KASUKO

Sa Bibliya adunay pipila ka lainlaing Hebreohanon ug Gregong mga pulong nga gigamit sa pagtumong sa kasuko. Ang labing komon nga Hebreohanong pulong alang sa kasuko mao ang ʼaph, nga sa panguna nagkahulogang “ilong; buho sa ilong” apan sagad nga gigamit sa mahulagwayong paagi alang sa “kasuko” tungod sa kusog nga paghingos o pagpangusmo sa usa ka tawong nasuko. (Itandi ang Sal 18:​7, 8; Eze 38:18.) Kaamgid sa ʼaph mao ang ʼa·naphʹ, nga nagkahulogang “malagot sa hilabihan.” Sa Hebreohanong Kasulatan ang kasuko sagad usab nga gilangkit sa kainit ug busa gikaingong mosilaob. Ang ubang Hebreohanong mga pulong gihubad nga “kaaligutgot,” “mabangis nga kasuko,” ug “kapungot.” Diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang or·geʹ sagad nga gihubad nga “kapungot,” samtang ang thy·mosʹ sagad nga gihubad nga “kasuko.”

Ang Kasuko sa Diyos. Ang kasuko mahimong makataronganon o dili-makataronganon. Sa bahin sa Diyos, ang iyang kasuko kanunayng makataronganon, sanglit gipasukad kini sa prinsipyo nga siya adunay katungod sa pagpangayog bug-os nga pagkamahinalaron ug siya kanunayng magatuboy sa kamatuoran; kini gigamhan sa iyang gugma alang sa pagkamatarong ug alang niadtong nagabuhat sa pagkamatarong. Ang kasuko sa Diyos wala magsumikad sa daklit nga pagkahinayak, nga pagabasolan ra sa ulahi. Si Jehova makakita sa tanang isyu nga nalangkit sa usa ka butang ug adunay kompleto, bug-os nga kahibalo sa usa ka situwasyon. (Heb 4:13) Mabasa niya ang kasingkasing; makita niya ang gidak-on sa kawalay-alamag, pagpasagad, o sa tinuyong pagpakasala; ug siya molihok nga walay pagpihigpihig.​—Deu 10:​17, 18; 1Sa 16:7; Buh 10:​34, 35.

Mga prinsipyo nga nagpugong sa kapungot sa Diyos. Ang kasuko sa Diyos kanunay nga kontrolado ug nahiuyon sa iyang mga hiyas nga gugma, kaalam, ug hustisya. Tungod sa iyang kinalabwang gahom kini ikapahayag sa gidak-on nga buot niya. (1Ju 4:8; Job 12:13; 37:23) Ang kasuko sa Diyos dili kay walay hinungdan. Kini bug-os nga gipasukad sa igong katarongan ug kanunayng may resulta. Ang iyang kasuko mohunong ug mapuypoy lamang pinaagi sa pagpadapat sa iyang mga prinsipyo. Pananglitan, sa Israel ang usa ka tinuyong mamumuno dili mahimong tubson. Pinaagi lamang sa pag-ula sa iyang dugo nga mahinloan ang yuta ug mahigawas sa kasuko sa Diyos. (Num 35:16-18, 30-33) Apan ang usa ka kahikayan gihimo pinasukad sa mga halad ug mga pag-alagad sa hataas nga saserdote aron sa pagpatunhay sa hustisya ug sa pagpuypoy sa kasuko sa tinudlo-sa-Diyos nga tigpanimalos sa dugo, kansang kasingkasing lagmit “nagpuot sa kapungot.” Kini mao ang probisyon sa mga siyudad nga dalangpanan.​—Deu 19:4-7.

Ang kasuko ni Jehova mapuypoy o matagbaw lamang kon ang hustisya bug-os nga ipatuman. Ang kapungot sa Diyos maoy batok sa tanang pagkadili-matarong. Dili niya pasagdan ang pagkadili-matarong ni ipahigawas sa silot ang usa nga takos niini. (Ex 34:7; Hab 1:13) Apan, pinasukad sa halad ni Jesu-Kristo, kinsa nag-antos sa mga kasakit ug pagkastigo nga angay sa katawhan, ang kasuko sa Diyos mahimong mapuypoy ug mawala gikan niadtong mopakitag pagtuo. (Isa 53:5) Pinaagi niini nga kahikayan, gipasundayag ni Jehova nga Diyos ang iyang kaugalingong pagkamatarong, “aron nga siya mahimong matarong bisan sa dihang nagpahayag nga matarong sa tawo nga may pagtuo kang Jesus.” (Rom 3:26) Niini nga paagi ang hustisya bug-os nga gikapatuman, ug bisan pa niana ang Diyos adunay pasukaranan sa pagpakitag kaluoy. Ang kapungot sa Diyos magpabilin kang bisan kinsa nga dili magmasinugtanon. (Ju 3:36) Apan kon ang usa ka tawo magpakitag pagtuo, ang halad ni Jesu-Kristo magluwas kaniya gikan sa kapungot sa Diyos.​—1Te 1:10.

Ang mga paagi sa pagpahayag ug ang mga hinungdan sa kasuko. Ang kasuko sa Diyos ikapahayag sa laktod o sa dili-laktod nga paagi. Mahimong gamiton niya ang iyang mga balaod nga nagkontrolar sa kinaiyanhong mga butang, o mahimong gamiton niya ang ubang mga tawo sa pagpahayag sa iyang kasuko. Kadtong nagalapas sa iyang moral nga mga balaod makaagom sa iyang kapungot ug sila makadawat “sa bug-os nga bayad, nga angay sa ilang sayop.” Sila magaantos sa usa ka dili-inuyonan nga kahimtang sa panghunahuna, kadaot, mga sakit, panag-away, ug kamatayon. (Rom 1:​18, 24, 27-32) Kon ang usa ka tawo molapas sa mga balaod sa yuta nga nahiuyon sa mga balaod sa Diyos ug silotan sa awtoridad sa kagamhanan, kini maoy dili-direkta nga kapahayagan sa kapungot sa Diyos batok sa maong tawo. (Rom 13:1-4) Si Jesu-Kristo mao ang pangulong tigpahamtang sa kasuko sa Diyos, ug iyang bug-os nga ipahayag ang kapungot sa Diyos aron matagbaw ang iyang kasuko batok sa daotan.​—Jer 30:​23, 24; Pin 19:7-16, 19-21.

Ang sayop nga mga tinamdan ug mga buhat batok sa mga pinili sa Diyos makapasuko kaniya. Ang mga Ehiptohanon gihampak tungod kay wala nila tugoti ang Israel nga mosimba kang Jehova. (Sal 78:43-50) Si Miriam ug Aaron nakaagom sa kainit sa kasuko sa Diyos tungod kay wala nila tahora ang tinudlo-sa-Diyos nga posisyon ni Moises. (Num 12:​9, 10) Ang kasuko ni Jehova maoy batok sa mga maghuhukom nga nagalupig sa timawa. (Isa 10:​1-4) Kadtong nagababag sa pagwali sa maayong balita makaagom sa kapungot sa Diyos.​—1Te 2:16.

Si Jehova mahagit sa pagkasuko tungod sa bakak nga pagsimba, ilabina kon ang nag-angkong iyang katawhan mobiya aron mosimba sa ubang mga diyos. (Ex 32:7-10; Num 25:​3, 4; Huk 2:​13, 14, 20; 1Ha 11:​8, 9) Ang iyang kasuko mapukaw tungod sa imoralidad, pagsugpo sa kamatuoran, pagkadili-mahinulsolon, pagkadili-masinugtanon sa maayong balita, pagtamay sa iyang mga pulong, pagyagayaga sa iyang mga manalagna, hakog nga pangibog, paghimog kadaot, kasina, pagbuno, panag-away, panglimbong, mapangdaot nga tinamdan; sa mga tighulungihong, mga tiglibak, mga tigdumot sa Diyos, mga bagis, mga mapahitas-on, mga mapagawalon, mga tigmugnag makadaot nga mga butang, mga dili-masinugtanon sa mga ginikanan, mga dili-motuman ug kasabotan, mga walay kaluoy, mga espiritista, ug sa mga bakakon. Kining tanan ug ang pagbuhat sa uban pang pagkadili-matarong makapasuko sa Diyos.​—Col 3:​5, 6; 2Te 1:8; Rom 1:​18, 29-31; 2:​5, 8; 2Cr 36:​15, 16; Pin 22:15.

Ang kasuko dili mao ang nagpatigbabawng hiyas. Apan, si Jehova nga Diyos “mahinay sa kasuko ug dagaya sa mahigugmaong-kalulot.” (Ex 34:6; Num 14:18) Kon ang usa ka tawo mahadlok kang Jehova ug magabuhat sa pagkamatarong, siya makadawat ug kaluoy gikan Kaniya, sanglit nahibalo ang Labing Gamhanan nga ang tawo nakapanunod sa pagkadili-hingpit ug Siya magpakitag kaluoy kaniya tungod niini ug pinasukad sa halad ni Jesus. (Sal 103:​13, 14; Gen 8:21; tan-awa usab ang Sof 2:​2, 3.) Iyang gipugngan ang iyang kasuko tungod sa iyang ngalan ug aron matuman ang iyang katuyoan alang sa iyang piniling katawhan. (Isa 48:9; Joe 2:​13, 14) Paglabay sa panahon ang kasuko ni Jehova mawala gikan niadtong tinuod nga nag-alagad kaniya, miila sa ilang sala, ug naghinulsol. (Isa 12:1; Sal 30:5) Dili siya masuk-anon nga Diyos kondili malipayon nga Diyos, siya dili lisod duolon kondili maayo, madaiton, ug malinawon ngadto kanilang nagaduol sa iyang presensiya sa hustong paagi. (1Ti 1:11; Sal 16:11; itandi ang Pin 4:3.) Kini kasukwahi sa masuk-anon, walay-kaluoy, mabangis nga mga kinaiya sa bakak nga mga diyos sa mga pagano nga gihulagway diha sa mga imahen niini nga mga diyos.

Unsa ang luna sa kasuko diha sa kinabuhi sa usa ka alagad sa Diyos?

Ang kasuko sa usa ka tawo mahimong husto kon kini pinasukad sa prinsipyo. Ang usa ka tawo mahimong magpahayag ug matarong nga kasuko sa hustong paagi. Kita gisugo nga ‘kasilagan ang daotan.’ (Rom 12:9) Ang Bibliya nagtagana ug daghang pananglitan sa matarong nga kasuko.​—Ex 11:8; 32:19; Num 16:12-15; 1Sa 20:34; Neh 5:6; Est 7:7; tan-awa usab ang 2Sa 12:1-6.

Apan, ang kasuko sa tawo kasagaran dili makataronganon ug sa daghang higayon dili pinugngan. Kini sagad nga walay igong hinungdan ug gipahayag nga walay pagtagad sa mga sangpotanan. Human ipalingkawas ni Jehova ang Nineve, si Jonas wala mahimuot, “ug siya nanginit sa kasuko.” Si Jonas nawad-ag kaluoy ug kinahanglang tul-iron ni Jehova. (Jon 4:1-11) Si Haring Uzzias sa Juda napungot sa dihang gitul-id sa mga saserdote ni Jehova ug mipadayon sa iyang pagkamapangahason, nga tungod niana siya gisilotan. (2Cr 26:16-21) Ang pagkatandog sa garbo ni Naaman maoy nakaaghat kaniya nga masuko ug mapungot, nga tungod niana hapit nga wala niya maangkon ang panalangin gikan sa Diyos.​—2Ha 5:10-14.

Hinungdanon gayod ang pagpugong. Tungod sa dili-makataronganon ug dili-pinugngan nga kasuko, daghang tawo ang nakahimog mas grabeng sala, gani mapintas pa nga mga buhat. “Si Cain nanginit sa dakong kasuko” ug mipatay kang Abel. (Gen 4:​5, 8) Buot patyon ni Esau si Jacob, nga nakadawat sa panalangin sa ilang amahan. (Gen 27:41-45) Sa iyang kasuko gibangkaw ni Saul si David ug si Jonatan. (1Sa 18:11; 19:10; 20:30-34) Kadtong mitambong sa sinagoga sa Nasaret, nga nangasuko tungod sa pagwali ni Jesus, nagtinguha sa paghulog kaniya gikan sa tumoy sa bukid. (Luc 4:​28, 29) Ang nasuko nga relihiyosong mga pangulo “nagdungan sa paghasmag [kang Esteban]” ug nagbato kaniya hangtod sa kamatayon.​—Buh 7:54-60.

Ang kasuko, bisan kon makataronganon, kon dili mapugngan, mahimong peligroso, nga mopatunghag daotang mga resulta. Si Simeon ug Levi adunay katarongan nga masuko kang Sekem tungod sa pagpanamastamas sa ilang igsoon nga si Dina, bisan tuod si Dina mabasol usab. Apan ang walay-kokaluoy nga pagpatay sa mga Sekemnon maoy hilabihan ra nga silot alang niini. Busa ang ilang amahan nga si Jacob nagsaway sa ilang wala mapugngi nga kasuko, nga nagtunglo niini. (Gen 34:1-31; 49:5-7) Sa dihang hagiton nga masuko pag-ayo, ang usa ka tawo kinahanglang magpugong sa iyang kasuko. Ang pagreklamo ug pagkamasuklanon sa mga Israelinhon nagpasuko kang Moises, ang labing maaghop nga tawo sa yuta, nga misangpot sa usa ka wala-kapugngi nga buhat sa kasuko nga niana siya napakyas sa pagbalaan kang Jehova, ug tungod niana siya gisilotan.​—Num 12:3; 20:10-12; Sal 106:​32, 33.

Ang mga pagsinta sa kasuko gilakip sa uban pang dulumtanang mga buhat sa unod, sama sa malaw-ayng panggawi, idolatriya, buhat sa espiritismo, ug mga paghuboghubog. Kini makababag sa usa ka tawo sa pagpanunod sa Gingharian sa Diyos. (Gal 5:19-21) Kinahanglang walay mobungat ug masuk-anong sinultihan sa sulod sa kongregasyon. Ang mga lalaki nga maghawas sa kongregasyon diha sa pag-ampo angayng dili maghambin ug kasuko ug daotang buot. (1Ti 2:8) Ang mga Kristohanon gisugo nga magmahinay sa pagkapungot, nga giingnang ang kapungot sa tawo dili mosangpot ug pagkamatarong nga iya sa Diyos. (San 1:​19, 20) Sila gitambagan nga ‘hatagag dapit ang kapungot’ ug itugyan ang pagpanimalos kang Jehova. (Rom 12:19) Ang usa ka tawo dili magamit ingong magtatan-aw sa kongregasyon sa Diyos kon siya mapungtanon.​—Tit 1:7.

Bisan tuod may panahon nga ang usa ka tawo masuko ug usahay kana makataronganon, siya angayng dili maghimo niana nga usa ka sala pinaagi sa paghambin niini o sa pagpadayon nga masuk-anon. Dili niya pasalopan sa adlaw ang iyang kasuko, kay pinaagi niana iyang gihatagag luna ang Yawa sa pagpahimulos kaniya. (Efe 4:​26, 27) Ilabina kon kini nga kasuko maoy tali sa Kristohanong mga igsoon, kinahanglang himoon niya ang hustong mga lakang sa pagpakigdait o husayon ang maong butang sumala sa paaging gilatid sa Diyos. (Lev 19:​17, 18; Mat 5:​23, 24; 18:15; Luc 17:​3, 4) Labot niini, ang Kasulatan nagtambag nga kita magbantay sa atong mga kaubanan, nga dili makig-uban kang bisan kinsa nga daling masuko o mosinta sa kasuko, sa ingon makalikay sa lit-ag sa atong mga kalag.​—Pr 22:​24, 25.

Si Jesu-Kristo, sa dihang nahimong tawo dinhi sa yuta, mihatag kanatog hingpit nga sulondan. Ang mga talaan sa iyang kinabuhi wala mag-asoy bisan usa ka higayon nga siya misinta tungod sa wala-mapugngi nga kasuko o nga iyang gitugotan ang pagkamalapason, pagkamasuklanon, ug ang paghasi sa mga kaaway sa Diyos nga magpaaborido kaniya ug magpasundayag niana nga kinaiya ngadto sa iyang mga sumusunod o sa ubang mga tawo. Sa usa ka higayon siya “bug-os naguol” tungod sa kakubol sa mga kasingkasing sa mga Pariseo ug siya mitan-aw kanila nga may kasuko. Ang sunod nga gibuhat niya maoy pagpang-ayo. (Mar 3:5) Sa dihang siya, sa laing higayon, nag-abog niadtong naghugaw sa templo sa Diyos ingon man naglapas sa Balaod ni Moises pinaagi sa paghimo sa balay ni Jehova nga usa ka balay sa mga tinda o baligyaanan, kadto dili pinaagig wala-mapugngi, dili-makataronganong pagsinta sa kasuko. Hinunoa, ang Kasulatan nagpakita nga kadto maoy usa ka tukmang kasibot alang sa balay ni Jehova.​—Ju 2:13-17.

Paglikay sa makadaot nga mga epekto. Dili lamang nga ang kasuko makadaot sa atong espirituwal nga kahimsog kondili kini magpahinabog daotang mga epekto sa pisikal nga lawas. Kini makapahinabog pagtaas sa presyon sa dugo, kausaban sa arteriya, suliran sa pagginhawa, sakit sa atay, kausaban sa pagpagula ug apdo, mga kadaot sa hagorila. Ang kasuko ug kapungot, ingong kusganong mga emosyon, gitala sa mga doktor ingong makaamot, makapasamot, o gani hinungdan sa mga balatian sama sa hubak, mga sakit sa mata, mga sakit sa panit, mga nukanuka, ulser, ug mga problema sa ngipon ug sa paghilis. Ang kapungot ug kasuko makadaot sa proseso sa panghunahuna mao nga ang usa ka tawo dili makahimog makataronganong mga konklusyon o makahimog maayong panghukom. Ang resulta sa pagsinta sa kasuko sagad nga maoy yugto sa hilabihang mental nga depresyon. Busa maalamon gayod, dili lamang sa relihiyosong diwa kondili sa pisikal nga diwa, nga pugngan ang kasuko ug tinguhaon ang pakigdait ug gugma.​—Pr 14:​29, 30; Rom 14:19; San 3:17; 1Pe 3:11.

Sumala sa Kasulatan, ang panahon sa kataposan maoy panahon sa kasuko ug kapungot, nga ang kanasoran mangasuko tungod sa paghupot ni Jehova sa iyang gahom aron sa paghari, ug ang Yawa gitambog sa yuta, “nga may dakong kasuko, kay nahibalo nga hamubo na lamang ang iyang panahon.” (Pin 11:​17, 18; 12:10-12) Tungod niini nga mga kapit-osan, ang Kristohanon angayng magpugong sa iyang espiritu, nga likayan ang makadaot nga pagbati sa kasuko.​—Pr 14:29; Ecc 7:9.