“Panahon Alang sa Pakigdait” Haduol Na!
“Adunay tinudlong panahon alang sa tanang butang, . . . panahon alang sa gubat ug panahon alang sa pakigdait.”—ECCLESIASTES 3:1, 8.
1. Unsang magkasukwahing kahimtang ang naglungtad panahon sa ika-20ng siglo maylabot sa gubat ug pakigdait?
KADAGHANANG tawo nangandoy ug pakigdait, tungod sa maayong katarongan. Ang ika-20ng siglo nakasinati ug mas diyutayng pakigdait kay sa bisan unsang siglo sa kasaysayan. Kasukwahi kini, tungod kay sukad masukad karon pa lamang nga daghan kaayo ang nahimo aron maangkon ang pakigdait. Sa 1920 ang Liga sa Kanasoran natukod. Sa 1928 ang Kellogg-Briand nga Tratado, nga gitawag sa usa ka reperensiyang basahon nga “kinadak-an sa sunodsunod nga mga paningkamot sa pagpatunhay sa pakigdait human sa Gubat sa Kalibotan I,” gipaluyohan sa “halos tanang nasod sa kalibotan . . . nga miuyon sa pagsalikway sa gubat ingong instrumento sa nasodnong polisa.” Unya, sa 1945 ang organisasyon nga Hiniusang Kanasoran gitukod aron ipuli sa wala na maglihok nga Liga sa Kanasoran.
2. Unsa ang giangkon nga tumong sa Hiniusang Kanasoran, ug diin kutob nga kini milampos?
2 Sama sa Liga, ang giangkon nga tumong sa Hiniusang Kanasoran mao ang pagkab-ot sa pakigdait sa kalibotan. Apan ang kalamposan niini limitado. Tinuod, ang kalibotan wala makaagom ug gubat nga sama ka dako sa duha ka dagkong gubat sa kalibotan. Bisan pa niana, daghang mas gagmayng mga gubat naghikaw gihapon sa gatosan ka libo sa ilang kalinaw sa hunahuna, sa ilang mga kabtangan, ug kasagaran sa ila mismong kinabuhi. Makapangahas ba kita sa paglaom nga ang Hiniusang Kanasoran makahimo sa ika-21ng siglo nga “panahon alang sa pakigdait”?
Ang Pasikaranan sa Tinuod nga Pakigdait
3. Nganong ang tinuod nga pakigdait dili mahimong maglungtad duyog sa pagdumot?
3 Ang pakigdait tali sa mga katawhan ug mga nasod nagkinahanglan ug labaw pa kay sa pagkamatugoton lamang. Posible bang makigdait sa usa nga iyang gidumtan? Dili sumala sa 1 Juan 3:15: “Ang matag usa nga nagadumot sa iyang igsoon maoy usa ka mamamatayg-tawo.” Sumala sa gipamatud-an sa bag-ohayng kasaysayan, ang dulot nga mga pagdumot dali rang mograbe nga mahimong mga buhat sa kapintasan.
4. Kinsa lamang ang makasinati ug kalinaw, ug ngano?
4 Sanglit si Jehova mao “ang Diyos nga nagahatag ug kalinaw,” ang kalinaw masinati lamang sa mga tawo nga dunay gugma sa Diyos ug lalom nga pagtahod sa iyang matarong nga mga prinsipyo. Tataw, si Jehova dili mohatag ug kalinaw ngadto sa tanan. “‘Walay pakigdait,’ nag-ingon ang akong Diyos, ‘alang sa mga daotan.’” Tungod kini kay ang mga daotan wala magpagiya sa balaang espiritu sa Diyos, nga ang usa ka bunga niana mao ang pakigdait.—Roma 15:33; Isaias 57:21; Galacia 5:22.
5. Unsay imposible alang sa matuod nga mga Kristohanon?
5 Ang pagpakiggubat sa mga isigkatawo—ingon sa kanunayng gihimo sa gitawag konohay nga mga Kristohanon, ilabina sa ika-20ng siglo—imposible gayod alang sa tinuod nga mga Kristohanon. (Santiago 4:1-4) Tinuod, sila nakiggubat batok sa mga pagtulon-an nga naghatag ug sayop nga ideya bahin sa Diyos, apan kini nga pagpakiggubat gilaraw aron sa pagtabang sa mga tawo, dili sa pagdaot kanila. Ang paglutos sa uban tungod sa mga kalainan sa relihiyon o pagpanakit tungod sa nasyonalistikanhong mga hinungdan kasukwahi kaayo sa tinuod nga Kristiyanidad. “Kon posible, kutob sa nagaagad kaninyo,” gisugo ni Pablo ang mga Kristohanon sa Roma, “magmadaiton sa tanang tawo.”—Roma 12:17-19; 2 Timoteo 2:24, 25.
6. Asa lamang makaplagan ang tinuod nga kalinaw karon?
6 Karon, ang gihatag sa Diyos nga kalinaw makaplagan lamang taliwala sa matuod nga mga magsisimba ni Jehova nga Diyos. (Salmo 119:165; Isaias 48:18) Walay politikanhong mga kalainan ang nagtugaw sa ilang panaghiusa, sanglit bisan asa sila neyutral sa politika. (Juan 15:19; 17:14) Tungod kay sila “sibong magkahiusa diha sa samang kaisipan ug diha sa samang dalan sa panghunahuna,” walay relihiyosong kalainan ang nagpameligro sa ilang kalinaw. (1 Corinto 1:10) Ang kalinaw nga gitagamtam sa mga Saksi ni Jehova maoy modernong-adlaw nga milagro, usa nga gipahinabo sa Diyos kaharmonya sa iyang saad: “Igatudlo ko ang pakigdait ingong imong mga magtatan-aw ug ang pagkamatarong ingong imong mga tighatag ug buluhaton.”—Isaias 60:17; Hebreohanon 8:10.
Nganong “Panahon Alang sa Gubat”?
7, 8. (a) Bisan pa sa ilang makigdaitong baroganan, sa unsang paagi giisip sa mga Saksi ni Jehova ang presenteng panahon? (b) Unsa ang pangunang hinagiban sa Kristohanong pagpakiggubat?
7 Bisan pa sa ilang makigdaitong baroganan, giisip sa mga Saksi ni Jehova ang presenteng panahon ilabina ingong “panahon alang sa gubat.” Dili literal nga pagpakiggubat, siyempre, sanglit ang pagpugos sa mensahe sa Bibliya sa uban pinaagi sa armadong kusog magkasumpaki sa pagdapit sa Diyos nga ang “si bisan kinsa nga buot pakuhaa sa tubig sa kinabuhi nga libre.” (Pinadayag 22:17) Walay pinugos nga pangombertir dinhi! Ang pagpakiggubat sa mga Saksi ni Jehova maoy sa espirituwal lamang. Si Pablo misulat: “Ang mga hinagiban sa among pagpakiggubat dili unodnon, apan gamhanan pinaagi sa Diyos alang sa pagpamukan sa lig-ong pagkatarok nga mga butang.”—2 Corinto 10:4; 1 Timoteo 1:18.
8 Ang panguna sa ‘mga hinagiban sa atong pagpakiggubat’ mao “ang espada sa espiritu, nga mao, ang pulong sa Diyos.” (Efeso 6:17) Kining maong espada gamhanan. “Ang pulong sa Diyos buhi ug gamhanang nagalihok ug mas hait kay sa bisan unsang espada nga duhay-sulab ug modulot bisan pa hangtod sa pagbahin sa kalag ug espiritu, ug sa mga lutahan ug sa ilang uyok, ug arang makaila sa mga hunahuna ug mga tuyo sa kasingkasing.” (Hebreohanon 4:12) Pinaagi sa paggamit niini nga espada, mapukan sa mga Kristohanon “ang mga pangatarungan ug matag tugbawng butang nga gibangon batok sa kahibalo sa Diyos.” (2 Corinto 10:5) Kini makahatag kanila ug katakos sa pagyagyag sa bakak nga mga doktrina, makadaot nga mga batasan, ug mga pilosopiya nga nagsumbalik-silaw sa tawhanon inay kay sa diyosnong kaalam.—1 Corinto 2:6-8; Efeso 6:11-13.
9. Nganong dili angayng mohunong sa atong pagpakiggubat batok sa makasasalang unod?
9 Ang laing matang sa espirituwal nga pagpakiggubat mao ang pagpakiggubat batok sa makasasalang unod. Ang mga Kristohanon nagsunod sa panig-ingnan ni Pablo, kinsa miangkon: “Ginamakmak ko ang akong lawas ug gihimo kini nga samag usa ka ulipon, aron, human ako makawali sa uban, ako mismo sa unsa mang paagi dili mahimong dili-inuyonan.” (1 Corinto 9:27) Ang mga Kristohanon sa Colosas giawhag sa pagpatay sa ilang “mga sangkap sa lawas nga anaa sa yuta maylabot sa pakighilawas, pagkadili-hinlo, seksuwal nga gana, makadaot nga tinguha, ug hakog nga pangibog, nga maoy idolatriya.” (Colosas 3:5) Ug ang magsusulat sa Bibliya nga si Judas nagtambag sa mga Kristohanon nga “kusganong makigbugno alang sa pagtuo nga sa makausa alang sa tanang panahon gikatugyan ngadto sa mga balaan.” (Judas 3) Nganong angay natong buhaton kana? Si Pablo mitubag: “Kon kamo magkinabuhi uyon sa unod kamo seguradong mamatay; apan kon inyong gipatay ang mga binuhatan sa lawas pinaagi sa espiritu, kamo mabuhi.” (Roma 8:13) Tungod niining klaro nga pahayag, dili gayod angay nga mohunong ang atong pagpakiggubat batok sa daotang mga kiling.
10. Unsay nahitabo sa 1914, nga motultol sa unsa sa haduol nga umaabot?
10 Apan ang laing katarongan kon nganong ang presenteng panahon mahimong lantawon ingong panahon alang sa pagpakiggubat mao nga “ang adlaw sa panimalos sa bahin sa atong Diyos” nagsingabot na. (Isaias 61:1, 2) Niadtong 1914, ang tinudlong panahon ni Jehova miabot na sa pagtukod sa Mesiyanikong Gingharian ug sa paghatag niini ug awtoridad nga makiggubat pag-ayo batok sa sistema ni Satanas. Ang gigahin nga panahon alang sa mga tawo sa pag-eksperimento sa hinimog-tawo nga pagmando nga walay pagbalda sa Diyos natapos nianang panahona. Inay dawaton ang Mesiyanikong Magmamando sa Diyos, ang kadaghanang tawo nagpadayon sa pagsalikway kaniya, ingon sa gihimo sa kadaghanan sa unang siglo. (Buhat 28:27) Busa, tungod sa pagsupak sa Gingharian, si Kristo napugos sa ‘pagpamuntog taliwala sa [iyang] mga kaaway.’ (Salmo 110:2) Makapalipay, ang Pinadayag 6:2 nagsaad nga siya ‘magbug-os sa iyang pagpangdaog.’ Iyang buhaton kini panahon sa “gubat sa dakong adlaw sa Diyos nga Labing Gamhanan . . . , nga gitawag sa Hebreo nga Har-Magedon.”—Pinadayag 16:14, 16.
Karon na ang “Panahon sa Pagsulti”
11. Nganong si Jehova hilabihan ka mapailobon, apan unsay moabot sa kataposan?
11 Otsentay-singko na ka tuig ang milabay sukad nahitabo ang dakong kausaban sa tawhanong mga kalihokan niadtong 1914. Si Jehova hilabihang nakapailob sa katawhan. Bug-os nga gipaamgo niya ang iyang mga Saksi sa pagkadinalian sa kahimtang. Milyonmilyong kinabuhi ang nameligro. Kining mga panon sa katawhan takos nga pasidan-an tungod kay ‘si Jehova . . . wala magatinguha nga adunay malaglag apan nagatinguha nga makakab-ot ang tanan sa paghinulsol.’ (2 Pedro 3:9) Bisan pa niana, sa dili madugay moabot ang ‘pagpadayag sa Ginoong Jesus gikan sa langit uban sa iyang gamhanang mga anghel.’ Unya, kadtong tanan nga kinabubut-ong dili-modawat sa mensahe sa Gingharian sa Diyos makaagom sa ‘panimalos’ nga ipahinabo ni Jesus “kanilang wala makaila sa Diyos ug kanilang wala mosunod sa maayong balita bahin sa atong Ginoong Jesus.”—2 Tesalonica 1:6-9.
12. (a) Nganong walay kapuslanan ang pagbanabana kon kanus-a mahimong magsugod ang dakong kasakitan? (b) Sa unsang kapeligrohan niining bahina nga si Jesus nagpasidaan?
12 Kanus-a mapupos ang pailob ni Jehova? Ang bisan unsang pagbanabana kon kanus-a magsugod ang “dakong kasakitan” walay kapuslanan. Si Jesus klarong nag-ingon: “Mahitungod niana nga adlaw ug takna walay nahibalo.” Sa laing bahin, siya nag-awhag: “Busa, padayong magbantay tungod kay wala kamo mahibalo kon sa unsang adlawa moabot ang inyong Ginoo. . . . Pamatud-i ang inyong kaugalingon nga andam, tungod kay sa takna nga wala ninyo hunahunaa nga kini mao, ang Anak sa tawo moabot.” (Mateo 24:21, 36, 42, 44) Sa yanong pagkasulti, kini nagpasabot nga kada adlaw kinahanglang magpabilin kitang mabinantayon sa mga hitabo sa kalibotan ug maghunahuna bahin sa pagbuto sa dakong kasakitan. (1 Tesalonica 5:1-5) Pagkapeligroso ang paghunahuna nga mahimo kitang maghinayhinay, nga magkinabuhi, sa gitawag ug normal nga mga kinabuhi, nga maghulat na lang kon unsay mahitabo sa mga butang! Si Jesus miingon: “Tagda ang inyong kaugalingon nga ang inyong mga kasingkasing dili gayod mabug-atan sa pagpalabig kaon ug pagpalabig inom ug sa mga kabalaka sa kinabuhi, ug sa kalit kanang adlawa dihadiha modangat nganha kaninyo ingon nga usa ka lit-ag.” (Lucas 21:34, 35) Niini kita makaseguro: Ang “upat ka hangin” sa kalaglagan nga sa pagkakaron gipugngan sa ‘upat ka manulonda’ ni Jehova dili pugngan hangtod sa hangtod.—Pinadayag 7:1-3.
13. Unsay nahibaloan sa duolan sa unom ka milyong tawo?
13 Tungod niining nagkaduol nga adlaw sa panudya, ang mga pulong ni Solomon nga dunay “panahon sa pagsulti” makabatog linaing kahulogan. (Ecclesiastes 3:7) Sanglit nakahibalo nga karon na gayod ang panahon sa pagsulti, duolan sa unom ka milyong Saksi ni Jehova ang masibotong nagsulti bahin sa himaya sa pagkahari sa Diyos ug nagpasidaan sa iyang adlaw sa panimalos. Ilang gitanyag ang ilang kaugalingon nga kinabubut-on sa adlaw sa militaryong gahom ni Kristo.—Salmo 110:3; 145:10-12.
Kadtong Mosulti ug “Pakigdait, sa Dihang Walay Pakigdait”
14. Kinsang bakak nga mga manalagna ang mitungha panahon sa ikapitong siglo W.K.P.?
14 Panahon sa ikapitong siglo W.K.P., ang mga manalagna sa Diyos nga si Jeremias ug Ezequiel nagdala ug mga mensahe gikan sa Diyos bahin sa paghukom batok sa Jerusalem tungod sa balikong dalan niini sa pagkamasinupakon sa Diyos. Ang kalaglagan nga ilang gitagna nahitabo sa 607 W.K.P., bisan tuod ang mga mensahero sa Diyos gisupak sa prominente ug impluwensiyal nga relihiyosong mga lider. Kining naulahi napamatud-ang “buangbuang nga mga manalagna [kinsa] . . . nagpahisalaag sa katawhan [sa Diyos], sa pag-ingon, ‘Adunay pakigdait!’ sa dihang walay pakigdait.”—Ezequiel 13:1-16; Jeremias 6:14, 15; 8:8-12.
15. Aduna bay susamang bakak nga mga manalagna nga mitungha karon? Ipatin-aw.
15 Sama sa “buangbuang nga mga manalagna” niadtong panahona, kadaghanan sa relihiyosong mga lider karon wala usab magpasidaan sa katawhan bahin sa nagsingabot nga adlaw sa paghukom nga iya sa Diyos. Hinunoa, naghulagway sila ug masanagong kaugmaon nga ang politikanhong mga grupo sa kataposan makakab-ot ug kalinaw ug kasegurohan. Sanglit mas gusto pa nga mapahimut-an ang mga tawo inay ang Diyos, ilang gisultihan ang ilang mga membro kon unsay gusto nilang madunggan inay kay ipatin-aw nga ang Gingharian sa Diyos natukod na ug nga bug-oson sa Mesiyanikong Hari sa dili madugay ang iyang pagpangdaog. (Daniel 2:44; 2 Timoteo 4:3, 4; Pinadayag 6:2) Ingong bakak nga mga manalagna, sila usab naghisgot ug “pakigdait, sa dihang walay pakigdait.” Apan ang ilang hugot nga pagtuo hapit nang mahimong kalit nga kalisang sa dihang kinahanglan nilang atubangon ang kapungot sa Usa nga ilang gidaot ug kang kansang ngalan ilang gipasipad-an pag-ayo. Ang mga lider sa tibuok-kalibotang imperyo sa bakak nga relihiyon, nga gihubit sa Bibliya ingong imoral nga babaye, matuok sa ilang makapahisalaag nga mga singgit sa kalinaw.—Pinadayag 18:7, 8.
16. (a) Ingong unsa nailhan ang mga Saksi ni Jehova? (b) Sa unsang paagi lahi sila niadtong nanagsinggit ug “pakigdait, sa dihang walay pakigdait”?
16 Ang pagpabilin sa kadaghanan sa prominente ug impluwensiyal nga mga lider sa ilang baroganan bahin sa salingkapawng saad sa pakigdait wala makatarog sa pagsalig niadtong nagtuo sa saad sa Diyos sa matuod nga kalinaw. Sa kapin sa usa ka siglo, ang mga Saksi ni Jehova ilado ingong maunongong mga tigdepensa sa Pulong sa Diyos, maisogong mga kaaway sa bakak nga relihiyon, ug determinadong mga tigpaluyo sa Gingharian sa Diyos. Inay laylayan ang mga tawo hangtod makatulog ug mga ulog-ulog bahin sa pakigdait, sila makugihong naningkamot sa pagpaamgo kanila sa kamatuoran nga karon maoy panahon na alang sa gubat.—Isaias 56:10-12; Roma 13:11, 12; 1 Tesalonica 5:6.
Taposon na ni Jehova ang Iyang Pagpakahilom
17. Unsay kahulogan nga hapit nang taposon ni Jehova ang iyang pagpakahilom?
17 Si Solomon miingon usab: “Ang matuod nga Diyos maghukom sa matarong ug sa daotan, kay adunay panahon alang sa matag kalihokan.” (Ecclesiastes 3:17) Oo, si Jehova dunay tinudlong panahon sa pagpahamtang ug paghukom sa bakak nga relihiyon ug sa “mga hari sa yuta [kinsa] mibarog . . . batok kang Jehova ug batok sa iyang dinihogan.” (Salmo 2:1-6; Pinadayag 16:13-16) Sa dihang moabot kanang panahona, ang mga adlaw ni Jehova sa “pagpakahilom” matapos na. (Salmo 83:1; Isaias 62:1; Jeremias 47:6, 7) Pinaagi sa iyang naentronong Mesiyanikong Hari, si Jesu-Kristo, siya ‘mosulti’ sa bugtong pinulongan nga daling masabtan sa iyang mga magsusupak: “Sama sa usa ka tawong gamhanan si Jehova mogula. Sama sa usa ka manggugubat siya magpukaw ug kasibot. Siya mosinggit, oo, siya mosinggit ug singgit sa pagpakiggubat; batok sa iyang mga kaaway iyang ipakita nga siya mas gamhanan. ‘Ako naghilom sulod sa taas nga panahon. Ako nagpabiling walay timik. Ako nagpadayon sa pagpugong-sa-kaugalingon. Sama sa usa ka babayeng manganak ako mag-agulo, maghangos, ug maghingahinga sa samang higayon. Akong payhagon ang mga bukid ug mga bungtod, ug ang tanan nilang mga tanom akong palayaon. Ug ang mga suba himoon kong kapuloan, ug ang daghag tangbo nga mga linaw akong pamalahon. Ug ako magapalakaw sa mga buta sa usa ka dalan nga wala sila masinati; sa usa ka alagianan nga wala sila masinati pataakon ko sila. Ako magahimo sa usa ka ngitngit nga dapit nga kahayag sa ilang atubangan, ug ang gansangong yuta nga patag nga yuta. Mao kini ang akong pagabuhaton alang kanila, ug ako dili magabiya kanila.’”—Isaias 42:13-16.
18. Sa unsang paagi nga ang katawhan sa Diyos sa dili madugay ‘magpakahilom’?
18 Sa dihang si Jehova ‘mosulti’ sa pagdepensa sa iyang pagka-Diyos, ang iyang katawhan dili na kinahanglang mosulti sa pagdepensa sa ilang kaugalingon. Ila nang turno sa “pagpakahilom.” Sama sa ilang gihimo sa mga alagad sa Diyos sa nangagi, kining mga pulonga mapadapat: “Dili kamo kinahanglan nga makig-away niining higayona. Pahimutang kamo, barog nga walay lihok ug tan-awa ang kaluwasan ni Jehova alang kaninyo.”—2 Cronicas 20:17.
19. Unsang pribilehiyo ang hapit nang mabatonan sa espirituwal nga mga igsoon ni Kristo?
19 Pagkabug-os nga kaparotan kini alang kang Satanas ug sa iyang organisasyon! Ang hinimayang mga igsoon ni Kristo makigbahin sa pagpahamtang ug talagsaong kadaogan alang sa pagkamatarong, sumala sa saad: “Sa iyang bahin, ang Diyos nga nagahatag ug kalinaw magagupok kang Satanas ilalom sa inyong mga tiil sa dili-madugay.” (Roma 16:20) Ang dugay nang gipaabot nga panahon alang sa pakigdait sa kataposan haduol na.
20. Panahon na alang sa unsa sa dili madugay?
20 Pagkadakong panalangin sa kinabuhi diha sa tanan sa yuta nga makalabang buhi niining dakong kapasundayagan sa gahom ni Jehova! Sa dili madugay human niana sila duyogan sa matinumanong mga lalaki ug babaye sa kakaraanan kansang tinudlong panahon alang sa pagkabanhaw moabot na nianang panahona. Ang Usa ka Libo ka Tuig nga Paghari ni Kristo sa pagkatinuod mahimong “panahon sa pagtanom . . . , panahon sa pag-ayo . . . , panahon sa pagtukod . . . , panahon sa pagkatawa . . . , panahon sa paglukso . . . , panahon sa paggakos ug . . . panahon sa paghigugma.” Oo, kini maoy “panahon alang sa pakigdait” sa walay kataposan!—Ecclesiastes 3:1-8; Salmo 29:11; 37:11; 72:7.
Unsay Imong Tubag?
◻ Unsa ang pasikaranan sa dumalayong pakigdait?
◻ Nganong giisip sa mga Saksi ni Jehova ang presenteng panahon nga “panahon alang sa gubat”?
◻ Kanus-a nga ang katawhan sa Diyos ‘mosulti,’ ug kanus-a nga sila ‘magpakahilom’?
◻ Sa unsang paagi ug kanus-a taposon ni Jehova ang iyang pagpakahilom?
[Kahon/Mga hulagway sa panid 13]
Si Jehova Dunay Tinudlong Panahon sa
◻ pagmaniobra kang Gog sa pag-atake sa katawhan sa Diyos.—Ezequiel 38:3, 4, 10-12
◻ pagbutang diha sa kasingkasing sa tawhanong mga magmamando nga laglagon ang Dakong Babilonya.—Pinadayag 17:15-17; 19:2
◻ pagkasal sa Kordero.—Pinadayag 19:6, 7
◻ pagsugod sa gubat sa Har-Magedon.—Pinadayag 19:11-16, 19-21
◻ paggapos kang Satanas aron sugdan ang Usa ka Libo ka Tuig nga Paghari ni Jesus.—Pinadayag 20:1-3
Kining maong mga hitabo sunodsunod nga gilista sumala sa paghisgot niini diha sa Kasulatan. Kita makaseguro nga ang tanang lima ka hitabo mahitabo sumala sa pagkasunodsunod nga gitino ni Jehova ug kon kanus-a gayod siya magtino.
[Mga hulagway sa panid 15]
Ang Usa ka Libo ka Tuig nga Paghari ni Kristo sa pagkatinuod mahimong panahon . . .
sa pagkatawa . . .
sa paggakos . . .
sa paghigugma . . .
sa pagtanom . . .
sa paglukso . . .
sa pagtukod . . .