KALAYO

Maingon karong adlawa, mao man usab sa kapanahonan sa Bibliya ang kalayo hinungdanon sa kinabuhi sa tawo. Ang paglunsay, pagsalsal, ug paghulma sa mga metal, paglutog pagkaon ug pagpainit sa mga balay, ingon man ang pagtanyag ug mga halad ug ang pagsunog ug insenso, maoy lakip sa mga butang nga espesipikong gihisgotan sa Bibliya nga nanginahanglag kalayo. Apan, tungod sa pagkamalaglagon sa wala makontrolar nga kalayo, gihubit kini ingong usa sa upat ka butang nga wala moingon: “Igo na!” (Pr 30:​15, 16) Sa samang katarongan si Santiago nagtandi sa dila ngadto sa usa ka kalayo kon kini gigamit sa sayop nga paagi.​—San 3:5-8; itandi ang Pr 16:27.

Ang unang lalaki ug babaye sinati sa kalayo, kay sa dihang sila gipapahawa gikan sa tanaman sa Eden, gibutang ni Jehova sa S sa tanaman “ang mga kerubin ug ang nagdilaab nga sulab sa espada nga nagpadayon sa pagtuyok.” (Gen 3:24) Si Cain ug Abel tingali nagdala sa ilang mga halad kang Jehova atubangan sa mga kerubin ug, bisan tuod wala hisgoti nga direkta sa Kasulatan, lagmit sila migamit ug kalayo sa paghalad niini, o lagmit sila nagdahom nga ang kalayo mogula gikan sa mga kerubin aron ut-oton ang mga halad. (Gen 4:​3, 4) Si Tubal-cain, sa pagsalsal sa mga himan nga tumbaga ug puthaw, lagmit nga migamit gayod ug hilabihan ka init nga kalayo, ilabina nga ang pagtunaw sa puthaw nagkinahanglag temperatura nga 1,535°C. (2,795°F.). (Gen 4:22) Human sa Lunop, ang mga tisa gipagba “pinaagi sa kalayo,” bisan tuod ang uban gipauga lamang sa adlaw. (Gen 11:3) Tungod kay lisod maghaling ug kalayo niadtong panahona, lagmit nga naandan ang pagdala ug kalayo gikan sa usa ka dapit ngadto sa laing dapit.​—Gen 22:6; Isa 30:14.

Nalangkit sa mga Katuyoan sa Diyos. Ang manulonda ni Jehova nagpakita kang Moises diha sa usa ka dilaab sa kalayo sa nagdilaab nga tunokong tanom nga wala maut-ot. (Ex 3:2) Sa magabii, ang usa ka haligi nga kalayo naggiya sa mga Israelinhon latas sa kamingawan, ug sa ulahi kini nga haligi mipahimutang ibabaw sa tabernakulo, nga nagpaila sa presensiya ni Jehova. (Ex 13:21; 40:38) Sa dihang gihatag ang Balaod ngadto sa Israel, ang himaya ni Jehova gipasundayag pinaagig kalayo, nga tungod niana ang Bukid sa Sinai miaso.​—Ex 19:18; 24:17.

Nalangkit sa tabernakulo ug sa templo. Ang kalayo nalangkit usab sa pagsimba nga gihimo didto sa tabernakulo ug sa ulahi didto sa templo. Kada buntag ug taliwala sa duha ka gabii, ang hataas nga saserdote magsunog ug insenso diha sa halaran sa insenso. (Ex 30:​7, 8) Ang balaod sa Diyos nagsugo nga ang kalayo diha sa halaran sa halad-nga-sinunog pasigaon kanunay. (Lev 6:​12, 13) Ang tradisyonal nga pagtuo sa mga Hudiyo nga ang Diyos maoy milagrosong naghaling ug kalayo diha sa halaran, bisan tuod gidawat sa kadaghanan, wala gayod paluyohi sa Kasulatan. Sumala sa unang mga instruksiyon ni Jehova kang Moises, ang mga anak nga lalaki ni Aaron “maghaling ug kalayo sa ibabaw sa halaran ug maghan-ay sa mga sugnod ibabaw sa kalayo” una pa ibutang ang halad diha sa halaran. (Lev 1:​7, 8) Human sa pagpahiluna sa katungdanan sa Aaronikong pagkasaserdote, ug busa human sa pagtanyag sa mga halad sa pagpahiluna sa katungdanan, nga ang kalayo gikan kang Jehova, nga lagmit migula gikan sa panganod nga anaa ibabaw sa tabernakulo, nag-ut-ot sa halad nga diha sa halaran. Tungod niini, ang milagrosong kalayo nagpakita, dili aron sa pagsunog sa kahoy diha sa halaran, kondili aron sa ‘pag-ut-ot sa halad-nga-sinunog ug sa matambok nga mga bahin sa ibabaw sa halaran.’ Siyempre, ang kalayo nga niadtong higayona padayong nagsiga diha sa halaran lagmit maoy resulta sa panagsagol sa kalayo gikan sa Diyos ug sa kalayo nga diha nang daan sa halaran. (Lev 8:14–​9:24) Sa susama, ang milagrosong kalayo gikan kang Jehova nag-ut-ot sa mga halad human sa pag-ampo ni Solomon sa panahon sa pagpahinungod sa templo.​—2Cr 7:1; tan-awa usab ang Huk 6:21; 1Ha 18:21-39; 1Cr 21:26 alang sa ubang mga pananglitan sa paggamit ni Jehova sa milagrosong kalayo sa dihang iyang gidawat ang mga halad sa iyang mga alagad.

Mga probisyon sa balaod, ug paggamit niini sa pagsilot. Ang Moisesnong Balaod nagdili sa paghaling ug kalayo sa panahon sa Igpapahulay. (Ex 35:3) Sumala sa Balaod, kon ang kalayo wala makontrolar ug nagpahinabog dakong sunog sa uma sa laing tawo, ang tawo nga nagduslit sa kalayo kinahanglang magbayad. (Ex 22:6) Ang mga besti o mga gamit nga panit diin ang hampak nga sanla mitumaw ug mikaylap kinahanglang pagasunogon. (Lev 13:53-58) Sa pipila ka paglapas sa balaod sa Diyos, ang mga maglalapas batoon hangtod mamatay ug dayon ang ilang mga lawas sunogon sa kalayo. (Lev 20:14; 21:9; Jos 7:​15, 25) Kon ang usa ka Israelinhong siyudad mag-apostata, ang mga molupyo niini pamatyon sa espada, ug ang siyudad ug ang mga inagaw gikan niini pagasunogon sa kalayo.​—Deu 13:12-16.

Sa pagpakiggubat batok sa ilang mga kaaway, gisunog sa mga Israelinhon ang pipila ka siyudad. (Num 31:10; Jos 6:24; 11:11-13) Dugang pa, ang kinulit nga mga larawan ug ang sagradong mga poste gipangsunog. (Deu 7:​5, 25; 12:3) Sa dihang ang mga Israelinhon magkuhag mga inagaw ilang ipaagi ang mga metal diha sa kalayo, sa ingon nag-esterilisar niini.​—Num 31:​22, 23.

Sa daghang higayon si Jehova migamit ug literal nga kalayo sa pagpahamtang sa iyang mga paghukom batok sa mga mamumuhat ug daotan. (Num 11:1; 16:35; 2Ha 1:10-12; Jud 7) Sa dihang gilaglag sa mga Babilonyanhon ang apostatang Juda ug Jerusalem niadtong 607 W.K.P., ang kasuko ni Jehova sa mahulagwayong paagi gibubo “sama sa kalayo.” Kini nga kapahayagan sa kasuko inubanan ug literal nga kalayo. (2Ha 25:9; Lam 2:​3, 4) Si Juan nga Tigbawtismo nagpasidaan sa relihiyosong mga lider sa iyang adlaw maylabot sa usa ka bawtismo sa kalayo, nga midangat sa Jerusalem niadtong 70 K.P., sa dihang ang Romanhong kasundalohan naglaglag sa siyudad ug nagsunog sa templo niini.​—Mat 3:7-12.

Gigamit sa mga Magsusupak sa Kabubut-on sa Diyos. Ang kalayo gigamit usab sa mga magsusupak sa kabubut-on sa Diyos diha sa ilang mga panghulga, mapintas nga mga pagpatay, ug sa mga halad. Ang nasukong mga Epraimnon mihulga kang Jepte: “Ang imong balay among sunogon sa kalayo uban kanimo.” Sa susama, ang 30 ka Filistehanong mga abay nga lalaki ni Samson mihulga sa pagsunog sa iyang pangasaw-onon ug sa balay sa amahan niini kon ang pangasaw-onon mapakyas sa pagpatug-an kang Samson sa tubag sa usa ka tigmo ug dayon magtug-an niini ngadto kanila. Human buhii ni Samson ang 300 ka irong ihalas nga may mga sulo ngadto sa nagbarog nga mga uhay sa paganong mga Filistehanon, gisunog sa mga Filistehanon ang pangasaw-onon ni Samson ug ang amahan niini. (Huk 12:1; 14:15; 15:4-6) Si Satanas nga Yawa migamit ug kalayo “gikan sa langit” ubos sa pagtugot sa Diyos diha sa linaing pagsulay kang Job.​—Job 1:​12, 16.

Ang mga nasod nga nanimuyo sa Canaan aktuwal nga nagsunog sa ilang mga anak diha sa kalayo ingong halad ngadto sa ilang bakak nga mga diyos. Bisan tuod espesipikong nagsugo si Jehova nga dili buhaton kana, nga ang molapas nianang sugoa silotan sa kamatayon, ang apostatang mga Israelinhon naghalad sa ilang kaugalingong mga anak didto sa Walog sa Hinnom. (Lev 20:2-5; Deu 12:31; 2Cr 28:1-3; Jer 7:31; 19:5) Apan, ang matinumanon nga si Haring Josias nagtapos niining mangilngig nga batasan pinaagi sa paghimo sa Topet sa Walog sa Hinnom ingong dili angay alang sa pagsimba.​—2Ha 23:10; tan-awa ang MOLEK.

Mahulagwayong Paggamit. Ang kalayo o ang mga pulong nga may ideya sa pagsunog, o pagdilaab, mahulagwayong gilangkit sa gugma (Aw 8:6), pangibog (Rom 1:27; 1Co 7:9), kasuko ug paghukom (Sof 2:2; Mal 4:1), o sa kusganong emosyon (Luc 24:32; 2Co 11:29). Sa dihang si Jeremias buot mohunong sa pagsulti sa pulong ni Jehova, iyang gibati nga imposible kini, kay kini nahisamag nagdilaab nga kalayo nga natakpan sulod sa iyang kabukogan. (Jer 20:9) Ang Kasulatan naghisgot kang Jehova ingong nagaut-ot nga kalayo tungod sa iyang kahinlo, kaputli, ug sa iyang pagpangayo ug bug-os nga pagkamahinalaron, ingon man usab tungod kay siya magapuo niadtong nagasupak kaniya. (Deu 4:24; 9:3) Ang iyang kasuko ug kaaligutgot nagdilaab sama sa kalayo, ug ang iyang “dila” ug pulong maoy sama sa kalayo. (Sal 79:5; 89:46; Isa 30:27; Jer 23:29) Dugang pa, si Jehova naghimo sa iyang alagad nga mga manulonda ingong nagalamoy nga kalayo, ug pinaagi sa kalayo sa iyang kasibot ang “yuta” pagalamyon.​—Sal 104:​1, 4; Sof 3:8; tan-awa usab ang Dan 7:​9, 10.

Pagsulay, pagdalisay, paglunsay. “Ang mensahero sa pakigsaad” gitandi sa kalayo sa tigdalisay, ang kalayo nga gigamit sa paglunsay sa bulawan ug plata. Busa, ang pagsulay ni Jehova sa “mga anak ni Levi” pinaagig kalayo nga himoon sa mensahero sa pakigsaad maghinlo kanila. (Mal 3:​1-3; tan-awa ang PAGDALISAY, TIGDALISAY.) Ang pagsulay pinaagig kalayo magpadayag usab sa kalidad sa usa ka butang, ingon sa gipunting ni apostol Pablo sa dihang iyang gipasiugda ang kahinungdanon sa pagtukod diha kang Jesu-Kristo pinaagig dili-masunog nga mga materyales.​—1Co 3:10-15.

Ang kalayo ug asin nalangkit sa mga halad nga gitanyag didto sa templo. (Lev 2:​9, 13; Eze 43:24) Ang asin naghawas sa kagawasan gikan sa pagkadunot ug maoy usa ka simbolo sa malungtarong pagkamaunongon, ingon sa makita sa ekspresyon nga “pakigsaad sa asin.” (2Cr 13:5) Nan, unsay gisimbolohan sa kalayo?

Si apostol Pedro naghisgot sa mga pagsulay o mga pag-antos ingong “kalayo” nga nagsulay sa kalidad sa pagtuo sa Kristohanon. (1Pe 1:​6, 7) Sa ulahi, iyang gipakasama sa usa ka pagdilaab ang pag-antos tungod sa pagkamatarong sa dihang gisultihan niya ang iyang mga isigka-Kristohanon: “Ayaw kamo kahibulong sa pagdilaab taliwala kaninyo, nga nagakahitabo kaninyo ingon nga pagsulay, . . . kamo mga mag-aambit sa mga pag-antos ni Kristo, aron kamo magmaya ug malipay sa hilabihan usab sa panahon sa pagpadayag sa iyang himaya.” (1Pe 4:​12, 13) Gipakita ni apostol Pablo nga ang maong pag-antos tungod sa pagkamatarong adunay mapuslanong epekto sa dihang siya miingon: “Ang kasakitan magpatungha ug paglahutay.” (Rom 5:3) Ang usa ka tawo nga matinumanon ug malamposong makalatas sa malisod nga ‘nagdilaab’ nga pagsulay maoy mas kusganon ug mas lig-on tungod sa iyang paglahutay.​—Buh 14:22; Rom 12:12.

Kalaglagan. Sa kapanahonan sa Bibliya ang labing bug-os nga paagi sa paglaglag maoy pinaagig kalayo. (Jos 6:24; Deu 13:16) Busa si Jesus usahay migamit sa termino nga “kalayo” diha sa masambingayong paagi aron ipasabot ang bug-os nga kalaglagan sa daotan. (Mat 13:40-42, 49, 50; itandi ang Isa 66:24; Mat 25:41.) Sa usa ka higayon si Jesus nagpasidaan sa iyang mga tinun-an nga dili magtugot sa ilang kamot, tiil, o mata nga magpandol kanila nga tungod niana sila igatambog sa Gehenna. Dayon siya miingon: “Ang matag usa kinahanglang pagaasinan ug kalayo.” Lagmit nga gipasabot niya nga ang “matag usa” nga nagbuhat sa mga butang nga bag-o pa lang niyang gipasidaan pagaasinan ug “kalayo” sa Gehenna, o sa walay-kataposang kalaglagan.​—Mar 9:43-49; tan-awa ang GEHENNA.

Si Pedro misulat nga “ang mga langit ug ang yuta nga naglungtad karon gitagana alang sa kalayo.” Pinasukad sa konteksto ug sa diwa sa ubang mga kasulatan, dayag nga kini dili usa ka literal nga kalayo kondili nagpasabot sa walay-kataposang kalaglagan. Maingon nga ang Lunop sa adlaw ni Noe wala maglaglag sa literal nga mga langit ug yuta, apan sa dili-diyosnong mga tawo lamang, mao man usab ang pagpadayag ni Jesu-Kristo uban sa iyang gamhanang mga manulonda diha sa nagdilaab nga kalayo moresulta sa permanenteng kalaglagan sa mga dili-diyosnon lamang ug sa daotang sistema sa mga butang diin sila maoy bahin niini.​—2Pe 3:5-7, 10-13; 2Te 1:6-10; itandi ang Isa 66:​15, 16, 22, 24.

Ang dugang pang mga pananglitan sa paggamit sa kalayo sa paghawas sa walay-kataposang kalaglagan makaplagan sa Pinadayag ug Ezequiel. Dinhi niini kita gisultihan nga “ang napulo ka sungay” ug “ang mapintas nga mananap” mosumbalik sa Dakong Babilonya ug magsunog kaniya sa kalayo. (Pin 17:​16, 17) Ang pag-atake ni Gog ug sa iyang mga panon batok sa katawhan sa Diyos magpasuko kang Jehova, ug ang kalayo ug asupre ipaulan nganha kanila. Ang nahibiling mga galamiton sa gubat sa mga moatake gamiton sa pagdaob sulod sa pito ka tuig. (Eze 38:​19, 22; 39:​6, 9, 10) Sa dihang si Satanas pagabuhian sa kataposan sa Usa ka Libo ka Tuig nga Paghari ni Kristo, ang mga nasod nga morebelde pagalamyon sa kalayo, ug ang Yawa ug ang tanang wala mahisulat sa basahon sa kinabuhi igatambog sa linaw nga kalayo, nga naghawas sa ikaduhang kamatayon.​—Pin 20:7-10, 15; 21:8; tan-awa ang HINNOM, WALOG SA; LINAW NGA KALAYO.