Kapitulo Kinse
Ang Gilaraw ni Jehova Batok sa mga Nasod
1. Unsang pahayag sa paghukom batok sa Asirya ang gitala ni Isaias?
SI Jehova makagamit sa mga nasod sa pagdisiplina sa iyang katawhan tungod sa ilang pagkadaotan. Bisan pag ingon, siya dili magpasaylo sa maong mga nasod tungod sa ilang way-hinungdan nga kapintasan, sa ilang garbo, ug sa ilang pagkamasupakon sa matuod nga pagsimba. Busa, nga abante kaayo iyang gidasig si Isaias sa pagtala sa “pahayag batok sa Babilonya.” (Isaias 13:1) Bisan pa niana, ang Babilonya maoy usa ka umaabot nga hulga. Sa adlaw ni Isaias, ang Asirya nagmalupigon sa katawhang may pakigsaad sa Diyos. Ang Asirya naglaglag sa amihanang gingharian sa Israel ug naglaglag sa kinadak-an sa Juda. Apan ang kalipay tungod sa kadaogan sa Asirya wala magdugay. Si Isaias nagsulat: “Si Jehova sa mga panon nanumpa, nga nag-ingon: ‘Tino nga sumala sa akong gihunahuna, kini mahitabo gayod . . . aron laglagon ang Asiryanhon sa akong yuta ug aron ako siyang matamaktamakan diha sa akong kaugalingong kabukiran; ug nga ang iyang yugo matangtang gayod gikan kanila ug nga ang iyang luwan mismo mahaw-as gikan sa ilang abaga.’” (Isaias 14:24, 25) Wala madugay human sa pagpahayag ni Isaias sa maong tagna, ang Asiryanhong hulga nakuha gikan sa Juda.
2, 3. (a) Sa karaang mga panahon, batok kang kinsa gituy-od ni Jehova ang iyang kamot? (b) Unsay kahulogan nga si Jehova magtuy-od sa iyang kamot batok sa “tanang kanasoran”?
2 Apan, komosta ang ubang mga nasod nga maoy mga kaaway sa katawhang may pakigsaad sa Diyos? Sila pagahukman usab. Si Isaias nagpahayag: “Mao kini ang laraw nga gilaraw batok sa tibuok yuta, ug mao kini ang kamot nga gituy-od batok sa tanang kanasoran. Kay si Jehova sa mga panon mismo naglaraw, ug kinsa ang makabungkag niini? Ug ang iyang kamot mao ang gituy-od, ug kinsa ang makapabalik niini?” (Isaias 14:26, 27) Ang “laraw” ni Jehova labaw pa kay sa yanong tambag. Kini mao ang iyang lig-ong determinasyon, ang iyang gihukom. (Jeremias 49:20, 30) Ang “kamot” sa Diyos mao ang iyang gipadapat nga gahom. Sa kataposang mga bersikulo sa Isaias kapitulo 14 ber 29-32 ug sa mga Isa kapitulo 15 hangtod 19, ang laraw ni Jehova maoy batok sa Filistia, Moab, Damasco, Etiopia, ug Ehipto.
3 Bisan pa niana, si Isaias nag-ingong ang kamot ni Jehova gituy-od batok sa “tanang kanasoran.” Busa, bisan pag ang maong mga tagna ni Isaias unang natuman sa karaang kapanahonan, kini sila mapadapat usab sa prinsipyo sulod sa “panahon sa kataposan” sa dihang ituy-od ni Jehova ang iyang kamot batok sa tanang gingharian sa yuta. (Daniel 2:44; 12:9; Roma 15:4; Pinadayag 19:11, 19-21) Nga abante kaayo, ang labing gamhanang Diyos, si Jehova, masaligong nagpadayag sa iyang laraw. Walay usa ang makapabalik sa iyang gituy-od nga kamot.—Salmo 33:11; Isaias 46:10.
“Usa ka Nagalupad nga Kalayonhong Halas” Batok sa Filistia
4. Unsa ang pipila ka detalye sa pahayag ni Jehova batok sa Filistia?
4 Ang mga Filistehanon unang gihatagag pagtagad. “Sa tuig nga namatay si Haring Ahaz kini nga kapahayagan nahitabo: ‘Ayaw pagmaya, Oh Filistia, bisan kinsa kaninyo, tungod lamang kay nabali ang sungkod sa usa nga naghampak kaninyo. Kay gikan sa gamot sa bitin mogula ang usa ka malalang halas, ug ang bunga unya niini maoy usa ka nagalupad nga kalayonhong halas.’”—Isaias 14:28, 29.
5, 6. (a) Sa unsang paagi si Uzzias nahisama sa usa ka bitin ngadto sa mga Filistehanon? (b) Si Ezequias napamatud-ang unsa batok sa Filistia?
5 Si Haring Uzzias may pagkakusganon sa pagpugong sa hulga nga gipahinabo sa Filistia. (2 Cronicas 26:6-8) Alang kanila, siya nahisama sa usa ka bitin, ug ang iyang sungkod nagpadayon paghampak nianang di-mahigalaong silingan. Sa pagkamatay ni Uzzias—ang ‘iyang sungkod nabali’—ang matinumanong si Jotam maoy nagmando, apan “ang katawhan migawi gihapon nga madaoton.” Dayon, si Ahaz nahimong hari. Nausob ang kahimtang, ug ang mga Filistehanon mihimog malamposong militaryong mga pagpanulong sa Juda. (2 Cronicas 27:2; 28:17, 18) Bisan pa niana, niadtong panahona ang kahimtang nausob na usab. Sa 746 W.K.P., si Haring Ahaz namatay ug ang batan-ong si Ezequias milingkod sa trono. Kon ang mga Filistehanon mibating ang kahimtang magpadayon nga paborable kanila, sila bug-os nga nasayop. Si Ezequias napamatud-ang usa ka peligrosong kaaway. Usa ka kaliwat ni Uzzias (ang “bunga” gikan sa iyang “gamot”), si Ezequias nahisamag “usa ka nagalupad nga kalayonhong halas”—nga tuling molukso aron moatake, nga mohampak sa paaging sama sa liti, ug magpatunghag nagkalayong epekto, nga samag giineksiyonan ug lala ang iyang mga biktima.
6 Kini usa ka haom nga kabatbatan sa bag-ong hari. “[Si Ezequias] ang nagpukan sa mga Filistehanon hangtod sa Gaza ug usab sa mga teritoryo niini.” (2 Hari 18:8) Sumala sa mga talaan sa kasaysayan sa Asiryanhong Haring Senakerib, ang mga Filistehanon nahimong mga sakop ni Ezequias. “Ang mga timawa”—ang nahuyang nga gingharian sa Juda—nakatagamtam sa kasegurohan ug materyal nga kadagaya, samtang ang Filistia nag-antos sa kagutmanan.—Basaha ang Isaias 14:30, 31.
7. Unsang pahayag sa pagtuo ang kinahanglang himoon ni Ezequias ngadto sa mga embahador nga presente sa Jerusalem?
7 Ang mga embahador daw presente sa Juda—tingali nagtinguhag usa ka pakig-alyansa batok sa Asirya. Unsay angayng isulti kanila? “Unsay isulti ni bisan kinsa sa pagtubag sa mga mensahero sa nasod?” Angay bang magtinguha si Ezequias ug kasegurohan diha sa langyawng mga pakig-alyansa? Dili! Angay niyang sultihan ang mga mensahero: “Si Jehova mismo nagpahimutang sa patukoranan sa Zion, ug kaniya modangop ang mga sinakit taliwala sa iyang katawhan.” (Isaias 14:32) Ang hari kinahanglang magbaton ug bug-os nga pagsalig diha kang Jehova. Ang patukoranan sa Zion maoy lig-on. Ang siyudad molahutay ingong luwas nga dangpanan gikan sa Asiryanhong hulga.—Salmo 46:1-7.
8. (a) Sa unsang paagi ang pipila ka nasod karong adlawa maoy sama sa Filistia? (b) Sama sa iyang gihimo sa karaang mga panahon, unsay gihimo ni Jehova sa pagpaluyo sa iyang katawhan karong adlawa?
8 Sama sa Filistia, ang pipila ka nasod karong adlawa mapintasong nagsupak sa mga magsisimba sa Diyos. Ang Kristohanong mga Saksi ni Jehova nahibalhog sa mga bilanggoan ug sa mga kampong konsentrasyon. Sila gibando. Ubay-ubay ang gipatay. Ang mga kaaway nagpadayon sa ‘paghimog grabeng mga pag-atake sa kalag sa matarong nga usa.’ (Salmo 94:21) Alang sa ilang mga kaaway, kining Kristohanong pundok daw “timawa” ug “kabos.” Bisan pa niana, tungod sa pagpaluyo ni Jehova, sila nagtagamtam ug espirituwal nga kadagaya, samtang ang ilang mga kaaway nag-antos sa kagutmanan. (Isaias 65:13, 14; Amos 8:11) Sa dihang ituy-od ni Jehova ang iyang kamot batok sa modernong-adlawng mga Filistehanon, kining maong “mga timawa” makabaton ug kasegurohan. Diin man? Diha sa pagpakig-uban sa “panimalay sa Diyos,” nga niana si Jesus mao ang lig-ong batong pamag-ang sa patukoranan. (Efeso 2:19, 20) Ug sila mailalom sa panalipod sa “langitnong Jerusalem,” ang langitnong Gingharian ni Jehova, nga si Jesu-Kristo mao ang Hari.—Hebreohanon 12:22; Pinadayag 14:1.
Ang Moab Gipahilom
9. Batok kang kinsa nga gihimo ang sunod nga pahayag, ug sa unsang paagi ang maong katawhan napamatud-ang kaaway sa katawhan sa Diyos?
9 Sa silangan sa Patayng Dagat mao ang laing silingan sa Israel—ang Moab. Lahi sa mga Filistehanon, ang mga Moabihanon kabanay sa Israel, kay mga kaliwat sa pag-umangkon ni Abraham nga si Lot. (Genesis 19:37) Bisan pa sa maong relasyon, ang Moab adunay kasaysayan sa pagpakig-away sa Israel. Pananglitan, sa mga adlaw ni Moises, ang hari sa Moab nagsuhol sa propetang si Balaam, kay naglaom nga iyang tunglohon ang mga Israelinhon. Sa dihang napakyas kana, gigamit sa Moab ang imoralidad ug pagsimba kang Baal aron malit-ag ang Israel. (Numeros 22:4-6; 25:1-5) Nan, dili katingad-ang si Jehova karon nagdasig kang Isaias nga itala “ang pahayag batok sa Moab”!—Isaias 15:1a.
10, 11. Unsay mahitabo sa Moab?
10 Ang tagna ni Isaias gitumong batok sa ubay-ubayng mga siyudad ug mga dapit sa Moab, lakip ang Ar, Kir (o Kir-hareset), ug Dibon. (Isaias 15:1b, 2a) Ang mga Moabihanon magbangotan tungod sa may-pasas nga mga tinapay sa Kir-hareset, tingali pangunang produkto sa siyudad. (Isaias 16:6, 7) Ang Sibma ug Jazer, nga bantogan tungod sa pagpananom ug paras, pagaatakehon. (Isaias 16:8-10) Ang Eglat-selisiya, kansang ngalan mahimong magpasabot nga “Usa ka Nating Bayeng Baka nga Tulo ka Tuig,” mahisama sa usa ka kusgang batang laking baka nga moinga sa makaluluoyng mga pag-inga sa kasakitan. (Isaias 15:5) Ang kasagbotan sa yuta mangalaya samtang ang “katubigan sa Dimon” mapunog dugo tungod sa pagpamatay sa mga Moabihanon. Ang “katubigan sa Nimrim” mahimong “bug-os nga mga kamingawan,” sa masambingayong diwa kaha o sa literal nga diwa—lagmit kay ang mga puwersa sa kaaway magasampong sa ilang mga sapa.—Isaias 15:6-9.
11 Ang mga Moabihanon magsul-ob ug sakong panapton, ang sapot sa pagbangotan. Ilang kiskisan ang ilang mga ulo sa pagkaupaw sa pagsimbolo sa kaulawan ug pagbangotan. Ang ilang mga bungot “putlan,” sa pagpadayag sa hingaping kasubo ug kaulawan. (Isaias 15:2b-4) Si Isaias mismo, kay nakatino sa pagkatuman niining mga paghukoma, mibatig dulot nga kagul-anan. Sama sa nagkurog nga mga kuwerdas sa alpa, ang iyang kahiladmang mga bahin natandog sa kaluoy tungod sa mensahe bahin sa kaalaotan batok sa Moab.—Isaias 16:11, 12.
12. Sa unsang paagi ang mga pulong ni Isaias batok sa Moab natuman?
12 Kanus-a ba matuman ang maong tagna? Sa dili madugay. “Mao kini ang pulong nga gisulti ni Jehova mahitungod sa Moab kaniadto. Ug karon si Jehova misulti, nga nag-ingon: ‘Sulod sa tulo ka tuig, sumala sa mga tuig sa usa ka sinuholang mamumuo, ang himaya sa Moab mapakaulawan usab gayod uban sa tanang matang sa daghang kagubot, ug kadtong mahibilin maoy pipila lamang, dili gamhanan.’” (Isaias 16:13, 14) Nahiuyon niini, adunay arkeolohikanhong ebidensiya nga sulod sa ikawalong siglo W.K.P., grabeng nag-antos ang Moab ug daghan sa mga dapit niini ang nawad-ag molupyo. Si Tiglath-pileser III naghisgot kang Salamanu sa Moab ingong lakip sa mga magmamando nga nagbayad ug buhis kaniya. Si Senakerib nagdawat ug buhis gikan ni Kammusunadbi, hari sa Moab. Ang Asiryanhong mga hari nga si Esar-haddon ug Asurbanipal naghisgot sa Moabihanon nga mga Haring Musuri ug Kamashaltu ingong ilang mga sakop. Mga siglo kanhi, ang mga Moabihanon nahanaw na ingong usa ka katawhan. Ang mga kagun-oban sa mga siyudad nga gihunahunang Moabihanon nakaplagan, apan diyutayng pisikal nga ebidensiya niining kanhi-gamhanang kaaway sa Israel ang nakalotan sa pagkakaron.
Modernong-Adlawng “Moab” Mahanaw
13. Unsang organisasyon karong adlawa ang ikatandi sa Moab?
13 Karong adlawa adunay usa ka tibuok-kalibotang organisasyon nga susama sa karaang Moab. Kini mao ang Kakristiyanohan, ang pangunang bahin sa “Dakong Babilonya.” (Pinadayag 17:5) Si Moab ug Israel managsamang naggikan sa amahan ni Abraham, si Tera. Sa susama, ang Kakristiyanohan, sama sa kongregasyon sa dinihogang mga Kristohanon karong adlawa, nangangkong naggikan sa unang-siglong Kristohanong kongregasyon. (Galacia 6:16) Ugaling, ang Kakristiyanohan—sama sa Moab—maoy hiwi, nga nagpasiugdag espirituwal nga imoralidad ug pagsimba sa mga diyos nga lahi sa usa ka matuod nga Diyos, si Jehova. (Santiago 4:4; 1 Juan 5:21) Ingong usa ka matang, ang mga pangulo sa Kakristiyanohan nagsupak niadtong nagwali sa maayong balita sa Gingharian.—Mateo 24:9, 14.
14. Bisan pa sa laraw ni Jehova batok sa modernong-adlawng “Moab,” unsa ang paglaom alang sa indibiduwal nga mga membro sa maong organisasyon?
14 Ang Moab sa kadugayan napahilom. Ang sama mahitabo sa Kakristiyanohan. Si Jehova, nga nagagamit sa modernong-adlaw nga katumbas sa Asirya, magpahinabo nga siya malaglag. (Pinadayag 17:16, 17) Ugaling, adunay paglaom alang sa katawhan niining modernong-adlaw nga “Moab.” Samtang nagtagna batok sa Moab, si Isaias nag-ingon: “Sa mahigugmaong-kalulot ang usa ka trono tino nga lig-ong matukod; ug ang usa molingkod gayod niana sa kamatinud-anon diha sa tolda ni David, nga magahukom ug magapangitag hustisya ug nga dili maglangan diha sa pagkamatarong.” (Isaias 16:5) Niadtong 1914, si Jehova lig-ong nagtukod sa trono ni Jesus, nga usa ka Magmamando sa banay ni Haring David. Ang pagkahari ni Jesus maoy usa ka pahayag sa mahigugmaong-kalulot ni Jehova ug, ingong katumanan sa pakigsaad sa Diyos uban kang Haring David, molungtad hangtod sa kahangtoran. (Salmo 72:2; 85:10, 11; 89:3, 4; Lucas 1:32) Daghang maaghop ang nagbiya sa modernong-adlaw nga “Moab” ug nagpasakop kang Jesus aron makaangkon ug kinabuhi. (Pinadayag 18:4) Pagkamakahupay kanila ang pagkahibalo nga si Jesus ‘magahimong tin-aw ngadto sa mga nasod kon unsa ang hustisya’!—Mateo 12:18; Jeremias 33:15.
Ang Damasco Mahimong Nagakadunot nga Kagun-oban
15, 16. (a) Unsang mabatokong mga lakang ang gihimo sa Damasco ug Israel batok sa Juda, ug unsa ang resulta alang sa Damasco? (b) Kinsay nalakip sa pahayag batok sa Damasco? (c) Unsay makat-onan sa mga Kristohanon karong adlawa gikan sa panig-ingnan sa Israel?
15 Sunod, si Isaias nagtala sa “pahayag batok sa Damasco.” (Basaha ang Isaias 17:1-6.) Ang Damasco, sa amihanan sa Israel, mao “ang ulo sa Sirya.” (Isaias 7:8) Panahon sa pagmando ni Haring Ahaz sa Juda, si Rezin sa Damasco nga nakig-anib kang Peka sa Israel misulong sa Juda. Ugaling, sa hangyo ni Ahaz, ang Asiryanhong si Tiglat-pileser III nakiggubat batok sa Damasco, nga nagbuntog niana ug nagdestiyero sa daghan niining mga molupyo. Human niadto, ang Damasco mihunong na sa pagkahimong hulga sa Juda.—2 Hari 16:5-9; 2 Cronicas 28:5, 16.
16 Lagmit tungod sa alyansa sa Israel uban sa Damasco, ang pahayag ni Jehova batok sa Damasco naglakip usab ug mga pahayag sa paghukom batok sa dili-matinumanong amihanang gingharian. (Isaias 17:3-6) Ang Israel mahimong sama sa usa ka uma sa ting-ani nga diyutay kaayog trigo o sama sa usa ka kahoyng olibo nga gitaktakan na sa kadaghanang mga bunga niini. (Isaias 17:4-6) Pagkamakapahinuklog nga pananglitan alang niadtong nagpahinungod kang Jehova! Siya magadahom ug linaing pagkamahinalaron ug modawat lamang ug kinasingkasing nga sagradong pag-alagad. Ug ginadumtan niya kadtong mobatok sa ilang mga igsoon.—Exodo 20:5; Isaias 17:10, 11; Mateo 24:48-50.
Bug-os nga Pagsalig Diha Kang Jehova
17, 18. (a) Unsay pagsanong sa pipila sa Israel sa mga pahayag ni Jehova, apan unsa ang sanong sa kadaghanan? (b) Sa unsang paagi ang mga panghitabo karong adlawa susama niadtong sa adlaw ni Ezequias?
17 Si Isaias karon nag-ingon: “Nianang adlawa ang yutan-ong tawo mohangad ngadto sa iyang Magbubuhat, ug ang iyang kaugalingong mga mata mosud-ong sa Balaang Usa sa Israel mismo. Ug siya dili motan-aw sa mga halaran, ang buhat sa iyang mga kamot; ug sa kon unsay nabuhat sa iyang mga tudlo siya dili mosud-ong, sa sagradong mga poste man o sa mga tungtonganan sa insenso.” (Isaias 17:7, 8) Oo, pipila sa Israel namati sa pasidaang pahayag ni Jehova. Pananglitan, sa gipadala ni Ezequias ang usa ka imbitasyon ngadto sa mga molupyo sa Israel nga moduyog sa Juda sa pagsaulog sa Paskuwa, ang pipila ka Israelinhon midawat ug mipanaw pahabagatan aron moduyog sa ilang mga igsoon diha sa maputling pagsimba. (2 Cronicas 30:1-12) Bisan pa niana, kadaghanan sa mga molupyo sa Israel nagbiaybiay sa mga mensaherong nagdala sa imbitasyon. Ang nasod maoy apostata nga dili na matabang. Busa, ang gilaraw ni Jehova batok kaniya natuman. Ang Asirya naglaglag sa mga siyudad sa Israel, ang yuta nahimong kamingawan, ang mga sibsibanan dili mabungahon.—Basaha ang Isaias 17:9-11.
18 Komosta man karong adlawa? Ang Israel maoy usa ka apostatang nasod. Busa, ang paagi sa pagsulay ni Ezequias sa pagtabang sa mga indibiduwal nianang nasora nga mobalik sa matuod nga pagsimba magpahinumdom kanato kon sa unsang paagi ang matuod nga mga Kristohanon karong adlawa nagsulay pagtabang sa mga indibiduwal diha sa apostatang organisasyon sa Kakristiyanohan. Sukad 1919, ang mga mensahero gikan sa “Israel sa Diyos” milatas sa Kakristiyanohan, nga nagdapit sa mga tawo nga moapil sa maputling pagsimba. (Galacia 6:16) Kadaghanan mibalibad. Daghan ang nagbiaybiay sa mga mensahero. Hinuon, ang pipila misanong. Karon sila mokabat sa milyonmilyon, ug sila nagakalipay sa ‘pagsud-ong sa Balaang Usa sa Israel,’ kay giedukar niya. (Isaias 54:13) Gibiyaan nila ang pagsimba diha sa dili-balaang mga halaran—pagkamahinalaron ug pagsalig diha sa ginamag-tawo nga mga diyos—ug maikagong midangop kang Jehova. (Salmo 146:3, 4) Sama sa katalirongan ni Isaias nga si Miqueas, matag usa kanila nag-ingon: “Kon bahin kanako, ako magalantaw kang Jehova. Magpakita akog mahulatong tinamdan sa Diyos sa akong kaluwasan. Ang akong Diyos maminaw kanako.”—Miqueas 7:7.
19. Kinsay badlongon ni Jehova, ug unsay kahulogan niini alang kanila?
19 Pagkasukwahi kanilang nagbutang sa ilang pagsalig diha sa mamatay nga tawo! Ang nagkasa nga mga balod sa kapintasan ug kagubot nagmakmak sa katawhan niining kataposang mga adlaw. “Ang dagat” sa balisa, rebelyosong katawhan nag-ukay sa pagkadiskontento ug rebolusyon. (Isaias 57:20; Pinadayag 8:8, 9; 13:1) Si Jehova “magbadlong” niining sabaan nga panon. Ang iyang langitnong Gingharian maglaglag sa matag nagahimog-kasamok nga organisasyon ug indibiduwal, ug kini sila “mokalagiw sa halayo . . . sama sa tuliyok sa kudyapa atubangan sa unos.”—Isaias 17:12, 13; Pinadayag 16:14, 16.
20. Bisan pag ‘giagawan’ sa mga nasod, unsang pagsalig ang nabatonan sa matuod nga mga Kristohanon?
20 Ang resulta? Si Isaias nag-ingon: “Sa panahon sa kagabhion, aw, tan-awa! adunay kalit nga kalisang. Sa dili pa ang kabuntagon—kini mawala na. Kini mao ang bahin niadtong nagapangilog kanato, ug ang kabahinan kanila nga nagapangagaw kanato.” (Isaias 17:14) Daghan ang nagapangagaw gikan sa katawhan ni Jehova, nga nagamapintason ug nagapanampalas kanila. Tungod kay sila dili—ug dili buot nga mahimo—nga bahin sa pangunang mga relihiyon sa kalibotan, ang matuod nga mga Kristohanon giisip nga daling mabiktima sa mapihigong mga kritiko ug panatikong mga kaaway. Apan ang katawhan sa Diyos masaligon nga ang “kabuntagon” sa dihang matapos na ang ilang mga kasakitan tuling nagsingabot.—2 Tesalonica 1:6-9; 1 Pedro 5:6-11.
Etiopia Nagdalag Gasa Kang Jehova
21, 22. Unsang nasora ang sunod nga magdawat ug usa ka pahayag sa paghukom, ug sa unsang paagi ang dinasig nga mga pulong ni Isaias natuman?
21 Sa labing menos duha ka higayon, ang Etiopia, sa habagatan sa Ehipto, nalangkit sa militaryong pagsulong batok sa Juda. (2 Cronicas 12:2, 3; 14:1, 9-15; 16:8) Karon si Isaias nagtagnag paghukom nianang nasora: “Ah ang yuta sa nagahadyong nga mga insektong pak-an, nga anaa sa rehiyon sa mga kasubaan sa Etiopia!” (Basaha ang Isaias 18:1-6.)a Gihukom ni Jehova nga ang Etiopia ‘putlon, wagtangon, ug pul-ongan.’
22 Ang sekular nga kasaysayan nagsugid kanato nga sa ulahing bahin sa ikawalong siglo W.K.P., ang Etiopia nagpukan sa Ehipto ug nagmando niana sulod ug mga 60 ka tuig. Ang Asiryanhong mga Emperador Esar-haddon ug Asurbanipal nagsunod sa pagpanulong. Tungod sa pagkalaglag sa Thebes pinaagi ni Asurbanipal, ang Asirya nagsakop sa Ehipto, sa ingon nagtapos sa Etiopianhong paggahom ibabaw sa Walog sa Nilo. (Tan-awa usab ang Isaias 20:3-6.) Komosta man sa modernong mga panahon?
23. Unsang bahin ang gidula sa modernong-adlaw nga “Etiopia,” ug nganong kini makaagom sa kalaglagan niini?
23 Sa tagna ni Daniel bahin sa “panahon sa kataposan,” ang agresibong “hari sa amihanan” gibatbat ingong nakabaton sa Etiopia ug Libya “sa iyang mga lakang,” nga mao, masundanon sa iyang pagtultol. (Daniel 11:40-43) Ang Etiopia gihisgotan usab ingong kauban sa mga puwersa sa panggubatan ni “Gog sa yuta sa Magog.” (Ezequiel 38:2-5, 8) Ang mga puwersa ni Gog, lakip ang hari sa amihanan, pagalaglagon sa dihang sila moatake sa balaang nasod ni Jehova. Busa, ang kamot ni Jehova ituy-od usab batok sa modernong-adlaw nga “Etiopia” tungod sa pagsupak niini sa pagkasoberano ni Jehova.—Ezequiel 38:21-23; Daniel 11:45.
24. Sa unsang mga paagi nakadawat si Jehova ug “mga gasa” gikan sa mga nasod?
24 Bisan pa niana, ang tagna nag-ingon usab: “Nianang panahona usa ka gasa ang dad-on ngadto kang Jehova sa mga panon, gikan sa usa ka katawhan nga binutad ug hininisan, gikan mismo sa usa ka katawhan nga makalilisang sa tanang dapit . . . ngadto sa dapit sa ngalan ni Jehova sa mga panon, ang Bukid sa Zion.” (Isaias 18:7) Bisan pag ang mga nasod dili moila sa pagkasoberano ni Jehova, usahay sila naglihok sa mga paagi nga makaayo sa katawhan ni Jehova. Sa pipila ka nasod ang mga awtoridad nagpasakag mga balaod ug nagpakanaog ug mga desisyon sa hukmanan nga naghatag ug legal nga mga katungod ngadto sa matinumanong mga magsisimba kang Jehova. (Buhat 5:29; Pinadayag 12:15, 16) Ug adunay ubang mga gasa. “Ang mga hari magdalag mga gasa alang kanimo mismo. . . . Ang bronseng mga butang mogula sa Ehipto; ang Cush [Etiopia] mismo motuy-od gilayon sa iyang mga kamot nga may mga gasa alang sa Diyos.” (Salmo 68:29-31) Karong adlawa, milyonmilyong modernong-adlaw nga “mga Etiopianhon” nga nahadlok kang Jehova nagdalag “usa ka gasa” diha sa dagway sa pagsimba. (Malaquias 1:11) Sila nagaapil sa dako kaayong buluhaton sa pagwali sa maayong balita sa Gingharian sa tibuok yuta. (Mateo 24:14; Pinadayag 14:6, 7) Pagkanindot nga gasa nga ihatag kang Jehova!—Hebreohanon 13:15.
Ang Kasingkasing sa Ehipto Natunaw
25. Ingong katumanan sa Isaias 19:1-11, unsay nahitabo sa karaang Ehipto?
25 Ang duol kaayong silingan sa Juda sa habagatan mao ang Ehipto, nga dugay nang kaaway sa katawhang may pakigsaad sa Diyos. Ang Isaias kapitulo 19 nag-asoy sa samok nga mga kahimtang sa Ehipto panahon sa pagkinabuhi ni Isaias. May gubat sibil sa Ehipto, uban sa “siyudad batok siyudad, gingharian batok gingharian.” (Isaias 19:2, 13, 14) Ang mga historyano nagpakitag ebidensiya sa magkaindig nga mga dinastiya nga nagmando sa nagkalainlaing mga bahin sa nasod sa samang panahon. Ang gipanghambog nga kaalam sa Ehipto, uban sa iyang ‘walay-bili nga mga diyos ug mga manglalamat,’ wala magluwas kaniya gikan sa “kamot sa usa ka mabangis nga agalon.” (Isaias 19:3, 4) Ang Ehipto sunodsunod nga gipukan sa Asirya, Babilonya, Persia, Gresya, ug Roma. Kining tanang panghitabo nagtuman sa mga tagna sa Isaias 19:1-11.
26. Sa mas dakong katumanan, sa unsang paagi ang mga molupyo sa modernong-adlawng “Ehipto” mosanong ngadto sa mga buhat sa paghukom ni Jehova?
26 Bisan pa niana, diha sa Bibliya, ang Ehipto kasagarang nagsimbolo sa kalibotan ni Satanas. (Ezequiel 29:3; Joel 3:19; Pinadayag 11:8) Busa, ang “pahayag batok sa Ehipto” ni Isaias duna bay mas dakong katumanan? Oo, tinuod! Ang unang mga pulong sa tagna angayng maghatag sa matag usa ug hinungdan sa pagmatikod: “Tan-awa! Si Jehova nagsakay sa matuling panganod ug nagsingabot sa Ehipto. Ug ang walay-bili nga mga diyos sa Ehipto tinong mangurog tungod kaniya, ug ang kasingkasing mismo sa Ehipto matunaw sa taliwala niini.” (Isaias 19:1) Si Jehova sa dili madugay molihok batok sa organisasyon ni Satanas. Nianang panahona, ang mga diyos niining sistema sa mga butang makitang walay-bili. (Salmo 96:5; 97:7) “Ang kasingkasing mismo sa Ehipto matunaw” sa kahadlok. Gitagna ni Jesus ang maong panahon: “Aduna unyay . . . tumang kasakit sa kanasoran, nga wala masayod sa lingkawasanan tungod sa pagdinaguok sa dagat ug pagkaukay niini, samtang ang mga tawo panguyapan sa kahadlok ug sa pagpaabot sa mga butang nga moabot diha sa gipuy-ang yuta.”—Lucas 21:25, 26.
27. Unsang sulodnong mga pagkabahinbahin ang gitagna alang sa “Ehipto,” ug sa unsang paagi kini ginatuman karong adlawa?
27 Bahin sa panahon nga mosangpot ngadto sa iyang pagpatuman sa paghukom, si Jehova matagnaong nag-ingon: “Akong igatukmod ang mga Ehiptohanon batok sa mga Ehiptohanon, ug sila tinong makiggubat ang matag usa batok sa iyang igsoon, ug ang matag usa batok sa iyang kauban, siyudad batok siyudad, gingharian batok gingharian.” (Isaias 19:2) Sukad sa pagkatukod sa Gingharian sa Diyos sa 1914, “ang ilhanan sa pagkaanaa [ni Jesus]” gitiman-an sa pagtindog sa nasod batok nasod ug gingharian batok gingharian. Ang hinutdanay nga mga pagpatay sa tribo, dugoong mga pagpuo sa usa ka rasa, ug ang gitawag nga etnikong mga panghinlo naghunos ug milyonmilyong kinabuhi niining kataposang mga adlaw. Ang ingon nga “mga kasakitan” mograbe lamang samtang nagkaduol ang kataposan.—Mateo 24:3, 7, 8.
28. Sa adlaw sa paghukom, unsay arang mahimo sa bakak nga relihiyon aron pagluwas niining sistemaha sa mga butang?
28 “Ang espiritu sa Ehipto malibog gayod sa taliwala niini, ug akong libogon ang kaugalingong laraw niini. Ug sila tinong modangop sa walay-bili nga mga diyos ug sa mga manglalamat ug sa mga espiritista ug sa mga tigpanag-an sa mga hitabo.” (Isaias 19:3) Sa dihang si Moises miatubang kang Paraon, ang mga saserdote sa Ehipto napakaulawan, kay wala makatugbang kang Jehova sa gahom. (Exodo 8:18, 19; Buhat 13:8; 2 Timoteo 3:8) Sa susama, sa adlaw sa paghukom, ang bakak nga relihiyon dili makaluwas niining hiwi nga sistema. (Itandi ang Isaias 47:1, 11-13.) Sa ngadtongadto, ang Ehipto nasakop sa “usa ka mabangis nga agalon,” ang Asirya. (Isaias 19:4) Kini naglandong sa mangiob nga umaabot nga giatubang niining sistema sa mga butang.
29. Sa dihang moabot ang adlaw ni Jehova, unsay kapuslanan sa mga politiko?
29 Apan, komosta man ang politikanhong mga pangulo? Makatabang ba sila? “Ang mga prinsipe sa Zoan sa pagkatinuod mga buangbuang. Mahitungod sa mga maalamon sa mga magtatambag ni Paraon, ang ilang tambag dili-makataronganon.” (Basaha ang Isaias 19:5-11.) Pagkadili-makataronganon ang paglaom nga ang tawhanong mga magtatambag mapuslan sa adlaw sa paghukom! Bisan pag magamit nila ang tanang kahibalo sa kalibotan, sila walay diyosnong kaalam. (1 Corinto 3:19) Sila nagsalikway kang Jehova ug midangop sa siyensiya konohay, sa pilosopiya, salapi, kalingawan, ug ubang kapuling mga diyos. Ingong resulta, sila walay alamag sa mga katuyoan sa Diyos. Sila nalimbongan ug nalibog. Kawang ang ilang mga buhat. (Basaha ang Isaias 19:12-15.) “Ang mga maalamon naulaw. Sila nalisang ug madakpan. Tan-awa! Sila nagsalikway sa pulong mismo ni Jehova, ug unsa nga kaalam ang anaa kanila?”—Jeremias 8:9.
Usa ka Ilhanan ug Usa ka Saksi Alang Kang Jehova
30. Sa unsang paagi ‘ang yuta sa Juda mahimong usa ka hinungdan sa pagsarasay alang sa Ehipto’?
30 Hinuon, bisan pag ang mga pangulo sa “Ehipto” maoy luya, “sama sa mga babaye,” adunay pipila ka indibiduwal nga nagapangita sa diyosnong kaalam. Ang mga dinihogan ni Jehova ug ilang mga kauban ‘sa kaylap nagpahayag sa mga kahalangdon sa Diyos.’ (Isaias 19:16; 1 Pedro 2:9) Sila nagahimo sa ilang maarangan aron pasidan-an ang katawhan sa umaabot nga pagkahanaw sa organisasyon ni Satanas. Sa pagtan-aw nga abante nianang kahimtanga, si Isaias nag-ingon: “Ang yuta sa Juda mahimo gayod nga usa ka hinungdan sa pagsarasay alang sa Ehipto. Ang tanan nga ngadto kaniya mahisgotan kini makuyawan tungod sa laraw ni Jehova sa mga panon nga iyang ginalaraw batok kaniya.” (Isaias 19:17) Ang matinumanong mga mensahero ni Jehova manglakaw aron isulti sa katawhan ang kamatuoran—lakip ang pahayag sa mga hampak nga gitagna ni Jehova. (Pinadayag 8:7-12; 16:2-12) Makapatugaw kini sa relihiyosong mga pangulo sa kalibotan.
31. Sa unsang paagi mahitabo nga ang “pinulongan sa Canaan” pagagamiton diha sa mga siyudad sa Ehipto (a) sa karaang mga panahon? (b) sa modernong mga panahon?
31 Unsa ba ang katingalahang resulta niining buluhaton sa pagmantala? “Nianang adlawa mahitabo nga adunay lima ka siyudad sa yuta sa Ehipto nga magasulti sa pinulongan sa Canaan ug magapanumpa kang Jehova sa mga panon. Ang Siyudad sa Paglumpag maoy itawag sa usa ka siyudad.” (Isaias 19:18) Sa karaang mga panahon kining tagnaa dayag nga natuman sa dihang ang Hebreohanong pinulongan maoy gigamit diha sa mga siyudad sa Ehipto sa mga Hudiyo nga nakakalagiw didto. (Jeremias 24:1, 8-10; 41:1-3; 42:9–43:7; 44:1) Karong adlawa, adunay mga tawo diha sa teritoryo sa modernong-adlawng “Ehipto” nga nakakat-on sa pagsulti sa “maputling pinulongan” sa kamatuoran sa Bibliya. (Sofonias 3:9) Usa sa lima ka masambingayong mga siyudad gitawag ug “Ang Siyudad sa Paglumpag,” nga nagpasabot nga ang bahin sa “maputling pinulongan” nalangkit sa pagyagyag ug “paglumpag” sa organisasyon ni Satanas.
32. (a) Unsang “halaran” ang anaa sa taliwala sa yuta sa Ehipto? (b) Sa unsang paagi ang dinihogan sama sa “usa ka haligi” tupad sa utlanan sa Ehipto?
32 Sa tabang sa buluhatong pagmantala sa katawhan ni Jehova, ang iyang dakong ngalan tinong mailado niining sistema sa mga butang. “Nianang adlawa mahitabo nga adunay usa ka halaran alang kang Jehova sa taliwala sa yuta sa Ehipto, ug usa ka haligi alang kang Jehova sa tupad sa utlanan niini.” (Isaias 19:19) Kining mga pulonga nagpunting sa posisyon sa dinihogang mga Kristohanon, kinsa anaa sa relasyong may pakigsaad sa Diyos. (Salmo 50:5) Ingong “usa ka halaran” sila nagatanyag sa ilang mga halad; ingong “usa ka haligi ug tukod sa kamatuoran,” sila nagasaksi kang Jehova. (1 Timoteo 3:15; Roma 12:1; Hebreohanon 13:15, 16) Sila anaa “sa taliwala sa yuta,” kay makaplagan—duyog sa ilang “ubang mga karnero” nga mga kauban—diha sa kapig 230 ka nasod ug mga isla sa dagat. Apan sila “dili bahin sa kalibotan.” (Juan 10:16; 17:15, 16) Sila, sa pasumbingay, nagatindog sa utlanan tali niining kalibotana ug sa Gingharian sa Diyos, nga andam molabang nianang utlanana ug modawat sa ilang langitnong ganti.
33. Sa unsang mga paagi ang dinihogan “usa ka ilhanan” ug “usa ka saksi” sa “Ehipto”?
33 Si Isaias nagpadayon: “Kini mahimong ingong usa ka ilhanan ug ingong usa ka saksi alang kang Jehova sa mga panon sa yuta sa Ehipto; kay sila motuaw ngadto kang Jehova tungod sa mga malupigon, ug siya magpadala kanila ug manluluwas, usa nga dako gayod, nga magaluwas kanila.” (Isaias 19:20) Ingong “usa ka ilhanan” ug “usa ka saksi,” ang dinihogan nagapanguna sa buluhatong pagwali ug nagtuboy sa ngalan ni Jehova niining sistema sa mga butang. (Isaias 8:18; Hebreohanon 2:13) Sa tibuok kalibotan ang mga pagtuaw sa gilupigan nga katawhan madungog, apan sa katibuk-an, ang tawhanong mga kagamhanan dili makaarang sa pagtabang kanila. Hinunoa, si Jehova magpadalag usa ka Dakong Manluluwas, ang Haring Jesu-Kristo, aron ipahigawas ang tanang maaghop. Sa dihang kining kataposang mga adlaw modangat sa tayuktok niini diha sa gubat sa Armagedon, iyang ipatungha ang kahupayan ug walay-kataposang mga panalangin alang sa mahadlokon-sa-Diyos nga mga tawo.—Salmo 72:2, 4, 7, 12-14.
34. (a) Sa unsang paagi si Jehova mailhan sa “mga Ehiptohanon,” ug unsang halad ug gasa ang ilang ihatag kaniya? (b) Kanus-a ba ipahamtang ni Jehova ang usa ka hampak ngadto sa “Ehipto,” ug unsang pagkaayo ang mosunod?
34 Kasamtangan, kabubut-on sa Diyos nga ang tanang matang sa mga tawo makabaton ug tukmang kahibalo ug mamaluwas. (1 Timoteo 2:4) Busa, si Isaias nagsulat: “Si Jehova tinong mailhan sa mga Ehiptohanon; ug ang mga Ehiptohanon moila gayod kang Jehova nianang adlawa, ug sila magatanyag ug halad ug gasa ug magahimog panaad kang Jehova ug magbayad niini. Ug si Jehova tinong maghampak sa Ehipto. Aduna unyay paghampak ug pagpang-ayo; ug mobalik gayod sila kang Jehova, ug siya magatugot nga siya pangaliyupoan nila ug magaayo kanila.” (Isaias 19: 21, 22) Ang mga tawo gikan sa tanang nasod sa kalibotan ni Satanas, indibiduwal nga “mga Ehiptohanon,” makaila kang Jehova ug magatanyag kaniyag halad, “ang bunga sa mga ngabil nga nagahimo ug pagpahayag diha sa dayag sa iyang ngalan.” (Hebreohanon 13:15) Sila nagahimog usa ka panaad kang Jehova pinaagi sa pagpahinungod sa ilang kaugalingon ngadto kaniya, ug sila nagabayad sa ilang panaad pinaagi sa pagkinabuhi diha sa maunongong pag-alagad. Human sa ‘hampak’ nga ipahamtang ni Jehova niining sistema sa mga butang sa Armagedon, iyang gamiton ang iyang Gingharian aron sa pag-ayo sa katawhan. Panahon sa Milenyong Paghari ni Jesus, ang katawhan mabayaw ngadto sa espirituwal, mental, moral, ug lawasnong kahingpitan—tinuod gayod nga pagkaayo!—Pinadayag 22:1, 2.
“Bulahan ang Akong Katawhan”
35, 36. Ingong katumanan sa Isaias 19:23-25, unsang mga koneksiyon ang naglungtad sa karaang mga panahon tali sa Ehipto, Asirya, ug Israel?
35 Unya napanan-aw daan sa manalagna ang talagsaong panghitabo: “Nianang adlawa aduna unyay usa ka dakong dalan pagawas sa Ehipto paingon sa Asirya, ug ang Asirya moadto gayod sa Ehipto, ug ang Ehipto ngadto sa Asirya; ug sila tinong mohimog pag-alagad, ang Ehipto uban sa Asirya. Nianang adlawa ang Israel mahimong ikatulo uban sa Ehipto ug uban sa Asirya, nga mao, usa ka panalangin taliwala sa yuta, tungod kay si Jehova sa mga panon magapanalangin niini, nga mag-ingon: ‘Bulahan ang akong katawhan, ang Ehipto, ug ang buhat sa akong mga kamot, ang Asirya, ug ang akong panulondon, ang Israel.’” (Isaias 19:23-25) Oo, sa usa ka adlaw ang panaghigalaay maglungtad tali sa Ehipto ug Asirya. Sa unsang paagi?
36 Sa dihang giluwas ni Jehova ang iyang katawhan gikan sa kanasoran sa nangaging kapanahonan, siya nagbuhat alang kanila ug dagkong mga dalan paingon sa kagawasan, ingnon ta. (Isaias 11:16; 35:8-10; 49:11-13; Jeremias 31:21) Ang usa ka gamayng katumanan niining tagnaa nahitabo human sa pagkapildi sa Babilonya sa dihang ang mga destiyero gikan sa Asirya ug Ehipto, ingon man gikan sa Babilonya, gidala balik ngadto sa Yutang Saad. (Isaias 11:11) Apan komosta man sa modernong kapanahonan?
37. Sa unsang paagi ang milyonmilyon karong adlawa nagkinabuhi nga samag adunay usa ka dakong dalan tali sa “Asirya” ug “Ehipto”?
37 Karong adlawa, ang nahibilin sa dinihogang espirituwal nga mga Israelinhon maoy “usa ka panalangin sa taliwala sa yuta.” Sila nagpasiugda sa matuod nga pagsimba ug nagapahayag sa mensahe sa Gingharian ngadto sa katawhan sa tanang nasod. Pipila niining mga nasora maoy sama sa Asirya, nga militaristiko kaayo. Ang ubang mga nasod mas haluag ug pangisip, tingali sama sa Ehipto—sa usa ka panahon mao “ang hari sa habagatan” diha sa tagna ni Daniel. (Daniel 11:5, 8) Milyonmilyong indibiduwal gikan sa militaristikong mga nasod ug sa mas haluag ug pangisip nga mga nasod nagsagop sa paagi sa matuod nga pagsimba. Busa, ang katawhan gikan sa tanang nasod nagkahiusa sa ‘paghimo sa pag-alagad.’ Wala ing nasyonalistikong mga pagkabahinbahin sa ilang taliwala. Sila naghigugmaay sa usag usa, ug ikaingon gayod nga ‘ang Asirya miadto sa Ehipto ug ang Ehipto ngadto sa Asirya.’ Kadto nahisamag dihay usa ka dakong dalan gikan sa usa ka nasod ngadto sa lain.—1 Pedro 2:17.
38. (a) Sa unsang paagi ang Israel “mahimong ikatulo uban sa Ehipto ug uban sa Asirya”? (b) Nganong si Jehova moingong “Bulahan ang akong katawhan”?
38 Apan, sa unsang paagi ang Israel ‘nahimong ikatulo uban sa Ehipto ug uban sa Asirya’? Sayo sa “panahon sa kataposan,” kadaghanan niadtong nag-alagad kang Jehova diha sa yuta maoy mga membro sa “Israel sa Diyos.” (Daniel 12:9; Galacia 6:16) Sukad sa katuigang 1930, ang usa ka dakong panon sa “ubang mga karnero,” nga may yutan-ong paglaom, nagpatim-aw. (Juan 10:16a; Pinadayag 7:9) Sa paggula gikan sa mga nasod—nga gilandongan sa Ehipto ug Asirya—sila nagaganayan ngadto sa balay ni Jehova sa pagsimba ug nagdapit sa uban nga moduyog kanila. (Isaias 2:2-4) Sila naghimo sa samang buluhatong pagwali sama sa ilang dinihogang mga igsoon, nag-agwanta sa susamang mga pagsulay, nagpasundayag sa samang pagkamatinumanon ug integridad, ug nagkaon sa samang espirituwal nga lamesa. Sa pagkatinuod, ang dinihogan ug ang “ubang mga karnero” maoy ‘usa ka panon, usa ka magbalantay.’ (Juan 10:16b) May makaduhaduha ba nga si Jehova, kay nagtan-aw sa ilang kadasig ug pag-agwanta, nahimuot sa ilang kalihokan? Dili katingad-ang iyang gipahayag ang usa ka panalangin diha kanila, nga nag-ingon: “Bulahan ang akong katawhan”!
[Footnote]
a Ang pipila ka eskolar nagpasabot nga ang pamulong “yuta sa nagahadyong nga mga insektong pak-an” nagtumong sa mga dulon nga mohugpa usahay sa Etiopia. Ang uban nagpunting nga ang Hebreohanong pulong alang sa “nagahadyong,” tsela·tsalʹ, kaamgid sa tingog sa ngalang gihatag ngadto sa tsetse nga langaw, tsaltsalya, sa Galla, usa ka Hamitikong katawhan nga nagpuyo sa modernong Etiopia.
[Hulagway sa panid 191]
Ang Filistehanong mga manggugubat nga nagdasdas sa ilang mga kaaway (Ehiptohanong kinulit gikan sa ika-12ng siglo W.K.P.)
[Hulagway sa panid 192]
Pinabultong kinulit sa bato sa usa ka Moabihanong manggugubat o diyos (tali sa ika-11 ug ika-8ng siglo W.K.P.)
[Hulagway sa panid 196]
Siryanhong manggugubat nga nagsakay ug kamelyo (ikasiyam nga siglo W.K.P.)
[Hulagway sa panid 198]
“Ang dagat” sa rebelyosong katawhan nag-ukay sa pagkadiskontento ug rebolusyon
[Hulagway sa panid 203]
Ang mga saserdote sa Ehipto wala makatugbang kang Jehova sa gahom