IDOLO, IDOLATRIYA

Ang usa ka idolo maoy usa ka larawan, usa ka hulagway sa bisan unsang butang, o usa ka simbolo nga maoy tumong sa mainitong pagkamahinalaron, makita man o hinanduraw. Sa katibuk-an, ang idolatriya mao ang paghimaya, paghigugma, pagsimba, o pagdayeg sa usa ka idolo. Kini sagad nga gibuhat ngadto sa usa ka tinuod o gihunahunang nagbaton ug mas dakong gahom, kini man nga gahom gituohan nga adunay kinabuhi (ingong usa ka tawo, hayop, o organisasyon) o kaha mga butang nga walay kinabuhi (ingong usa ka puwersa o walay kinabuhing butang sa kinaiyahan). Ang idolatriya kasagarang adunay usa ka dagway sa pagsimba, seremonyas, o rituwal.

Ang Hebreohanong mga termino nga gigamit sa pagtumong sa mga idolo sagad nagpasiugda sa sinugdanan ug pagkawalay-kapuslanan sa mga idolo, o kaha kini maoy mga termino sa pagtamay. Lakip niini mao ang mga pulong nga gihubad nga “linilok o kinulit nga larawan” (sa literal, butang nga linilok); “inumol nga estatwa, larawan, o idolo” (sa literal, butang nga inumol o hinulma); “makalilisang nga idolo”; “kawang nga idolo” (sa literal, kakawangan); ug “makaluod nga idolo.” Ang “idolo” mao ang kasagarang hubad sa Gregong pulong nga eiʹdo·lon.

Dili Tanang Larawan mga Idolo. Ang balaod sa Diyos bahin sa dili pagbuhat ug mga larawan (Ex 20:​4, 5) wala magdili sa pagbuhat sa tanang hulagway ug mga estatwa. Kini gipakita sa ulahing sugo ni Jehova sa paghimog duha ka bulawang kerubin diha sa tabon sa Arka ug sa pagbordag mga larawan sa mga kerubin diha sa napulo ka pangsulod nga tabil sa tolda alang sa tabernakulo ug sa kortina nga nag-ulang sa Balaan gikan sa Labing Balaan. (Ex 25:18; 26:​1, 31, 33) Sa susama, ang interyor sa templo ni Solomon, nga ang arkitektural nga mga plano niini gihatag kang David pinaagi sa pag-inspirar sa Diyos kaniya (1Cr 28:​11, 12), nindot nga gidayandayanag linilok ug kinulit nga mga kerubin, mga hulagway sa kahoyng palma, ug mga bulak. Ang duha ka kerubin nga kahoyng oleifero nga hinaklapan ug bulawan nagbarog diha sa Labing Balaan sa maong templo. (1Ha 6:​23, 28, 29) Ang inumol nga dagatdagat nga gitungtong sa 12 ka torong baka nga tumbaga, ug ang mga bungbong sa kilid sa mga kareton nga tumbaga nga gigamit sa templo gidayandayanan ug mga larawan sa mga leyon, mga torong baka, ug mga kerubin. (1Ha 7:​25, 28, 29) Napulog-duha ka leyon ang gilaray sa isigkakilid sa mga ang-ang paingon sa trono ni Solomon.​—2Cr 9:17-19.

Apan, kini nga mga larawan dili mga idolo alang sa pagsimba. Ang nag-alagad nga mga saserdote lamang ang makakita sa mga larawan sa sulod sa tabernakulo ug, sa ulahi, sa sulod sa templo. Walay lain gawas lamang sa hataas nga saserdote ang makasulod sa Labing Balaan, ug sa panahon lamang sa Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala. (Heb 9:7) Busa walay kapeligrohan nga ang mga Israelinhon malit-agan sa pag-idolo sa mga kerubin nga bulawan diha sa sangtuwaryo. Kini nga mga larawan sa panguna nagsimbolo sa mga kerubin sa langit. (Itandi ang Heb 9:​23, 24.) Ang pamatuod nga kini nga mga kerubin dili pagasimbahon gipakita sa kamatuoran nga ang mga manulonda mismo dili pagasimbahon.​—Col 2:18; Pin 19:10; 22:​8, 9.

Siyempre, dihay mga panahon nga ang mga larawan nahimong mga idolo, bisan tuod sa sinugdan wala himoa ingong mga butang nga pagasimbahon. Ang halas nga tumbaga nga giumol ni Moises didto sa kamingawan sa ngadtongadto gisimba, ug busa gigupok kini sa matinumanong si Haring Ezequias. (Num 21:9; 2Ha 18:​1, 4) Ang epod nga gihimo ni Maghuhukom Gideon nahimong “lit-ag” alang kaniya ug sa iyang panimalay.​—Huk 8:27.

Mga Larawan Ingong Tabang sa Pagsimba. Wala isugo sa Kasulatan ang paggamit ug mga larawan ingong paagi sa pagduol sa Diyos diha sa pag-ampo. Ang maong buhat sukwahi sa prinsipyo nga kadtong nagtinguha sa pag-alagad kang Jehova kinahanglang magasimba kaniya uban sa espiritu ug sa kamatuoran. (Ju 4:24; 2Co 4:18; 5:​6, 7) Wala niya tugoti nga isagol ang idolatrosong mga buhat sa matuod nga pagsimba, ingon sa gipakita sa iyang paghukom sa pagsimba sa nating baka, bisan tuod gilangkit sa mga Israelinhon ang iyang ngalan diha niana. (Ex 32:3-10) Wala ihatag ni Jehova ang iyang himaya ngadto sa kinulit nga mga larawan.​—Isa 42:8.

Wala gayoy rekord sa Kasulatan nga nagpakitang ang matinumanong mga alagad ni Jehova migamit ug makitang mga tabang sa pag-ampo ngadto sa Diyos o nakig-ambit sa usa ka dagway sa relatibong pagsimba. Siyempre, mahimong hisgotan sa pipila ang Hebreohanon 11:​21, nga sumala sa Katolikong Douay Version, mabasa: “Tungod sa pagtuo si Jacob nga himalatyon na, nagpanalangin sa matag usa sa mga anak ni Jose, ug nagsimba sa tumoy sa iyang sungkod.” Dayon diha sa nota o footnote niini nga teksto gituohan nga si Jacob naghatag ug relatibong pagpasidungog ug pagsimba sa tumoy sa sungkod ni Jose, ug kini ang gikomento: “Ang pipila ka maghuhubad, nga wala makauyon niining relatibong pagpasidungog, nagdaot sa teksto, pinaagi sa paghubad niini: siya misimba, nga nag-akbo sa tumoy sa iyang sungkod.” Apan, inay nga pagdaot sa teksto, ingon sa gipakita niini nga nota o footnote, kining ulahing hubad ug ang uban pang susama nga mga hubad niini nahiuyon sa diwa sa Hebreohanong teksto sa Genesis 47:31 ug gisagop gani sa daghang Katolikong mga hubad, lakip ang The Jerusalem Bible.

Mga Dagway sa Idolatriya. Ang mga buhat sa idolatriya nga gihisgotan sa Bibliya naglakip sa mangil-ad kaayong mga buhat sama sa seremonyal nga pagpamampam, paghalad ug bata, paghuboghubog, ug pagsamadsamad sa kaugalingon hangtod nga moagos ang dugo. (1Ha 14:24; 18:28; Jer 19:3-5; Os 4:​13, 14; Am 2:8) Ang mga idolo gipasidunggan pinaagi sa pagkaon ug pag-inom diha sa mga kapistahan o sa mga seremonyas nga gihimo agig pagpasidungog niini (Ex 32:6; 1Co 8:10), pinaagi sa pagyukbo ug paghalad ngadto niini, pinaagi sa pag-awit ug pagsayaw sa atubangan niini, ug bisan pinaagi sa paghalok niini. (Ex 32:​8, 18, 19; 1Ha 19:18; Os 13:2) Nabuhat usab ang idolatriya pinaagi sa pag-andam ug lamesa nga may pagkaon ug ilimnon alang sa bakak nga mga diyos (Isa 65:11), pinaagi sa paghalad ug mga ilimnon, halad nga mga tinapay, ug gipaaso nga halad (Jer 7:18; 44:17), ug pinaagi sa paghilak diha sa relihiyosong seremonyas (Eze 8:14). Ang pipila ka buhat, sama sa paghimog patik sa panit, pagsamadsamad sa unod, pagpakiskis sa agtang, pagpatubtob sa buhok o patilya sa ulo, ug pagdaot sa tumoy sa bungot, gidili sa Balaod, lagmit sa usa ka bahin tungod kay kini nalangkit sa komon nga idolatrosong mga buhat sa silingang mga katawhan.​—Lev 19:26-28; Deu 14:1.

Dayon anaa ang mas malinglahong mga dagway sa idolatriya. Ang hakog nga pangibog maoy idolatriya (Col 3:5), sanglit ang tumong sa mga pangibog sa usa magpaliso sa iyang paghigugma gikan sa Maglalalang ug busa tungod niana mahimong usa ka idolo. Imbes nga mag-alagad nga matinumanon kang Jehova nga Diyos, ang usa ka tawo mahimong ulipon sa iyang tiyan, nga mao, sa unodnong pangibog o gana, ug maghimo niini nga iyang diyos. (Rom 16:18; Flp 3:​18, 19) Sanglit ang paghigugma sa Maglalalang ikapakita pinaagi sa pagkamasinugtanon (1Ju 5:3), ang pagkamasuklanon ug pagkamapangahason ikatandi sa mga buhat sa idolatriya.​—1Sa 15:​22, 23.

Idolatriya sa Wala Pa ang Lunop. Ang idolatriya wala magsugod sa makitang dominyo kondili sa dili-makitang dominyo. Ang usa ka mahimayaong espiritung linalang nakaugmad ug mahakogong tinguha nga mahisama sa Labing Hataas. Kusganon kaayo ang iyang tinguha mao nga kini nagpahimulag kaniya gikan sa iyang Diyos, si Jehova, ug tungod sa iyang idolatriya siya mirebelde.​—Job 1:6-11; 1Ti 3:6; itandi ang Isa 14:12-14; Eze 28:13-15, 17.

Sa susama, si Eva mao ang unang tawo nga tigsimbag idolo tungod sa iyang pagkaibog sa gidiling bunga, diin kining sayop nga pangibog mitultol kaniya sa pagsupak sa sugo sa Diyos. Pinaagi sa pagtugot sa mahakogong pangibog nga moindig sa iyang paghigugma kang Jehova ug dayon pinaagi sa pagsupak kaniya, si Adan usab nahimong sad-an sa idolatriya.​—Gen 3:​6, 17.

Sukad sa pag-alsa didto sa Eden, minoriya lamang sa katawhan ang wala malangkit sa idolatriya. Sa panahon sa pagkinabuhi ni Enos nga apo ni Adan, ang mga tawo dayag nga nagbatasan sa usa ka dagway sa idolatriya. “Nianang panahona gisugdan ang pagtawag sa ngalan ni Jehova.” (Gen 4:26) Apan dayag nga dili kini pagtawag sa ngalan ni Jehova pinaagi sa pagtuo, sama sa gibuhat sa matarong nga si Abel daghang katuigan una pa niini ug nga tungod niana siya namatay ingong martir sa mga kamot sa iyang igsoong si Cain. (Gen 4:​4, 5, 8) Dayag nga ang dagway sa pagsimba nga nagsugod sa mga adlaw ni Enos maoy usa ka bakak nga pagsimba nga niana gigamit ang ngalan ni Jehova sa sayop nga paagi o gipadapat sa dili-hustong paagi. Mahimong gipadapat sa mga tawo ang ngalan ni Jehova ngadto sa ilang kaugalingon o sa laing mga tawo (nga pinaagi kanila sila nagpakaaron-ingnon nga miduol sa Diyos diha sa pagsimba), o kaha ilang gipadapat ang ngalan sa Diyos ngadto sa idolong mga butang (ingong makitang butang, aktuwal nga tabang sa ilang pagsulay sa pagsimba sa dili-makitang Diyos).

Ang Bibliya wala magbutyag kon unsa ka kaylap nga gibuhat ang idolatriya sukad sa mga adlaw ni Enos hangtod sa Lunop. Ang kahimtang anam-anam gayod nga nagakadaot, tungod kay sa adlaw ni Noe “nakita ni Jehova nga ang pagkadaotan sa tawo dagaya diha sa yuta ug ang matag kiling sa mga hunahuna sa iyang kasingkasing daotan lamang sa tanang panahon.” Gawas pa sa napanunod nga makasasalang kiling sa tawo, ang nagmateryalisar nga mga manulonda nga nakigrelasyon sa mga anak nga babaye sa mga tawo, ug ang mestisong mga anak nga misangpot niini nga mga relasyon, ang mga Nepilim, nagpasamot sa kusganong impluwensiya sa pagkadaotan nganha sa kalibotan sa maong panahon.​—Gen 6:​4, 5.

Idolatriya sa mga Panahon sa mga Patriarka. Bisan tuod ang Lunop sa adlaw ni Noe naglaglag sa tanang tawhanong mga tigsimbag idolo, ang idolatriya nagsugod pag-usab nga gipangunahan ni Nimrod, “usa ka gamhanang mangangayam nga supak kang Jehova.” (Gen 10:9) Walay duhaduha nga ubos sa pagtultol ni Nimrod, nagsugod ang pagtukod sa Babel ug sa torre niini (lagmit usa ka ziggurat nga gigamit sa idolatrosong pagsimba). Napakyas ang mga plano sa maong mga magtutukod sa dihang gilahugay ni Jehova ang ilang pinulongan. Kay dili na magkasinabot sa usag usa, sila inanay nga mibiya sa pagtukod sa siyudad ug nagkatibulaag. Bisan pa niana, ang idolatriya nga nagsugod didto sa Babel wala matapos didto. Sa dapit nga giadtoan sa maong mga magtutukod ilang gidala ang ilang bakak nga relihiyosong mga ideya.​—Gen 11:1-9; tan-awa ang DIYOS UG MGA DIYOSA, MGA.

Ang sunod nga siyudad nga gihisgotan diha sa Kasulatan, ang Ur sa mga Caldeanhon, sama sa Babel, dili debotado sa pagsimba sa matuod nga Diyos, si Jehova. Ang mga pagpangubkob sa mga arkeologo didto nagbutyag nga ang bathala nga patron sa maong siyudad mao ang diyos-bulan nga si Sin. Didto sa Ur nagpuyo ang amahan ni Abram (Abraham) nga si Tera. (Gen 11:​27, 28) Kay nagpuyo taliwala sa usa ka dapit nga puno sa idolatriya, si Tera lagmit nga nakigbahin niini, ingon sa gipakita kasiglohan sa ulahi pinaagi sa mga pulong ni Josue ngadto sa mga Israelinhon: “Didto sa pikas nga bahin sa Suba [Euprates] nga ang inyong mga katigulangan namuyo sa dugay nang panahon kanhi, si Tera nga amahan ni Abraham ug ang amahan ni Nahor, ug sila nag-alagad sa ubang mga diyos.” (Jos 24:2) Apan si Abraham nagpakitag pagtuo sa matuod nga Diyos, si Jehova.

Sa bisan asa nga dapit nga si Abraham ug ang iyang mga kaliwat sa ulahi miadto, ilang nasaksihan ang idolatriya, nga impluwensiyado sa orihinal nga apostasya didto sa Babel. Busa kanunay nga dihay kapeligrohan nga matakdan sa maong idolatriya. Gani ang mga paryente ni Abraham adunay mga idolo. Si Laban nga ugangan nga lalaki sa apo ni Abraham nga si Jacob, nagbaton ug terapim, o mga diyos sa pamilya. (Gen 31:​19, 31, 32) Nakita ni Jacob nga kinahanglang tudloan ang iyang panimalay sa pagsalikway sa tanan nilang langyawng mga diyos, ug iyang gitagoan ang mga idolo nga gitugyan kaniya. (Gen 35:2-4) Lagmit iyang giwagtang kini niining paagiha aron walay usa sa iyang panimalay ang mahimong mogamit pag-usab sa metal niini ingong usa ka butang nga adunay linaing bili tungod sa nangaging paggamit niini sa idolatrosong paagi. Wala hisgoti kon gitunaw o gidugmok ba ni Jacob kini nga mga larawan.

Idolatriya ug ang Gipakigsaaran sa Diyos nga Katawhan. Ingon sa gipakita ni Jehova kang Abraham, ang iyang mga kaliwat, ang mga Israelinhon, nahimong langyawng mga pumoluyo sa yuta nga dili ilaha, nga mao ang Ehipto, ug nag-antos didto. (Gen 15:13) Sa Ehipto naatubang nila ang hilabihang idolatriya, kay ang paghimog mga larawan kaylap kaayo sa maong nasod. Daghang bathala nga gisimba didto gilarawan pinaagig mga ulo sa hayop, lakip kanila mao ang iring-ug-ulo nga si Bast, ang baka-ug-ulo nga si Hathor, ang banog-ug-ulo nga si Horus, ang iro-ug-ulo nga si Anubis (HULAGWAY, Tomo 1, p. 946), ug ang langgam-ug-ulo nga si Thoth, sa paghisgot lamang ug pipila. Ang mga linalang sa dagat, sa hangin, ug sa yuta gisimba, ug inigkamatay sa “sagradong” mga hayop kini embalsamahon ingong mummy.

Ang Balaod nga gihatag ni Jehova ngadto sa iyang katawhan human sa pagpahigawas kanila gikan sa Ehipto tatawng nagdili sa idolatrosong mga buhat nga kaylap kaayo taliwala sa karaang mga katawhan. Ang ikaduha sa Napulo ka Sugo tin-awng nagdili sa paghimog linilok nga larawan o usa ka hulagway sa bisan unsa nga anaa sa kalangitan, sa yuta, o anaa sa katubigan aron simbahon. (Ex 20:​4, 5; Deu 5:​8, 9) Sa iyang kataposang mga tambag ngadto sa mga Israelinhon, gipasiugda ni Moises nga imposible gayod ang paghimog larawan sa matuod nga Diyos ug nagpasidaan kanila nga magbantay sa lit-ag sa idolatriya. (Deu 4:15-19) Aron mapanalipdan pa ang mga Israelinhon gikan sa pagkahimong mga tigsimbag idolo, sila gisugo nga dili maghimog pakigsaad uban sa paganong mga molupyo sa yuta nga ilang pagaadtoan o makig-alyansa sa kaminyoon uban kanila, apan maglaglag kanila. Ang tanang butang nga nalangkit sa idolatriya​—mga halaran, sagradong mga haligi, sagradong mga poste, ug kinulit nga mga larawan​—kinahanglang laglagon.​—Deu 7:2-5.

Ang manununod ni Moises nga si Josue nagtigom sa tanang tribo sa Israel didto sa Sekem ug nagtambag kanila sa pagwagtang sa bakak nga mga diyos ug sa pag-alagad nga matinumanon kang Jehova. Ang katawhan miuyon sa pagbuhat niana ug nagpadayon sa pag-alagad kang Jehova sulod sa tibuok kinabuhi ni Josue ug sa tibuok kinabuhi sa mga ansiyano kansang mga adlaw milugway pa human kang Josue. (Jos 24:14-16, 31) Apan human niadto mibanos ang grabeng apostasya. Ang katawhan misugod sa pagsimba sa Canaanhong mga bathala​—kang Baal, Astoret, ug sa sagradong poste, o Asera. Busa, gitugyan ni Jehova ang mga Israelinhon ngadto sa mga kamot sa ilang mga kaaway. Bisan pa niana, sa dihang sila naghinulsol, siya maluluy-ong nagpatunghag mga maghuhukom sa pagluwas kanila.​—Huk 2:11-19; 3:7; tan-awa ang ASTORET; BAAL Num. 4; SAGRADONG HALIGI; SAGRADONG POSTE.

Ubos sa pagmando sa mga hari. Sa panahon sa paghari sa unang hari sa Israel, si Saul, sa paghari sa iyang anak nga lalaki nga si Is-boset, ug sa paghari ni David, walay gihisgotang kaylap nga idolatriya nga gibuhat sa mga Israelinhon. Bisan pa niana, adunay mga timailhan nga nagpadayon ang idolatriya diha sa gingharian. Pananglitan, ang kaugalingong anak nga babaye ni Saul, si Mikal, nagbaton ug usa ka larawan nga terapim. (1Sa 19:13; tan-awa ang TERAPIM.) Apan, sa ulahing bahin lamang sa pagmando sa anak nga lalaki ni David nga si Solomon nga gibuhat ang dayag nga idolatriya, nga ang monarko mismo ubos sa impluwensiya sa iyang daghang langyaw nga mga asawa, nagdasig sa idolatriya pinaagi sa pagtugot niana. Gitukod ang hatag-as nga mga dapit alang kang Astoret, Kemos, ug Milcom o Molek. Ang katawhan sa katibuk-an nadaog sa bakak nga pagsimba ug misugod sa pagyukbo ngadto niining idolo nga mga diyos.​—1Ha 11:3-8, 33; 2Ha 23:13; tan-awa ang KEMOS; MOLEK.

Tungod niini nga idolatriya, gisip-ak ni Jehova ang napulo ka tribo gikan sa anak nga lalaki ni Solomon nga si Rehoboam ug gihatag kini ngadto kang Jeroboam. (1Ha 11:31-35; 12:19-24) Bisan tuod gipasaligan nga ang iyang gingharian magpabiling malig-on kon siya magpadayon sa pag-alagad nga matinumanon kang Jehova, sa dihang nahimong hari, gisugdan ni Jeroboam ang pagsimba sa nating baka tungod sa kahadlok nga ang katawhan moalsa batok sa iyang pagmando kon sila magpadayon sa pag-adto sa Jerusalem alang sa pagsimba. (1Ha 11:38; 12:26-33) Ang idolatrosong pagsimba sa nating baka nagpadayon sa tanang adlaw sa paglungtad sa napulo-ka-tribong gingharian, uban sa Baalismo sa Tiro nga gisugdan pagbuhat sa panahon sa paghari ni Ahab. (1Ha 16:30-33) Apan, dili tanan ang nag-apostata. Samtang naghari si Ahab, aduna pay nahibilin nga 7,000 nga wala moluhod ni mihalok kang Baal, ug kini nahitabo sa panahon nga ang mga manalagna ni Jehova gipamatay pinaagi sa espada, sa walay duhaduha tungod sa paghulhog sa asawa ni Ahab nga si Jezebel.​—1Ha 19:​1, 2, 14, 18; Rom 11:4; tan-awa ang NATING BAKA (Pagsimba sa Nating Baka).

Gawas sa pagpapas ni Jehu sa pagsimba kang Baal (2Ha 10:20-28), walay rekord nga ang bisan unsang relihiyosong reporma gihimo sa usa ka monarko sa napulo-ka-tribong gingharian. Ang katawhan ug ang mga magmamando sa amihanang gingharian wala mamati sa mga manalagna nga sublisubling gipadala ni Jehova, mao nga sa kataposan gitugyan sila sa Labing Gamhanan ngadto sa mga kamot sa mga Asiryanhon tungod sa ilang mangil-ad nga rekord sa idolatriya.​—2Ha 17:7-23.

Sa gingharian sa Juda, ang kahimtang halos susama, gawas sa mga reporma nga gihimo sa pipila ka hari. Bisan tuod nabahin ang gingharian ingong direktang sangpotanan tungod sa idolatriya, si Rehoboam nga anak nga lalaki ni Solomon wala manumbaling sa disiplina ni Jehova ug wala magsalikway sa idolatriya. Sa dihang nalig-on na ang iyang posisyon, siya ug ang tibuok Juda nag-apostata. (2Cr 12:1) Gitukod sa mga tawo ang hatag-as nga mga dapit, gipatindog diha niini ang sagradong mga haligi ug ang sagradong mga poste, ug nakigbahin sa seremonyal nga pagpamampam. (1Ha 14:​23, 24) Bisan tuod si Abiam (Abias) nagpahayag ug pagtuo kang Jehova sa dihang siya nakiggubat kang Jeroboam ug gipanalanginan ug kadaogan, sa dakong sukod iyang gisundog ang makasasalang dalan sa iyang amahan ug gisundan sa trono nga si Rehoboam.​—1Ha 15:​1, 3; 2Cr 13:3-18.

Ang misunod nga duha ka hari sa Juda, si Asa ug Jehosapat, nag-alagad nga matinumanon kang Jehova ug naningkamot nga wagtangon ang idolatriya diha sa gingharian. Apan ang Juda naimpluwensiyahan pag-ayo sa pagsimba diha sa hatag-as nga mga dapit nga, bisan pa sa mga paningkamot niining duha ka hari sa paglaglag niini, ang hatag-as nga mga dapit daw nagpadayon sa tago o kaha kini mitungha pag-usab.​—1Ha 15:11-14; 22:​42, 43; 2Cr 14:2-5; 17:​5, 6; 20:​31-33.

Ang paghari sa sunod nga hari sa Juda, si Jehoram, nagsugod pinaagi sa pag-ulag dugo ug nagsugod ang usa ka bag-ong yugto sa idolatriya sa Juda. Tungod kini kay nahimo niyang asawa si Atalia nga anak nga babaye sa idolatrosong si Ahab. (2Cr 21:1-4, 6, 11) Ang raynang inahan nga si Atalia nahimong magtatambag usab sa anak nga lalaki ni Jehoram nga si Ahazias. Busa, sa panahon sa pagmando ni Ahazias ug sa mangingilog nga si Atalia, ang idolatriya nagpadayon nga may pag-uyon sa magmamando.​—2Cr 22:1-3, 12.

Sa unang bahin sa paghari ni Jehoas, human sa pagpatay kang Atalia, ang matuod nga pagsimba napasig-uli. Apan sa pagkamatay sa Hataas nga Saserdoteng si Jehoiada, mibalik ang pagsimba sa idolo ubos sa pagdasig sa mga prinsipe sa Juda. (2Ha 12:​2, 3; 2Cr 24:​17, 18) Busa gitugyan ni Jehova ang Judeanhong kasundalohan ngadto sa mga kamot sa misulong nga mga Siryanhon, ug si Jehoas gipatay sa iyang kaugalingong mga alagad.​—2Cr 24:23-25.

Walay duhaduha nga ang pagpahamtang ug paghukom sa Diyos nganha sa Juda ug ang mapintas nga kamatayon sa amahan ni Amazias nga si Jehoas nakapahinuklog pag-ayo kang Amazias, busa sa sinugdan iyang gibuhat kon unsa ang matarong sa mga mata ni Jehova. (2Cr 25:1-4) Apan human mapildi ang mga Edomhanon ug nagkuha sa ilang mga larawan, siya misugod sa pag-alagad sa mga diyos sa iyang napukan nga mga kaaway. (2Cr 25:14) Ang panimalos miabot sa dihang ang Juda napildi sa napulo-ka-tribong gingharian ug sa ulahi sa dihang si Amazias gipatay sa mga nagkunsabo. (2Cr 25:20-24, 27) Bisan tuod nga si Azarias (Uzzias) ug ang iyang anak nga lalaki nga si Jotam sa katibuk-an gitaho nga mibuhat ug matarong sa mga mata ni Jehova, ang ilang mga sakop nagpadayon sa idolatriya didto sa hatag-as nga mga dapit.​—2Ha 15:1-4, 32-35; 2Cr 26:​3, 4, 16-18; 27:​1, 2.

Sa panahon sa paghari sa anak nga lalaki ni Jotam nga si Ahaz, ang relihiyosong kahimtang sa Juda misamot kagrabe. Gisugdan ni Ahaz ang pagbuhat sa grabeng idolatriya nga wala pa gayod sukad buhata sa Juda; siya ang unang gitaho nga hari sa Juda nga naghalad sa iyang anak diha sa kalayo ingong usa ka bakak nga relihiyosong buhat. (2Ha 16:1-4; 2Cr 28:1-4) Gikastigo ni Jehova ang Juda pinaagi sa mga kapildihan diha sa mga kamot sa ilang mga kaaway. Si Ahaz, imbes nga maghinulsol, mihinapos nga ang mga diyos sa mga hari sa Sirya maoy naghatag sa mga Siryanhon ug kadaogan ug busa mihukom sa paghalad ngadto niini nga mga bathala aron sila usab motabang kaniya. (2Cr 28:​5, 23) Dugang pa, gisirhan ang mga pultahan sa templo ni Jehova, ug giputolputol ang mga kagamitan niini.​—2Cr 28:24.

Bisan tuod si Ahaz wala makabaton ug kaayohan gikan sa disiplina ni Jehova, ang iyang anak nga lalaki nga si Ezequias nakabaton niini. (2Cr 29:​1, 5-11) Sa unang tuig pa lamang sa iyang pagkahari, gipasig-uli ni Ezequias ang matuod nga pagsimba kang Jehova. (2Cr 29:3) Sa panahon sa iyang paghari gipanglaglag ang mga butang nga nalangkit sa bakak nga pagsimba dili lamang diha sa Juda ug Benjamin kondili didto usab sa Epraim ug Manases.​—2Cr 31:1.

Apan ang kaugalingong anak nga lalaki ni Ezequias nga si Manases bug-os nga nagpasig-uli sa idolatriya. (2Ha 21:1-7; 2Cr 33:1-7) Labot sa mga hinungdan niini, walay girekord ang Bibliya. Si Manases nga nagsugod sa paghari sa edad nga 12 anyos, lagmit nga sa sinugdan sayop nga natultolan sa mga magtatambag ug mga prinsipe nga dili bug-os debotado sa pag-alagad kang Jehova. Apan dili sama kang Ahaz, si Manases ingong usa ka binihag sa Babilonya, naghinulsol human makaagom niining grabeng disiplina gikan kang Jehova ug mihimog mga reporma human makabalik sa Jerusalem. (2Cr 33:10-16) Apan ang iyang anak nga si Amon mibalik sa paghalad ngadto sa kinulit nga mga larawan.​—2Cr 33:21-24.

Sunod niana miabot ang pagmando ni Josias ug ang bug-os nga pagpapas sa idolatriya sa Juda. Ang mga dapit sa idolatrosong pagsimba gipasipalahan didto ug bisan sa mga siyudad sa Samaria. Giwagtang ang mga saserdote sa langyawng diyos ug ang mga naghimog gipaaso nga halad kang Baal, ingon man ngadto sa adlaw, sa bulan, sa mga konstelasyong zodiac, ug sa tanang panon sa kalangitan. (2Ha 23:4-27; 2Cr 34:1-5) Sa gihapon kining kaylap nga kampanya batok sa idolatriya wala makahatag ug dumalayong reporma. Ang kataposang upat ka hari sa Juda, si Jehoahaz, Jehoiakim, Jehoiakin, ug si Zedekias, nagpadayon sa idolatriya.​—2Ha 23:​31, 32, 36, 37; 24:​8, 9, 18, 19; tan-awa ang ASTROLOGO; HATAG-AS NGA MGA DAPIT; ZODIAC.

Ang mga paghisgot sa idolatriya diha sa mga sinulat sa mga manalagna dugang nagpakita kon unsay nahitabo sa panahon sa kataposang mga tuig sa gingharian sa Juda. Ang mga dapit sa idolatriya, seremonyal nga pagpamampam, ug ang paghalad ug bata padayong naglungtad. (Jer 3:6; 17:1-3; 19:2-5; 32:​29, 35; Eze 6:​3, 4) Bisan ang mga Levihanon sad-an sa pagbuhat ug idolatriya. (Eze 44:​10, 12, 13) Si Ezequiel, nga gidala diha sa usa ka panan-awon ngadto sa templo sa Jerusalem, nakakita didto ug usa ka dulumtanang idolo, ang “simbolo sa pangabugho,” ug ang pagsimba sa mga larawan sa nagakamang nga mga butang ug sa makaluod nga mga mananap, ug ingon man ang pagsimba sa bakak nga diyos nga si Tamuz ug sa adlaw.​—Eze 8:​3, 7-16.

Gawas pa sa kamatuoran nga ang mga Israelinhon nagsimba sa mga idolo hangtod sa paghalad sa ilang kaugalingong mga anak, sila nagpadayon sa usa ka dagway sa pagsimba kang Jehova ug nangatarongan nga walay katalagman nga modangat kanila. (Jer 7:​4, 8-12; Eze 23:36-39) Tungod sa pagbuhat sa idolatriya ang katawhan sa katibuk-an nahimo gayong walay salabotan kay sa dihang miabot ang katalagman ug gilaglag ang Jerusalem sa mga Babilonyanhon niadtong 607 W.K.P., ingong katumanan sa pulong ni Jehova, ilang gipasangil ang ilang kapildihan sa ilang kapakyasan sa paghimog gipaaso nga halad ug sa mga halad-nga-ilimnon ngadto sa “rayna sa kalangitan.”​—Jer 44:15-18; tan-awa ang RAYNA SA KALANGITAN.

Kon Nganong ang Israel Miliso sa Idolatriya. Dihay ubay-ubayng mga hinungdan kon nganong daghan kaayong Israelinhon ang sublisubling misalikway sa matuod nga pagsimba. Ingong usa sa mga buhat sa unod, ang idolatriya makapahimuot sa mga pangibog sa unod. (Gal 5:19-21) Sa dihang nanimuyo na sa Yutang Saad, ang mga Israelinhon lagmit nakamatikod sa ilang paganong mga silingan, nga wala nila mapapahawa sa bug-os, nga nagmalamposon sa ilang mga pagpananom tungod sa dugaydugay nga kasinatian sa pag-ugba sa yuta. Lagmit daghan ang nangutana ug namati sa tambag sa ilang Canaanhong mga silingan kon unsay gikinahanglan sa pagpahimuot kang Baal, o “tag-iya,” sa matag luna sa yuta.​—Sal 106:34-39.

Ang mga pakig-alyansa sa kaminyoon uban sa mga tigsimbag idolo maoy laing hinungdan nga sila nahaylo sa pag-apostata. (Huk 3:​5, 6) Ang walay-pugong nga seksuwal nga pagpatuyang nga nalangkit sa idolatriya nahimong dako kaayong tentasyon. Pananglitan, didto sa Sitim sa Kapatagan sa Moab, libolibo sa mga Israelinhon ang nagpadaog sa imoralidad ug nakigbahin sa bakak nga pagsimba. (Num 22:1; 25:1-3) Alang sa pipila, mahimong makadani ang pag-apil sa walay-pugong nga pag-inom diha sa mga sangtuwaryo sa bakak nga mga diyos.​—Am 2:8.

Dayon anaa ang pangdani sa gituohang pagkasayod kon unsay anaa sa umaabot, kini nagsumikad sa tinguhang makaseguro nga ang tanang butang magmalamposon. Ang mga pananglitan niini mao ang pagkonsulta ni Saul sa usa ka espiritista ug ang pagpadala ni Ahazias ug mga tawo aron magpakisayod kang Baal-zebub nga diyos sa Ekron.​—1Sa 28:6-11; 2Ha 1:​2, 3.

Ang Kabuangan sa Pagsimba sa Idolo. Sa makadaghan ang Kasulatan nagpasiugda sa kabuangan sa pagsalig sa mga diyos nga gama sa kahoy, bato, o sa metal. Si Isaias naghubit sa paghimog mga idolo ug nagpakita sa kahungog sa usa ka tawo nga migamit sa bahin sa kahoy ingong sugnod sa pagluto sa iyang pagkaon ug sa pagpainit sa iyang kaugalingon ug dayon naghimo sa nahibilin nga usa ka diyos aron iyang kadangpan alang sa tabang. (Isa 44:9-20) Si Isaias misulat nga sa adlaw sa kasuko ni Jehova ang bakak nga mga magsisimba magsalibay sa ilang walay-pulos nga mga idolo ngadto sa samag-ilaga nga mga mananap ug ngadto sa mga kabog. (Isa 2:19-21) “Alaot siya nga nagaingon sa kahoy: ‘Pagmata na!’ ug sa amang nga bato: ‘Bangon na!’” (Hab 2:19) Kadtong naghimo sa amang nga mga idolo mahisama kanila, nga mao, walay kinabuhi.​—Sal 115:4-8; 135:15-18; tan-awa ang Pin 9:20.

Ang Panglantaw Labot sa Idolatriya. Kanunayng giisip sa matinumanong mga alagad ni Jehova ang mga idolo ingong makaluod. Sa Kasulatan, ang bakak nga mga diyos ug mga idolo sublisubling gihisgotan pinaagi sa talamayong mga pulong, ingong walay-bili (1Cr 16:26; Sal 96:5; 97:7), makalilisang (1Ha 15:13; 2Cr 15:16), makauulaw (Jer 11:13; Os 9:10), dulumtanan (Eze 16:​36, 37), ug makaluod (Eze 37:23). Gihisgotan kanunay ang “makaluod nga mga idolo,” diin kini nga ekspresyon gihubad gikan sa Hebreohanong pulong nga gil·lu·limʹ, nga susama sa pulong nga nagkahulogang “kinalibang.” (1Ha 14:10; Sof 1:17) Kining termino sa pagtamay nga unang makita sa Levitico 26:​30, makaplagan sa halos 40 ka higayon diha sa basahon lamang sa Ezequiel, nga nagsugod sa kapitulo 6, bersikulo 4.

Giila sa matinumanong si Job nga bisan kon ang iyang kasingkasing mahaylo sa tago sa dihang makita ang langitnong mga butang sama sa bulan ug ang iyang ‘kamot ihalok sa iyang baba’ (lagmit nagpasabot sa paghalok ginamit ang kamot diha sa usa ka idolatrosong buhat), kini mahimong usa ka paglimod sa Diyos, busa usa ka idolatriya. (Job 31:26-28; itandi ang Deu 4:​15, 19.) Labot sa usa nga nagabuhat sa pagkamatarong, si Jehova miingon pinaagi sa manalagnang si Ezequiel, “Ang iyang mga mata wala niya iyahat sa makaluod nga mga idolo sa balay sa Israel,” nga mao, sa pagpangamuyo kanila o sa pagdahom ug tabang gikan kanila.​—Eze 18:​5, 6.

Ang laing maayong panig-ingnan sa pagsalikway sa idolatriya mao ang tulo ka Hebreohanon nga si Sadrak, Mesak, ug Abednego, kinsa, bisan tuod gihulga nga patyon pinaagi sa nagdilaab nga hudno, midumili sa pagyukbo atubangan sa larawan nga bulawan nga gipatindog ni Haring Nabucodonosor didto sa Kapatagan sa Dura.​—Dan 3.

Ang unang mga Kristohanon nagpatalinghog sa inspiradong tambag: “Kalagiw gikan sa idolatriya” (1Co 10:14), ug ang mga tighimog larawan naglantaw sa Kristiyanidad ingong usa ka hulga sa ilang dakog kita nga negosyo. (Buh 19:23-27) Ingon sa gipamatud-an sa sekular nga mga historyador, ang paglikay sa idolatriya sagad naghimo sa kahimtang sa mga Kristohanon nga nagpuyo sa Romanhong Imperyo nga susama sa kahimtang sa tulo ka Hebreohanon. Ang pag-ila sa pagkadiyos sa emperador ingong pangulo sa estado pinaagi sa pagtanyag ug usa ka pudyot sa insenso mahimong magpalingkawas sa mga Kristohanon gikan sa kamatayon, apan pipila lamang ang mikompromiso. Nasabtan gayod sa unang mga Kristohanon nga sa dihang isalikway nila ang idolo aron sa pag-alagad sa matuod nga Diyos (1Te 1:9), ang pagbalik ngadto sa idolatriya nagkahulogan sa ilang pagkahimulag gikan sa Bag-ong Jerusalem ug sa pagkawala sa ilang ganti sa kinabuhi.​—Pin 21:8; 22:​14, 15.

Bisan karong adlawa, ang mga alagad ni Jehova kinahanglang magbantay sa ilang kaugalingon gikan sa mga idolo. (1Ju 5:21) Gitagna nga ang dakong pagpit-os ipahamtang batok sa tanang molupyo sa yuta aron sa pagsimba sa simbolikong “mapintas nga mananap” ug sa “larawan” niini. Walay usa nga magpadayon sa maong idolatrosong pagsimba ang makadawat sa gasa sa Diyos nga walay kataposang kinabuhi. “Dinhi niini gikinahanglan ang paglahutay sa mga balaan.”​—Pin 13:15-17; 14:9-12; tan-awa ang DULUMTANANG BUTANG.