemy Lagus—Ehipto, Libya, ug Palestina. Sumala sa gitagna, gikan sa usa ka dakong gingharian ni Alejandro mitungha ang upat ka Helleniko, o nahimong Gresyanhon nga mga gingharian.a

Ang gingharian nga milugtad ug dugay mao ang gingharian ni Ptolemy sa Ehipto. Kini nahulog sa Roma sa 30 W.K.P., diin ang Roma maoy mipuli sa Gresya ug nahimong ikaunom nga dakong mga gahom sa kalibotan.

Mas Masanag nga mga Palaabuton Alang sa Katawhan

Ang malupigong mga gahom sa kalibotan nga nagasunod magpadayon ba sa walay kataposan? Dili, kay gisultihan kita sa Bibliya nga nagkinabuhi na kita duol sa kataposan sa usa kanila.—Pinadayag 17:10.

Human nakakita niining samag-mananap nga mga kagamhanan sa tawo, nakakita si Daniel ug lahi nga butang. Siya gihatagan ug tagsaong panan-awon ngadto sa langit mismo, nga diin iyang nakita “ang Karaan sa mga Adlaw,” ang Diyos mismo, nga naghatag sa Gingharian, dili sa usa ka umaabot nagpanghakop nga tawhanong lider, kondili sa “usa nga sama sa usa ka anak sa tawo”—ngadto sa nabanhaw, langitnong Jesu-Kristo!—Daniel 7:9, 10, 13.

Pagkadakong kalainan! Pagkalahi kanang langitnong Gingharian ug sa pagmando niini gikan niadtong naggubatayng tawhanong mga hari. Si Daniel miingon bahin niining gibayaw langitnong “anak sa tawo”: “May gihatag kaniya nga pagmando ug himaya ug gingharian, aron ang tanang katawhan, mga nasod ug mga pinulongan manag-alagad kaniya. Ang iyang pagmando mao ang pagmando nga walay kataposan nga dili umalagi, ug ang iyang gingharian mao kadto nga dili mabungkag.” (Daniel 7:14) Kadto maoy Gingharian sa kalinaw ug sa pagkamatarong.—Isaias 9:6, 7.

Samtang magtan-aw kitag balik sa kadalo ug sa kabangisan sa pagmando sa tawo, pagkadako sa atong kalipay sa pagkasayod nga kining langitnong Gingharian natukod na ug nga haduol ang tibuok kalibotan pagmando niini!—Pinadayag 12:10, 12.

“Kay ang panan-awon alang pa sa natudlong panahon, ug kini nagadali paingon sa kataposan, ug dili magbakak. Bisan kini malangan, paabuta kini; kay kini moabot gayod. Dili kini magalangan.”​—Habacuc 2:3.

[Mga footnote]

[Mapa sa panid 23]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

Gisangkaron sa teritoryo ni Alejandro

Pella

Sardis

Issus

Damascus

Tiro

Jerusalem

Memphis

Thebes

Euphrates River

Tigris River

Babilonya

Ecbatana

Gaugamela

Shushan

Persepolis

Alexandria Eschate

Taxila

Indus River

[Mapa sa panid 25]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

Pagkabungkag sa Imperyo ni Alejandro

Dakong Dagat

CASSANDER

Pella

LYSIMACHUS

Lysimachia

PTOLEMY LAGUS

Alexandria

SELEUCUS NICATOR

Antioquia

Seleucia

[Hulagway sa panid 24]

Baybay duol sa modernong-adlawng Alexandria

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.