Mga Pakigtugon nga Naglangkit sa Walay-Kataposang Katuyoan sa Diyos
“Si Jehova . . . nahinumdom sa iyang pakigtugon sa panahong walay katinoan, sa pulong nga iyang gisugo, sa usa ka libong mga kaliwatan.”—SALMO 105:7, 8.
1, 2. Nganong kita makaingong ang kadaghanan nato apektado sa usa ka pakigtugon?
LAGMIT gayod nga naapektahan ka sa usa ka pakigtugon—ang imong kagahapon, ang kahimtang nimo karon, ug ang imong umaabot. ‘Unsang pakigtugona?’ mahibulong ka tingali. Niining kasoha, kini mao ang kaminyoon, kay kadaghanan kanato mao ang mga anak sa usa ka kaminyoon ug daghan kanato maoy mga minyo mismo. Bisan pag kadtong dili pa minyo basin nagahunahuna bahin sa mga panalangin sa usa ka malipayong kaminyoon sa umaabot.
2 Kasiglohang miagi ang Hebreohanong manalagna si Malakias misulat mahitungod sa “asawa sa imong pagkabatan-on,” “imong kauban ug ang asawa sa imong pakigtugon.” (Malakias 2:14-16) Makatawag siya sa kaminyoon nga usa ka pakigtugon, kay kana usa ka kontrata o pormal nga kasabotan, usa ka kahikayan tali sa mga partido o hingtungdan sa pagbuhat sa butang nga magkauban. Ang kasabotan sa kaminyoon maoy usa ka pakigtugon nga duhag bahin diin ang duha ka partido magkauyon nga mahimong bana ug asawa, nga magadawat sa mga katungdanan sa usag usa ug magalantaw sa malungtarong mga kaayohan.
3. Nganong ang ubang mga pakigtugon tingali mag-apektar kanato labaw kay sa kaminyoon?
3 Ang kaminyoon mopatim-aw tingali nga usa ka pakigtugon nga may labing dakong personal nga epekto diha kanato, apan ang Bibliya nagahisgot sa mga pakigtugon nga may labi pang dakong kahulogan. Sa pagtandi sa kalainan sa mga pakigtugon sa Bibliya uban sa iya sa dili-Biblikanhong mga relihiyon, ang usa ka ensiklopedia nagaingon nga diha lamang sa Bibliya “nga kining paghan-ay sa relasyon tali sa Diyos ug sa iyang katawhan nahimong mabug-osong kahikayan nga may kinalabwan tibuok-yutang mga kahulogan.” Oo, kining mga pakigtugona naglangkit sa walay-kataposang katuyoan sa atong mahigugmaong Maglalalang. Sumala sa imong makita, ang pagdawat nimog dili-maihap nga mga panalangin nalangkit sa maong mga pakigtugon. ‘Apan sa unsang paagi matuod kana?’ ikaw may katarongang mangutana.
4. Unsang unang pakigtugon ang nagapunting sa walay-kataposang katuyoan sa Diyos?
4 Ikaw nasayod sa alaot nga mga sangpotanan sa dihang si Adan ug Eva nagsalikway sa pagbulot-an sa Diyos. Atong napanunod ang pagkadili-hingpit gikan kanila, nga ang maong kamatuoran mao ang hinungdan sa mga balatian nga atong giantos, ug mosangpot sa kamatayon. (Genesis 3:1-6, 14-19) Bisan pa niana, kita makapasalamat nga ang ilang sala dili makapakyas sa katuyoan sa Diyos nga pun-on ang yuta sa matuod nga mga magsisimba nga magapahimulos sa malungtarong kahimsog ug kalipay. May labot niini, gihimo ni Jehova ang pakigtugon nga nahitala sa Genesis 3:15: “Ug igabutang ko ang panagkaaway tali kanimo ug sa babaye ug tali sa imong binhi ug sa iyang binhi. Siya magasamad kanimo sa ulo ug ikaw magasamad kaniya sa tikod.” Bisan pa niana, ang pinamubo ug simbolikong pinulongan sa maong pahayag nagbilin ug daghang pangutana nga wala matubag. Sa unsang paagi tumanon ni Jehova ang maong saad sa pakigtugon?
5, 6. (a) Unsang paagi ang gihukom sa Diyos nga gamiton sa pagpalampos sa iyang katuyoan? (b) Nganong kita maikag man sa paagi sa Diyos sa pagbuhat niini?
5 Ang Diyos dugang nagpalabi sa paghikay sa partikular nga serye sa balaang mga pakigtugon, nga, kauban sa pakigtugon sa Eden, nahimong pito tanan. Ang matag usa kanato nga nagalaom nga magpahimulos ug walay-kataposang mga panalangin angay makasabot sa maong mga pakigtugon. Kini nagaapil sa pagkahibalo kon kanus-a ug sa unsang paagi sila gihimo, kinsay nalangkit, kon unsa ang ilang mga katuyoan o mga kondisyon, ug sa unsang paagi ang mga pakigtugon nalangkit sa usag usa sa katuyoan sa Diyos nga panalanginan ang masinugtanong katawhan sa walay-kataposang kinabuhi. Karon mao ang nahiangayng panahon sa pagsubli sa maong mga pakigtugon, kay sa Marso 22, 1989, ang mga kongregasyon sa mga Kristohanon magtigom sa paghandom sa Panihapon sa Ginoo, nga laktud naglangkit sa maong mga pakigtugon.
6 Hinuon, sa pila ka tawo ang ideya sa mga pakigtugon daw walay-laming pamation, binalaod, nga dili kaayo makaiikag sa tawo. Apan, palandonga kon unsay ginaingon sa Theological Dictionary of the Old Testament: “Ang mga pulong alang sa ‘pakigtugon’ sa karaang Haduol nga Sidlakan ingon man sa Grego ug Romanhong kalibotan . . . gitagtag sumala sa duha ka kahulogan: panumpa ug pagkakomitido sa usa ka bahin, gugma ug panaghigala sa lain.” Makita nato nga ang duha ka bahin—ang panumpa ug panaghigala—mao ang lintunganay sa mga pakigtugon ni Jehova.
Abrahamikong Pakigtugon—Pasikaranan sa Walay-Kataposang mga Panalangin
7, 8. Unsang matang sa pakigtugon ang gihimo ni Jehova uban kang Abraham? (1 Cronicas 16:15, 16)
7 Ang patriarkang si Abraham, “ang amahan sa tanang may pagtuo,” maoy “higala ni Jehova.” (Roma 4:11; Santiago 2:21-23) Ang Diyos nanumpa kaniya pinaagi sa usa ka panumpa, nga naghikay sa usa ka pakigtugon nga pasukaranan sa pagdawat natog walay-kataposang mga panalangin.—Hebreohanon 6:13-18.
8 Samtang si Abraham didto sa Ur, gisultihan siya ni Jehova nga mobalhin ngadto sa laing yuta, nga misangpot nga mao ang Canaan. Niadtong panahona si Jehova misaad kang Abraham: “Pagahimoon ko ang usa ka dakong nasod gikan kanimo ug panalanginan ko ikaw ug himoon ko nga dako ang imong ngalan; . . . ug ang tanang kabanayan sa yuta mapanalanginan sa ilang kaugalingon tungod kanimo.”a (Genesis 12:1-3) Human niadto, inanay gidugang sa Diyos ang mga detalye ngadto sa tukma natong matawag Abrahamikong pakigtugon: ang binhi ni Abraham, o manununod, magapanunod sa Yutang Saad; ang iyang binhi mahimong dili-maihap nga mga kaliwat; si Abraham ug si Sara mahimong tinubdan sa mga hari.—Genesis 13:14-17; 15:4-6; 17:1-8, 16; Salmo 105:8-10.
9. Giunsa nato pagkasayod nga kita mahimong malangkit sa Abrahamikong pakigtugon?
9 Ang Diyos nagtawag niini nga “akong pakigtugon tali kanako ug kanimo [Abraham].” (Genesis 17:2) Apan angay natong bation nga nalangkit ang atong mga kinabuhi, kay ang Diyos sa ulahi nagpadako sa pakigtugon, nga nagpahayag: “Ikaw pagapanalanginan ko ug padaghanon ko ang imong binhi ingon sa mga bituon sa mga langit ug ingon sa balas sa dagat; ug ang imong binhi manag-iya sa ganghaan sa iyang mga kaaway. Ug pinaagi sa imong binhi ang tanang nasod sa yuta mapanalanginan.” (Genesis 22:17, 18) Kita bahin sa maong mga nasod; ang potensiyal nga panalangin gitagana kanato.
10. Unsang mga butang ang atong masabtan gikan sa pakigtugon uban kang Abraham?
10 Mohunong kita sa pagpalandong kon unsay atong matun-an gikan sa Abrahamikong pakigtugon. Sama sa pakigtugon sa Eden nga una niana, kini nagapunting sa umaabot nga “binhi,” sa ingon nagapaila nga ang binhi magbaton ug tawhanong kabanayan. (Genesis 3:15) Kana maoy sa linya ni Sem, hangtod kang Abraham, ug pinaagi sa iyang anak si Isaac. Ang maong linya maglangkit sa pagkahari, ug kana sa usa ka paagi magtugot sa usa ka panalangin dili lamang alang sa usa ka pamilya kondili sa mga tawo sa tanang nasod. Sa unsang paagi natuman ang maong pakigtugon?
11. Sa unsang paagi natuman sa literal ang Abrahamikong pakigtugon?
11 Ang mga kaliwat ni Abraham pinaagi kang Jacob, o Israel, midaghan nga nahimong usa ka dakong nasod. Ingong dili-maihap literal nga binhi ni Abraham, sila napahinungod sa maputling pagsimba sa Diyos ni Abraham, ni Isaac, ug ni Jacob. (Genesis 28:13; Exodo 3:6, 15; 6:3; Buhat 3:13) Masubsob mingtalikod ang mga Israelinhon gikan sa maputling pagsimba, bisan pa niana “si Jehova nagpakita kanilag pabor ug naluoy kanila . . . tungod sa iyang pakigtugon uban kang Abraham, Isaac ug Jacob; ug dili niya buot nga laglagon sila.” (2 Hari 13:23; Exodo 2:24; Levitico 26:42-45) Bisan tapos dawata sa Diyos ang Kristohanong kongregasyon ingong iyang katawhan, nagpadayon siya sa usa ka panahon sa pagpakitag linaing pabor sa mga Israelinhon ingong katawhan nga mao ang literal nga binhi ni Abraham.—Daniel 9:27.
Espirituwal nga Binhi ni Abraham
12, 13. Sa unsang paagi si Jesus napamatud-ang mao ang pangunang bahin sa binhi sa espirituwal nga katumanan sa Abrahamikong pakigtugon?
12 Ang Abrahamikong pakigtugon may laing katumanan, usa nga espirituwal. Kining dakong katumanan wala madayag una sa panahon ni Jesus, apan malipay kita nga kini tin-aw sa atong panahon. Nabatonan nato ang katumanan niini diha sa Pulong sa Diyos. Si Pablo misulat: “Karon ang mga saad gipamulong ngadto kang Abraham ug sa iyang binhi. Kini nagaingon, dili: ‘Ug sa mga binhi,’ sama sa daghan sila, kondili sa usa lamang: ‘Ug sa imong binhi,’ nga mao si Kristo.”—Galacia 3:16.
13 Oo, ang binhi moabot pinaagi sa usa lamang ka linya, o pamilya, nga matuod bahin kang Jesus, nga natawong usa ka kinaiyanhong Hudiyo, usa ka literal nga kaliwat ni Abraham. (Mateo 1:1-16; Lucas 3:23-34) Dugang pa, siya bahin sa pamilya sa Labaw nga Abraham sa langit. Hinumdoming uban ang dakong pagtuo ang patriarkang si Abraham andam mohalad sa iyang anak si Isaac kon kana ang buot sa Diyos. (Genesis 22:1-18; Hebreohanon 11:17-19) Sa susama, gipadala ni Jehova ang iyang bugtong nga Anak sa yuta aron mahimong usa ka halad lukat sa matinuohon nga katawhan. (Roma 5:8; 8:32) Busa hisabtan nganong gipaila ni Pablo si Jesu-Kristo ingong ang pangunang bahin sa binhi ni Abraham sumala sa maong pakigtugon.
14. Unsa ang ikaduhang bahin sa binhi ni Abraham, ug sa unsang dugang panaghisgot kini motultol?
14 Si Pablo nagpadayon sa pagpaila nga ang Diyos ‘magpadaghan sa binhi ni Abraham’ sa espirituwal nga katumanan. Siya misulat: “Kon kamo iya ni Kristo, kamo sa pagkatinuod maoy binhi ni Abraham, mga manununod maylabot sa usa ka saad.” (Genesis 22:17; Galacia 3:29) Kana sila mao ang 144,000 dinihogan-sa-espiritung mga Kristohanon nga mao ang ikaduhang bahin sa binhi ni Abraham. Sila dili supak sa pangunang bahin sa binhi kondili “iya ni Kristo.” (1 Corinto 1:2; 15:23) Nahibalo kita nga daghan kanila dili makasubay sa ilang kagikanan ngadto kang Abraham, kay sila nagagikan man sa dili-Hudiyong mga nasod. Hinuon, mas hinungdanon sa espirituwal nga katumanan, sila dili kinaiyanhong bahin sa pamilya sa Labaw nga Abraham, si Jehova; hinunoa, sila nagagikan sa dili-hingpit nga pamilya sa makasasalang si Adan. Busa kinahanglang atong makita gikan sa ulahing mga pakigtugon sa unsang paagi sila mahimong may katakos aron mahimong bahin sa “binhi ni Abraham.”
Pakigtugon sa Kasugoan Temporaryong Gidugang
15-17. (a) Nganong ang pakigtugon sa Kasugoan gidugang ngadto sa Abrahamikong pakigtugon? (b) Giunsa pagtuman sa Kasugoan ang maong mga katuyoan?
15 Tapos himoa sa Diyos ang Abrahamikong pakigtugon nga pangunang lakang padulong sa pagpalampos sa iyang katuyoan, sa unsang paagi ang linya sa Binhi mapanalipdan batok sa kahugawan o pagkalaglag hangtod sa panahon sa iyang pagtungha? Sa miabot ang Binhi, sa unsang paagi ang matuod nga mga magsisimba makaila kaniya? Gitubag ni Pablo ang maong mga pangutana pinaagi sa pagpunting sa kaalam sa Diyos sa temporaryong pagdugang sa pakigtugon sa Kasugoan. Misulat ang apostol:
16 “Nan, nganong may Kasugoan? Kana gidugang aron sa pagpaila sa mga kalapasan, hangtod ang binhi moabot nga kaniya gihimo ang panaad; ug kana gipasa pinaagi sa mga manulonda pinaagi sa kamot sa usa ka tigpataliwala. . . . Ang Kasugoan nahimong atong mag-aagak ngadto kang Kristo, aron kita ikapahayag nga matarong tungod sa pagtuo.”—Galacia 3:19, 24.
17 Sa Bukid sa Sinai, gihimo ni Jehova ang linaing nasodnong pakigtugon tali kaniya ug sa Israel—ang pakigtugon sa Kasugoan, nga si Moises mao ang tigpataliwala niini.b (Galacia 4:24, 25) Miuyon ang katawhan nga maapil sa maong pakigtugon, ug kadto gibalido pinaagi sa dugo sa mga baka ug mga kanding. (Exodo 24:3-8; Hebreohanon 9:19, 20) Kadto mihatag sa Israel sa teokratikanhong mga balaod ug sa usa ka laraw alang sa usa ka matarong nga kagamhanan. Ang pakigtugon nagdili sa pagpakigminyo sa mga pagano o pag-apil sa imoral ug bakak relihiyosong mga batasan. Sa ingon kadto nanalipod sa mga Israelinhon ug maoy usa ka gahom sa pagtipig sa linya sa binhi nga dili mahugawan. (Exodo 20:4-6; 34:12-16) Apan sanglit walay dili-hingpit nga Israelinhon ang makasunod sa bug-os sa Kasugoan, kadto nagpaila sa mga sala. (Galacia 3:19) Kadto nagpunting usab sa panginahanglan sa usa ka hingpit, permanenteng saserdote ug sa usa ka halad nga dili kinahanglang sublisublion sa matag tuig. Ang Kasugoan nahimong samag usa ka mag-aagak nga miagak sa usa ka bata ngadto sa gikinahanglang magtutudlo, nga mao ang Mesiyas, o Kristo. (Hebreohanon 7:26-28; 9:9, 16-22; 10:1-4, 11) Sa dihang nalampos na ang katuyoan niadto, natapos ang pakigtugon sa Kasugoan.—Galacia 3:24, 25; Roma 7:6; tan-awa ang “Mga Pangutana Gikan sa mga Magbabasa,” panid 31.
18. Unsang dugang palaaboton ang nalangkit sa pakigtugon sa Kasugoan, apan nganong kadto lisod masabtan?
18 Sa gihimo kining temporaryong pakigtugon, gihisgotan usab sa Diyos kining makalipay nga tumong: “Kon sugton ninyo ang akong tingog ug bantayan ang akong pakigtugon, nan kamo mahimong akong linaing kabtangan . . . Ug kamo mahimong usa ka gingharian sa mga saserdote ug usa ka balaang nasod alang kanako.” (Exodo 19:5, 6) Pagkatalagsaong palaaboton! Usa ka nasod sa mga hari-saserdote. Apan, unsaon pagkahimo niana? Sumala sa gitino sa ulahi sa Kasugoan, ang nagmandong tribo (Juda) ug ang saserdotehanong tribo (Levi) gihatagag lainlaing mga responsabilidad. (Genesis 49:10; Exodo 28:43; Numeros 3:5-13) Walay tawo ang mahimong usa ka magmamando sa kagamhanan ug usa ka saserdote. Bisan pa niana, ang mga pulong sa Diyos sa Exodo 19:5, 6 mihatag ug hinungdan sa pagtuo nga sa usa ka wala-ibutyag nga paagi, kadtong diha sa pakigtugon sa Kasugoan makabatog higayon sa pagtagana sa mga membro sa “usa ka gingharian sa mga saserdote ug balaang nasod.”
Davidnong Pakigtugon sa Gingharian
19. Sa unsang paagi ang pagkahari gipunting sa mga pakigtugon?
19 Sa wala madugay gidugang ni Jehova ang laing pakigtugon nga dugang nagtin-aw sa unsang paagi iyang tumanon ang iyang katuyoan, sa atong walay-kataposang panalangin. Ato nang nakita nga ang Abrahamikong pakigtugon nagpunting sa unahan sa pagkahari taliwala sa literal nga binhi ni Abraham. (Genesis 17:6) Ang pakigtugon sa Kasugoan nagdahom usab ug mga hari taliwala sa katawhan sa Diyos, kay si Moises nagsulti sa Israel: “Sa dihang ikaw sa kataposan makaabot sa [Yutang Saad] ug ikaw nag-ingon, ‘Patindogon ko ang usa ka hari ibabaw nako sama sa tanang nasod alirong nako’; sa walay pakyas imong patindogon ang usa ka hari nga pagapilion ni Jehova nga imong Diyos. . . . Dili nimo pagatugotan nga ang usa ka dumuloong mao ang magamando kanimo.” (Deuteronomio 17:14, 15) Unsaon sa Diyos paghikay ang maong gingharian, ug unsay kalabotan niana sa Abrahamikong pakigtugon?
20. Sa unsang paagi si David ug ang iyang linya misulod sa hulagway?
20 Bisan pag ang unang hari sa Israel mao si Saul sa tribo ni Benjamin, siya gisundan sa maisogon ug maunongong si David sa Juda. (1 Samuel 8:5; 9:1, 2; 10:1; 16:1, 13) Sa dugaydugay nang paghari ni David, mipalabi si Jehova nga mohimog pakigtugon uban kang David. Sa sinugdan Siya miingon: “Sa pagkatinuod akong patindogon ang imong binhi sunod kanimo, nga magagikan sa imong mga bahin sa kahiladman; ug sa pagkatinuod akong pagatukoron nga malig-on ang iyang gingharian. Siya mao ang magatukod ug usa ka balay alang sa akong ngalan, ug ako gayod nga pagatukoron ang trono sa iyang gingharian nga malig-on sa panahong walay katinoan.” (2 Samuel 7:12, 13) Sumala sa gipaila niana, ang anak ni David si Solomon nahimong ang sunod nga hari, ug siya gigamit sa pagtukod ug usa ka balay, o templo, alang sa Diyos sa Jerusalem. Apan, may dugang pa.
21. Ang Davidnong pakigtugon sa Gingharian mihimog tagana alang sa unsa?
21 Si Jehova mipadayon sa paghimo niining pakigtugona uban kang David: “Ang imong balay ug ang imong gingharian mahimo gayod nga malig-on sa panahong walay katinoan sa imong atubangan; ug ang imong trono mismo malig-ong matukod sa panahong walay katinoan.” (2 Samuel 7:16) Tin-aw, ang Diyos sa ingon nagtukod sa usa ka harianong dinastiya alang sa Israel sa pamilya ni David. Kadto dili lamang mahimong kanunay nga pagsunod sa Davidnong mga hari. Sa kataposan, ang usa sa linya ni David moabot aron sa pagmando “sa panahong walay katinoan, ug ang iyang trono [mamahimong] sama sa adlaw sa atubangan sa [Diyos].”—Salmo 89:20, 29, 34-36; Isaias 55:3, 4.
22. Sa unsang paagi ang pakigtugon uban kang David nalangkit sa linya sa Binhi, ug unsay sangpotanan?
22 Nan, dayag nga ang Davidnong pakigtugon dugang nagpagamay sa linya sa Binhi. Bisan ang unang-siglong mga Hudiyo nakaamgo nga ang Mesiyas mao unyay usa ka kaliwat ni David. (Juan 7:41, 42) Si Jesu-Kristo, ang pangunang bahin sa binhi sa Abrahamikong pakigtugon, nahimong takos nga permanenteng Manununod sa maong Davidnong Gingharian, sumala sa gipamatud-an sa usa ka manulonda. (Lucas 1:31-33) Sa ingon si Jesus nakaangkon sa katungod sa pagmando ibabaw sa Yutang Saad, ang yutan-ong dominyo nga ibabaw niana si David nagmando. Kini angay magpadako sa atong pagsalig kang Jesus; siya nagamando, dili pinaagig supak-balaod nga pagpangilog, kondili pinaagi sa natukod legal nga kahikayan, usa ka balaang pakigtugon.
23. Unsang mga pangutana ug mga butanga ang pagahusayon pa?
23 Ato nang nahisgotan ang upat ka balaang pakigtugon may labot sa kon giunsa paghikay sa Diyos aron tumanon ang iyang katuyoan nga patunghaon ang way-kataposang mga panalangin sa katawhan. Lagmit, imong makita nga dikompleto ang hulagway. Ang mga pangutana nagapabilin: Kay ang mga tawo nagpadayong dili hingpit, unsang saserdote o halad ang permanenteng makausab niana? Sa unsang paagi ang mga tawo mahimong takos nga bahin sa binhi ni Abraham? May katarongan ba sa pagtuo nga ang katungod sa pagmando mapadako nga mag-apil dili lang sa yutan-ong teritoryo? Sa unsang paagi ang binhi ni Abraham, ang panguna ug ikaduhang mga bahin, makapatunghag panalangin sa “tanang nasod sa yuta,” apil sa matag usa kanato? Tan-awon ta.
[Mga Footnote]
a Kini usa ka unilateral nga pakigtugon, sanglit usa ra ka partido (Diyos) ang nanaad sa pagtuman sa mga kondisyon.
b “Ang ideya bahin sa pakigtugon maoy espesyal nga bahin sa relihiyon sa Israel, nga mao lamang ang nangayog linaing pag-unong ug nagpahigawas sa posibilidad sa tagurha o daghan nga mga pag-unong ingon nga gitugotan sa ubang relihiyon.”—Theological Dictionary of the Old Testament, Tomo II, panid 278.
Unsa ang Imong Tubag?
◻ Sa unsang paagi ang Abrahamikong pakigtugon nagpahiluna sa pasikaranan sa atong pagkadawat ug walay-kataposang mga panalangin?
◻ Unsa ang literal, unodnong binhi ni Abraham? Ang simbolikong binhi?
◻ Nganong ang pakigtugon sa Kasugoan gidugang sa Abrahamikong pakigtugon?
◻ Sa unsang paagi ang Davidnong pakigtugon sa Gingharian nagpadako sa katuyoan sa Diyos?
[Diagram sa panid 13]
(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)
Edenhong pakigtugon Genesis 3:15
Abrahamikong pakigtugon
Pangunang binhi
Ikaduhang binhi
Dumalayong mga panalangin
[Diagram sa panid 14]
(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto,tan-awa ang publikasyon)
Edenhong pakigtugon Genesis 3:15
Abrahamikong pakigtugon
Pakigtugon sa kasugoan
Pakigtugon sa Davidnong Gingharian
Pangunang binhi
Ikaduhang binhi
Dumalayong mga panalangin
[Hulagway sa panid 10]
Sa pagpalampos sa iyang katuyoan alang sa katawhan, ang Diyos mihimog usa ka pakigtugon uban sa matinuohon nga Abraham