Dili Niyebe ni Ulan ni Gidaghanon Makapugong sa Paghatod sa Sulat

“Samtang may mga kartero pa, may kasadya ang kinabuhi.”—William James, pilosopo sa T.B. (1842-1910)

HALOS tanan adunay makapikal nga estorya mahitungod sa serbisyo sa koreyo. Ang sulat nga iyang gihulog naulahig mga semana o gani mga bulan sa pag-abot kay sa gidahom, ang bili sa prankiyo tulin kaayog umento, o ang paghulat sa linya sa buhatan sa koreyo makapalagot. Balik niadtong Oktubre 1966, usa ka katalagman mihulga sa sistema sa koreyo. Usa ka tigpamaba sa Serbisyo sa Koreyo sa T.B. mitug-an sa Pagmata! nga “ang kanhi kinadak-ang pasilidad sa koreyo sa T.B., sa usa ka kinasang-ang dalan sa Chicago, halos nanirado sa dihang kini gidaskan ug dili makaarang sa pagdumala sa mga sulat.”

Unsay gihimo aron tinoon nga ang pag-abante sa sulat dili mahunong ug ang imong sulat makaabot sa destinasyon? May mahimo ka bang bisan unsa aron mapauswag ang serbisyo nga imong madawat? Ang mga paagi ba sa paghatod sa sulat ug pagkamasaligan nausab ug dako latas sa mga siglo?

Karaang Serbisyo sa Koreyo

Ang kinaunahang organisadong mga serbisyo sa koreyo maoy eksklusibo alang sa kagamitan sa kagamhanan. Ang maong mga sistema naglungtad sa karaang Tsina, Ehipto, Asirya, Persia, ug Gresya. Ang Romanhong sistema sa koreyo gitawag ug cursus publicus, nga sa literal nagkahulogag “dalan sa publiko”; ugaling, kadto maoy eksklusibo lamang sa pagserbisyo sa kagamhanan. Makaiikag, ang mga sulat sa magsusulat sa Bibliya nga si Pablo ngadto sa mga kongregasyon sa Efeso ug sa Colosas, ug ngadto kang Filemon gipadala pinaagig pribadong mga kahikayan ug dili pinaagi sa serbisyo sa koreyo sa kagamhanang Romanhon.​—Efeso 6:21, 22; Colosas 4:7-9; Filemon 21, 22.

Bisan tuod ang transportasyon ug paghatod sa mga sulat gamay rag kausaban hangtod sa ika-19ng siglo, ang mga ideya mahitungod sa pagkontrol o pagwagtang sa pribadong mga serbisyo sa koreyo mas sayo pang nagsugod. Ngano? Tungod kay gibati sa mga awtoridad nga kinahanglang makontrolar ang pribadong mga komunikasyon. Sa iyang librong The Universal Postal Union, si George A. Codding, Jr., mihatag ug duha ka dagkong katarongan sa pagmugnag monopoliya sa kagamhanan ibabaw sa serbisyo sa koreyo. Una, ang kita nga salapi maoy “labing maayong paagi nga kaayudahan sa panalapi ang opisyal nga serbisyo.” Ikaduha, ang seguridad nga gihatag maoy tabang sa pagkontrolar sa komunikasyon sa mga kaaway sa Estado.

Mao nga, ang Harianong Koreyo sa Pransiya nagsugod sa pagdumala sa pila ka sulat sa publiko niadtong 1464. Niadtong 1635, si Charles I sa Inglaterra mibukas sa serbisyo sa Harianong Koreyo alang sa mga lungsoranon. Ang ubang mga kagamhanan mihimog samang lihok ug sa ingon nagmonopoliya sa serbisyo sa koreyo, nga nagkontrolar niining pagbayloay tali sa mga tawo.

Ang Britanya nagdumala sa sayong sistema sa Amerika, ingon nga ang Romanhong Empiryo nagpaabot sa iyang sistema sa koreyo ngadto sa Britanya. Ang Romanhong sistema misundog sa kadaghanan sa Persianhong kahikayan, nga maoy usa ka sistema sa koreyo nga gidala sa mga mangangabayo nga nagdawatdawat nga gipatuman niadtong ikaunom nga siglo W.K.P. Busa, ang mga kinaiya sa daghang sistema sa koreyo masubay ngadto sa Persia.

Ang kolonyal nga sistema sa koreyo sa Amerika sa opisyal nagsugod sa pagdumalag mga sulat sa tabok sa kadagatan niadtong 1639, ug sa nasodnong mga sulat, tali sa Boston ug sa Siyudad sa New York, niadtong 1673. Ang wala magdugay nga rota sa koreyo nga gitawag ug Boston Post Road, karon bahin na sa Highway 1 sa T.B. Sa pagka tungatunga sa ika-19ng siglo, ang mga sulat gihatod pinaagi sa karwahe, bapor, ug tren. Ang paghatod ug sulat ngadto sa San Francisco, California, gikan sa Siyudad sa New York dangtag duolan sa bulan o kapin pa pinaagig barko ug labi pang dugay pinaagig karwahe.

Ang Pony Express

Aron mapadali ang latas-kontinente nga paghatod diha sa Tinipong Bansa, gikinahanglan ang usa ka butang gawas sa karwahe o barko. Unsay makasulbad sa suliran? Ang pamaagi sa daghang-siglong kartero nga sakayg kabayo gigamit. Ang History of the U.S. Postal Service 1775-1984 mikutlo sa mga anunsiyo sa mantalaan sa Marso 1860:

“Gikinahanglan: Batan-on, yagpis, niwang apan kusgang mga lalaking dili mosobrag 18 anyos. Kinahanglang hanas nga mangangabayo nga andam moatubang sa kamatayon kada adlaw. Gipalabi ang mga ilo.”

Kadtong nadawat “kinahanglang manumpa pinasukad sa Bibliya nga dili ‘mamalikas,’ makig-away, ni dagmalan ang ilang mga hayop ug sa paggawi sa ilang kaugalingong kamatinud-anon.” Kini mao ang gibantog nga pony express, nga mipakunhod sa panahon sa paghatod ngadto sa napulo ka adlaw sa 3,200 kilometros nga rota tali sa St. Joseph, Missouri, ug sa kasadpang baybayon sa Tinipong Bansa. Nga nagpadagan sa kinatulinang 15 ngadto sa 25 kilometros, unya sa walay langan mag-ilis ug kabayo, kadtong batan-ong mga mangangabayo mipahaguros pagpadagan latas sa kabukiran, kapatagan, ug mga suba sa tanang matang sa panahon. Sa tibuok paglungtad sa pony express, kay nakabaton ug kinatulinang mga kabayo, ang isog nga mga kartero nagbiya sa mga Indian ug mga tulisan; hinuon, usa ka mangangabayo napatay.

Ang leyenda nagpadako niining maisogong serbisyo sa koreyo, nga milungtad lang gikan sa Abril 3, 1860, hangtod sa Oktubre 26, 1861. Kana nahunong sa pagsugod sa latas-kontinente nga serbisyo sa telegrama, sa ingon nagtapos sa usa sa labing buloknong mga kapitulo sa kasaysayan sa Amerikanhong koreyo.

Modernong mga Paagi

Maghulog kitag sulat karong adlawa ug tan-awon kon sa unsang paagi kana dumalahon. Ang panahon sa paghatod mahimong nagkadaiya depende sa imong paagi sa paggamit sa serbisyo.

Inigkatapos nimo sa imong buluhaton sa adlaw, ang natigom nga mga sulat ihulog. Sanglit kini mao ang rutina sa kadaghanan kanato, ang bul-og sa sulat mosulod sa agos sa koreyo sa hinapos nga bahin sa adlaw. Sa ingon, ang paghulog ug sayo sa adlaw mohatag nimog pipila ka oras nga bentaha ug magbutang sa imong mga sulat sa atubangan sa adlaw-adlawng gidaghanon sa sulat. Niadtong 1991, ang aberids nga gidaghanon kada adlaw niining agos sa koreyo sa Tinipong Bansa maoy 454 milyon ka buok, nga may 13.3 milyon alang sa Siyudad sa New York; Pransiya, 71 milyon ka buok, nga may 5.5 milyon alang sa Paris; Hapon, 62.5 milyon, nga may 17 milyon alang sa Tokyo; ug Britanya, 60 milyon.

Ang mga sulat nga gihulog sa buson sa dalan o sa usa ka gamayng buhatan sa koreyo dad-on ngadto sa mas dagkong buhatan sa koreyo. Ang paghulog sa imong sulat sa dayon nang panahon sa pagkolekta ug, kon praktikal, mas duol sa dagkong buhatan sa koreyo magpamubo sa panahon sa paghatod.

Sa lokal nga buhatan sa koreyo, ang imong sulat isulod sa puyo, ug unya kana ikarga sa trak ngadto sa usa ka pasilidad sa koreyo nga gitawag seksiyonal nga sentro, diin ang awtomatikong himan sa pagpinig sa mga sulat gigamit. Dinhi, pinaagi sa mamugnaong-pagkadesinyo nga mga makina, ang mga sulat iitsa ug balihong awtomatiko samtang kana magdagan sa mga koriyang kombeyor lahos sa pilianan, pagpaatubang, pagkanselar sa selyo, pagpinig, ug pagtapok. Usa sa maong himan, gitawag ug facer-canceler nga makina, dali rang makahikay ug 27,000 ka sulat sa usa ka oras alang sa pagkanselar sa selyo ug pagmarka.

Pagkahapon ug padayon hangtod sa gabii, ang pagawas nga sulat pinigon. Ang mga sulat nga daling mabasa ang mga adres​—makenilyado, naimprinta, o minolde—​mahimong pinigon pinaagi sa makina. Mas bag-ong mga makina ang mosuhid sa duha ka linya nga nasulatan sa ZIP o postal code; siyudad, estado, o probinsiya; ug adres sa kalye.

Ang maong mga makina ug kaubang mga hiraminta awtomatikong “makabasa” sa mga adres ug makaimprinta ug espesyal nga mga kodigo sa koreyo sa pagpadala sa libolibong sulat sa usa ka oras. Ang primera-klaseng sulat nga dili maproseso pinaagi sa mga makina kinahanglang kinamoton sa pagpinig, sa aberids nga 800 ka buok kada oras. Ang sayon basahon nga adres, nga may ZIP code sa Tinipong Bansa (postal o postcode sa daghang ubang nasod) motugot nga ang imong sulat maproseso pinaagi sa mas tulin, mas epektibong mga paagi.

Ang pagawas nga mga sulat ipadala pinaagig ayroplano o transportasyon sa yuta o kadagatan. Ang primera-klaseng sulat sagad nga ihatod sa usa ka gabii ngadto sa gitinong mga siyudad ug seksiyonal nga mga sentro, sa duha ka adlaw ngadto sa lokal gitudlong mga estado, ug sa tulo ka adlaw sa bisan asang dapit sa Tinipong Bansa. Sa Britanya, 90 porsiento sa primera-klaseng sulat kinahanglang ihatod sa sunod adlaw nga may trabaho ug 97.4 porsiento sa segunda-klaseng sulat sa ikatulong adlaw. Ang mga surbi sa koreyo sa Pransiya nga gipublikar niadtong Mayo 1992 nagpakita nga 81 porsiento sa nasodnong mga sulat ang mahatod sa pagkaugma ug nga 96.3 porsiento sa mga butang nga gipadalag-koreyo nahatod sulod sa duha ka adlaw, walay labot sa mga Dominggo ug piyesta opisyal. Mao nga, sa halalom nga kagabhion kining pagawas nga mga sulat mahimong pasulod diha sa mga pasilidad nga prosesohan sa dapit nga gipadalhan ug unya sa destinasyon nga buhatan sa koreyo. Latas sa gabii ug ngadto sa buntag sayo, ang pasulod nga sulat pinigon aron ihatod.

Ang dagkong mga kustomer sa koreyo, sama sa Watchtower Society, nag-andam sa ilang ipadala sa koreyo aron ang buhatan sa koreyo makadawat niana pinaagig pagkarga niana sa treyler didto sa planta sa nagpadala. Kining maong mga ipadala sa koreyo direktang hakoton sa buhatan sa koreyo latas sa nasod ngadto sa kawani nga tighatod sa koreyo. Ang mga serbisyo sa koreyo nagagamit ug maayo sa maindigong mga paagi sa komunikasyon, sama sa electronic mail (E-mail; ang impormasyon nga ipadala pinaagig kompiyuter latas sa mga linya sa telekomunikasyon). Ang sistema nga Pranses nakapadalag napulo ka milyong piraso sa halayong imprinta (E-mail) sa miaging tuig.

Bisan pag ang mga pamaagi sa koreyo mahimong nagkadaiya taliwala sa mga nasod, ang kadaghanan sa mga sulat sa kalibotan giproseso sa samang paagi nga among gihubit alang sa Serbisyo sa Koreyo sa T.B., nga nagadumala sa 40 porsiento sa gidaghanon sa mga sulat sa kalibotan.

Ubang mga Serbisyo sa Koreyo

Ang mga sistema sa koreyo nagataganag dugang mga serbisyo kay sa pagproseso lamang sa koreyo. Ang buhatan sa koreyo sa T.B. motabang kanimo sa pagkuhag pasaporte. Mahimo kang modeposito sa buhatan sa koreyo sa Hapon o sa Girobank sa Britanya (kanhi gipanag-iya sa Britanikong serbisyo sa koreyo). Usab, ang mga butang baligya nga gipadala sa koreyo mahimong ipaseguro o irehistro aron mabayran kon mawala o madaot. Kon ang gipadala sa koreyo nga butang nagkinahanglan lang sa pamatuod nga napadala ug nahatod, ang pagpadala niana nga may sertipiko mahimong gamayg bayad kay sa kon rehistrado. Ang mga tawo mahimong mokuhag seguro sa kinabuhi gikan sa Hapones nga serbisyo sa koreyo.

Kon mohangyo, ang pila ka serbisyo sa koreyo, sama nianang sa Tinipong Bansa, motagana nimog mabatonang impormasyon sa pagtul-id sa adres. Isulat ang “Gihangyo ang Pagtul-id sa Adres” o “Ayawg Iapas” sa atubangan sa sobre sa ubos lang sa adres pabalik. Nga walay dugang bayad, ang primera-klaseng sulat ibalik kanimo uban ang bag-ong adres (kon wala pay usa ka tuig) o ubang katarongan sa dili paghatod.

Alang niini ug ubang mga serbisyo, ang kalibotan nagadepende gayod sa sistema sa koreyo. Ang tahong Evaluation of the United States Postal Service nagaingon: “Ang Serbisyo sa Koreyo maayog nahimo sa pagdumala sa dakong gidaghanon sa sulat, apan ang mga sayop nga dili mahimong wagtangon kinahanglang padayong angkonon aron nga ang publiko masayod kon unsa ang realistikong madahom mahitungod sa serbisyo sa koreyo.” Sa Tinipong Bansa, kon 5 ka porsiento lamang sa hapit 250,000,000 ka buok nga primera-klaseng gidaghanon kada adlaw maoy malangan, kana magkahulogan ug kapin sa 12,000,000 ka buok kada adlaw. Kini mosangpot sa daghang reklamo sa naulahi paghatod.

Ang masamok nga mga kahimtang sa ekonomiya nakaapekto sa mga sistema sa koreyo. Ang nagaumentong bili, nadaot nga mga butang, nalangan nga sulat, ug modernong teknolohiya nagpasiugdag nagtubong kompetisyon sa kontrolado-sa-kagamhanan nga mga serbisyo. Bisan pag ang mamugnaong mga paagi sa pagdumala nakapauswag sa pagproseso sa koreyo, ang mga pagpit-os sa tanang mga institusyon nagpalisod sa mga panahon alang sa mga sistema sa koreyo. Ang Serbisyo sa Koreyo sa T.B. naalkanse ug mga $1,500,000,000 sa 1991. Ang hinobrang mga lakang, sama sa dagkong mga umento sa bili sa prangkiyo ug pagpakunhod sa mga trabahante, tingali kinahanglanon aron mapadayon ang presenteng serbisyo.

Gikan sa tinulo sa karaang panahon ngadto sa nagbul-og nga agos karong adlawa, ang koreyo nagpadayon bisan pa sa mga suliran, sa ingon nagatagbaw sa naandang panginahanglan sa pagkomunikar.​—Tinampo sa usa ka kawani sa koreyo.

[Kahon/​Hulagway sa panid 18]

Ang Paghatod ug Sulat nga Estilo-Persiano

Ang dapit mao ang karaang empiryo sa Persia. Ang sinulat nga mga dokumento maampingong giandam, opisyal nga giselyohan, ug gipadala pinaagig serbisyo sa koreyo sa kagamhanan. Daghang kinabuhi ang makalas unta kon ang mga mando wala mahatod dayon ug matuman sa walay langan. Apan sa unsang paagi ang sulat igahatod? Ang “mga sulat gipadala pinaagig mga kartero nga nagsakay sa mga kabayo gikan sa harianong mga kuwadra. . . . Busa ang mga kartero, nga nagsakay sa harianong mga kabayo, gipadala nga walay langan sa dinaliang mando sa hari,” matud sa The New English Bible, sa Ester 8:10, 14.

Kadtong kasaligang nagdawatdawat nga mga mangangabayo, nga may mga kabayo nga nagahulat sa mga distansiya nga 23 kilometros, mao ang pinalabing paagi sa paghatod sa kontra-mando ni Haring Ahasuero nga magluwas sa mga Hudiyo gikan sa pagkapuo sa panahon sa ikalimang siglo W.K.P. Ang historyador nga si Herodotus miingon nga “walay nakababag niining mga kartero sa pagpadagan sa ilang kinatulinan sa distansiya nga kinahanglan nilang daganon, ni ang niyebe, o ulan, o init, o ang kangitngit sa kagabhion.” Kini mao ang matag-adlaw nga sistema sa komunikasyon sa kagamhanan nga naglihok sa Persianhong Empiryo.

[Hulagway sa panid 17]

Ang mga makina awtomatikong nagabasa ug nagapinig ug libolibong sulat sa usa ka oras

[Credit Line]

Letrato sa USPS