PAGLALANG, LINALANG
Ang paglalang mao ang pagpahinabo nga malalang o molungtad ang usa ka persona o ang usa ka butang. Ang linalang nagtumong sa gilalang o sa gipalungtad na. Ang Hebreohanong pulong nga ba·raʼʹ ug ang Grego nga ktiʹzo, nga parehong nagkahulogang “paglalang,” gigamit lamang maylabot sa paglalang nga gihimo sa Diyos.
Sa tibuok Kasulatan si Jehova nga Diyos gipaila ingong ang Maglalalang. Siya “ang Maglalalang sa mga langit, . . . ang Mag-uumol sa yuta ug ang Magbubuhat niini.” (Isa 45:18) Siya “ang Mag-uumol sa kabukiran ug ang Maglalalang sa hangin” (Am 4:13) ug “ang Usa nga naghimo sa langit ug sa yuta ug sa dagat ug sa tanang butang diha niana.” (Buh 4:24; 14:15; 17:24) Ang ‘Diyos mao ang naglalang sa tanang butang.’ (Efe 3:9) Giila ni Jesu-Kristo nga si Jehova mao ang Usa nga naglalang sa mga tawo, nagbuhat kanila nga lalaki ug babaye. (Mat 19:4; Mar 10:6) Busa, si Jehova haom ug sa talagsaong paagi gitawag nga “ang Maglalalang.”—Isa 40:28.
Tungod sa kabubut-on sa Diyos nga ang tanang butang “milungtad ug nalalang.” (Pin 4:11) Si Jehova, nga naglungtad sa tanang panahon, nag-inusara sa wala pa sugdi ang paglalang.—Sal 90:1, 2; 1Ti 1:17.
Bisan tuod si Jehova, nga usa ka Espiritu (Ju 4:24; 2Co 3:17), kanunay nga naglungtad, dili ingon niana ang materya nga naglangkob sa uniberso. Busa sa dihang gilalang ni Jehova ang literal nga mga langit ug yuta, siya wala mogamit ug naglungtad na daan nga mga butang. Tin-aw kining gipakita sa Genesis 1:1, nga nag-ingon: “Sa sinugdan gilalang sa Diyos ang mga langit ug ang yuta.” Kon ang materya kanunay pang naglungtad, dili gayod haom nga gamiton ang terminong “sinugdan” maylabot sa pisikal nga mga butang. Apan, human lalanga ang yuta, giumol gayod sa Diyos “gikan sa yuta ang tanang ihalas nga mananap sa kapatagan ug ang tanang naglupad nga linalang sa kalangitan.” (Gen 2:19) Giumol usab niya ang tawo “gikan sa abog sa yuta,” ug gihuypan ang mga buho sa iyang ilong sa gininhawa sa kinabuhi mao nga ang tawo nahimong buhing kalag.—Gen 2:7.
Ang Salmo 33:6 tukma nga nag-ingon: “Pinaagi sa pulong ni Jehova nabuhat ang mga langit, ug ang tanan nilang panon pinaagi sa espiritu sa iyang baba.” Samtang ang yuta “walay porma ug awaaw” pa, ug dihay “kangitngit sa nawong sa halawom nga katubigan,” ang aktibong puwersa sa Diyos naglihok ngadto-nganhi ibabaw sa nawong sa mga tubig. (Gen 1:2) Busa, gigamit sa Diyos ang iyang aktibong puwersa o “espiritu” (Heb., ruʹach) aron sa pagpalampos sa iyang katuyoan sa paglalang. Ang mga butang nga iyang nalalang nagpamatuod dili lamang sa iyang gahom kondili sa iyang pagka-Diyos usab. (Jer 10:12; Rom 1:19, 20) Ug tungod kay si Jehova maoy “usa ka Diyos, dili sa kasamok, kondili sa kalinaw” (1Co 14:33), makita sa iyang buhat sa paglalang ang kahapsay inay ang kasamok o sulagmang paglungtad. Gipahinumdoman ni Jehova si Job nga Siya mihimog espesipikong mga lakang sa pagtukod sa yuta ug sa pag-ali sa dagat ug naghisgot nga adunay “mga lagda sa kalangitan.” (Job 38:1, 4-11, 31-33) Dugang pa, ang mga buhat sa paglalang ug ang uban pang mga buhat sa Diyos maoy hingpit.—Deu 32:4; Ecc 3:14.
Ang unang gilalang ni Jehova mao ang iyang “bugtong nga Anak” (Ju 3:16), “ang sinugdan sa kalalangan sa Diyos.” (Pin 3:14) Kini siya, “ang panganay sa tanang kalalangan,” gigamit ni Jehova sa paglalang sa tanang ubang mga butang, sa langit ug sa yuta, “ang mga butang nga makita ug ang mga butang nga dili-makita.” (Col 1:15-17) Ang inspiradong pamatuod ni Juan mahitungod niini nga Anak, ang Pulong, mao nga “ang tanang butang milungtad pinaagi kaniya, ug walay bisan usa ka butang nga milungtad nga dili pinaagi kaniya,” ug gipaila sa apostol ang Pulong ingong mao si Jesu-Kristo, nga nahimong unod. (Ju 1:1-4, 10, 14, 17) Ingong kaalam nga gipersonipikar, kini Siya gihulagway nga nag-ingon, “Si Jehova nagbuhat kanako ingon nga sinugdanan sa iyang dalan,” ug siya miingon nga siya kauban sa Diyos nga Maglalalang ingong “batid nga magbubuhat” ni Jehova. (Pr 8:12, 22-31) Tungod kay si Jehova ug ang iyang bugtong nga Anak suod nga managkauban sa paglalang ug sanglit kini nga Anak mao man “ang larawan sa dili-makita nga Diyos” (Col 1:15; 2Co 4:4), dayag nga ngadto sa Iyang bugtong nga Anak ug batid nga magbubuhat nga si Jehova miingon, “Buhaton nato ang tawo sumala sa atong larawan.”—Gen 1:26.
Human lalanga ang iyang bugtong nga Anak, gigamit siya ni Jehova sa pagpatungha sa mga manulonda sa langit. Nahitabo kini sa wala pa tukora o lalanga ang yuta, ingon sa gipadayag ni Jehova sa dihang iyang gipangutana si Job: “Diin ka man sa pagtukod ko sa kalibotan . . . sa dihang ang mga bituon sa kabuntagon nagdungan paghugyaw sa kalipay, ug ang tanang anak sa Diyos misinggit sa pagdayeg?” (Job 38:4-7) Diha pa lamang gibuhat o gilalang ang pisikal nga mga langit ug yuta ug ang tanang mga elemento niini human lalanga kining langitnong espiritu nga mga linalang. Ug sanglit si Jehova mao man gayod ang nagpatungha niining tanan nga kalalangan, kini gipasidungog kaniya.—Neh 9:6; Sal 136:1, 5-9.
Sa dihang ang Kasulatan nag-ingong, “Sa sinugdan gilalang sa Diyos ang mga langit ug ang yuta” (Gen 1:1), kini wala sa espesipiko maghisgot maylabot sa panahon. Busa ang paggamit sa terminong “sinugdan” dili makuwestiyon, bisan pag pilay edad sa yuta ug sa lainlaing mga planeta ug ubang langitnong mga butang nga gituohan sa mga siyentipiko. Ang aktuwal nga panahon sa paglalang sa pisikal nga mga langit ug yuta lagmit maoy binilyon ka katuigan kanhi.
Dugang Pang mga Buhat sa Paglalang Maylabot sa Yuta. Human mag-asoy bahin sa paglalang sa pisikal nga mga langit ug yuta (Gen 1:1, 2), ang Genesis kapitulo 1 hangtod sa kapitulo 2, bersikulo 3, naghatag ug kahubitan bahin sa dugang pang mga buhat sa paglalang dinhi sa yuta. Ang kapitulo 2 sa Genesis, gikan sa bersikulo 5 padayon, maoy usa ka samang asoy nga naghisgot sa usa ka yugto sa ikatulong “adlaw,” human mopatim-aw ang mamalang yuta apan una pa lalanga ang mga katanoman sa yuta. Kini naghatag ug mga impormasyon nga wala iasoy nga detalyado diha sa Genesis kapitulo 1. Ang inspiradong Rekord nag-asoy sa unom ka yugto sa paglalang nga gitawag ug “mga adlaw,” ug usab sa ikapitong yugto o “ikapitong adlaw” nga sa maong panahon ang Diyos mihunong sa iyang mga buhat sa paglalang sa yuta ug mipahulay. (Gen 2:1-3) Bisan tuod ang asoy sa Genesis bahin sa mga buhat sa paglalang maylabot sa yuta wala maghatag ug detalyadong mga kalainan sa mga tanom ug sa mga hayop sama sa gihimo karong adlawa, ang mga termino nga gigamit sa maong asoy igo nang nagkobre sa pangunang mga dibisyon sa kinabuhi ug nagpakita nga kini gilalang ug gibuhat aron sila mosanay sumala lamang sa ilang kaugalingong “mga matang.”—Gen 1:11, 12, 21, 24, 25; tan-awa ang MATANG.
Ang mosunod nga tsart nagpakita sa mga buhat sa Diyos sa paglalang sulod sa unom ka “adlaw” nga gihisgotan diha sa Genesis.
MGA BUHAT SA PAGLALANG NI JEHOVA SA YUTA
Adlaw Num.
Mga Buhat sa Paglalang
Teksto
1
Kahayag; pagbahin tali sa adlaw ug sa gabii
2
Hawan, pagbahin tali sa mga tubig ilalom sa hawan ug sa mga tubig ibabaw niini
3
Mamalang yuta; katanoman
4
Mga banwag sa langit tin-aw nang makita gikan sa yuta
5
Mga kalag diha sa tubig ug nagalupad nga mga linalang
6
Mga hayop sa mamala; tawo
Ang Genesis 1:1, 2 nag-asoy sa usa ka panahon una pa ang unom ka “adlaw” nga nahisgotan na. Sa dihang nagsugod kini nga “mga adlaw,” ang adlaw, bulan, ug mga bituon naglungtad na, ug ang paglalang niini nila gihisgotan sa Genesis 1:1. Apan sa wala pa kining unom ka “adlaw” sa paglalang, “ang yuta walay porma ug awaaw ug dihay kangitngit sa nawong sa halawom nga katubigan.” (Gen 1:2) Lagmit nga diha pay mga lut-od sa panganod nga naglimin sa yuta mao nga dili makalusot ang kahayag nganha niini.
Sa dihang sa Unang Adlaw ang Diyos miingon, “Motungha ang kahayag,” dayag nga ang dan-ag sa hanap nga kahayag milusot sa mga lut-od sa panganod bisan tuod ang mga tinubdan niana nga kahayag dili pa makita gikan sa yuta. Mopatim-awng kini maoy inanay nga proseso, ingon sa gipakita sa maghuhubad nga si J. W. Watts: “Ug inanay nga mitungha ang kahayag.” (Gen 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Gipahinabo sa Diyos nga adunay panagkabahin ang kahayag ug ang kangitngit, ug gitawag ang kahayag nga Adlaw ug ang kangitngit nga Gabii. Kini nagpakita nga ang yuta nagatuyok diha sa ehe o axis niini samtang kini naglibot sa adlaw, mao nga ang mga hemispera niini, ang sidlakan ug kasadpan, makasinatig mga yugto sa kahayag ug kangitngit.—Gen 1:3, 4.
Sa Ikaduhang Adlaw gipatungha sa Diyos ang usa ka hawan pinaagi sa pagpahinabog pagkabahin “tali sa mga tubig ug sa mga tubig.” Ang ubang tubig nagpabilin sa yuta, apan ang dakong gidaghanon sa tubig gipasaka ibabaw sa yuta, ug taliwala niining duha ka katubigan dihay usa ka hawan. Gitawag sa Diyos kini nga hawan ingong Langit, tungod kay kini nahimutang man ibabaw sa yuta, sanglit ang mga tubig nga anaa sa ibabaw sa hawan wala man hisgoti nga naglakip sa mga bituon o sa ubang mga butang sa kawanangan.—Gen 1:6-8; tan-awa ang HAWAN, KAWANANGAN.
Sa Ikatulong Adlaw, pinaagi sa gahom sa Diyos sa pagmugnag milagro, ang mga tubig sa yuta natingob ug mitungha ang mamalang yuta, ug gitawag kini sa Diyos nga Yuta. Niini usab nga adlaw, dili kay sulagma lamang o pinaagig mga proseso sa ebolusyon, nga gibutang sa Diyos ang kinabuhi diha sa mga atomo sa materya, mao nga ang mga balili, katanoman, ug mga bungahoy mitungha. Ang matag usa niining tulo ka pamilya sa mga tanom may katakos sa pagsanay sumala sa ilang “matang.”—Gen 1:9-13.
Ang kabubut-on sa Diyos bahin sa mga banwag napalampos sa Ikaupat nga Adlaw, sanglit giingon man: “Gibuhat sa Diyos ang duha ka dagkong banwag, ang mas dako nga banwag aron sa paghari sa adlaw ug ang gamaygamay nga banwag aron sa paghari sa gabii, ug usab ang mga bituon. Busa gibutang kini sa Diyos diha sa hawan sa mga langit aron sa paglamdag sa yuta, ug aron sa paghari sa adlaw ug sa gabii ug aron sa pagbahin sa kahayag ug sa kangitngit.” (Gen 1:16-18) Pinasukad sa kahubitan labot niini nga mga banwag, dayag nga ang mas dako nga banwag mao ang adlaw ug ang gamaygamay nga banwag mao ang bulan, bisan tuod nga diha lamang nganli sa espesipiko sa Bibliya ang adlaw ug bulan human sa asoy niini bahin sa Lunop sa adlaw ni Noe.—Gen 15:12; 37:9.
Una pa niini, sa unang “adlaw,” gigamit na ang ekspresyong “Motungha ang kahayag.” Ang Hebreohanong pulong nga gigamit sa maong teksto alang sa “kahayag” maoy ʼohr, nga nagkahulogang kahayag sa katibuk-ang diwa. Apan sa ikaupat nga “adlaw,” ang Hebreohanong pulong maoy ma·ʼohrʹ, nga nagtumong sa usa ka banwag o tinubdan sa kahayag. (Gen 1:14) Busa, sa unang “adlaw” dayag nga ang dan-ag sa hanap nga kahayag milusot sa naglimin nga mga panganod, apan ang mga tinubdan sa maong kahayag dili pa makita gikan sa yuta. Apan, sa ikaupat nga “adlaw,” dayag nga nausab ang kahimtang.
Mamatikdan usab nga sa Genesis 1:16 wala gamita ang Hebreohanong berbo nga ba·raʼʹ, nga nagkahulogang “paglalang.” Hinuon, ang gigamit mao ang Hebreohanong berbo nga ʽa·sahʹ, nga nagkahulogang “pagbuhat.” Sanglit ang adlaw, bulan, ug mga bituon maoy lakip sa “mga langit” nga gihisgotan sa Genesis 1:1, kini sila dugay nang nalalang una pa ang Ikaupat nga Adlaw. Sa ikaupat nga adlaw “gibuhat” o gipahinabo sa Diyos nga kining langitnong mga butang malangkit na sa yuta ug sa hawan ibabaw niini. Sa dihang giingon, “Gibutang kini sa Diyos diha sa hawan sa mga langit aron sa paglamdag sa yuta,” kini nagpasabot nga nianang higayona kini makita na gikan sa yuta, nga samag kini anaa sa hawan. Dugang pa, ang mga banwag “magsilbing mga ilhanan ug alang sa mga panahon ug alang sa mga adlaw ug sa mga tuig,” sa ingon kini sa ulahi naghatag sa tawo ug giya sa lainlaing mga paagi.—Gen 1:14.
Sa Ikalimang Adlaw gilalang ang unang dili-tawhanong mga kalag sa yuta. Dili usa lamang ka linalang ang gibuhat sa Diyos aron sa ngadtongadto mahimong lain pang matang sa mga linalang, kondili sa literal mga panon sa buhing mga kalag ang gipatungha pinaagi sa Iyang gahom. Kini giingon: “Gilalang sa Diyos ang dagkong linalang sa dagat ug ang matag buhing kalag nga nagalihok, nga gipadagsang sa mga tubig sumala sa ilang mga matang, ug ang matag pak-an nga nagalupad nga linalang sumala sa iyang matang.” Kay nahimuot sa Iyang gipatungha, gipanalanginan sila sa Diyos, ug sa diwa, gisugo sila nga “magdaghan,” ug kini posible, sanglit kini nga mga linalang nga gilangkoban sa nagkalainlaing matang sa pamilya gihatagan sa Diyos ug katakos sa pagsanay “sumala sa ilang mga matang.”—Gen 1:20-23.
Sa Ikaunom nga Adlaw “gibuhat sa Diyos ang ihalas nga mananap sa yuta sumala sa iyang matang ug ang anad nga hayop sumala sa iyang matang ug ang tanang nagalihok nga mananap sa yuta sumala sa iyang matang,” ug kini nga buhat sa paglalang maayo usab, sama sa tanang una pang mga buhat sa Diyos sa paglalang.—Gen 1:24, 25.
Sa hinapos sa ikaunom nga adlaw sa paglalang, gipatungha sa Diyos ang usa ka lahi gayod nga matang sa linalang, kini labaw sa mga hayop apan mas ubos sa mga manulonda. Kini mao ang tawo, gilalang sumala sa larawan sa Diyos ug sumala sa iyang dagway. Samtang ang Genesis 1:27 daklit nga nag-asoy bahin sa mga tawo nga ‘gilalang sa Diyos ingong lalaki ug babaye,’ ang susamang asoy sa Genesis 2:7-9 nagpakita nga si Jehova nga Diyos nag-umol sa tawo gikan sa abog sa yuta, naghuyop sa mga buho sa iyang ilong sa gininhawa sa kinabuhi, ug ang tawo nahimong buhing kalag, ug sila gitagan-an ug paraisong puloy-anan ug pagkaon. Niining bahina gigamit ni Jehova ang mga elemento sa yuta sa paglalang, ug sa dihang naumol na ang lalaki, Iyang gilalang ang babaye ginamit ang usa sa mga gusok ni Adan. (Gen 2:18-25) Sa dihang nalalang ang babaye, ang tawo nakompleto ingong usa ka “matang.”—Gen 5:1, 2.
Dayon gipanalanginan sa Diyos ang tawo, nga nag-ingon sa unang tawo ug sa iyang asawa: “Magmabungahon ug magdaghan kamo ug pun-a ang yuta ug gamhi kini, ug pagabut-i ang mga isda sa dagat ug ang nagalupad nga mga linalang sa kalangitan ug ang matag buhing linalang nga nagalihok diha sa yuta.” (Gen 1:28; itandi ang Sal 8:4-8.) Alang sa katawhan ug sa uban pang yutan-ong mga linalang, ang Diyos nagtaganag igong pagkaon pinaagi sa paghatag kanila sa “tanang lunhawng tanom ingong pagkaon.” Sa pag-asoy sa mga resulta sa maong paglalang, ang inspiradong Rekord nag-ingon: “Human niana nakita sa Diyos ang tanan nga iyang gibuhat ug, tan-awa! kadto maayo kaayo.” (Gen 1:29-31) Kay malamposong natapos ang ikaunom nga adlaw ug nakompleto sa Diyos ang iyang buhat sa paglalang, “siya mipahulay sa ikapitong adlaw gikan sa tanan niyang buhat nga iyang gihimo.”—Gen 2:1-3.
Ang repaso sa mga kalamposan sa matag usa sa unom ka adlaw nga mga buhat sa paglalang gitapos pinaagi niining mga pulonga, “Ug dihay kagabhion ug dihay kabuntagon,” una, ikaduha, ikatulong adlaw, ug uban pa. (Gen 1:5, 8, 13, 19, 23, 31) Sanglit ang gitas-on sa matag adlaw sa paglalang maoy labaw pa sa 24 ka oras (nga pagahisgotan sa ulahi), kining mga pulonga wala magtumong sa literal nga gabii ug adlaw apan kini maoy mahulagwayon. Sa kagabhion ang mga butang dili tin-aw; apan sa kabuntagon kini tin-awng makita. Sa “kagabhion” o sa sinugdanan sa matag yugto o “adlaw” sa paglalang, ang katuyoan sa Diyos sa maong adlaw, bisan tuod bug-os niyang nahibaloan, dili tin-aw alang sa bisan kinsang manulonda nga nagtan-aw. Apan sa dihang ang “kabuntagon” miabot na, diha nay bug-os nga katin-awan labot sa katuyoan sa Diyos alang niana nga adlaw sanglit kini natapos na nianang higayona.—Itandi ang Pr 4:18.
Gidugayon sa mga Adlaw sa Paglalang. Wala ipakita sa Bibliya ang espesipikong gidugayon sa matag yugto sa paglalang. Apan ang tanang unom ka adlaw natapos, sanglit kini ang giingon labot sa ikaunom nga adlaw (sama sa giingon sa matag usa sa naunang lima ka adlaw): “Ug dihay kagabhion ug dihay kabuntagon, ikaunom nga adlaw.” (Gen 1:31) Hinunoa, dili ingon niini ang pagkahubit labot sa ikapito nga adlaw, diin niana ang Diyos mipahulay, nga nagpakitang kini nagpadayon. (Gen 2:1-3) Dugang pa, kapin sa 4,000 ka tuig human magsugod ang ikapitong adlaw o ang adlaw sa pagpahulay sa Diyos, gipakita ni Pablo nga kini nagpadayon pa gihapon. Sa Hebreohanon 4:1-11 gihisgotan niya ang naunang mga pulong ni David (Sal 95:7, 8, 11) ug ang Genesis 2:2 ug siya miawhag: “Busa buhaton nato ang kutob sa atong maarangan nga makasulod niana nga kapahulayan.” Sa panahon sa mga apostoles, ang ikapito nga adlaw nagpadayon pa gihapon sulod sa kaliboan na ka tuig ug wala pa matapos. Ang Usa ka Libo ka Tuig nga Paghari ni Jesu-Kristo, kinsa gipaila sa Kasulatan ingong “Ginoo sa igpapahulay” (Mat 12:8), dayag nga bahin usab niining dakong igpapahulay, ang adlaw sa pagpahulay sa Diyos. (Pin 20:1-6) Kini nagpakita nga molabay ang linibo ka katuigan sukad sa pagsugod sa adlaw sa pagpahulay sa Diyos hangtod sa pagkatapos niini. Ang semana nga gilangkoban sa mga adlaw nga giasoy sa Genesis 1:3 hangtod sa 2:3, diin ang kataposang adlaw niini maoy igpapahulay, mopatim-awng susama sa semana nga gigamit sa mga Israelinhon sa pagbahin sa ilang panahon, diin sila nagbantay sa igpapahulay sa ikapito nga adlaw, ingong pagsunod sa kabubut-on sa Diyos. (Ex 20:8-11) Ug sanglit ang ikapito nga adlaw nagpadayon man sulod sa kaliboan na ka tuig, makataronganong ikahinapos nga ang matag usa sa unom ka yugto sa paglalang, o mga adlaw, labing menos linibo ka tuig ang gidugayon.
Ang pamatuod nga ang usa ka adlaw dili lang kay 24 ka oras gipakita sa Genesis 2:4, diin gihisgotan niini ang tanang yugto sa paglalang ingong usa ka “adlaw.” Kini gipakita usab sa inspiradong mga pulong ni Pedro nga nag-ingon nga ang “usa ka adlaw kang Jehova ingon sa usa ka libo ka tuig ug ang usa ka libo ka tuig ingon sa usa ka adlaw.” (2Pe 3:8) Ang pag-ingon nga ang matag adlaw sa paglalang dili lamang kay 24 ka oras kondili nagtumong sa mas taas nga yugto sa panahon, gani mga linibo ka katuigan, nahiuyon gayod sa ebidensiya nga makaplagan sa yuta mismo.
Mga Butang nga Gilalang Nahauna pa kay sa mga Imbensiyon sa Tawo. Linibo ka katuigan una pa mitungha ang daghang imbensiyon sa tawo, gidisenyo na ni Jehova diha sa iyang kalalangan kon unsay gisundog sa mga imbensiyon sa tawo. Pananglitan, nauna na ug linibong katuigan ang paglupad sa mga langgam kay sa pagtungha sa mga ayroplano. Ang lagang ug ang kubotan adunay mga sangkap nga nagsilbing mga tangke nga gigamit sa pag-unlod ug paglutaw diha sa lawod sama sa mahimo sa mga submarino. Ang kugita ug nukos nagagamit ug jet propulsion. Ang mga kabog ug mga lumod maoy mga eksperto sa paggamit ug sonar. Ang ubay-ubayng mga reptilya ug mga langgam sa dagat may mga sangkap nga samag “mga planta nga mosala sa asin” maong makahimo sila sa pag-inom sa tubig sa dagat.
Pinaagi sa batid nga pagkagama sa ilang mga balay ug sa paggamit sa tubig, pabugnawon sa mga anay ang ilang mga puloy-anan sama sa air-con nga balay sa tawo. Ang gagmay kaayong mga tanom, mga insekto, mga isda, ug mga kahoy adunay kaugalingong mga sangkap ingong “kontra-pabagtok” panahon sa sobrang kabugnaw. Ang gamayng mga kausaban sa temperatura daling mamatikdan sa pipila ka bitin, lamok, mga langgam nga mallee, ug ihalas nga mga pabo tungod sa kinaiyanhong mga termometro niini. Ang mga tambuboan, mga ligwan, ug mga lampinig makamaong mohimog papel.
Si Thomas Edison gipasidunggan tungod sa pag-imbento sa dekoryenteng bombilya, apan ang pagkahurot sa enerhiya tungod sa kainit nahimong disbentaha niini. Ang kalalangan ni Jehova—ang mga espongha, mga agup-op, mga bakterya, mga glowworm, mga insekto, mga isda—makapatunghag kahayag nga dili pinaagig koryente ug modan-ag nga lainlaig mga kolor.
Ang daghang tiglalin nga mga langgam dili lamang adunay kinaiyanhong mga kompas diha sa ilang mga ulo kondili sila usab may biolohikal nga mga relo. Ang ubang gagmay kaayong mga bakterya adunay mga sangkap nga samag mga motor nga mahimo nilang paandaron nga paabante o paatras.
Haom gayod ang giingon sa Salmo 104:24: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan. Ang yuta napuno sa imong mga binuhat.”
Nangatarongan ang ubang mga tawo nga ang asoy sa Bibliya bahin sa paglalang adunay kalangkitan sa paganong mga asoy sa mitolohiya, sama sa ilado nga Babilonyanhong Balak sa Paglalang. Sa pagkatinuod, didto sa karaang Babilonya adunay nagkadaiyang sugilanon bahin sa paglalang, apan ang nahimong ilado mao ang sugilambong bahin kang Marduk, ang nasodnong diyos sa Babilonya. Sa laktod, ang sugilambong nag-asoy bahin sa paglungtad sa diyosa nga si Tiamat ug sa diyos nga si Apsu, nga nahimong mga ginikanan sa ubang mga bathala. Ang mga kalihokan niini nga mga diyos nakapasubo pag-ayo kang Apsu nga tungod niana siya determinado sa paglaglag kanila. Apan si Apsu gipatay sa usa niini nga mga diyos, si Ea, ug sa dihang buot ipanimalos ni Tiamat si Apsu, gipatay siya sa anak ni Ea nga si Marduk, kinsa nagpikas sa lawas ni Tiamat, diin ang katunga gihimong langit ug ang laing katunga gihimong yuta. Ang sunod nga mga buhat ni Marduk naglakip sa paglalang sa tawo (uban sa tabang ni Ea) ginamit ang dugo sa laing diyos nga si Kingu, ang tagdumala sa kasundalohan ni Tiamat.
Nangopya ba ang Bibliya gikan sa Babilonyanhong mga sugilanon sa paglalang?
Sa iyang basahon, gipunting ni P. J. Wiseman nga sa dihang unang nakaplagan ang Babilonyanhong mga papan bahin sa paglalang, ang ubang mga eskolar naglaom nga makadiskobreg dugang pang mga butang ug makakuhag dugang pang panukiduki nga magpamatuod sa kaamgiran tali niini nga mga sugilanon ug sa asoy sa Genesis bahin sa paglalang. Ang pipila nagtuo nga pinaagi niini madayag nga ang asoy sa Genesis gikopya gikan sa Babilonyanhong asoy. Apan ang dugang kaplag ug panukiduki naghatag hinuon ug katin-awan nga adunay dakong kalainan kining duha ka asoy. Walay kaamgiran tali kanila. Gikutlo ni Wiseman ang The Babylonian Legends of the Creation and the Fight Between Bel and the Dragon, nga giluwatan sa Trustees of the British Museum, kinsa nagtuo nga “ang pasukaranang mga ideya labot sa Babilonyanhon ug Hebreohanong mga asoy magkalahi gayod.” Siya mismo nag-ingon: “Makapasubo kaayo nga daghang teologo, imbes nga monunot sa bag-ong panukiduki sa arkeolohiya, nagpadayon sa pagsunod sa napamatud-an na karong sayop nga teoriya labot sa Hebreohanong ‘pagpangopya’ gikan sa mga tinubdang Babilonyanhon.”—Creation Revealed in Six Days, London, 1949, p. 58.
Bisan tuod gituohan sa uban nga adunay mga kaamgiran ang Babilonyanhong balak ug ang asoy sa Genesis labot sa paglalang, dayag gayod nga pinasukad sa naunang pagkonsiderar bahin sa asoy sa Bibliya sa paglalang ug sa nahisgotan nang kabatbatan sa Babilonyanhong sugilambong, kining duha ka asoy dili gayod pareho. Busa, ang usa ka detalyadong pag-analisar pinaagi sa pagtandi niining duha ka asoy wala na kinahanglana. Apan, sa pagkonsiderar sa gituohang mga kaamgiran ug mga kalainan (sama sa sunodsunod nga pagkahan-ay sa mga panghitabo) niini nga mga asoy, si Propesor George A. Barton nag-ingon: “Ang usa ka mas dayag nga kalainan mao ang relihiyosong mga konsepto niining duha ka asoy. Ang Babilonyanhong balak maoy puno sa sugilambong ug ingon man politeistiko o ang pagtuo ug daghang diyos. Dili dungganon ang konsepto niini bahin sa mga bathala. Ang mga diyos niini mahigugma ug magdumot, sila maglaraw ug daotan, makig-away ug mopatay. Si Marduk, ang labing hawod sa mga diyos, makadaog lamang human sa mabangis nga pagpakig-away, nga maoy makatiti sa tanan niyang gahom. Sa laing bahin, gibatbat sa Genesis ang halangdon kaayo nga monoteismo o ang pagtuo sa usa lamang ka Diyos. Ang Diyos mao gayod ang bug-os nga magmamando sa tanang mga elemento sa uniberso, mao nga sila kinahanglang motuman bisan sa iyang kinagamyang sugo. Siya makakontrolar sa tanan. Siya mosulti ug kini mahitabo. Ibutang nato nga adunay kalangkitan kining duha ka asoy, sumala sa gituohan sa ubang mga eskolar, apan ang labing maayong paagi sa pagtino sa pagkainspirado sa asoy sa Bibliya mao ang pagtandi niini sa Babilonyanhong asoy. Sa dihang basahon nato ang kapitulo sa Genesis karong adlawa, gipadayag gihapon niini kanato ang kahalangdon ug gahom sa usa lamang ka Diyos, ug sama sa nahimo niini sa karaang mga Hebreohanon, kini nakapalihok usab sa tawo sa modernong kapanahonan sa pagsimba sa Maglalalang.”—Archaeology and the Bible, 1949, pp. 297, 298.
Mahitungod sa kadaghanang karaan nga mga sugilambong bahin sa paglalang, kini ang giingon: “Wala pay sugilambong nga tin-awng naghisgot sa paglalang sa uniberso, ug kadtong mga sugilambong nga naghisgot bahin sa pagkaorganisar sa uniberso ug sa mga proseso sa pagkagama niini, sa paglalang sa tawo ug sa pagkatukod sa sibilisasyon, natugob sa mga sugilanon bahin sa daghang diyos ug sa mga panagtigiay sa mga bathala kon kinsay hawod, nga sukwahi kaayo sa Heb. nga pagtuo bahin sa usa lamang ka diyos diha sa Gen. 1-2.”—New Bible Dictionary, giedit ni J. Douglas, 1985, p. 247.
“Usa ka Bag-ong Linalang.” Human sa ikaunom nga yugto o “adlaw” sa paglalang, si Jehova mihunong sa iyang kalihokan sa paglalang maylabot sa yuta. (Gen 2:2) Apan siya naghimog dagkong mga butang sa espirituwal nga paagi. Pananglitan, si apostol Pablo misulat: “Kon si bisan kinsa nahiusa kang Kristo, siya usa ka bag-ong linalang.” (2Co 5:17) Ang pagkahimong “nahiusa kang” Kristo nagkahulogan nga napahimuslan sa usa ang pagkausa uban kaniya ingong membro sa iyang lawas, ingong iyang pangasaw-onon. (Ju 17:21; 1Co 12:27) Aron molungtad kini nga relasyon, si Jehova nga Diyos magkabig sa indibiduwal ngadto sa iyang Anak ug kini nga indibiduwal ipanganak pinaagi sa balaang espiritu. Ingong inanak-sa-espiritu sa Diyos, siya maoy “usa ka bag-ong linalang” nga may paglaom nga makaambit uban kang Jesu-Kristo sa langitnong Gingharian.—Ju 3:3-8; 6:44.
Paglalang-Pag-usab. Ngadto sa iyang mga apostoles, gihisgotan usab ni Jesus ang bahin sa usa ka “paglalang-pag-usab” ug naglangkit niini uban sa panahon “sa dihang ang Anak sa tawo molingkod sa iyang mahimayaong trono.” (Mat 19:28; Luc 22:28-30) Ang Gregong pulong nga gihubad nga “paglalang-pag-usab” maoy pa·lin·ge·ne·siʹa, nga may mga diwa nga nagkahulogang “pag-usab; sa makausa pa” ug “pagpanganak; sinugdanan.” Gigamit ni Philo kini nga termino maylabot sa pagtukod pag-usab sa kalibotan human sa Lunop. Gigamit kini ni Josephus maylabot sa pagtukod pag-usab sa Israel human kini madestiyero. Ang Theological Dictionary of the New Testament, nga giedit ni G. Kittel, nag-ingon nga ang paggamit sa pa·lin·ge·ne·siʹa diha sa Mateo 19:28 “bug-os nga nahiuyon sa paggamit ni Philo ug ni Josephus.” (Gihubad ni G. Bromiley, 1964, Tomo I, p. 688) Busa wala kini magtumong sa usa ka bag-ong paglalang kondili nagtumong sa usa ka pagpasig-uli, o pagbag-o, nga pinaagi niini ang katuyoan ni Jehova alang sa yuta bug-os matuman.—Tan-awa ang TRIBO (“Magahukom sa Napulog-Duha ka Tribo sa Israel”).
Ang dagayang mga panalangin ilalom sa pagmando sa Gingharian gipasalig ngadto sa masinugtanong katawhan, “ang kalalangan” nga “ipagawas gikan sa pagkaulipon sa pagkadunot ug makabaton sa mahimayaong kagawasan sa mga anak sa Diyos.” (Rom 8:19-21; tan-awa ang ANAK SA DIYOS, (MGA) [Mahimayaong Kagawasan sa mga Anak sa Diyos].) Sa sistema sa mga butang nga gisaad ug gilalang sa Diyos “magpuyo ang pagkamatarong.” (2Pe 3:13) Ang pagkatino bahin sa pagkatukod niini gipasiugda sa matagnaong panan-awon ni Juan ug sa iyang gipamulong: “Nakita ko ang usa ka bag-ong langit ug usa ka bag-ong yuta.”—Pin 21:1-5.