ESPIRITU

Ang Gregong pulong nga pneuʹma (espiritu) naggikan sa pneʹo, nga nagkahulogang “pagginhawa o paghuyop,” ug ang Hebreohanong pulong nga ruʹach (espiritu) gituohang naggikan sa lintunganayng pulong nga may samang kahulogan. Busa, ang ruʹach ug pneuʹma pangunang nagkahulogang “gininhawa” apan adunay dugang pang mga kahulogan gawas pa nianang pangunang diwa. (Itandi ang Hab 2:19; Pin 13:15.) Kini usab mahimong magkahulogan nga hangin; kusog diha sa buhing mga linalang; espiritu sa usa ka tawo; espiritung mga persona, lakip na ang Diyos ug ang iyang linalang nga mga manulonda; ug aktibong puwersa sa Diyos, o balaang espiritu. (Itandi ang Lexicon in Veteris Testamenti Libros ni Koehler ug Baumgartner, Leiden, 1958, pp. 877-879; Hebrew and English Lexicon of the Old Testament ni Brown, Driver, ug Briggs, 1980, pp. 924-926; Theological Dictionary of the New Testament, giedit ni G. Friedrich, gihubad ni G. Bromiley, 1971, Tomo VI, pp. 332-451.) Kining tanang kahulogan magkapareho sa usa ka butang: Kining tanan nagtumong nianang dili makita sa tawhanong panan-aw ug nga nagpamatuod bahin sa nagalihok nga puwersa. Ang maong dili-makitang puwersa makaarang sa pagpatunghag makita nga mga sangpotanan.

Ang laing Hebreohanong pulong, ang nesha·mahʹ (Gen 2:7), nagkahulogan usab nga “gininhawa,” apan mas limitado ang kahulogan niini kay sa ruʹach. Ang Gregong pno·eʹ may susamang limitado nga diwa (Buh 17:25) ug gigamit sa mga maghuhubad sa Septuagint sa paghubad sa nesha·mahʹ.

Hangin. Tagda una ang diwa nga tingali maoy labing sayon nga sabton. Diha sa daghang kahimtang ang konteksto nagpakita sa ruʹach nga nagkahulogang “hangin,” sama sa “hangin nga timog” (Ex 10:13), “sa upat ka hangin.” (Zac 2:6) Ang paghisgot sa mga butang sama sa panganod, unos, sa paghuyop sa tahop o sa mga butang nga susama niini nga makita diha sa konteksto sagad nga nagpadayag niini nga diwa. (Num 11:31; 1Ha 18:45; 19:11; Job 21:18) Tungod kay ang upat ka hangin gigamit sa pagpasabot sa upat ka direksiyon​—sidlakan, kasadpan, amihanan, ug habagatan​—ang ruʹach mahimong hubaron usahay ingong “direksiyon” o “kiliran.”​—1Cr 9:24; Jer 49:36; 52:23; Eze 42:16-20.

Ang Job 41:​15, 16 naghisgot sa sunson kaayong mga himbis sa Leviatan nga “ang hangin [weruʹach] dili gani makasulod sa taliwala kanila.” Dinhi usab ang ruʹach naghawas sa hangin nga nagalihok, dili lamang sa hangin nga nagpondo o wala magalihok. Busa anaa ang ideya sa usa ka dili-makitang puwersa, ang pangunang kinaiyahan sa Hebreohanong ruʹach.

Dayag nga ang bugtong teksto diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan diin gigamit ang pneuʹma sa diwa nga “hangin” maoy sa Juan 3:8.

Dili makontrolar sa tawo ang hangin; dili niya kini magiyahan, matultolan, mapugngan, o mapanag-iya. Tungod niini, ang “hangin [ruʹach]” sagad naghawas alang nianang dili makontrolar o dili makab-ot sa tawo​—idlas, lumalabay, kawang, walay tinuod nga kaayohan. (Itandi ang Job 6:26; 7:7; 8:2; 16:3; Pr 11:29; 27:​15, 16; 30:4; Ecc 1:​14, 17; 2:11; Isa 26:18; 41:29.) Alang sa bug-os nga paghisgot niini nga aspekto, tan-awa ang HANGIN.

Espiritung mga Persona. Ang Diyos dili makita sa tawhanong mga mata (Ex 33:20; Ju 1:18; 1Ti 1:17), ug siya buhi ug naggamit ug dili-malabwan nga puwersa sa tibuok uniberso. (2Co 3:3; Isa 40:25-31) Si Kristo Jesus miingon: “Ang Diyos maoy Espiritu [Pneuʹma].” Ang apostol misulat: “Karon si Jehova mao ang Espiritu.” (Ju 4:24; 2Co 3:​17, 18) Ang templo nga gitukod diha kang Kristo ingong patukoranang bato nga pamag-ang maoy “usa ka dapit nga puloy-anan sa Diyos pinaagi sa espiritu.”​—Efe 2:22.

Kini wala magpasabot nga ang Diyos dili persona, walay-lawas nga puwersa sama sa hangin. Ang Kasulatan tin-awng nagpamatuod sa iyang pagkapersona; siya usab adunay puloy-anan mao nga si Kristo miingon nga siya ‘moadto sa iyang Amahan,’ aron “moatubang sa persona sa Diyos [sa literal, “nawong sa Diyos”] alang kanato.”​—Ju 16:28; Heb 9:24; itandi ang 1Ha 8:43; Sal 11:4; 113:​5, 6; tan-awa ang JEHOVA (Ang Persona nga Gipaila sa Ngalan).

Ang ekspresyon nga “akong espiritu” (ru·chiʹ) nga gigamit sa Diyos sa Genesis 6:3 mahimong magkahulogang “Ako ang Espiritu,” sama sa iyang paggamit sa “akong kalag” (naph·shiʹ) nga may diwa nga “Ako ang persona,” o “akong persona.” (Isa 1:14; tan-awa ang KALAG [Ang Diyos Ingong Nagbaton ug Kalag].) Pinaagi niana iyang gitandi ang iyang langitnong espirituhanon nga kahimtang uban nianang sa yutan-on, unodnon nga tawo.

Ang Anak sa Diyos. Ang “bugtong nga anak” sa Diyos, ang Pulong, maoy usa ka espiritung persona sama sa iyang Amahan, sa ingon “naglungtad diha sa dagway sa Diyos” (Flp 2:5-8), apan sa ulahi “nahimong unod,” nga mipuyo taliwala sa katawhan ingong ang tawo nga si Jesus. (Ju 1:​1, 14) Sa pagbug-os sa iyang pagkinabuhi sa yuta, siya “gipatay diha sa unod, apan gibuhi diha sa espiritu.” (1Pe 3:18) Gibanhaw siya sa iyang Amahan, gihatag ang hangyo sa iyang Anak nga siya himayaon uban sa Amahan sa himaya nga iyang nabatonan sa wala pa siya mahimong tawo (Ju 17:​4, 5), ug gihimo siya sa Diyos ingong “nagahatag-kinabuhi nga espiritu.” (1Co 15:45) Busa ang Anak nahimo na usab nga dili makita sa tawhanong panan-aw, nga nagpuyo “sa kahayag nga dili-maduol, nga kaniya walay tawo nga nakakita o makakita.”​—1Ti 6:14-16.

Ang ubang espiritung mga linalang. Ang mga manulonda gipaila pinaagi sa mga termino nga ruʹach ug pneuʹma diha sa daghang teksto. (1Ha 22:​21, 22; Eze 3:​12, 14; 8:3; 11:​1, 24; 43:5; Buh 23:​8, 9; 1Pe 3:​19, 20) Diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan, ang kadaghanan niana nga mga paghisgot maoy ngadto sa daotang espiritung mga linalang, ang mga demonyo.​—Mat 8:16; 10:1; 12:43-45; Mar 1:23-27; 3:​11, 12, 30.

Ang Salmo 104:4 nag-ingon nga ang Diyos naghimo “sa iyang mga manulonda nga mga espiritu, sa iyang mga alagad nga nagalamoy nga kalayo.” Ang ubang mga hubad naghubad niini: “Kinsa naghimo sa hangin nga imong mga mensahero, sa kalayo ug sa dilaab nga imong mga ministro,” o sa susama niana. (RS, JP, AT, JB) Ang maong paghubad sa Hebreohanong teksto dili sayop (itandi ang Sal 148:8); apan, ang pagkutlo ni apostol Pablo sa teksto (Heb 1:7) mihaom nianang sa Gregong Septuagint ug nahiuyon sa hubad nga unang gihatag. (Diha sa Gregong teksto sa Hebreohanon 1:​7, ang tinong artikulo [tous] gigamit una pa sa “mga manulonda,” dili una pa sa “mga espiritu [pneuʹma·ta],” nga naghimo sa mga manulonda nga mao ang ulohan nga gihisgotan.) Ang Barnes’ Notes on the New Testament (1974) nag-ingon: “Mahimong dahomon nga [si Pablo], kinsa gibansay diha sa kahibalo sa Hebreohanong pinulongan, adunay maayong kahigayonan nga mahibalo sa tukmang pagkatagik niini [nagtumong sa Salmo 104:4] kay kanato; ug tino gayod, nga iyang gamiton ang maong teksto diha sa usa ka argumento sumala sa sagad nga pagsabot niini niadtong iyang gisulatan​—nga mao, ngadto niadtong pamilyar sa Hebreohanong pinulongan ug literatura.”​—Itandi ang Heb 1:14.

Ang mga manulonda sa Diyos, bisan tuod makahimo sa pagmateryalisar ingong mga tawo ug magpakita sa mga tawo, sa kinaiyanhon maoy dili materyal o unodnon, busa dili makita. Sila buhi ug makahimo sa paggamit ug dakong puwersa, ug busa ang mga termino nga ruʹach ug pneuʹma tukma nga naghubit kanila.

Ang Efeso 6:12 naghisgot bahin sa mga Kristohanon nga nakigdumog, “dili batok sa dugo ug unod, kondili batok sa mga kagamhanan, batok sa mga awtoridad, batok sa mga magmamando sa kalibotan niini nga kangitngit, batok sa daotang mga puwersa nga espirituhanon sa langitnong mga dapit.” Ang ulahing bahin sa teksto diha sa Grego sa literal mabasa: “Ngadto sa espirituwal (nga mga butang) [Gr., pneu·ma·ti·kaʹ] sa pagkadaotan didto sa langitnong [mga dapit].” Ang kadaghanan sa modernong mga hubad miila nga ang gitumong dinhi maoy dili lamang usa ka butang nga abstrakto o dili matukib, “espirituwal nga pagkadaotan” (KJ), kondili nagtumong sa pagkadaotan nga gibuhat sa espiritung mga persona. Tungod niana, kita adunay mga hubad sama sa: “ang daotang espiritung mga puwersa sa kahitas-an” (AT), “ang espirituwal nga mga panon sa pagkadaotan didto sa langitnong mga dapit” (RS), “ang daotang espirituwal nga panon sa kalangitan” (JB), “ang labaw-tawhanong daotan nga mga puwersa sa kalangitan” (NE).

Aktibong Puwersa sa Diyos; Balaang Espiritu. Ang kadaghanang teksto diin makita ang mga pulong nga ruʹach ug pneuʹma nagpasabot sa espiritu sa Diyos, sa iyang aktibong puwersa, sa iyang balaang espiritu.

Dili usa ka persona. Sukad lamang niadtong ikaupat nga siglo K.P. nga ang balaang espiritu ingong usa ka persona ug bahin sa “pagka-Diyos” nahimong opisyal nga pagtulon-an sa simbahan. Ang unang “mga amahan” sa simbahan wala magtudlo niana; si Justin Martyr sa ikaduhang siglo K.P. nagtudlo nga ang balaang espiritu maoy usa ka ‘impluwensiya o paagi sa paglihok ni Bathala’; si Hippolytus nag-ingon usab nga walay personalidad ang balaang espiritu. Ang Kasulatan nagkahiusa sa pagpakita nga ang balaang espiritu sa Diyos dili usa ka persona kondili aktibong puwersa sa Diyos nga pinaagi niana siya nagpalampos sa iyang katuyoan ug nagpatuman sa iyang kabubut-on.

Lagmit unang mamatikdan nga ang mga pulong nga “sa langit, ang Amahan, ang Pulong, ug ang Espiritu Santo: ug kining tulo maoy usa lamang” (KJ) nga makaplagan diha sa mas karaang mga hubad sa 1 Juan 5:7 maoy sayop ug gidugang nganha sa orihinal nga teksto. Ang usa ka nota o footnote sa The Jerusalem Bible, usa ka Katolikong hubad, nag-ingon nga kining mga pulonga “dili makita diha sa bisan unsang unang Gregong MSS [mga manuskrito], o sa bisan unsang unang mga hubad, o sa kinamaayohang MSS sa Vulg[ate] mismo.” Ang maong mini nga teksto gisubay nga detalyado sa A Textual Commentary on the Greek New Testament, ni Bruce Metzger (1975, pp. 716-718). Kini nag-ingon nga ang teksto unang makita diha sa usa ka sinulat nga nag-ulohang Liber Apologeticus, sa ikaupat nga siglo, ug nga kini makita diha sa Karaang Latin ug Vulgate nga mga manuskrito sa Kasulatan sugod sa ikaunom nga siglo. Ang modernong mga hubad sa katibuk-an, sa Katoliko ug Protestante, wala maglakip niini diha sa pangunang teksto tungod kay nailhan kini nga sayop.​—RS, NE, NAB.

Ang pagpersonipikar sa usa ka butang wala mapasabot nga kini persona. Tinuod nga si Jesus naghisgot sa balaang espiritu ingong usa ka “magtatabang” ug naghisgot bahin sa maong magtatabang ingong ‘nagtudlo,’ ‘nagpamatuod,’ ‘naghatag ug ebidensiya,’ ‘nagtultol,’ ‘nagsulti,’ ‘nakadungog,’ ug ‘nagdawat.’ Sa paghimo niini, ang orihinal nga Grego usahay nagpakita kang Jesus nga naggamit ug personal nga masculine nga pronombre alang sa maong “magtatabang” (paraclete). (Itandi ang Ju 14:​16, 17, 26; 15:26; 16:7-15.) Bisan pa niana, komon diha sa Kasulatan nga ipersonipikar ang usa ka butang nga dili persona. Ang kaalam gipersonipikar diha sa basahon sa Mga Proverbio (1:20-33; 8:1-36); ug gigamit ang feminine nga pronombre alang niini diha sa orihinal nga Hebreohanon, ingon sa makita usab diha sa daghang Iningles nga mga hubad. (KJ, RS, JP, AT) Ang kaalam gipersonipikar diha sa Mateo 11:19 ug Lucas 7:​35, diin kini gihubit usab ingong adunay “mga buhat” ug ‘mga anak.’ Gipersonipikar ni apostol Pablo ang sala ug kamatayon ug usab ang dili-takos nga kalulot ingong “mga hari.” (Rom 5:​14, 17, 21; 6:12) Siya naghisgot sa sala ingong “giaghat,” ‘nagpatunghag hakog nga pangibog,’ “nagdaldal,” ug “nagpatay.” (Rom 7:8-11) Apan tataw nga wala ipasabot ni Pablo nga ang sala usa gayod ka persona.

Busa, sama sa asoy ni Juan bahin sa mga pulong ni Jesus labot sa balaang espiritu, ang iyang mga pulong kinahanglang sabton pinasukad sa konteksto. Gipersonipikar ni Jesus ang balaang espiritu sa dihang naghisgot niini ingong usa ka “magtatabang” (nga sa Grego mao ang masculine substantive nga pa·raʹkle·tos). Busa, husto ang paggamit ni Juan sa mga pulong ni Jesus nga nagpunting sa papel sa espiritu ingong “magtatabang” pinaagi sa paggamit sa mga masculine personal pronoun. Sa laing bahin, diha sa samang konteksto, sa dihang gigamit ang Gregong pneuʹma, gigamit ni Juan ang neuter pronoun sa pagtumong sa balaang espiritu, kay ang pneuʹma mismo maoy neuter. Busa, ang paggamit ni Juan sa masculine personal pronoun maylabot sa pa·raʹkle·tos maoy pananglitan sa pagsunod sa mga lagda sa gramatika ug dili usa ka pagpahayag ug doktrina.​—Ju 14:​16, 17; 16:​7, 8.

Walay personal nga ngalan. Sanglit ang Diyos maoy Espiritu ug balaan ug sanglit ang tanan niyang matinumanong manulonda nga mga anak maoy mga espiritu ug balaan, dayag nga kon ang “balaang espiritu” maoy usa ka persona, makataronganon gayod nga diha sa Kasulatan kining maong espiritung persona ipalahi ug ipaila gikan niining tanang ubang ‘balaang mga espiritu.’ Mahimong dahomon nga lagmit gamitan gayod kini ug usa ka tinong artikulo diha sa tanang kahimtang diin kini wala tawga nga “balaang espiritu sa Diyos” o wala gamita diha sa ubang susama nga ekspresyon. Kini lagmit magpalahi niini ingong ANG Balaang Espiritu. Apan sa kasukwahi, diha sa daghang teksto, ang ekspresyong “balaang espiritu” makita diha sa orihinal nga Grego nga walay artikulo, nga nagpaila nga kini dili persona.​—Itandi ang Buh 6:​3, 5; 7:55; 8:​15, 17, 19; 9:17; 11:24; 13:​9, 52; 19:2; Rom 9:1; 14:17; 15:​13, 16, 19; 1Co 12:3; Heb 2:4; 6:4; 2Pe 1:21; Jud 20, Int ug ang ubang mga hubad nga interlinear.

Kon sa unsang paagi mabawtismohan sa “ngalan” niini. Sa Mateo 28:19 gihisgotan ang “ngalan sa Amahan ug sa Anak ug sa balaang espiritu.” Ang usa ka “ngalan” mahimong magpasabot sa usa ka butang gawas sa personal nga ngalan. Sa Cebuano, sa dihang kita moingon, “sa ngalan sa balaod,” kita wala maghisgot sa maong butang ingong persona. Pinaagi sa paggamit sa “ngalan” diha niini nga ekspresyon, kita nagpasabot sa ‘kon unsay gibarogan sa balaod o sa awtoridad niini.’ Ingon usab niini ang diwa sa Gregong termino alang sa “ngalan” (oʹno·ma). Busa, samtang ang ubang mga hubad (KJ, AS) literal nga misunod sa Gregong teksto sa Mateo 10:41 ug nag-ingon nga ang usa nga “nagdawat sa usa ka manalagna sa ngalan sa usa ka manalagna, makadawat sa ganti sa usa ka manalagna; ug siya nga nagdawat sa tawong matarong sa ngalan sa usa ka tawong matarong, makadawat sa ganti sa tawong matarong,” ang mas daghang modernong mga hubad nag-ingon nga, “nagdawat sa usa ka manalagna tungod kay siya usa ka manalagna” ug “nagdawat sa tawong matarong tungod kay siya usa ka tawong matarong,” o susama niana. (RS, AT, JB, NW) Busa, ang Word Pictures in the New Testament ni Robertson (1930, Tomo I, p. 245) nag-ingon bahin sa Mateo 28:19: “Ang paggamit sa ngalan (onoma) dinhi maoy komon nga paggamit diha sa Septuagint ug sa papiro alang sa gahom o awtoridad.” Busa ang bawtismo ‘sa ngalan sa balaang espiritu’ nagpasabot sa pag-ila sa maong espiritu nga kini naggikan sa Diyos ug nga kini nagalihok sumala sa kabubut-on sa Diyos.

Ubang ebidensiya sa pagkadili-persona niini. Ang dugang ebidensiya sa pagkadili-persona sa balaang espiritu mao ang paagi sa paggamit niini kauban sa ubang dili-persona nga mga butang, sama sa tubig ug sa kalayo (Mat 3:11; Mar 1:8); ug ang mga Kristohanon gihisgotan nga gibawtismohan “sa balaang espiritu.” (Buh 1:5; 11:16) Ang mga tawo giawhag nga “magmapuno sa espiritu” inay nga sa bino. (Efe 5:18) Ingon man usab, ang mga tawo gihisgotan nga ‘napuno’ niini uban sa mga hiyas sama sa kaalam ug sa pagtuo (Buh 6:​3, 5; 11:24) o sa kalipay (Buh 13:52); ug ang balaang espiritu gisal-ot o gipataliwad-an sa daghang ingon niana nga mga hiyas diha sa 2 Corinto 6:6. Lagmit nga dili gayod himoon ang maong mga ekspresyon kon ang balaang espiritu maoy usa ka balaang persona. Labot sa ‘pagpamatuod’ sa espiritu (Buh 5:32; 20:23), mamatikdan nga ingon usab niana ang giingon labot sa tubig ug sa dugo diha sa 1 Juan 5:6-8. Bisan tuod ang ubang mga teksto naghisgot sa espiritu ingong “nagpamatuod,” ‘namulong,’ o ‘misulti,’ ang ubang mga teksto nagpatin-aw nga kini namulong pinaagi sa mga tawo, sanglit kini wala may kaugalingong tingog. (Itandi ang Heb 3:7; 10:15-17; Sal 95:7; Jer 31:​33, 34; Buh 19:2-6; 21:4; 28:25.) Busa mahimong ikatandi kini sa mga balod sa radyo nga makapasa ug mensahe gikan sa usa ka tawo nga nagsulti ginamit ang usa ka mikropono ug tungod niana ang iyang tingog madungog sa mga tawo sa halayo, nga samag siya ‘namulong’ sa mensahe pinaagig trompa sa radyo. Ang Diyos, pinaagi sa iyang espiritu, nagpasa sa iyang mga mensahe ug nagkomunikar sa iyang kabubut-on ngadto sa mga hunahuna ug mga kasingkasing sa iyang mga alagad sa yuta, kinsa, sa baylo, nagsulti niini nga mensahe ngadto sa uban pa.

Gipalahi gikan sa “gahom.” Busa, ang ruʹach ug pneuʹma, sa dihang gamiton labot sa balaang espiritu sa Diyos, nagpunting sa dili-makitang aktibong puwersa sa Diyos nga pinaagi niana iyang gipalampos ang iyang katuyoan ug kabubut-on. Kini maoy “balaan” tungod kay kini naggikan Kaniya, dili gikan sa yutan-ong tinubdan, ug nahigawas kini gikan sa tanang kadunotan ingong ang “espiritu sa pagkabalaan.” (Rom 1:4) Dili kini ang “gahom” ni Jehova, kay ang pulong “gahom” mao ang mas tukmang hubad alang sa ubang mga termino sa orihinal nga mga pinulongan (Heb., koʹach; Gr., dyʹna·mis). Ang ruʹach ug pneuʹma gigamit nga nalangkit pag-ayo o katumbas pa gani niining mga terminoha nga nagkahulogang “gahom,” nga nagpakitang adunay kinaiyanhong kalangkitan tali niini ug bisan pa niana may tinong kalainan. (Miq 3:8; Zac 4:6; Luc 1:​17, 35; Buh 10:38) Sa panguna, ang “gahom” mao ang katakos o kapasidad sa pagbuhat sa mga butang ug kini mahimong magpondo, dili maglihok, o dili-aktibong magpuyo sa usa ka persona o sa usa ka butang. Ang “puwersa,” sa laing bahin, mas espesipikong naghubit sa enerhiya nga gigamit ug gipalihok diha sa mga persona o sa mga butang, ug mahimong hubiton ingong “usa ka impluwensiya nga mopatungha o nga makapatunghag lihok, o kausaban sa paglihok.” Ang “gahom” mahimong itandi sa enerhiya nga napondo diha sa usa ka baterya, samtang ang “puwersa” mahimong itandi sa koryente nga mogula gikan sa maong baterya. Nan, ang “puwersa,” mas tukmang naghawas sa diwa sa Hebreohanon ug Gregong mga termino nga nagtumong sa espiritu sa Diyos, ug kini makita pinaagi sa pagtagad sa Kasulatan.

Ang Paggamit Niini sa Paglalang. Gilalang ni Jehova nga Diyos ang materyal nga uniberso pinaagi sa iyang espiritu, o aktibong puwersa. Labot sa unang mga bahin sa pag-umol sa planetang Yuta, ang rekord nag-ingon nga “ang aktibong puwersa sa Diyos [o “espiritu” (ruʹach)] naglihok ngadto-nganhi ibabaw sa nawong sa mga tubig.” (Gen 1:2) Ang Salmo 33:6 nag-ingon: “Pinaagi sa pulong ni Jehova nabuhat ang mga langit, ug ang tanan nilang panon pinaagi sa espiritu sa iyang baba.” Sama sa kusganong gininhawa, ang espiritu sa Diyos mahimong ipadala aron sa pagpatunghag epekto bisan tuod walay pisikal nga kontak sa butang nga gipalihok niini. (Itandi ang Ex 15:​8, 10.) Maingon nga ang tawhanong artesano mogamit sa puwersa sa iyang mga kamot ug mga tudlo sa pagpatunghag mga butang, ang Diyos nagagamit sa iyang espiritu. Busa ang maong espiritu gihisgotan usab ingong “kamot” o “mga tudlo” sa Diyos.​—Itandi ang Sal 8:3; 19:1; ang Mat 12:28 sa Luc 11:20.

Ang modernong siyensiya naghisgot sa materya ingong organisadong enerhiya, sama sa hugpong sa enerhiya, ug miila nga “ang materya mausab ngadto sa enerhiya ug ang enerhiya ngadto sa materya.” (The World Book Encyclopedia, 1987, Tomo 13, p. 246) Ang gidak-on sa uniberso nga nasuhid na sa tawo pinaagi sa iyang mga teleskopyo naghatag ug diyutayng konsepto bahin sa dili-mahurot nga tinubdan sa enerhiya nga makaplagan kang Jehova nga Diyos. Sama sa gisulat sa manalagna: “Kinsay nakakuha sa mga sukod sa espiritu ni Jehova?”​—Isa 40:​12, 13, 25, 26.

Tinubdan sa kinabuhi, mga gahom sa pagsanay. Dili lamang ang walay-kinabuhing kalalangan kondili ang tanang buhing kalalangan naglungtad usab ug may kinabuhi tungod sa paglihok sa espiritu ni Jehova nga maoy nagpatungha sa orihinal nga buhing mga linalang nga pinaagi niini milungtad ang tanang buhing mga linalang karong adlawa. (Itandi ang Job 33:4; tan-awa ang seksiyon niini nga artikulo ubos sa “Gininhawa; Gininhawa sa Kinabuhi; Puwersa sa Kinabuhi.”) Gigamit ni Jehova ang iyang balaang espiritu aron buhion pag-usab ang mga gahom sa pagsanay ni Abraham ug Sara, ug busa si Isaac ikaingon nga “natawo sa paagi sa espiritu.” (Gal 4:​28, 29) Pinaagi sa iyang espiritu gibalhin usab sa Diyos ang kinabuhi sa iyang Anak gikan sa langit nganhi sa yuta, nga nagpahinabo nga manamkon ang Hudiyong ulay nga si Maria.​—Mat 1:​18, 20; Luc 1:35.

Ang Espiritu Gigamit Alang sa mga Alagad sa Diyos. Ang usa ka pangunang paglihok sa espiritu sa Diyos nalangkit sa katakos niini sa pagpahibalo, sa paglamdag, sa pagbutyag sa mga butang. Busa si David nakaampo: “Tudloi ako sa pagbuhat sa imong kabubut-on, kay ikaw mao ang akong Diyos. Ang imong espiritu maayo; tultolan unta ako niini diha sa yuta sa katul-iran.” (Sal 143:10) Mas una pa niini, si Jose naghubad sa matagnaong mga damgo ni Paraon, nga nakahimo niana tungod sa tabang sa Diyos. Nakita sa Ehiptohanong magmamando ang paglihok sa espiritu sa Diyos diha kaniya. (Gen 41:​16, 25-39) Kining naglamdag nga gahom sa espiritu ilabinang makita diha sa tagna. Ang tagna, ingon sa gipakita sa apostol, wala maggikan sa tawhanong interpretasyon sa mga kahimtang ug mga hitabo; dili kini resulta sa pipila ka kinaiyanhong katakos sa mga manalagna aron ipatin-aw ang kahulogan ug kahinungdanon niini o sa pagtagna sa kahimtang sa umaabot nga mga hitabo. Hinunoa, ang maong mga tawo “giagak sa balaang espiritu”​—gipadala, gipalihok, ug gigiyahan sa aktibong puwersa sa Diyos. (2Pe 1:​20, 21; 2Sa 23:2; Zac 7:12; Luc 1:67; 2:25-35; Buh 1:16; 28:25; tan-awa ang TAGNA; MANALAGNA.) Busa, usab, ang tibuok inspiradong Kasulatan maoy “inspirado sa Diyos,” nga naghubad sa Gregong the·oʹpneu·stos, nga nagkahulogan sa literal ingong “gihuypan sa Diyos.” (2Ti 3:16) Ang espiritu milihok sa nagkadaiyang mga paagi sa pagpakigkomunikar sa maong mga tawo ug sa pagtultol kanila, nga sa pipila ka kahimtang nagpahinabo kanila nga makakitag mga panan-awon o mga damgo (Eze 37:1; Joe 2:​28, 29; Pin 4:​1, 2; 17:3; 21:10), apan sa tanang kahimtang nagalihok diha sa ilang mga hunahuna ug mga kasingkasing aron sa pagdasig ug paggiya kanila sumala sa katuyoan sa Diyos.​—Dan 7:1; Buh 16:​9, 10; Pin 1:​10, 11; tan-awa ang PAGDASIG, PAG-INSPIRAR.

Busa, ang espiritu sa Diyos dili lamang mohatag ug kapadayagan ug pagsabot bahin sa kabubut-on sa Diyos kondili magpalihok usab sa iyang mga alagad aron sa pagtuman sa mga butang nga nahiuyon sa maong kabubut-on. Ang maong espiritu nagsilbi ingong puwersa nga nagpalihok ug nagtukmod kanila, sama sa giingon ni Marcos nga ang espiritu “nagtukmod” kang Jesus nga moadto sa kamingawan human sa iyang bawtismo. (Mar 1:12; itandi ang Luc 4:1.) Kini nahisamag “kalayo” sa sulod nila, nga pinaagi sa maong puwersa sila “magmainiton” (1Te 5:19; Buh 18:25; Rom 12:11), sa usa ka diwa ‘nagpatunghag alisngaw’ o presyon diha kanila aron sa pagbuhat sa usa ka buluhaton. (Itandi ang Job 32:​8, 18-20; 2Ti 1:​6, 7.) Nadawat nila ang “gahom sa espiritu,” o “gahom pinaagi sa iyang espiritu.” (Luc 2:27; Efe 3:16; itandi ang Miq 3:8.) Bisan pa niana dili kini usa lamang ka walay panimuot, buta nga panukbil, kay ang ilang mga hunahuna ug mga kasingkasing naapektohan usab mao nga sila makinaadmanong nakigtambayayong sa aktibong puwersa nga gihatag kanila. Busa ang apostol nakaingon niadtong nakadawat sa gasa sa pagpanagna diha sa Kristohanong kongregasyon nga “ang mga gasa sa espiritu sa mga manalagna pagakontrolahon sa mga manalagna,” aron mahuptan ang kahapsay.​—1Co 14:31-33.

Nagkadaiyang mga paglihok. Maingon nga ang koryente mahimong gamiton sa pagpalampos sa daghang nagkadaiyang mga butang, mao man usab ang espiritu sa Diyos gigamit sa pagsugo ug sa pagpaarang sa mga tawo sa pagbuhat sa daghang nagkadaiyang mga butang. (Isa 48:16; 61:​1-3) Ingon sa gisulat ni Pablo bahin sa milagrosong mga gasa sa espiritu sa iyang adlaw: “Karon adunay nagkadaiyang mga gasa, apan adunay mao ra nga espiritu; ug adunay nagkadaiyang mga pag-alagad, apan adunay mao ra nga Ginoo; ug adunay nagkadaiyang mga pagpalihok, apan mao ra nga Diyos nga naghimo sa tanang pagpalihok diha sa tanang tawo. Apan ang pagpadayag sa espiritu gihatag sa matag usa alang sa mapuslanong katuyoan.”​—1Co 12:4-7.

Ang espiritu adunay puwersa o kapasidad nga makahimo sa usa nga takos; kini makahimo sa mga tawo nga takos alang sa buluhaton o sa katungdanan. Bisan tuod si Bezalel ug Oholiab lagmit may kahibalo na sa pangamot nga mga buhat sa wala pa sila itudlo sa paghimog mga kasangkapan sa tabernakulo ug sa mga besti sa mga saserdote, ang espiritu sa Diyos ‘nagpuno kanila sa kaalam, pagsabot, ug kahibalo’ aron ang buluhaton mahimong himoon sumala sa gilaraw. Kini nagpadako sa bisan unsang kinaiyanhong mga katakos ug sa naangkon na nila nga kahibalo, ug kini nagpaarang kanila sa pagtudlo sa uban. (Ex 31:1-11; 35:30-35) Ang mga plano sa arkitektura sa ulahing templo gihatag kang David pinaagi sa pag-inspirar, sa ato pa, pinaagi sa paglihok sa espiritu sa Diyos, sa ingon nagpaarang kang David sa paghimog dakong buluhaton sa pagpangandam alang sa proyekto.​—1Cr 28:12.

Ang espiritu sa Diyos nagpalihok kang Moises sa pagpanagna ug sa paghimog milagrosong mga buhat, ingon man sa pagpanguna sa nasod ug sa paglihok ingong maghuhukom niini, sa ingon naglandong sa umaabot nga papel ni Kristo Jesus. (Isa 63:11-13; Buh 3:20-23) Apan, si Moises ingong tawong dili-hingpit nabug-atan sa luwan sa iyang responsibilidad, ug ang Diyos ‘nagkuha ug bahin sa espiritu nga diha kang Moises ug gibutang kini sa matag usa sa 70 ka ansiyano’ aron sila makatabang sa pagdala sa luwan. (Num 11:11-17, 24-30) Ang espiritu usab milihok diha kang David sukad sa panahon sa pagdihog kaniya ni Samuel, nga nagtultol ug nag-andam kaniya alang sa iyang umaabot nga pagkahari.​—1Sa 16:13.

Si Josue “napuno sa espiritu sa kaalam” ingong manununod ni Moises. Apan ang espiritu wala magpatungha kaniyag katakos sa pagpanagna ug paghimog milagrosong mga buhat nga sama sa nabatonan ni Moises. (Deu 34:9-12) Bisan pa niana, kini nagpaarang kang Josue sa pagpanguna sa Israel sa pagpakiggubat nga miresulta sa pagsakop sa Canaan. Sa susama, ang espiritu ni Jehova “milimin” sa ubang mga lalaki, nga “nagpalihok” kanila ingong mga manggugubat alang sa katawhan sa Diyos, mga manggugubat nga sama kang Otniel, Gideon, Jepte, ug Samson.​—Huk 3:​9, 10; 6:34; 11:29; 13:​24, 25; 14:​5, 6, 19; 15:14.

Ang espiritu sa Diyos nagpalihok sa mga lalaki nga ipahayag ang iyang mensahe sa kamatuoran nga maisogon ug walay kokahadlok atubangan sa mga magsusupak ug sa kapeligrohan sa ilang mga kinabuhi.​—Miq 3:8.

Ang ‘pagbubo’ niini diha sa iyang katawhan maoy pamatuod sa iyang pag-uyon, ug kini miresulta sa mga panalangin ug naghimo kanila nga malamposon.​—Eze 39:29; Isa 44:​3, 4.

Paghukom ug pagpahamtang sa hukom. Pinaagi sa iyang espiritu ang Diyos naghukom sa mga tawo ug mga nasod; siya nagtuman usab sa iyang mga mando sa paghukom​—nga nagsilot o naglaglag. (Isa 30:​27, 28; 59:​18, 19) Sa maong mga kahimtang, ang ruʹach mahimong haom nga hubaron nga “bulhot o huros,” sama sa dihang si Jehova misulti nga ‘nagpahuros [ruʹach] sa unos’ tungod sa iyang kaaligutgot. (Eze 13:​11, 13; itandi ang Isa 25:4; 27:8.) Ang espiritu sa Diyos makaabot bisan diin, nga molihok nga pabor o batok niadtong iyang hatagan ug pagtagad.​—Sal 139:7-12.

Sa Pinadayag 1:4 ang “pito ka espiritu” sa Diyos gihisgotan nga anaa sa atubangan sa iyang trono, ug human niana gihatag ang pito ka mensahe, nga ang matag usa gitapos pinaagi sa pag-awhag nga “magpatalinghog sa ginaingon sa espiritu ngadto sa mga kongregasyon.” (Pin 2:​7, 11, 17, 29; 3:​6, 13, 22) Kini nga mga mensahe naundan sa nagasusi-sa-kasingkasing nga mga pahayag sa paghukom ug sa mga saad sa ganti tungod sa pagkamatinumanon. Ang Anak sa Diyos gipakita nga nakabaton niining “pito ka espiritu sa Diyos” (Pin 3:1); ug kini gihisgotan ingong “pito ka lampara sa kalayo” (Pin 4:5), ug usab ingong pito ka mata sa kordero nga gipatay, “kansang mga mata mao ang pito ka espiritu sa Diyos nga gipadala sa tibuok yuta.” (Pin 5:6) Sanglit ang pito gigamit nga naghawas sa pagkabug-os diha sa ubang matagnaong mga teksto (tan-awa ang NUMERO), mopatim-aw nga kining pito ka espiritu naghulagway sa bug-os nga aktibong kapasidad sa pag-obserbar, pagsabot, o sa pagmatikod sa hinimayang si Jesu-Kristo, ang Kordero sa Diyos, nga nagpaarang kaniya sa pagsusi sa tibuok yuta.

Ang Pulong sa Diyos mao ang “espada” sa espiritu (Efe 6:17) nga magpadayag kon unsa gayod ang usa ka tawo, magladlad sa natagong mga hiyas o mga tinamdan sa kasingkasing ug magpahinabo kaniya nga malukmay ang iyang kasingkasing ug magpahiuyon sa kabubut-on sa Diyos nga gipahayag sa Iyang Pulong o kaha magpatig-a sa iyang kasingkasing sa pagrebelde. (Itandi ang Heb 4:11-13; Isa 6:​9, 10; 66:​2, 5.) Busa ang Pulong sa Diyos adunay kusganong bahin sa pagtagna ug grabeng paghukom, ug sanglit ang pulong o mensahe sa Diyos kinahanglang ipatuman, ang katumanan sa maong pulong nagpatunghag paglihok sama nianang sa kalayo sa pagsunog sa uhot ug sama nianang sa usa ka maso sa pagpusgay sa dakong bato. (Jer 23:​28, 29) Si Kristo Jesus, ingong pangunang Tigpamaba sa Diyos, ingong “Ang Pulong sa Diyos,” nagpahayag sa mga mensahe sa paghukom sa Diyos ug giawtorisahan nga imando ang pagpahamtang sa maong mga paghukom nganha sa mga hinukman. Kini sa walay duhaduha mao ang gipasabot sa mga paghisgot sa iyang pagwagtang sa mga kaaway sa Diyos “pinaagi sa espiritu [aktibong puwersa] sa iyang baba.”​—Itandi ang 2Te 2:8; Isa 11:​3, 4; Pin 19:13-16, 21.

Ang espiritu sa Diyos milihok ingong “magtatabang” alang sa kongregasyon. Ingon sa iyang gisaad, si Jesus sa iyang pagkayab sa langit mihangyo sa iyang Amahan ug balaang espiritu, o aktibong puwersa sa Diyos, ug siya gihatagan ug awtoridad sa paggamit niini nga espiritu. Iyang “gibubo” kini diha sa iyang matinumanong mga tinun-an sa adlaw sa Pentekostes, nga padayong nagbuhat niana human niadto alang kanilang miliso sa Diyos pinaagi sa iyang Anak. (Ju 14:​16, 17, 26; 15:26; 16:7; Buh 1:​4, 5; 2:1-4, 14-18, 32, 33, 38) Ingon nga sila nabawtismohan sa tubig, karon silang tanan ‘nabawtismohan ngadto sa usa ka lawas’ pinaagi sa maong usa ka espiritu, nga gituslob diha niana, pagaingnon pa, nga sama sa usa ka pirasong puthaw nga mahimong ituslob sa usa ka magnetic field ug sa ingon makabaton ug magnetikong puwersa. (1Co 12:​12, 13; itandi ang Mar 1:8; Buh 1:5.) Bisan tuod ang espiritu sa Diyos naglihok na diha sa mga tinun-an kanhi, ingon sa gipamatud-an sa ilang paghingilin ug mga demonyo (itandi ang Mat 12:28; Mar 3:​14, 15), kini karon naglihok diha kanila sa gipadako ug mas malukpanong paagi ug diha sa bag-ong mga paagi nga wala pa sukad masinatii.​—Itandi ang Ju 7:39.

Ingong ang Mesiyanikong Hari, si Kristo Jesus nakabaton ‘sa espiritu sa kaalam ug sa pagsabot, sa espiritu sa tambag ug sa pagkagamhanan, sa espiritu sa kahibalo ug sa pagkahadlok kang Jehova.’ (Isa 11:​1, 2; 42:1-4; Mat 12:18-21) Kini nga puwersa alang sa pagkamatarong gipadayag sa iyang paggamit sa aktibong puwersa o espiritu sa Diyos sa pagtultol sa Kristohanong kongregasyon sa yuta, nga pinaagi sa pagtudlo sa Diyos, si Jesus mao ang Ulo, Tag-iya, ug Ginoo niini. (Col 1:18; Jud 4) Ingong usa ka “magtatabang,” ang maong espiritu naghatag kanila karon ug napauswag nga pagsabot sa kabubut-on ug katuyoan sa Diyos ug nagbukas sa matagnaong Pulong sa Diyos ngadto kanila. (1Co 2:10-16; Col 1:​9, 10; Heb 9:8-10) Sila gipalihok sa pag-alagad ingong mga saksi sa tibuok yuta (Luc 24:49; Buh 1:8; Efe 3:​5, 6); sila gihatagan ug milagrosong ‘mga gasa sa espiritu,’ nga nagpaarang kanila sa pagsulti ug langyawng mga pinulongan, pagpanagna, pagpang-ayo, ug paghimo sa ubang mga buluhaton nga magpadali sa ilang pagmantala sa maayong balita ug nagsilbing pamatuod sa pagsugo ug sa pagpaluyo sa Diyos kanila.​—Rom 15:​18, 19; 1Co 12:4-11; 14:​1, 2, 12-16; itandi ang Isa 59:21; tan-awa ang GASA GIKAN SA DIYOS (Mga Gasa sa Espiritu).

Ingong Magtatan-aw sa kongregasyon, gigamit ni Jesus ang espiritu sa pagdumala​—nagtultol sa pagpili sa mga lalaki alang sa linaing mga buluhaton ug sa pag-alagad sa pagkamagtatan-aw, pagpanudlo, ug sa “pagpasibo ug balik” sa kongregasyon. (Buh 13:2-4; 20:28; Efe 4:​11, 12) Siya nagpalihok kanila, ingon man nagpugong kanila, nga nagpakita kon diin isentro ang ilang mga paningkamot sa ministeryo (Buh 16:6-10; 20:22), ug naghimo kanila nga epektibo ingong mga magsusulat sa ‘mga sulat ni Kristo, nga gikudlit pinaagi sa espiritu sa Diyos diha sa unodnong mga papan, sa tawhanong mga kasingkasing.’ (2Co 3:​2, 3; 1Te 1:5) Ingon sa gisaad, ang espiritu nagpalagsik sa ilang mga panumdoman, nagpalihok sa ilang mga gahom sa panghunahuna, ug naghatag kanilag kaisog sa pagpamatuod bisan atubangan sa mga magmamando.​—Itandi ang Mat 10:18-20; Ju 14:26; Buh 4:5-8, 13, 31; 6:8-10.

Ingong “buhing mga bato,” sila gihimong espirituwal nga templo nga gipasukad kang Kristo, nga pinaagi niana gihimo ang “espirituwal nga mga halad” (1Pe 2:4-6; Rom 15:​15, 16) ug giawit ang espirituwal nga mga awit (Efe 5:​18, 19) ug nga diha niana mipuyo ang Diyos pinaagi sa espiritu. (1Co 3:16; 6:​19, 20; Efe 2:20-22; itandi ang Hag 2:5.) Ang espiritu sa Diyos maoy kusganon kaayong puwersa sa paghiusa, ug samtang tugotan kini sa mga Kristohanon nga gawasnong magalihok sa ilang taliwala, kini magpahiusa kanila nga malinawon diha sa mga bugkos sa gugma ug pagkamahinalaron ngadto sa Diyos, sa iyang Anak, ug sa usag usa. (Efe 4:3-6; 1Ju 3:​23, 24; 4:​12, 13; itandi ang 1Cr 12:18.) Ang gasa sa espiritu wala magsangkap kanila alang sa pisikal nga mga buluhaton, sama sa pagsangkap niini kang Bezalel ug sa uban pa nga naggama ug naghimo sa materyal nga tinukod ug kasangkapan, apan kini nagsangkap kanila alang sa espirituwal nga mga buluhaton sa pagpanudlo, pagtultol, pag-alagad ingong magbalantay, ug sa pagpanambag. Ang espirituwal nga templo nga ilang nahimo gidayandayanan sa maanindot nga bunga sa espiritu sa Diyos, ug ang maong bunga sa “gugma, kalipay, pakigdait, hataas-nga-pailob, kalulot, pagkamaayo, pagtuo,” ug ang susama niini nga mga hiyas maoy pamatuod nga ang espiritu sa Diyos nagalihok gayod diha ug sa taliwala kanila. (Gal 5:​22, 23; itandi ang Luc 10:21; Rom 14:17.) Kini mao ang paninugdan ug pangunang butang nga nagpatunghag kahapsay ug epektibong pagtultol taliwala kanila. (Gal 5:24-26; 6:1; Buh 6:1-7; itandi ang Eze 36:​26, 27.) Sila nagpailalom sa ilang kaugalingon sa ‘balaod sa espiritu,’ usa ka epektibong puwersa alang sa pagkamatarong nga naglihok aron malikayan ang mga buhat nga kinaiyanhon sa makasasalang unod. (Rom 8:2; Gal 5:16-21; Jud 19-21) Ang ilang pagsalig maoy sa espiritu sa Diyos nga naglihok diha kanila, dili sa unodnong mga katakos o kagikan.​—1Co 2:1-5; Efe 3:14-17; Flp 3:1-8.

Sa dihang mibangon ang mga isyu, ang balaang espiritu mitabang sa pagkab-ot sa usa ka desisyon, sama sa isyu sa pagtuli nga gidesisyonan sa nagamandong lawas o konsilyo sa mga apostoles ug mga ansiyano sa Jerusalem. Giasoy ni Pedro ang mahitungod sa espiritu nga gituga sa dili-tinuling mga katawhan sa kanasoran; giasoy ni Pablo ug Bernabe ang mga paglihok sa espiritu diha sa ilang ministeryo taliwala sa maong mga tawo; ug si Santiago, nga sa walay duhaduha gitabangan sa balaang espiritu sa iyang paghinumdom sa Kasulatan, naghatag ug pagtagad sa inspiradong tagna ni Amos nga nagtagna nga ang katawhan sa kanasoran pagatawgon sa ngalan sa Diyos. Busa ang tanang panukmod o pagduso sa balaang espiritu sa Diyos nagpunting sa usa ka direksiyon, ug busa, agig pag-ila niini, sa dihang misulat ug sulat nga nagpahibalo sa ilang desisyon, kini nga lawas o konsilyo miingon: “Kay ang balaang espiritu ug kami nagkauyon nga dili magsangon ug dugang pang palas-anon kaninyo, gawas niining kinahanglanong mga butang.”​—Buh 15:1-29.

Nagdihog, nagpatungha, naghatag ug ‘espirituwal nga kinabuhi.’ Maingon nga si Jesus gidihogan sa Diyos pinaagi sa iyang balaang espiritu sa panahon sa pagbawtismo kang Jesus (Mar 1:10; Luc 3:22; 4:18; Buh 10:38), siya usab karon nagdihog sa mga tinun-an ni Jesus. Kining pagdihog pinaagi sa espiritu maoy usa ka “timaan” alang kanila sa langitnong panulondon nga ngadto niana sila gitawag (2Co 1:​21, 22; 5:​1, 5; Efe 1:​13, 14), ug kini nagpamatuod kanila nga sila maoy mga ‘inanak’ o gipanganak sa Diyos aron mahimong iyang mga anak nga gisaaran nga makabaton ug espirituhanong kinabuhi sa mga langit. (Ju 3:5-8; Rom 8:14-17, 23; Tit 3:5; Heb 6:​4, 5) Sila gihinloan, gibalaan, ug gipahayag nga matarong “sa ngalan sa atong Ginoong Jesu-Kristo ug sa espiritu sa atong Diyos,” nga pinaagi niana nga espiritu si Jesus nahimong kuwalipikado sa pagtagana sa halad lukat ug mahimong hataas nga saserdote sa Diyos.​—1Co 6:11; 2Te 2:13; Heb 9:14; 1Pe 1:​1, 2.

Tungod niining langitnong pagkatinawag ug panulondon, ang dinihogan sa espiritung mga sumusunod ni Jesus adunay espirituwal nga kinabuhi, bisan tuod nagkinabuhi pa ingong dili-hingpit, unodnong mga linalang. Dayag nga mao kini ang gihisgotan sa apostol sa dihang nagtandi sa yutan-ong mga amahan kang Jehova nga Diyos, ang “Amahan sa atong espirituwal nga kinabuhi [sa literal, “Amahan sa mga espiritu”].” (Heb 12:9; itandi ang bersikulo 23.) Ingong kaubang mga manununod ni Kristo, nga gitakdang banhawon gikan sa kamatayon ngadto sa espirituhanong lawas nga nagdala sa iyang langitnong dagway, sila angayng magkinabuhi sa yuta ingong “usa ka espiritu” nga nahiusa kaniya ingong ilang Ulo, ug dili tugotan ang mga pangibog o imoral nga mga kiling sa unod magkontrolar kanila, nga lagmit mosangpot pa gani sa ilang pagkahimong “usa ka unod” uban sa usa ka pampam.​—1Co 6:15-18; 15:44-49; Rom 8:5-17.

Pagbaton ug paghupot sa espiritu sa Diyos. Ang balaang espiritu mao ang “walay bayad nga gasa” sa Diyos, nga mangayaon niyang ihatag ngadto niadtong tim-os nga nagapangita ug naghangyo niini. (Buh 2:38; Luc 11:9-13) Ang usa ka matarong nga kasingkasing mao ang pangunang gikinahanglan (Buh 15:8), apan gikinahanglan usab ang kahibalo ug pagpahiuyon sa mga kinahanglanon sa Diyos. (Itandi ang Buh 5:32; 19:2-6.) Inigkadawat niini, ang Kristohanon angayng dili ‘magpaguol’ sa espiritu sa Diyos pinaagi sa dili pagtagad niini (Efe 4:30; itandi ang Isa 63:10), sa pagsubay sa dalan nga sukwahi sa pagtultol niini, sa pagsentro sa kasingkasing sa mga tumong nga sukwahi sa gipunting ug sa giaghat niini, sa pagsalikway sa inspiradong Pulong sa Diyos ug sa tambag niini ug sa dili pagpadapat niini diha sa kinabuhi. (Buh 7:51-53; 1Te 4:8; itandi ang Isa 30:​1, 2.) Tungod sa pagkasalingkapaw ang usa ka tawo makahimo sa ‘pagpamakak’ sa balaang espiritu nga pinaagi niana gitultolan ni Kristo ang kongregasyon, ug kadtong ‘mosulay’ sa gahom niini nianang paagiha nagasubay sa usa ka makatalagmanong dalan. (Buh 5:1-11; itandi ang Rom 9:1.) Ang tinuyong pagsupak ug pag-alsa batok sa dayag nga kapahayagan sa espiritu sa Diyos mahimong magkahulogan ug pagpasipala batok niana nga espiritu, usa ka sala nga dili mapasaylo.​—Mat 12:​31, 32; Mar 3:​29, 30; itandi ang Heb 10:26-31.

Gininhawa; Gininhawa sa Kinabuhi; Puwersa sa Kinabuhi. Ang asoy sa paglalang sa tawo nag-ingon nga giumol sa Diyos ang tawo gikan sa abog sa yuta ug “gihuypan [porma sa na·phachʹ] ang mga buho sa iyang ilong sa gininhawa [porma sa nesha·mahʹ] sa kinabuhi, ug ang tawo nahimong buhing kalag [neʹphesh].” (Gen 2:7; tan-awa ang KALAG.) Ang neʹphesh mahimong hubaron sa literal ingong “usa ka tigginhawa,” nga mao, “usa ka nagaginhawa nga linalang,” tawo man o hayop. Ang nesha·mahʹ sa pagkatinuod gigamit nga nagkahulogang “nagaginhawa nga butang [o linalang]” ug tungod niana kini gigamit nga halos parehog kahulogan sa neʹphesh, “kalag.” (Itandi ang Deu 20:16; Jos 10:​39, 40; 11:11; 1Ha 15:29.) Ang rekord sa Genesis 2:7 naggamit sa nesha·mahʹ sa paghubit sa pagpahinabo sa Diyos nga makabaton ug kinabuhi ang lawas ni Adan mao nga kini nahimong usa ka “buhing kalag.” Apan, ang ubang mga teksto nagpakita nga labaw pa ang nalangkit kay sa yanong pagginhawa, nga mao, labaw pa kay sa pagpasulod ug hangin ngadto sa mga baga ug sa pagpagula ug hangin gikan niana. Busa, sa Genesis 7:​22, sa paghubit sa kalaglagan sa kinabuhi sa tawo ug sa hayop nga didto sa gawas sa arka panahon sa Lunop, atong mabasa: “Ang tanan nga niana ang gininhawa [porma sa nesha·mahʹ] sa puwersa [o, “espiritu” (ruʹach)] sa kinabuhi aktibo diha sa mga buho sa ilong niini, nga mao, ang tanan nga diha sa mamalang yuta, nangamatay.” Busa, ang nesha·mahʹ, “gininhawa,” direktang nalangkit sa ruʹach, nga dinhi gihubit ingong espiritu, o puwersa sa kinabuhi, nga aktibo diha sa tanang buhing mga linalang​—mga kalag nga tawo ug hayop.

Sama sa giingon sa Theological Dictionary of the New Testament (Tomo VI, p. 336): “Ang gininhawa mamatikdan lamang pinaagi sa paglihok [sama sa paglihok sa dughan o sa pagdako sa mga buho sa ilong], ug kini usab usa ka ilhanan, kahimtang ug tigpalihok sa kinabuhi, nga ilabinang nalangkit sa pagginhawa.” Busa, ang nesha·mahʹ, o “gininhawa,” maoy produkto sa ruʹach, o puwersa sa kinabuhi, ug usab maoy pangunang paagi nga mapatunhay ang puwersa sa kinabuhi diha sa buhing mga linalang. Pananglitan, nahibaloan gikan sa siyentipikanhong mga pagtuon nga ang kinabuhi anaa sa matag usa ka selula sa usa ka gatos ka trilyong selula sa lawas sa tawo ug nga, bisan tuod linibo ka milyong selula ang mamatay kada minuto, ang kanunayng paggama ug bag-ong mga selula nagpadayon. Ang puwersa sa kinabuhi nga naglihok sa tanang buhing mga selula nag-agad sa oksiheno nga ipasulod ngadto sa lawas pinaagi sa pagginhawa, nga ang maong oksiheno dalhon ngadto sa tanang selula pinaagi sa dugo. Kon walay oksiheno, ang pipila ka selula mamatay human sa pipila ka minuto ug ang uban human sa mas taastaas nga yugto. Bisan tuod ang usa ka tawo makaagwanta nga dili moginhawa sulod sa pipila ka minuto ug makapabiling buhi, kon wala ang puwersa sa kinabuhi diha sa iyang mga selula siya mamatay nga dili na arang mabuhi pa pinaagig tawhanong katakos. Ang Hebreohanong Kasulatan, nga inspirado sa Tigdisenyo ug Maglalalang sa tawo, dayag nga naggamit sa ruʹach sa pagtumong niining hinungdanong puwersa nga mao mismo ang kinaiyahan sa kinabuhi, ug sa nesha·mahʹ sa paghawas sa pagginhawa nga nagpatunhay niini.

Tungod kay ang pagginhawa nalangkit gayod sa kinabuhi, ang nesha·mahʹ ug ruʹach gigamit sa tatawng kaamgid nga diwa diha sa nagkalainlaing mga teksto. Gibungat ni Job ang iyang determinasyon sa paglikay sa pagkadili-matarong “samtang bug-os pa ang akong gininhawa [porma sa nesha·mahʹ] sulod kanako, ug ang espiritu [weruʹach] sa Diyos ania sa mga buho sa akong ilong.” (Job 27:3-5) Si Elihu miingon: “Kon ang espiritu [porma sa ruʹach] ug gininhawa [porma sa nesha·mahʹ] niana niya iyang [Diyos] tigomon nganha sa iyang kaugalingon, ang tanang unod mabugtoan sa gininhawa, ug ang yutan-ong tawo mobalik sa abog.” (Job 34:​14, 15) Sa susama, ang Salmo 104:29 nag-ingon bahin sa mga linalang sa yuta, sa tawo ug hayop: “Kon kuhaon mo [Diyos] ang ilang espiritu, mabugtoan sila ug gininhawa, ug mobalik sila ngadto sa abog.” Sa Isaias 42:5 si Jehova gihisgotan ingong “ang Usa nga nagpahimutang sa yuta ug sa abot niini, ang Usa nga naghatag ug gininhawa ngadto sa katawhan ibabaw niini, ug espiritu ngadto niadtong naglakaw diha niana.” Ang gininhawa (nesha·mahʹ) nagsustento sa ilang paglungtad; ang espiritu (ruʹach) naghatag ug kusog ug mao ang puwersa sa kinabuhi nga naghimo sa tawo ingong usa ka buhing linalang, nga molihok, molakaw, ug mabuhi nga aktibo. (Itandi ang Buh 17:28.) Siya dili sama sa walay kinabuhi, walay gininhawa, dili-buhing mga idolo nga ginama sa tawo.​—Sal 135:​15, 17; Jer 10:14; 51:17; Hab 2:19.

Bisan tuod ang nesha·mahʹ (gininhawa) ug ruʹach (espiritu; aktibong puwersa; puwersa sa kinabuhi) usahay gigamit sa susama nga diwa, kini dili pareho. Tinuod, ang “espiritu” o ruʹach usahay gihisgotan nga daw mao ang gininhawa (nesha·mahʹ) mismo, apan nahimo kining ingon tungod kay ang pagginhawa mao ang pangunang makita nga ebidensiya sa puwersa sa kinabuhi sa lawas sa tawo.​—Job 9:18; 19:17; 27:3.

Busa sa Ezequiel 37:1-10 ang simbolikong panan-awon bahin sa walog sa uga nga mga bukog gihulagway, ug ang mga bukog nagtapo, nga gitabonan sa mga ugat, unod, ug panit, apan “kon mahitungod sa gininhawa [weruʹach], kini wala kanila.” Gisultihan si Ezequiel sa pagpanagna ngadto “sa hangin [ha·ruʹach],” nga nag-ingon, “Gikan sa upat ka hangin [porma sa ruʹach] umanhi ka, Oh hangin, ug huypi kining pinatayng mga tawo, aron sila mangabuhi.” Ang paghisgot sa upat ka hangin nagpakita nga ang hangin mao ang tukmang hubad alang sa ruʹach niini nga teksto. Apan, sa dihang kini nga “hangin,” nga maoy usa lamang ka hangin nga nagalihok, misulod sa mga buho sa ilong sa patay nga mga tawo diha sa panan-awon, kini nahimong “gininhawa,” nga maoy hangin usab nga nagalihok. Busa, ang hubad sa ruʹach ingong “gininhawa” niini nga bahin sa asoy (ber 10) mas tukma usab kay sa “espiritu” o “puwersa sa kinabuhi.” Mahimong nakita usab ni Ezequiel ang mga lawas nga misugod sa pagginhawa, bisan tuod dili niya makita ang puwersa sa kinabuhi, o espiritu, nga naghatag ug kusog sa ilang mga lawas. Sumala sa gipakita sa mga bersikulo 11-14, kini nga panan-awon maoy simboliko maylabot sa espirituwal (dili pisikal) nga pagkabuhi pag-usab sa katawhan sa Israel kinsa sulod sa usa ka panahon nahimong patay sa espirituwal tungod sa ilang pagkadestiyero sa Babilonya. Sanglit sila buhi na sa pisikal ug nagaginhawa, makataronganong hubaron ang ruʹach ingong “espiritu” diha sa bersikulo 14, diin ang Diyos nag-ingon nga iyang ibutang ang ‘iyang espiritu’ sa iyang katawhan aron sila mabuhi, sa espirituwal nga pagkasulti.

Ang usa ka susamang simbolikong panan-awon gihatag diha sa Pinadayag kapitulo 11. Gihubit ang kahimtang bahin sa “duha ka saksi” nga gipatay ug kansang mga patayng lawas gipasagdang magbuy-od diha sa dalan sulod sa tulo ka adlaw ug tunga. Dayon “ang espiritu [o gininhawa, pneuʹma] sa kinabuhi gikan sa Diyos misulod kanila, ug sila nanindog.” (Pin 11:1-11) Kini nga panan-awon sa makausa pa naggamit sa usa ka pisikal nga katinuoran aron sa paghulagway sa usa ka espirituwal nga pagkabuhi pag-usab. Gipakita usab niini nga ang Gregong pulong nga pneuʹma, sama sa Hebreohanong pulong nga ruʹach, mahimong maghawas sa nagahatag-kinabuhi nga puwersa gikan sa Diyos nga makapabuhi sa tawhanong kalag o tawo. Sumala sa giingon sa Santiago 2:26: “Patay ang lawas nga walay espiritu [pneuʹma·tos].”​—Int.

Busa, sa dihang gilalang sa Diyos ang tawo didto sa Eden ug gihuypan ang mga buho sa iyang ilong sa “gininhawa [porma sa nesha·mahʹ] sa kinabuhi,” dayag nga, gawas pa sa pagbutang ug hangin diha sa mga baga sa tawo, gipahinabo sa Diyos nga ang puwersa sa kinabuhi, o espiritu (ruʹach), makapabuhi sa tanang selula sa lawas ni Adan.​—Gen 2:7; itandi ang Sal 104:30; Buh 17:25.

Kini nga puwersa sa kinabuhi ipasa gikan sa mga ginikanan ngadto sa mga anak pinaagi sa pagpanamkon. Sanglit si Jehova mao ang orihinal nga Tuboran niini nga puwersa sa kinabuhi sa tawo, ug ang Awtor sa proseso sa pagpatungha ug anak, ang kinabuhi sa usa ka tawo haom nga ipasidungog Kaniya, bisan tuod wala mabatoni nga direkta kondili sa dili-direktang paagi pinaagi sa mga ginikanan sa usa ka tawo.​—Itandi ang Job 10:9-12; Sal 139:13-16; Ecc 11:5.

Ang puwersa sa kinabuhi, o espiritu, dili persona. Sumala sa gipakita, ang Kasulatan naghisgot sa ruʹach, o puwersa sa kinabuhi, nga dili lamang anaa sa mga tawo kondili anaa usab sa mga hayop. (Gen 6:17; 7:​15, 22) Ang Ecclesiastes 3:18-22 nagpakita nga ang tawo mamatay sa samang paagi ingon sa mga mananap, kay “silang tanan adunay usa lamang ka espiritu [weruʹach], mao nga dili labaw ang tawo sa mananap,” sa ato pa, maylabot sa puwersa sa kinabuhi nga parehong nabatonan nila. Tungod niini, dayag nga ang “espiritu,” o puwersa sa kinabuhi (ruʹach), sumala sa pagkagamit niini nga diwa maoy dili persona. Ingong ilustrasyon, ang usa mahimong magtandi niini sa laing dili-makita nga puwersa, ang elektrisidad, nga mahimong gamiton sa pagpaandar sa lainlaing matang sa makina​—nga mopainit sa sug-angan, mopatuyok sa bentilador aron sa pagpatunghag hangin, mopaandar sa kompiyuter aron sa pagsulbad sa mga problema, mopasalida ug mopatingog sa telebisyon​—apan ang koryente niini dili gayod maghupot ug bisan unsa sa mga kinaiyahan nga iya sa mga makina diin kini nagaobra o nagalihok.

Busa, ang Salmo 146:​3, 4 miingon nga sa dihang ‘mogula ang espiritu [porma sa ruʹach] sa tawo, mobalik siya sa iyang yuta; nianang adlawa mahanaw ang iyang mga hunahuna.’ Ang espiritu, o puwersa sa kinabuhi, nga nagalihok diha sa mga selula sa lawas sa tawo dili maghupot ug bisan unsa sa mga kinaiyahan nga iya sa mga selula, sama sa mga selula sa utok ug sa papel nga gidula niini diha sa panghunahuna. Kon ang espiritu, o puwersa sa kinabuhi (ruʹach; pneuʹma), persona man ugaling, nan kini nagkahulogan nga ang mga anak sa pipila ka babaye nga gibanhaw sa mga manalagnang si Elias ug Eliseo aduna gayoy panimuot sa yugto nga sila namatay. Mao man usab si Lazaro, nga gibanhaw mga upat ka adlaw human sa iyang kamatayon. (1Ha 17:17-23; 2Ha 4:32-37; Ju 11:38-44) Kon mao kini ang kahimtang, makataronganon nga sila mahinumdom gayod unta sa ilang pagkaadunay panimuot sulod sa maong yugto ug sa dihang nabanhaw, mohubit unta niini ug mosugilon bahin niini. Walay gipakita nga ang bisan kinsa kanila mihimo niini. Busa, ang personalidad sa patay nga tawo dili na magpadayon sa paglungtad diha sa puwersa sa kinabuhi, o espiritu, nga mohunong sa pag-obra diha sa mga selula sa patayng lawas sa tawo.

Ang Ecclesiastes 12:7 nag-ingon nga sa kamatayon ang lawas sa tawo mobalik sa abog, “ug ang espiritu mobalik sa matuod nga Diyos nga maoy naghatag niini.” Ang tawo mismo wala gayod mahiadto sa langit uban sa Diyos; nan ang “mobalik” sa Diyos mao ang kusog o puwersa sa kinabuhi nga nakapabuhi sa tawo.

Tungod kay dili persona ang puwersa sa kinabuhi, o espiritu, nga makaplagan diha sa tawo (sama sa makaplagan usab diha sa linalang nga mga hayop), dayag nga ang gipahayag ni David diha sa Salmo 31:​5, nga gikutlo ni Jesus sa panahon sa iyang kamatayon (Luc 23:46), “Sa imong kamot itugyan ko ang akong espiritu,” nagkahulogan nga ang Diyos gitawag aron sa pagbantay o sa pag-atiman sa iyang puwersa sa kinabuhi. (Itandi ang Buh 7:59.) Dili kinahanglang adunay aktuwal ug literal nga pagpanaw sa usa ka puwersa gikan niini nga planeta ngadto sa langitnong presensiya sa Diyos. Maingon nga ang mahumot nga alimyon sa mga halad nga hayop gihisgotan ingong ‘napanimahoan’ sa Diyos (Gen 8:​20, 21), bisan tuod nga ang maong alimyon dayag nga nagpabilin ra diha sa palibot sa yuta, sa susama ang Diyos usab ‘makatigom,’ o makadawat ingong gitugyan kaniya, sa espiritu o puwersa sa kinabuhi sa mahulagwayong diwa, sa ato pa, walay bisan unsang literal nga pagpanaw sa hinungdanong puwersa gikan sa yuta. (Job 34:14; Luc 23:46) Nan, ang pagtugyan sa usa ka tawo sa iyang espiritu tatawng nagkahulogan nga iyang gibutang ang iyang paglaom sa Diyos alang sa umalabot nga pagpasig-uli sa maong puwersa sa kinabuhi nganha kaniya pinaagi sa pagkabanhaw.​—Itandi ang Num 16:22; 27:16; Job 12:10; Sal 104:​29, 30.

Nagapalihok nga Kiling sa Panghunahuna. Ang ruʹach ug pneuʹma gigamit sa pagpaila sa puwersa nga nagpahinabo sa usa ka tawo sa pagpasundayag ug tinamdan, disposisyon, o emosyon o sa paghimog aksiyon o buhat. Bisan tuod nga ang maong puwersa sa sulod sa tawo dili makita, kini nagpatunghag makitang mga epekto. Kini nga paggamit sa Hebreohanon ug Gregong mga termino nga gihubad nga “espiritu” ug pangunang nalangkit sa gininhawa o sa hangin nga naglihok maoy susama kaayo sa Cebuano nga mga ekspresyon. Busa, kita maghisgot bahin sa usa ka tawo nga ‘hanginon,’ o nagpakitag ‘kalmadong espiritu’ o ‘adunay daotang espiritu.’ Kita maghisgot bahin sa ‘pagpahugno sa espiritu sa usa ka tawo,’ sa diwa nga siya gipaluya ug gipahigawad. Maylabot sa pagpadapat ngadto sa usa ka pundok sa mga tawo ug sa nagpatigbabaw nga puwersa nga nagpalihok kanila, kita mahimong maghisgot sa ‘pagduyog sa espiritu sa okasyon,’ o kita mahimong maghisgot sa ‘magubtanong espiritu’ nga nag-impluwensiya kanila. Sa simbolikong paagi kita maghisgot sa usa ka ‘espiritu sa pagkadiskontento’ o sa ‘hangin sa kausaban ug rebolusyon nga mihuros sa usa ka nasod.’ Niining tanan, ang atong gipasabot mao ang dili makita ug nagalihok nga puwersa nga anaa sa mga tawo, nga nagpalihok kanila sa pagsulti ug sa pagbuhat ingon sa ilang gihimo.

Sa susama, mabasa nato ang bahin sa “kapaitan sa espiritu” ni Isaac ug Rebeca tungod sa pagminyo ni Esau sa Hitihanon nga mga babaye (Gen 26:​34, 35) ug bahin sa kasubo sa espiritu nga nangibabaw kang Ahab, nga tungod niini siya nawad-an ug gana nga mokaon. (1Ha 21:5) Ang usa ka “espiritu sa pangabugho” makaaghat sa usa ka tawo sa paglantaw sa iyang asawa uban ang katahap, nga magpasaka pa gani ug mga sumbong sa pagpanapaw batok kaniya.​—Num 5:​14, 30.

Ang pangunang kahulogan sa puwersa nga nagpalihok ug “nagtukmod” o “nag-aghat” sa mga lihok ug sinultihan sa usa ka tawo makita usab sa paghisgot kang Josue ingong “usa ka tawo nga may espiritu” (Num 27:18), ug kang Caleb ingong nagpasundayag ug “lahi nga espiritu” gikan nianang sa kadaghanan sa mga Israelinhon nga nangahadlok sa daotang taho sa napulo ka espiya. (Num 14:24) Si Elias maoy usa ka tawo nga tugob sa panukmod ug puwersa sa iyang masibotong pag-alagad sa Diyos, ug si Eliseo nangayog duha ka bahin sa espiritu ni Elias ingong iyang manununod. (2Ha 2:​9, 15) Si Juan nga Tigbawtismo nagpasundayag sa samang kusganon nga panukmod ug hilabihang kasibot nga gipakita ni Elias, ug tungod niini si Juan adunay gamhanang impluwensiya sa iyang mga mamiminaw; busa ikaingon nga siya miabot “uban sa espiritu ug gahom ni Elias.” (Luc 1:17) Sa kasukwahi, ang bahandi ug kaalam ni Solomon nakapahingangha kaayo sa rayna sa Sheba nga tungod niana “wala nay espiritu diha kaniya.” (1Ha 10:​4, 5) Niining samang paninugdang kahulogan, ang espiritu sa usa ka tawo mahimong ‘mapalihok’ (1Cr 5:26; Esd 1:​1, 5; Hag 1:14; itandi ang Ecc 10:4), ‘masamok’ o ‘malagot’ (Gen 41:8; Dan 2:​1, 3; Buh 17:16), ‘mapuypoy’ (Huk 8:3), ‘masakit,’ ‘maluya’ (Job 7:11; Sal 142:​2, 3; itandi ang Ju 11:33; 13:21), mahimong ‘mabuhi pag-usab’ o ‘mapalig-on’ (Gen 45:​27, 28; Isa 57:​15, 16; 1Co 16:​17, 18; 2Co 7:13; itandi ang 2Co 2:13).

Kasingkasing ug espiritu. Ang kasingkasing sagad nalangkit sa espiritu, nga nagpakita sa usa ka tinong relasyon. Sanglit ang mahulagwayong kasingkasing gipakita nga may katakos sa paghunahuna ug pagdasig, ug mahimong suod nga ikalangkit sa mga emosyon ug pagbati (tan-awa ang KASINGKASING), kini dayag nga adunay dakong bahin sa pagkaugmad sa espiritu (ang nangibabaw nga kiling sa panghunahuna) nga gipakita sa usa ka tawo. Duyog nga gihisgotan sa Exodo 35:21 ang kasingkasing ug espiritu nga nag-ingon nga “ang matag usa kansang kasingkasing nagtukmod kaniya, . . . ang matag usa kansang espiritu nagdasig kaniya,” nagdalag mga amot alang sa pagtukod sa tabernakulo. Sa baylo, sa pagkasayod bahin sa gamhanang mga buhat ni Jehova alang sa Israel, ang ‘mga kasingkasing sa mga Canaanhon nangatunaw ug walay kaisog o espiritu nga mipadayag taliwala kanila,’ sa ato pa, walay pangaghat sa paghimog aksiyon batok sa Israelinhong kasundalohan. (Jos 2:11; 5:1; itandi ang Eze 21:7.) Gihisgotan usab ang bahin sa ‘kasakit sa kasingkasing ug pagkahugno sa espiritu’ (Isa 65:14) o ang susamang mga ekspresyon. (Itandi ang Sal 34:18; 143:​4, 7; Pr 15:13.) Dayag nga tungod sa gamhanang impluwensiya sa nagalihok nga puwersa sa hunahuna, si Pablo nagtambag: “Magbag-o kamo diha sa puwersa nga nagpalihok [porma sa pneuʹma] sa inyong kaisipan, ug magsul-ob sa bag-ong pagkatawo nga gilalang sumala sa kabubut-on sa Diyos sa matuod nga pagkamatarong ug pagkamaunongon.”​—Efe 4:​23, 24.

Kusganong gipasiugda ang pagkahinungdanon sa pagkontrolar sa espiritu sa usa ka tawo. “Ang tawo nga walay pagpugong sa iyang espiritu maoy ingon sa siyudad nga nalusotan, nga walay paril.” (Pr 25:28) Sa dihang masuko, ang usa ka tawo mahimong molihok ingon sa usa ka hungog nga mahinaykon nga ‘nagpagula sa tibuok niyang espiritu,’ samtang ang maalamon “nagpakalma niini hangtod sa kataposan.” (Pr 29:11; itandi ang 14:​29, 30.) Gitugotan ni Moises nga siya masuko pag-ayo sa dihang ang mga Israelinhon ‘nagpayugot sa iyang espiritu’ sa usa ka higayon, ug “nagpahinayak siya sa pagsulti pinaagi sa iyang mga ngabil,” nga nakadaot mismo kaniya. (Sal 106:​32, 33) Busa, “siya nga mahinay sa kasuko mas maayo pa kay sa tawong gamhanan, ug siya nga nagapugong sa iyang espiritu kay niadtong nagbihag sa usa ka siyudad.” (Pr 16:32) Ang pagkamapainubsanon mahinungdanon alang niini (Pr 16:​18, 19; Ecc 7:​8, 9), ug ang usa nga “mapainubsanon sa espiritu makahupot ug himaya.” (Pr 29:23) Ang kahibalo ug ang katakos sa pag-ila makahimo sa usa ka tawo nga ‘mabugnaw sa espiritu,’ sa pagpugong sa iyang dila. (Pr 17:27; 15:4) Si Jehova “nagatimbang sa mga espiritu” ug nagahukom niadtong wala ‘magbantay sa ilang kaugalingon labot sa ilang espiritu.’​—Pr 16:2; Mal 2:14-16.

Espiritu nga gipakita sa usa ka pundok sa mga tawo. Maingon nga ang usa ka indibiduwal mahimong magpakitag usa ka espiritu, ang usa ka grupo o pundok sa katawhan mahimong magpasundayag usab ug usa ka espiritu, usa ka nangibabaw nga kiling sa panghunahuna. (Gal 6:18; 1Te 5:23) Ang Kristohanong kongregasyon kinahanglang mahiusa sa espiritu, nga nagpabanaag sa espiritu sa ilang Ulo, si Kristo Jesus.​—2Co 11:4; Flp 1:27; itandi ang 2Co 12:18; Flp 2:19-21.

Si Pablo naghisgot sa “espiritu sa kalibotan” nga sukwahi sa espiritu sa Diyos. (1Co 2:12) Ubos sa pagkontrolar sa Kaaway sa Diyos (1Ju 5:19), ang kalibotan nagpakita ug espiritu nga nagpahimuot sa mga tinguha sa makasasalang unod, sa pagkahakog, nga nagpahinabog pakig-away sa Diyos. (Efe 2:1-3; San 4:5) Sama sa dili-matinumanong Israel, ang hugaw nga panukmod sa kalibotan nagpasiugda sa pakighilawas, sa pisikal man o espirituwal, uban sa idolatriya.​—Os 4:​12, 13; 5:4; Zac 13:2; itandi ang 2Co 7:1.