PAGKABINIHAG

Sa kasaysayan sa Bibliya gihisgotan ang daghang lainlain nga mga hitabo sa pagkabihag. (Num 21:29; 2Cr 29:9; Isa 46:2; Eze 30:​17, 18; Dan 11:33; Nah 3:10; Pin 13:10; tan-awa ang BINIHAG.) Apan ang “pagkabinihag” sagad nagtumong sa dakong pagdestiyero sa mga Hudiyo gikan sa Yutang Saad sa ikawalo ug ikapitong mga siglo W.K.P. pinaagi sa Asiryanhon ug Babilonyanhon nga mga Gahom sa Kalibotan, ug gitawag usab nga “Pagkadestiyero.”​—Esd 3:8; 6:21; Mat 1:17; tan-awa ang PAGKADESTIYERO.

Si Jeremias, Ezequiel, ug ang ubang mga manalagna nagpasidaan bahin niining dakong kalamidad pinaagi sa mga pahayag nga sama niini: “Ang bisan kinsa nga alang sa pagkabinihag, ngadto sa pagkabinihag!” “Kon bahin kanimo, Oh Pasur, ug sa tanang molupyo sa imong balay, pagabihagon kamo; ug ikaw mahiadto sa Babilonya.” “Aniay pahayag batok sa Jerusalem ug sa tibuok balay sa Israel . . . ‘Sila madestiyero, sila mangabihag.’” (Jer 15:2; 20:6; Eze 12:​10, 11) Sa ulahi, mahitungod sa pagbalik gikan sa pagkabinihag sa Babilonya, si Nehemias (7:6) nag-asoy: “Mao kini ang mga anak sa sakop nga distrito nga mitungas gikan sa pagkabinihag sa nadestiyerong katawhan nga gidala ni Nabucodonosor nga hari sa Babilonya ngadto sa pagkadestiyero ug nga sa ulahi namalik sa Jerusalem ug sa Juda.”​—Tan-awa usab ang Esd 2:1; 3:8; 8:35; Neh 1:​2, 3; 8:17.

Mopatim-aw nga ang Asirya mao ang unang naghimo sa polisa sa pagluka ug pagkuha sa enterong populasyon sa nabihag nga mga lungsod gikan sa ilang yutang natawhan ug papuy-an pag-usab kana nga teritoryo sa mga binihag nga gikan sa laing mga dapit sa imperyo. Kini nga polisa sa pagdestiyero nga gihimo sa Asirya wala ipatuman ngadto sa mga Hudiyo lamang, kay sa dihang ang Damasco, ang kaulohan sa Sirya, napukan ilalom sa malaglagong pag-atake sa kasundalohan niining ikaduhang gahom sa kalibotan, ang katawhan niini gidestiyero ngadto sa Kir, ingon sa gitagna sa manalagnang si Amos. (2Ha 16:​8, 9; Am 1:5) Duha ang nahimong epekto niini nga polisa: Kini nakapaluya sa diyutayng nahibilin sa pag-alsa batok sa pamunoan; ug ang naglibot nga mga nasod nga lagmit mahigalaon niadtong mga gipamihag makuling mohatag ug ayuda ug tabang ngadto sa bag-ong langyaw nga mga tawo nga gipuli pagpapuyo gikan sa halayo nga mga dapit.

Sa amihanang napulo-ka-tribo nga gingharian sa Israel ug sa habagatang duha-ka-tribo nga gingharian sa Juda, pareho ang pangunang hinungdan sa ilang pagkabihag: ang pagbiya sa matuod nga pagsimba kang Jehova baylo sa pagsimba sa bakak nga mga diyos. (Deu 28:​15, 62-68; 2Ha 17:7-18; 21:10-15) Si Jehova padayong nagpadala sa iyang mga manalagna aron pasidan-an kining duha ka gingharian apan kini nahimong walay kapuslanan. (2Ha 17:13) Walay usa sa mga hari sa napulo-ka-tribo nga gingharian sa Israel ang bug-os nga naghinlo sa bakak nga pagsimba nga gitukod sa unang hari sa nasod nga si Jeroboam. Ang Juda, ang igsoong gingharian niini sa H, wala manumbaling sa direktang mga pasidaan ni Jehova ug sa pagkabihag nga naagoman sa Israel. (Jer 3:6-10) Sa kataposan ang mga molupyo sa duha ka gingharian nadestiyero, nga ang matag usa niini nga nasod nakaagom ug labaw pa sa usa ka dakong pagkadestiyero.

Sinugdanan sa Pagkadestiyero. Sa panahon sa paghari sa Israelinhon nga si Haring Peka didto sa Samaria (mga 778-​759 W.K.P.), ang Asiryanhon nga si Haring Pul (Tiglat-pileser III) misulong batok sa Israel, nag-ilog sa dakong bahin sa A, ug nagdestiyero sa mga molupyo niini ngadto sa sidlakang mga bahin sa iyang imperyo. (2Ha 15:29) Gisakop usab niini nga monarko ang teritoryo sa S sa Jordan ug gikan sa maong dapit “iyang gidestiyero kadtong mga Rubenhon ug mga Gadhanon ug kadtong sa katunga sa tribo ni Manases ug gidala sila ngadto sa Hala ug sa Habor ug sa Hara ug sa suba sa Gozan aron magpabilin hangtod niining adlawa.”​—1Cr 5:26.

Niadtong 742 W.K.P. gilikosan sa Asiryanhong kasundalohan ilalom sa pagpanguna ni Salmaneser V ang Samaria. (2Ha 18:​9, 10) Sa dihang ang Samaria napukan niadtong 740 W.K.P., ug sa ingon natapos ang napulo-ka-tribo nga gingharian, ang mga molupyo niini gidestiyero ngadto “sa Hala ug sa Habor sa suba sa Gozan ug sa mga siyudad sa mga Medianhon.” Kini nahitabo tungod kay sumala sa giingon sa Kasulatan, “sila wala mamati sa tingog ni Jehova nga ilang Diyos, apan nagpadayon paglapas sa iyang pakigsaad, bisan sa tanan nga gisugo ni Moises nga alagad ni Jehova. Sila wala mamati ni magtuman.”​—2Ha 18:​11, 12; 17:6; tan-awa ang SARGON.

Unya ang mga binihag gikan sa ubang lagyo kaayo nga mga dapit gidala didto ug gipapuyo sa siyudad sa Samaria. “Human niana ang hari sa Asirya nagdala ug mga tawo gikan sa Babilonya ug sa Cuta ug sa Ava ug sa Hamat ug sa Separvaim ug gipapuyo sila sa mga siyudad sa Samaria imbes ang mga anak sa Israel; ug sila nanag-iya sa Samaria ug nagpuyo sa mga siyudad niini.” (2Ha 17:24) Kining langyaw nga katawhan nagdala sa ilang paganong relihiyon; “ang tagsatagsa ka nasod naghimo sa iyang kaugalingong diyos.” Ug tungod kay sila walay pagtamod o pagtahod kang Jehova, siya “nagpadala ug mga leyon sa ilang taliwala, ug kini sila ang nagapatay sa ilang taliwala.” Niana ang hari sa Asirya nagpabalik sa usa sa mga saserdote nga Israelinhon, “ug siya nahimong magtutudlo nila kon sa unsang paagi angay silang mahadlok kang Jehova.” Busa, sumala sa dugang nga giasoy, “Kang Jehova sila nahimong mga mahadlokon, apan sila maoy mga magsisimba sa ilang kaugalingong mga diyos, sumala sa relihiyon sa mga nasod nga gikan sa ilang taliwala sila nagdestiyero kanila.”​—2Ha 17:25-33.

Sulod sa maong siglo ug sa daghan pang kasiglohan human sa pagkapukan sa amihanang gingharian, misugod ang lain pang nabantog nga mga pagdestiyero. Sa wala pa mahitabo ang makauulawng kapildihan ni Senakerib pinaagi sa kamot sa Diyos niadtong 732 W.K.P., iyang gisulong ang nagkalainlaing dapit sa Juda. Nangangkon si Senakerib diha sa iyang mga talaan sa kasaysayan nga iyang nabihag ang 200,150 ka tawo gikan sa kalungsoran ug mga kuta sa teritoryo sa Juda, bisan tuod, kon ipasukad sa tonada sa pagkasulat niini nga talaan sa kasaysayan, lagmit nga ang gidaghanon maoy paghinobra. (2Ha 18:13) Ang iyang manununod nga si Esar-hadon ug ang Asiryanhong monarko nga misunod kaniya, si Asenapar (Ashurbanipal), parehong nagdala ug mga binihag ngadto sa langyawng mga teritoryo.​—Esd 4:​2, 10.

Niadtong 628 W.K.P., si Paraon Neko sa Ehipto nagbilanggo sa anak nga lalaki ni Josias nga si Jehoahaz sa habagatang gingharian ug nagdala kaniya nga binihag ngadto sa Ehipto. (2Cr 36:1-5) Apan kapin pa sa usa ka dekada sa ulahi, niadtong 617 W.K.P., nga ang unang mga binihag gikan sa Jerusalem gidestiyero ngadto sa Babilonya. Si Nabucodonosor misulong batok sa rebelyosong siyudad ug nagbihag sa mga tawong hamili, lakip kang Haring Jehoiakin ug sa iyang inahan, ug sa mga lalaki sama kang Ezequiel, Daniel, Hananias, Misael, ug Azarias, duyog ‘sa tanang prinsipe ug sa tanang maisog, gamhanan nga mga tawo​—napulo ka libo iyang gidestiyero​—ug usab sa tanang artesano ug magtutukod ug mga kuta. Walay usa nga nahibilin gawas sa timawa nga mga tawo . . . Ang mga opisyal sa palasyo ug ang mga kadagkoan sa yuta iyang gidala ingong destiyero gikan sa Jerusalem ngadto sa Babilonya. Kon bahin sa tanang maisog nga tawo, pito ka libo, ug ang mga artesano ug ang mga magtutukod ug mga kuta, usa ka libo, ang tanang tawong gamhanan nga nagapakiggubat, ang hari sa Babilonya nagdala kanila ingong destiyero ngadto sa Babilonya.’ Siya nagkuha usab ug daghang bahandi gikan sa templo. (2Ha 24:12-16; Est 2:6; Eze 1:1-3; Dan 1:​2, 6) Ang uyoan ni Jehoiakin nga si Zedekias gibilin ingong basalyo o sakop nga hari. May pipila ka tawong ilado, lakip na ang manalagnang si Jeremias, ang nahibilin usab sa Jerusalem. Tungod sa daghang binihag nga gitala sa 2 Hari 24:​14, ang gidaghanong 3,023 nga gihatag sa Jeremias 52:28 lagmit nga nagtumong lamang niadtong may mga ranggo, o niadtong mga ulo sa banay​—ang ilang mga asawa ug mga anak, nga mokabat sa linibo, wala ilakip sa maong gidaghanon.

Bug-os nabihag ni Nabucodonosor ang Jerusalem niadtong 607 W.K.P., human sa 18 ka bulan nga paglikos. (2Ha 25:1-4) Niining panahona nawad-an ang siyudad sa kadaghanan sa mga molupyo niini. Ang pipila ka timawa sa yuta gitugotan nga magpabilin “ingon nga mga tig-atiman sa mga parasan ug ingon nga pinugos nga mga mamumuo” ilalom sa pagkagobernador ni Gedalias didto sa Mizpa. (Jer 52:16; 40:7-10; 2Ha 25:22) Kadtong gidalang binihag sa Babilonya naglakip sa “pipila sa mga timawa sa katawhan ug ang uban pa sa katawhan nga nahibilin sa siyudad ug ang mga mitalikod . . . ug ang uban pa sa batid nga mga mamumuo.” Ang ekspresyong “nahibilin sa siyudad” lagmit nagpakita nga daghan ang namatay tungod sa gutom, sakit, o sunog, o kaha sila namatay tungod sa gubat. (Jer 52:15; 2Ha 25:11) Ang mga anak nga lalaki ni Zedekias, ang mga prinsipe sa Juda, mga opisyal sa palasyo, pipila ka saserdote, ug daghang uban pang ilado nga mga lungsoranon gipatay ubos sa sugo sa hari sa Babilonya. (2Ha 25:​7, 18-21; Jer 52:​10, 24-27) Kining tanan mopatin-aw kon nganong ubos ang gidaghanon niadtong aktuwal nga gitala ingong mga destiyerong gidala, diin ang gidaghanong gitala maoy 832 lamang, nga lagmit mga ulo sa panimalay; ang ilang mga asawa ug mga anak wala iapil sa pag-ihap.​—Jer 52:29.

Mga duha ka bulan sa ulahi, human sa pagpatay kang Gedalias, ang nahibilin nga mga Hudiyo sa Juda mikalagiw ngadto sa Ehipto ug ilang gidala si Jeremias ug Baruk. (2Ha 25:8-12, 25, 26; Jer 43:​5-7) Ang ubang mga Hudiyo usab lagmit nga mikalagiw ngadto sa ubang mga nasod sa palibot. Lagmit nga gikan niini nga mga nasod nga ang 745 ka binihag, ingong mga ulo sa mga panimalay, gidestiyero lima ka tuig sa ulahi sa dihang si Nabucodonosor, ingong simbolikong puspos ni Jehova, nagdugmok sa mga nasod nga naglibot sa Juda. (Jer 51:20; 52:30) Si Josephus nag-ingon nga lima ka tuig human mapukan ang Jerusalem, si Nabucodonosor nagparot sa Ammon ug Moab ug unya misulong ug nanimalos sa Ehipto.​—Jewish Antiquities, X, 181, 182 (ix, 7).

Ang kahimtang sa Jerusalem lahi sa ubang nabuntog nga mga siyudad sama sa Samaria, nga gipapuy-an pag-usab ug mga binihag gikan sa ubang mga dapit sa Imperyo sa Asirya. Kasukwahi sa naandang polisa sa mga Babilonyanhon alang sa mga siyudad nga ilang nasakop, ang Jerusalem ug ang kasilinganan niini gihimong walay molupyo ug gipasagdan nga mahimong awaaw, maingon sa gitino daan ni Jehova. Lagmit giduhaduhaan sa mga kritiko sa Bibliya nga ang kanhi malamboon nga yuta sa Juda kalit lang nga nahimong “awaaw, walay molupyo,” apan wala gayoy ebidensiya sa kasaysayan ug walay mga rekord sukad niini nga yugto nga magpamatuod nga kini wala mahitabo. (Jer 9:11; 32:43) Ang arkeologo nga si G. Ernest Wright nagpahayag: “Ang kapintasan nga midangat sa Juda maoy tataw . . . pinasukad sa arkeolohikanhong mga surbi nga nagpakitang ang nagkalainlaing mga siyudad wala na puy-i niini nga panahon, ug daghan ang wala na gayod puy-i pag-usab.” (Biblical Archaeology, 1962, p. 182) Si William F. Albright miuyon: “Walay bisan usa ka pananglitan nga nahibaloan diin ang usa ka lungsod sa Juda mismo padayong gipuy-an sa panahon sa pagkadestiyero.”​—The Archaeology of Palestine, 1971, p. 142.

Kahimtang sa mga Destiyero. Ang pagkabinihag giisip sa kadaghanan ingong usa ka yugto sa pagdaogdaog ug pagkaulipon. Imbes magpakitag kaluoy sa Israel, si Jehova miingon nga “sa tawo nga tigulang imong [Babilonya] gihimong mabug-at kaayo ang imong yugo.” (Isa 47:​5, 6) Walay duhaduha nga may pipila ka obligasyon (buhis, tributo, bayranan), pinasukad sa kon unsay ilang abot o kita, nga gipangayo kanila sama sa gipangayo sa ubang mga binihag. Dugang pa, ang kamatuoran mismo nga ang dakong templo ni Jehova sa Jerusalem giagawan ug gilaglag, ang mga saserdote niini gipatay o kaha gidestiyero, ug ang mga magsisimba niini gidala ngadto sa pagkabinihag ug gihimong mga sakop sa usa ka langyaw nga gahom, sa pagkamatuod maoy usa gayod ka pagpanlupig kanila.

Hinuon, ang ilang pagkadestiyero ngadto sa usa ka langyawng yuta dili ingon ka makaluluoy kay sa ibaligya ngadto sa mapig-ot, dumalayon nga pagkaulipon o patyon sa sadistikong paagi nga maoy sagad gihimo sa Asiryanhon ug Babilonyanhon nga mga pagpanakop. (Isa 14:4-6; Jer 50:17) Mopatim-aw nga ang mga nadestiyerong Hudiyo nakapahimulos ug diyutayng kagawasan ug gihatagag pipila ka katungod sa pagdumala sa ilang kaugalingong mga kalihokan. (Esd 8:​1, 16, 17; Eze 1:1; 14:1; 20:1) “Ngadto sa tanang nadestiyero nga katawhan, nga akong gipahinabo nga madestiyero gikan sa Jerusalem ngadto sa Babilonya,” miingon si Jehova: “Pagtukod ug mga balay ug puy-i kini, ug pagtanom ug mga tanaman ug kaona ang ilang bunga. Pangasawa kamo ug panganak ug mga anak nga lalaki ug mga anak nga babaye; ug papangasawaha ang inyong mga anak nga lalaki ug papamanaha ang inyong mga anak nga babaye, aron sila manganak ug mga anak nga lalaki ug mga anak nga babaye; ug magpadaghan kamo didto, ug ayaw pagpakadiyutay. Dugang pa, tinguhaa ang kalinaw sa siyudad diin gipahinabo ko nga madestiyero kamo, ug iampo kini kang Jehova, kay sa kalinaw niini kamo makabaton ug kalinaw.” (Jer 29:​4-7) Ang pipila kanila nakaugmad ug mga kahanas sa lainlaing mga trabaho nga nahimong mapuslanon human sa pagkadestiyero. (Neh 3:​8, 31, 32) Nahimo silang hanas sa natad sa negosyo ug sa pagpaninda. Daghang Hudiyohanong ngalan ang nakaplagan taliwala sa mga rekord sa negosyo. Ingong resulta sa maong pagpakignegosyo ug sosyal nga pagpakigkontak sa mga dili-Hudiyo, ang Hebreohanong pinulongan naimpluwensiyahan sa Aramaikong pinulongan.

Ang yugto sa pagkabihag, nga mikabat ug 80 ka tuig alang sa uban, dayag nga nakaapekto sa pagsimba sa mga Hudiyo sa matuod nga Diyos nga si Jehova. Kay walay templo, walay halaran, ug walay organisadong mga saserdote, ang adlaw-adlaw nga paghalad dili posible. Apan ang pagpatuli, pagdumili sa mahugaw nga mga pagkaon, pagsaulog sa Igpapahulay, ug kanunay nga pag-ampo maoy mga butang nga mahimo sa mga matinumanon bisan pa sa pagyubit ug pagbiaybiay sa uban. Ang ‘makanunayong pag-alagad’ sa binihag nga si Daniel ngadto sa iyang Diyos nahibaloan pag-ayo ni Haring Dario ug sa uban. Bisan pag sa dihang giluwatan ang usa ka sugo ubos sa silot nga kamatayon nga nagdili sa pagpangaliya kang bisan kinsa gawas lamang sa hari, “sa makatulo sa usa ka adlaw [si Daniel] miluhod ug nag-ampo ug naghatag ug pagdayeg sa atubangan sa iyang Diyos, ingon sa iyang ginahimo una pa niana.” (Dan 6:4-23) Ang maong pagkamatinumanon diha sa ilang limitadong pagsimba nakatabang niini nga mga destiyero aron dili mahanaw ang ilang identipikasyon ingong usa ka nasod. Nakabaton usab silag kaayohan gikan sa kalainan nga ilang nakita tali sa kayano sa pagsimba kang Jehova ug sa mapagawalon nga idolatrosong materyalismo sa Babilonya. Walay duhaduha nga sila nakabenepisyo usab sa pagkaatua didto sa mga manalagna ni Jehova nga si Ezequiel ug Daniel.​—Eze 8:1; Dan 1:6; 10:​1, 2.

Samtang ang kahikayan sa lokal nga sinagoga milambo taliwala sa mga Hudiyo, midako ang panginahanglan alang sa mga kopya sa Kasulatan diha sa mga komunidad sa nadestiyerong mga Hudiyo sa tibuok Media, Persia, ug Babilonya. Si Esdras nailhan ingong “usa ka batid nga magkokopya sa balaod ni Moises,” nga nagpakitang ang mga kopya sa Balaod ni Jehova gidala gikan sa Juda ug gihimo ang mga kopya niini. (Esd 7:6) Walay duhaduha nga kining bililhong mga linukot sa miaging mga kaliwatan naglakip sa basahon sa Mga Salmo, nga lagmit ang Salmo 137, ug tingali usab ang Salmo 126, gitagik panahon o wala madugay human sa pagkabihag. Ang unom ka salmo nga gitawag ug Hallel nga mga Salmo (113 ngadto sa 118) giawit sa dagkong mga kombira sa Paskuwa human makabalik ang nahibilin gikan sa Babilonya.

Pagpasig-uli ug Pagkatibulaag. Sa polisa sa Babilonya nga walay papaulion nga mga binihag, walay paglaom nga makagawas gikan sa pagkabihag. Ang Ehipto, nga kanhi gilantaw sa Israel alang sa tabang, walay katakos sa pagtabang sa militaryo o sa laing paagi, ug ang ubang kanasoran, kon dili man mabatokon sa mga Hudiyo, walay ikatabang usab. Diha lamang sa matagnaong mga saad ni Jehova nga may pasukaranan sa paglaom. Si Moises ug Solomon, kasiglohan una pa niana, naghisgot bahin sa pagpasig-uli nga mosunod human sa pagkabihag. (Deu 30:1-5; 1Ha 8:46-53) Dugang pa, ang ubang mga manalagna nagpasalig usab ug kaluwasan gikan sa pagkadestiyero. (Jer 30:10; 46:27; Eze 39:25-27; Am 9:13-15; Sof 2:7; 3:20) Diha sa kataposang 18 ka kapitulo (49-66) sa iyang tagna, gitagik ni Isaias kining tema sa pagpasig-uli ngadto sa usa ka dakong sangkoanan. Apan, ang mini nga mga manalagna napamatud-ang sayop sa dihang mitagna ug sayo nga pagpagawas, ug ang bisan kinsa nga misalig kanila masulub-ong nahigawad.​—Jer 28:1-17.

Ang matinumanong si Jeremias mao ang mitagna sa hustong gidugayon sa pagkaawaaw sa Jerusalem ug Juda ingong 70 ka tuig, nga human niana nga yugto moabot ang pagpasig-uli. (Jer 25:​11, 12; 29:10-14; 30:​3, 18) Labot niini, si Daniel, sa unang tuig ni Dario nga Medianhon, “pinaagi sa mga basahon nakasabot sa gidaghanon sa mga tuig nga labot niana ang pulong ni Jehova midangat kang Jeremias nga manalagna, aron sa pagtuman sa pagpayhag sa Jerusalem, nga mao, kapitoan ka tuig.”​—Dan 9:​1, 2.

Unsa ka daghan ang mga destiyero nga mibalik sa Jerusalem gikan sa Babilonya niadtong 537 W.K.P.?

Sa sayong bahin sa 537 W.K.P., ang Persianhon nga si Haring Ciro II nagpagula ug mando nga nagtugot sa mga binihag sa pagbalik ngadto sa Jerusalem ug sa pagtukod pag-usab sa templo. (2Cr 36:​20, 21; Esd 1:1-4) Human niana, ilang gisugdan ang pagpangandam. Sa pagpanguna ni Gobernador Zorobabel ug sa Hataas nga Saserdote nga si Jesua, ang namalik nga mga destiyero, nga mikabat ug 42,360 gawas pa sa 7,537 ka ulipon ug mag-aawit, mibiyahe sulod sa mga upat ka bulan. Si Esdras ug Nehemias lainlaig gihatag nga ihap sa namalik nga mga panimalay sa mga Israelinhon, pero parehas silag gisulat nga total nga gidaghanon. (Tan-awa ang NEHEMIAS, BASAHON NI.) Sa ikapito nga bulan, sa tinghunlak, sila nanimuyo na sa ilang mga siyudad. (Esd 1:5–​3:1) Ubos sa paggiya sa Diyos, ang harianong linya ni David nga motultol ngadto kang Kristo napreserbar pinaagi kang Jehoiakin (Jeconias) ug Zorobabel. Dugang pa, ang linya sa kaliwatan sa Levihanong hataas nga saserdote nagpadayon nga wala maputol pinaagi kang Jehozadak ug, dayon, sa iyang anak nga lalaking si Jesua.​—Mat 1:11-16; 1Cr 6:15; Esd 3:​2, 8.

Sa ulahi, dugang pang mga binihag ang mibalik ngadto sa Palestina. Niadtong 468 W.K.P., si Esdras gikuyogan ug kapin sa 1,750, nga mopatim-awng naglakip lamang sa hamtong nga mga lalaki. (Esd 7:1–​8:32) Pipila ka tuig sa ulahi si Nehemias mihimog labing menos duha ka panaw gikan sa Babilonya ngadto sa Jerusalem, apan wala ibutyag kon pila ka Hudiyo ang mibalik kuyog kaniya.​—Neh 2:​5, 6, 11; 13:​6, 7.

Tungod sa pagkabihag natapos ang panagbulag sa Juda ug Israel. Sa dihang sila gidestiyero, ang mga nasod nga misakop kanila wala mohimog kalainan pinasukad sa ilang gigikanang tribo. “Ang mga anak sa Israel ug ang mga anak sa Juda ginalupigan sa tingob,” miingon si Jehova. (Jer 50:33) Sa dihang ang unang grupo mibalik niadtong 537 W.K.P., ang mga hawas sa tanang tribo sa Israel maoy lakip kanila. Sa ulahi, sa dihang natapos ang pagtukod pag-usab sa templo, 12 ka laking kanding ang gihalad, “sumala sa gidaghanon sa mga tribo sa Israel.” (Esd 6:​16, 17) Kini nga pagkahiusa pag-usab human sa pagkabihag gipakita diha sa tagna. Pananglitan, si Jehova misaad nga ‘dad-on ug balik ang Israel.’ (Jer 50:19) Dugang pa, si Jehova miingon: “Akong dad-on ug balik ang mga binihag sa Juda ug ang mga binihag sa Israel, ug tukoron ko sila sama sa sinugdan.” (Jer 33:7) Ang ilustrasyon ni Ezequiel bahin sa duha ka pudlos nga nahimong usa (37:15-28) nagpakita nga ang duha ka gingharian mahimo na usab nga usa ka nasod. Gitagna ni Isaias nga si Jesu-Kristo mahimong bato nga kapandolan “sa duha ka balay sa Israel,” nga wala gayod magpasabot nga si Jesus, o ang 12 nga iyang gipadala panahon sa iyang ikatulong panaw sa Galilea, moduaw sa mga kabalangayan sa halayong Media aron sangyawan ang mga kaliwat sa mga Israelinhon gikan sa amihanang gingharian. (Isa 8:14; Mat 10:​5, 6; 1Pe 2:8) Ang babayeng manalagna nga si Ana, nga didto sa Jerusalem sa panahon nga natawo si Jesus, maoy gikan sa tribo ni Aser, nga kanhi lakip sa mga tribo sa amihanang gingharian.​—Luc 2:36.

Dili ang tanang Hudiyo mibalik sa Jerusalem uban kang Zorobabel, kondili “usa ka nahibilin lamang.” (Isa 10:​21, 22) Taliwala niadtong mga namalik, diyutay lamang kaayo ang nakakita sa orihinal nga templo. Ang katigulangon nagbabag sa daghan nga mangarisgo niining malisod nga panaw. Ang uban nga sa pisikal nga paagi makaarang unta sa pagpanaw mihukom nga magpabilin. Sa walay duhaduha, daghan ang miasenso ug diyutay sa materyal nga paagi paglabay sa katuigan ug kontento nang magpabilin diin sila nagpuyo. Kon ang pagtukod pag-usab sa templo ni Jehova dili mao ang pangunang bahin sa ilang kinabuhi, sila dili maaghat sa paghimog peligrosong panaw, diin walay katinoan ang ilang umalabot. Ug, siyempre, kadtong nahimong apostata walay tuyo nga mobalik.

Kini nagpasabot nga ingong usa ka katawhan, ang usa ka bahin sa mga Hudiyo nagpabiling natibulaag ug sa ulahi gitawag nga Di·a·spo·raʹ, o “Natibulaag.” Sa ikalimang siglo W.K.P. ang mga komunidad sa mga Hudiyo makita sa tibuok 127 ka sakop nga mga distrito sa Imperyo sa Persia. (Est 1:1; 3:8) Gani ang pipila ka kaliwat sa mga destiyero sa gihapon nakabaton ug hataas nga mga posisyon diha sa kagamhanan: pananglitan, si Mardokeo ug Ester ilalom sa Persianhong hari nga si Ahasuero (Jerjes I), ug si Nehemias ingong magtitiing sa hari nga si Artajerjes Longimanus. (Est 9:29-31; 10:​2, 3; Neh 1:11) Si Esdras, sa dihang gihipos ang Mga Cronicas, misulat nga daghan niadtong natibulaag sa lainlaing mga siyudad sa sidlakan ‘nagpabilin hangtod niining adlawa’ (mga 460 W.K.P.). (1Cr 5:26) Sa pagbangon sa Imperyo sa Gresya, ang mga Hudiyo gidala ni Alejandrong Bantogan ngadto sa iyang bag-ong Ehiptohanong siyudad sa Alejandria, diin sila nakakat-on sa pagsultig Grego. Didto, niadtong ikatulong siglo W.K.P., gisugdan ang paghubad sa Hebreohanong Kasulatan ngadto sa Grego nga nagpatungha sa Septuagint. Ang Siro-Ehiptohanong mga gubat misangpot sa pagbalhin sa daghang Hudiyo ngadto sa Asia Minor ug sa Ehipto. Si Pompey, sa dihang napildi niya ang Jerusalem niadtong 63 W.K.P., nagdala sa mga Hudiyo ngadto sa Roma ingong mga ulipon.

Ang dakong pagkatibulaag sa mga Hudiyo sa tibuok Imperyo sa Roma maoy usa sa mga hinungdan sa kusog nga pagkaylap sa Kristiyanidad. Si Jesu-Kristo nagsangyaw lamang diha sa yuta sa Israel, apan iyang gisugo ang iyang mga sumusunod nga ipaabot ug ipakaylap ang ilang ministeryo “hangtod sa kinalay-ang dapit sa yuta.” (Buh 1:8) Ang mga Hudiyo gikan sa nagkalainlaing dapit sa Imperyo sa Roma miadto sa Jerusalem aron sa pagtambong sa kasaulogan sa Pentekostes niadtong 33 K.P., ug sila nakadungog sa inanak-sa-espiritung mga Kristohanon nga nagmantala bahin kang Jesus ginamit ang mga pinulongan sa Partia, Media, Elam, Mesopotamia, Capadocia, Ponto, sa distrito sa Asia, Frigia, Pamfilia, Ehipto, Libya, Creta, Arabia, ug Roma. Ang linibo, sa dihang namauli sa ilang kayutaan, nagdala sa ilang bag-ong nakaplagan nga pagtuo. (Buh 2:1-11) Sa kadaghanang siyudad nga giduaw ni Pablo siya nakakaplag ug mga sinagoga diin siya makaestorya dayon sa mga Hudiyo nga Natibulaag. Sa Listra, nahibalag ni Pablo si Timoteo, kansang inahan maoy usa ka Hudiyo. Si Aquila ug Priscila bag-o pang nakaabot gikan sa Roma sa dihang si Pablo miabot sa Corinto, niadtong mga 50 K.P. (Buh 13:14; 14:1; 16:1; 17:​1, 2; 18:​1, 2, 7; 19:8) Tungod sa daghang Hudiyo sa sulod ug sa palibot sa Babilonya, takos gayod ang paningkamot ni Pedro nga makaadto didto aron himoon ang iyang ministeryo taliwala “sa mga tinuli.” (Gal 2:8; 1Pe 5:13) Kini nga komunidad sa mga Hudiyo sa palibot sa Babilonya nagpabilin ingong ang labing hinungdanon nga sentro sa Judaismo sa taastaas nga panahon human sa pagkalaglag sa Jerusalem niadtong 70 K.P.