KAHIBALO

Sa panguna, ang kahibalo nagkahulogang pagkasinati sa mga kamatuoran nga nabatonan pinaagig personal nga kasinatian, obserbasyon, o pagtuon. Ang Bibliya nag-awhag pag-ayo sa pagpangita ug sa pagpabili sa hustong kahibalo, nga nagrekomendar niini inay sa bulawan. (Pr 8:10; 20:15) Gipasiugda ni Jesus ang kahinungdanon sa tinuod nga pagkaila kaniya ug sa iyang Amahan, ug sublisubling gipasiugda ang kahibalo diha sa mga basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan.​—Ju 17:3; Flp 1:9; 2Pe 3:18.

Tinubdan sa Kahibalo. Sa pagkatinuod si Jehova mao ang pangunang Tinubdan sa kahibalo. Siyempre, ang kinabuhi gikan kaniya ug kini mahinungdanon aron ang usa ka tawo makabaton ug kahibalo. (Sal 36:9; Buh 17:​25, 28) Dugang pa, gilalang sa Diyos ang tanang butang, busa ang tawhanong kahibalo maoy pinasukad sa pagtuon sa mga buhat sa Diyos. (Pin 4:11; Sal 19:​1, 2) Giinspirar usab sa Diyos ang iyang sinulat nga Pulong, nga gikan niana ang tawo makakat-on sa kabubut-on ug mga katuyoan sa Diyos. (2Ti 3:​16, 17) Busa ang sentro sa tanang tinuod nga kahibalo mao si Jehova, ug ang tawo nga nagtinguha niini kinahanglang may kahadlok sa Diyos nga tungod niana siya mag-amping nga dili makabuhat ug butang nga makapasuko kang Jehova. Ang maong kahadlok mao ang sinugdanan sa kahibalo. (Pr 1:7) Ang maong diyosnong kahadlok magpaarang sa usa ka tawo nga makabaton ug tukmang kahibalo, apan kadtong wala magtagad sa Diyos mohimo dayon ug sayop nga mga konklusyon gikan sa mga butang nga ilang nakita.

Ang Bibliya sublisubli nga naglangkit kang Jehova ug sa kahibalo, nga nagtawag kaniya nga “usa ka Diyos sa kahibalo” ug naghubit kaniya ingong “hingpit sa kahibalo.”​—1Sa 2:3; Job 36:4; 37:​14, 16.

Ang papel nga gihatag ni Jehova sa iyang Anak diha sa katumanan sa Iyang mga katuyoan mahinungdanon kaayo nga tungod niana kini ang giingon bahin kang Jesus: “Maampingong natago diha kaniya ang tanang bahandi sa kaalam ug kahibalo.” (Col 2:3) Gawas kon ang usa ka tawo magpasundayag ug pagtuo diha kang Jesu-Kristo ingong Anak sa Diyos, siya dili makasabot sa tinuod nga kahulogan sa Kasulatan ug dili makakita kon sa unsang paagi natuman ang mga katuyoan sa Diyos sumala sa Iyang gitagna.

Ang usa ka tawo matabangan nga mapabilhan sa mas bug-os pa ang kahulogan ug kahinungdanon sa kahibalo pinaagi sa pagsusi sa Hebreohanon ug Gregong mga pulong nga sagad gihubad nga “kahibalo” ingon man sa pagtagad sa kalangkitan tali sa kahibalo ug sa kaalam, pagsabot, katakos sa panghunahuna, ug katakos sa pag-ila.

Ang Kahulogan sa Termino. Diha sa Hebreohanong Kasulatan, daghang pulong (mga nombre) nga mahimong hubaron nga “kahibalo” ang kaamgid sa pangunang berbo nga ya·dhaʽʹ, nga nagkahulogang “mahibalo (pinaagig pag-asoy),” “mahibalo (pinaagig pag-obserbar),” “mahibalo (pinaagig personal nga pagkaila o pagkasinati),” o “mahimong sinati, hanas.” Ang eksaktong kahulogan, ug ang sagad nga paagi sa paghubad sa matag pulong, pagatinoon pinaagi sa konteksto. Pananglitan, ang Diyos miingon nga siya ‘nahibalo’ o nakaila kang Abraham ug busa nakatino nga kini nga tawo sa pagtuo magsugo sa iyang mga anak sa hustong paagi. Si Jehova wala lamang mag-ingon nga siya nahibalo nga si Abraham naglungtad, kondili, nga Siya sinati kaayo kang Abraham, kay iyang nakita ang pagkamasinugtanon ni Abraham ug ang iyang interes sa tinuod nga pagsimba sulod sa daghang katuigan.​—Gen 18:​19, NW, La; Gen 22:12; itandi ang JEHOVA (Unang Paggamit sa Ngalan ug ang Kahulogan Niini).

Mahitungod sa berbo nga ya·dhaʽʹ (mahibalo), ang pangunang Hebreohanong pulong nga gihubad nga “kahibalo” (daʹʽath) adunay paninugdang ideya sa pagkahibalo sa mga kamatuoran o pagbaton ug impormasyon, apan usahay kini naglakip ug labaw pa niana. Pananglitan, ang Oseas 4:​1, 6 nag-ingon nga dihay panahon nga walay “kahibalo sa Diyos” didto sa Israel. Kana wala magpasabot nga ang katawhan wala mahibalo nga si Jehova mao ang Diyos ug ang usa nga nagluwas ug nagtultol sa mga Israelinhon sa miaging panahon. (Os 8:2) Apan pinaagi sa ilang mga pagbuno, pagpangawat, ug pagpanapaw, ilang gipakita nga ilang gisalikway ang tinuod nga kahibalo tungod kay sila wala molihok sumala niana.​—Os 4:2.

Ang ya·dhaʽʹ usahay nagpasabot sa pakigsekso, sama sa Genesis 4:​17, diin ang pipila ka hubad naghubad niini sa literal nga paagi nga ‘giila’ (KJ; RS; Ro), samtang ang ubang mga hubad haom nga nag-ingong si Cain “nakigdulog o nakigsekso” sa iyang asawa. (AT; Mo; NW) Ang Gregong berbo nga gi·noʹsko gigamit sa samang paagi diha sa Mateo 1:25 ug sa Lucas 1:34.

Human mokaon si Adan ug Eva sa gidiling bunga (Gen 2:17; 3:​5, 6), si Jehova miingon ngadto sa iyang kauban sa paglalang (Ju 1:1-3): “Ania, ang tawo nahimong sama sa usa kanato nga nahibalo sa maayo ug sa daotan.” (Gen 3:22) Dayag nga kini wala lamang magpasabot sa pagkahibalo kon unsay maayo ug kon unsay daotan alang kanila, kay ang unang lalaki ug babaye nagbaton na niana nga kahibalo tungod sa mga sugo sa Diyos kanila. Dugang pa, ang mga pulong sa Diyos sa Genesis 3:22 dili mahimong magtumong sa ilang pagkahibalo niadtong higayona kon unsay daotan pinaagig kasinatian, kay si Jehova miingon nga sila nahimo nang sama kaniya ug wala niya mahibaloi ang daotan pinaagi sa pagbuhat niana. (Sal 92:​14, 15) Diha sa linaing diwa, dayag nga si Adan ug Eva nahibalo kon unsay maayo ug daotan sa pagkaaging sila na ang naghukom kon unsay maayo ug daotan alang sa ilang kaugalingon. Sa idolatrosong paagi ilang gipalabi ang ilang paghukom kay sa paghukom sa Diyos, nga sa pagkadili-masinugtanon sila daw nahimong balaod alang sa ilang kaugalingon inay nga mosugot kang Jehova, nga nagbaton sa katungod ug kaalam nga gikinahanglan sa pagtino sa maayo ug daotan. Busa ang ilang independenteng kahibalo, o sukdanan, sa maayo ug daotan dili sama nianang kang Jehova. Sa kasukwahi, kini maoy nagtultol kanila ngadto sa kaalaotan.​—Jer 10:23.

Diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan adunay duha ka pulong nga sagad gihubad nga “kahibalo,” ang gnoʹsis ug e·piʹgno·sis. Kining duha kaamgid sa berbo nga gi·noʹsko, nga nagkahulogang “mahibalo; makasabot; makaila.” Apan, ang pagkagamit niini nga berbo diha sa Bibliya nagpakita nga kini mahimong magtumong sa usa ka maayong relasyon tali sa maong persona ug sa usa nga iyang “nailhan.” (1Co 8:3; 2Ti 2:19) Ang kahibalo (gnoʹsis) gipabilhan pag-ayo diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Apan, dili ang tanan nga gitawag sa mga tawo nga “kahibalo” angayng tinguhaon, tungod kay adunay mga pilosopiya ug mga panglantaw nga “bakak nga gitawag ug ‘kahibalo.’” (1Ti 6:20) Ang girekomendar nga kahibalo maoy mahitungod sa Diyos ug sa iyang mga katuyoan. (2Pe 1:5) Kini naglangkit ug labaw pa sa pagbaton ug mga kamatuoran, nga nabatonan sa daghang ateyista; ang gipasabot dinhi mao ang personal nga debosyon kang Jehova ug kang Kristo. (Ju 17:3; 6:​68, 69) Samtang ang pagkabaton ug kahibalo (impormasyon lamang) lagmit mosangpot sa pagbati nga labaw, ang atong pagkahibalo sa “gugma ni Kristo nga nagalabaw sa kahibalo,” nga mao, ang pagkahibalo niini nga gugma pinaagig kasinatian tungod kay kita personal nga nagsundog sa iyang mahigugmaong mga paagi, magbalanse ug maghatag ug hustong direksiyon sa atong paggamit sa bisan unsang kahibalo nga atong nabatonan.​—Efe 3:19.

Ang e·piʹgno·sis, usa ka mas puwersadong porma sa gnoʹsis (e·piʹ, nagkahulogang “dugang”), sagad nga masabot pinasukad sa konteksto nga nagkahulogang “eksakto, tukma, o bug-os nga kahibalo.” Busa si Pablo misulat bahin sa pipila nga nagtuon (nagkuhag kahibalo) “apan dili gayod makadangat sa tukmang kahibalo [“tinuod nga kahibalo,” TC; “personal nga kahibalo,” Ro; “tin-aw, bug-os nga kahibalo,” ftn sa Da] sa kamatuoran.” (2Ti 3:​6, 7) Siya miampo usab nga kadtong anaa sa kongregasyon sa Colosas, kinsa dayag nga may kahibalo sa kabubut-on sa Diyos, kay sila nahimong mga Kristohanon, “mapuno sa tukmang kahibalo sa iyang kabubut-on diha sa tanang kaalam ug espirituwal nga pagsabot.” (Col 1:9) Ang maong tukmang kahibalo kinahanglang tinguhaon sa tanang Kristohanon (Efe 1:15-17; Flp 1:9; 1Ti 2:​3, 4), sanglit kini mahinungdanon sa pagsul-ob sa “bag-ong pagkatawo” ug sa pagbaton sa kalinaw.​—Col 3:10; 2Pe 1:2.

Nalangkit nga mga Hiyas. Sagad diha sa Bibliya, ang kahibalo nalangkit sa ubang mga hiyas sama sa kaalam, pagsabot, katakos sa pag-ila, ug katakos sa panghunahuna. (Pr 2:1-6, 10, 11) Ang pagkasabot sa pangunang mga kalainan tali niini nga mga hiyas makapatin-aw pag-ayo sa daghang teksto. Hinuon, angayng ilhon nga kining nalangkit nga orihinal nga mga pulong dili sa tanang higayon may parehong katumbas nga Cebuanong mga pulong. Ang kahimtang ug ang paggamit sa pulong makaapekto sa diwa. Bisan pa niana, may pipila ka makaiikag nga mga kalainan nga motungha sa dihang tagdon sa usa ang mga paghisgot sa Bibliya bahin sa kahibalo, kaalam, pagsabot, katakos sa pag-ila, ug katakos sa panghunahuna.

Kaalam. Ang kaalam mao ang katakos sa paggamit sa kahibalo, ang maalamong pagpadapat sa nakat-onan. Ang usa ka tawo lagmit nga daghag kahibalo apan dili makamaong mogamit niini tungod sa kawalay kaalam. Gilangkit ni Jesus ang kaalam sa kalamposan pinaagi sa pag-ingon: “Ang kaalam mapamatud-ang matarong pinaagi sa mga buhat niini.” (Mat 11:19) Si Solomon nangayo ug nakadawat gikan sa Diyos dili lamang sa kahibalo kondili sa kaalam usab. (2Cr 1:10; 1Ha 4:29-34) Sa kaso sa duha ka babaye nga parehong miangkon sa samang bata, si Solomon nahibalo sa pagmahal sa usa ka inahan sa iyang anak; siya nagpasundayag ug kaalam pinaagi sa paggamit sa iyang kahibalo sa paghusay sa maong panagbangi. (1Ha 3:16-28) “Ang kaalam mao ang pangunang butang,” kay kon wala kini ang kahibalo gamay rag kapuslanan. (Pr 4:7; 15:2) Si Jehova dagaya sa kahibalo ug kaalam ug nagatagana niini.​—Rom 11:33; San 1:5.

Pagsabot. Ang pagsabot mao ang katakos nga makita kon sa unsang paagi ang mga bahin o mga aspekto sa usa ka butang nalangkit sa usag usa, nga makita ang kinatibuk-ang butang ug dili lamang ang usa ka bahin sa usa ka butang. Ang Hebreohanong lintunganayng berbo nga bin sa panguna nagkahulogang “paglain” o “pag-ila sa kalainan,” ug kini sagad nga gihubad nga “pagsabot” o “katakos sa pag-ila.” Kini susama sa Grego nga sy·niʹe·mi. Busa sa Buhat 28:26 (nga nagkutlo sa Isa 6:​9, 10) ikaingon nga ang mga Hudiyo nakadungog apan wala makasabot. Wala nila matugkad kon sa unsang paagi ang mga punto o mga ideya nagkatakdo aron kini adunay kahulogan alang kanila. Ang Proverbio 9:​10, sa pag-ingon nga “ang kahibalo bahin sa Labing Balaang Usa mao ang pagsabot,” nagpakita nga ang tinuod nga pagsabot sa usa ka butang naglakip sa pagpabili sa kalangkitan niini sa Diyos ug sa iyang mga katuyoan. Tungod kay ang usa ka tawo nga may pagsabot makalangkit sa bag-ong impormasyon ngadto sa mga butang nga iya nang nahibaloan, ikaingon nga “kaniya nga adunay pagsabot ang kahibalo masayon lamang.” (Pr 14:6) Ang kahibalo ug pagsabot magkauban, ug kining duha angay nga tinguhaon.​—Pr 2:5; 18:15.

Katakos sa pag-ila. Ang Hebreohanong pulong nga sagad gihubad nga “katakos sa pag-ila” (tevu·nahʹ) kaamgid sa pulong nga bi·nahʹ, nga gihubad nga “pagsabot.” Kining duha ka pulong makaplagan sa Proverbio 2:​3, nga gihubad sa The Jewish Publication Society nga: “Kon ikaw magatawag sa pagsabot, ug magapatugbaw sa imong tingog alang sa katakos sa pag-ila . . . ” Sama sa pagsabot, ang katakos sa pag-ila naglakip sa pagkakita o pagkaila sa mga butang, apan kini nagpasiugda sa pagkaila sa lainlaing mga bahin, sa pagtimbangtimbang sa usa ka butang pinaagi sa pagtandi niini sa uban. Ang usa ka tawo nga naghiusa sa kahibalo ug sa katakos sa pag-ila magpugong sa iyang isulti ug may mabugnaw nga espiritu. (Pr 17:27) Ang usa nga nakigbatok kang Jehova walay katakos sa pag-ila. (Pr 21:30) Pinaagi sa iyang Anak, ang Diyos naghatag ug katakos sa pag-ila (bug-os nga pagsabot o hait nga salabotan).​—2Ti 2:​1, 7, NW, NE.

Katakos sa panghunahuna. Ang kahibalo kaamgid usab sa gihubad usahay nga “katakos sa panghunahuna” (Heb., mezim·mahʹ). Kini nga Hebreohanong pulong mahimong gamiton sa daotan nga diwa (daotang mga ideya, mga laraw, mga pamaagi) o sa paborableng diwa (pagkamaalamon, kalantip sa salabotan). (Sal 10:2; Pr 1:4) Busa ang kaisipan ug mga panghunahuna mahimong ipunting sa dalayegon, matarong nga katuyoan, o sa kasukwahi niini. Pinaagi sa paghatag ug bug-os nga pagtagad sa paagi ni Jehova sa pagbuhat ug pinaagi sa pagkiling sa igdulungog ngadto sa tanang lainlaing mga aspekto sa Iyang kabubut-on ug mga katuyoan, ang usa ka tawo makaamping sa iyang katakos sa panghunahuna, nga magtultol niini ngadto sa hustong mga alagianan. (Pr 5:​1, 2) Ang tukmang paggamit sa katakos sa panghunahuna, nga nahiuyon sa diyosnong kaalam ug kahibalo, magbantay sa usa ka tawo nga dili malit-agan sa imoral nga mga panghaylo.​—Pr 2:10-12.

Pasidaan sa Pagbaton ug Kahibalo. Dayag nga gihubit ni Solomon ang kahibalo diha sa negatibong diwa sa dihang siya miingon: “Kay sa kadagaya sa kaalam adunay kadagaya sa kagul-anan, mao nga siya nga nagpauswag sa kahibalo nagpauswag sa kasakit.” (Ecc 1:18) Mopatim-awng kini maoy kasukwahi sa kinatibuk-ang panglantaw sa kahibalo nga makaplagan sa Bibliya. Apan, si Solomon dinhi nagpasiugda pag-usab sa kakawangan sa tawhanong mga paningkamot diha sa tanang butang gawas sa pagtuman sa mga sugo sa Diyos. (Ecc 1:​13, 14) Busa, ang usa ka tawo mahimong magbaton ug kahibalo ug kaalam sa daghang natad, o siya mahimong magtuon pag-ayo sa usa ka linaing natad, ug ang maong kahibalo ug kaalam tingali maayo, bisan tuod kini wala sa laktod malangkit sa gipahayag nga katuyoan sa Diyos. Hinunoa, pinaagi sa maong miuswag nga kahibalo ug kaalam ang maong tawo mahimong mas makaamgo sa pagkalimitado sa iyang mga kahigayonan sa paggamit sa iyang kahibalo ug kaalam tungod sa kamubo sa iyang kinabuhi ug tungod sa mga suliran ug daotang mga kahimtang nga iyang atubangon ug pakigbisogan diha sa dili-hingpit nga tawhanong katilingban. Kini makapikal, mopatunghag masakit nga kapakyasan. (Itandi ang Rom 8:20-22; Ecc 12:​13, 14; tan-awa ang ECCLESIASTES.) Sa ingon usab, ang kahibalo nga mabatonan pinaagi sa ‘hilabihang kasibot sa daghang basahon,’ gawas kon kini nalambigit ug gigamit sa pagtuman sa mga sugo sa Diyos, maoy “makapabudlay sa unod.”​—Ecc 12:12.