Kekelia Ƒe Keklẽwo Le Apostoloawo Ŋɔli

“Kekeli dona na ame dzɔdzɔewo kple dzidzɔ na amesiwo ƒe dzi toa mɔ ɖeka.”—PSALMO 97:11.

 1. Aleke Yehowa Ðasefowo ɖi Kristotɔ gbãtɔwoe egbea?

ALEKE gbegbe Psalmo 97:11 me kɔna na mí Kristotɔ vavãtɔwoe nye si! ‘Kekelia klẽ’ na mí zi geɖe. Le nyateƒe me la, mía dometɔ aɖewo míekpɔ Yehowa ƒe kekeli si klẽna na mí la ƒe geɖe enye sia. Esiawo katã na míeɖoa ŋku Lododowo 4:18 me nyawo dzi, si xlẽ be: “Ame dzɔdzɔe ƒe toƒe le abe agudzedze ƒe kekeli, si nɔa kɔkɔm ɖe dzi, vaseɖe esime ŋu kena keŋ ene.” Esi mí Yehowa Ðasefowo míedea bubu Ŋɔŋlɔawo ŋu ke menye kɔnyinyiwo ŋu o ta la, míeɖi Kristotɔ gbãtɔwo. Woƒe nɔnɔme dze nyuie míate ŋu akpɔ le Kristotɔwo ƒe Hela Ŋɔŋlɔawo ƒe ŋutinyagbalẽwo kple eƒe lɛta siwo woŋlɔ le Mawu ƒe gbɔgbɔ ƒe ameʋaʋã te la me.

 2. Kekeli ƒe keklẽ gbãtɔ kawoe Yesu yomedzelawo xɔ?

² Kekelia ƒe keklẽ gbãtɔ siwo Yesu Kristo yomedzela gbãtɔwo xɔ la nye esiwo ku ɖe Mesia la ŋu. Andrea gblɔ na nɔvia Simon Petro be: “Míekpɔ Mesia la.” (Yohanes 1:41) Ɣeyiɣi aɖe le ema megbe la, Fofo si le dziƒo la kpe ɖe apostolo Petro ŋu wòɖi ɖase si wɔ ɖeka kple nukpɔsusu ma esi wògblɔ na Yesu Kristo be: “Wòe nye Kristo, Mawu gbagbe la ƒe Vi!”—Mateo 16:16, 17; Yohanes 6:68, 69.

Kekelia Klẽ ɖe Gbeƒãɖeɖedɔ si Wode Asi na Wo Dzi

 3, 4. Le Yesu ƒe tsitretsitsi megbe la, numekɔkɔ kawoe wòna eyomedzelawo le dɔ si woava wɔ le etsɔ me ŋu?

³ Le Yesu Kristo ƒe tsitretsitsi megbe la, ena kekelia klẽ ɖe dɔ aɖe si wòle be eyomedzela ɖesiaɖe nawɔ dzi. Anɔ eme be eƒe nusrɔ̃la 500 siwo kpe ta le Galilea lae wògblɔ na be: “Miheyi ɖawɔ dukɔwo katã me nɔlawo ne woanye nusrɔ̃lawo, mianyrɔ̃ wo ɖe Fofo la kple Vi la kpakple gbɔgbɔ kɔkɔe la ƒe ŋkɔa me, miafia wo bena, woawɔ nusiwo katã meɖo na mi la dzi. Eye, kpɔ ɖa, nye la meli kpli mi ŋkekeawo katã vaseɖe nuɖoanyiawo ƒe nuwuwu.” (Mateo 28:19‚ 20, NW; Korintotɔwo I, 15:6) Le ema megbe la, ele be Kristo yomedzelawo katã nazu gbeƒãɖelawo, eye menye “Israel ƒe me alẽ, siwo bu” la gbɔ koe woƒe gbeƒãɖeɖedɔa ase ɖo o. (Mateo 10:6) Eye woƒe nyɔnyrɔ̃nana hã manye Yohanes tɔ si nye dzimetɔtrɔ hena nuvɔ̃tsɔtsɔke ƒe dzesi la tɔgbe o. Ke boŋ ele be woanyrɔ̃ amewo “ɖe Fofo la kple Vi la kpakple gbɔgbɔ kɔkɔe la ƒe ŋkɔa me.”

⁴ Ɣeyiɣi kpui aɖe hafi Yesu nayi dziƒo la, eƒe apostolo nuteƒewɔla 11 la biae be: “Aƒetɔ, ɖe nègale fiaɖuƒe la ɖɔ ge ɖo na Israel le ɣeyiɣi sia mea?” Le esi Yesu naɖo nyabiabia ma ŋu teƒe la, ena mɔfiafia bubuwo boŋ wo tso gbeƒãɖeɖedɔ si wòde asi na wo ŋu be: “Miaxɔ gbɔgbɔ kɔkɔe, si le mia dzi va ge la, ƒe ŋusẽ, eye mianye nye ɖaseɖilawo le Yerusalem kple Yudea katã kple Samaria, eye vaseɖe anyigba ƒe seƒe ke.” Vaseɖe ɣemaɣi la, Yehowa ko ƒe ɖasefowoe wonye, gake fifia woanye Kristo ƒe ɖasefowo hã.—Dɔwɔwɔwo 1:6-8.

 5, 6. Kekelia ƒe numekɔkɔ kawoe Yesu ƒe nusrɔ̃lawo xɔ le Pentekoste-ŋkekea dzi?

⁵ Le ŋkeke ewo ko megbe la, kekeli si me kɔ nyuie kae nye si Yesu yomedzelawo xɔ! Le ƒe 33 M.Ŋ. ƒe Pentekoste-ŋkekea dzi la, wose Yoel 3:1, 2 me nyawo me bliboe zi gbãtɔ, esi gblɔ be: “[Nye Yehowa] matrɔ nye gbɔgbɔ la akɔ ɖe ŋutilãwo katã dzi, eye miaƒe ŋutsuviwo kple miaƒe nyɔnuviwo agblɔ nya ɖi, miaƒe amegã ɖeɖiwo aku drɔ̃ewo, eye miaƒe ɖekakpuiwo akpɔ ŋutegawo. Matrɔ nye gbɔgbɔ la akɔ ɖe kluviwo kple kosiviwo hã dzi ɣemaɣi.” Yesu ƒe nusrɔ̃lawo kpɔ gbɔgbɔ kɔkɔea wònɔ abe dzoƒaɖe ene va dze ɖe wo amesiwo katã kpe ta ɖe Yerusalem la ƒe ta dzi—wonye ŋutsu kple nyɔnu siwo ade 120.—Dɔwɔwɔwo 1:12-15; 2:1-4.

⁶ Le Pentekoste-ŋkekea dzi hã la, nusrɔ̃lawo se Psalmo 16:10 me nyawo gɔme zi gbãtɔ be Yesu Kristo si wofɔ ɖe tsitre ŋue wòku ɖo. Hakpala la gblɔ be: “[Wò Yehowa Mawu] màgblẽ nye luʋɔ ɖe tsiẽƒe si me o, eye màlɔ̃ be, wò mawumeme la nakpɔ yɔdo o.” Nusrɔ̃lawo kpɔe dze sii be nya mawo mate ŋu aku ɖe Fia Dawid ŋu o, elabena eƒe yɔdo le yewo dome vaseɖe gbemagbe. Eyata mewɔ nuku o be eme kɔ na amesiwo se numekɔkɔ yeye sia ale gbegbe be wo dometɔ siwo ade 3,000 xɔ nyɔnyrɔ̃ gbemagbe ke!—Dɔwɔwɔwo 2:14-41.

 7. Kekelia ƒe keklẽ nyuie kae apostolo Petro xɔ esime wòva Roma-ʋafia Kornelio ƒeme?

⁷ Israel-viwo se nya si Mawu gblɔ tso wo ŋu la gɔme ƒe alafa geɖe, be: “Miawo koe menya le anyigba dzi ƒomeawo katã dome.” (Amos 3:2) Eyata kekeli si me kɔ nyuie wònye vavã Petro kple amesiwo kpe ɖe eŋu esime woyi Roma-ʋafia Kornelio ƒeme la xɔ esime wokɔ gbɔgbɔ kɔkɔea ɖe Trɔ̃subɔla aʋamatsomatsotɔ siwo zu xɔsetɔwo dzi. Enyo be míade dzesii be ɣeyiɣi sia me koe wona gbɔgbɔ kɔkɔea ame do ŋgɔ na amea ƒe nyɔnyrɔ̃xɔxɔ. Gake ele be wòayi nenema. Ne menye nenema o la, Petro manya be Dukɔwo me tɔ aʋamatsomatsotɔ siawo dze na nyɔnyrɔ̃xɔxɔ o. Esi Petro se nusi nudzɔdzɔ sia fia me bliboe la, ebia be: “Ame aɖe ate ŋu axe mɔ ɖe tsi be, [womeganyrɔ̃] amesiawo, siwo xɔ gbɔgbɔ kɔkɔe la abe míawo ke ene la o mahã?” Nyateƒee, amesiwo nɔ eteƒe dometɔ aɖeke mate ŋu agbe o, eyata wonyrɔ̃ Dukɔwo me tɔ siawo.—Dɔwɔwɔwo 10:44-48; tsɔe sɔ kple Dɔwɔwɔwo 8:14-17.

Aʋatsotso Megahiã O

 8. Nukatae wòsesẽ na Kristotɔ gbãtɔ aɖewo be woaɖe asi le aʋatsotso ƒe nya la ŋu?

⁸ Kekeli si me kɔ wu gaklẽ ɖe nyateƒea dzi le aʋatsotso ƒe nya la me. Esime Yehowa bla nu kple Abraham le ƒe 1919 D.M.Ŋ. mee aʋatsotso dze egɔme. Mawu de se na Abraham ɣemaɣi be wo kple eƒemeŋutsu bubuwo katã natso aʋa. (Mose I, 17:9-14, 23-27) Eyata aʋatsotso va zu dzesi le Abraham ƒe dzidzimeviwo ŋu. Eye aleke gbegbe wodana ɖe etsotso dzie nye si! Ewɔe be nya ‘bolotɔ’ alo ‘aʋamatsomatsotɔ’ va zu fewuɖuleameŋunya. (Yesaya 52:1; Samuel I, 17:26, 27) Eyata ele bɔbɔe be míase nusita Yudatɔ Kristotɔ aɖewo di be dzesi sia natsi yewo ŋu ɖo la gɔme. Wo dometɔ aɖewo he nya sia kple Paulo kpakple Barnaba vevie. Be woakpɔ egbɔ la, Paulo kple ame bubuwo tsɔ nya la yi ɖe Kristotɔwo ƒe dziɖuha la gbɔe le Yerusalem.—Dɔwɔwɔwo 15:1, 2.

 9. Kekelia ƒe keklẽ kae woɖe fia dziɖuha gbãtɔ, abe alesi woŋlɔe ɖe Dɔwɔwɔwo ta 15 me ene?

⁹ Fifia meganye nukunu aɖe si dze gaglã dzie wòto be Kristotɔ gbãtɔ mawo xɔ numekɔkɔ si nye be aʋatsotso meganye nudidi si wobia tso Yehowa subɔlawo si o la o. Ke boŋ woxɔ kekeli ma si me kɔ ɖe edzi to Ŋɔŋlɔawo me dzodzro, gbɔgbɔ kɔkɔea ƒe mɔfiafia biabia, kple Petro kpakple Paulo ƒe nuteƒekpɔkpɔwo le Dukɔwo me tɔ aʋamatsomatsotɔwo ƒe dzimetɔtrɔ ŋu nyawo sese me. (Dɔwɔwɔwo 15:6-21) Wogblɔ nyametsotsoa ɖe lɛta aɖe me, si ƒe akpa aɖe xlẽ be: “Enyo gbɔgbɔ kɔkɔe la kple míawo hã ŋu be, míagatsɔ agba gã aɖeke ada ɖe mia dzi wu nu vevi siawo ko o, bena, miatsri trɔ̃wo ƒe vɔsawo kple ʋu kple lã tsiʋumewo kple ahasiwɔwɔ.” (Dɔwɔwɔwo 15:28, 29) Esia wɔe be Kristotɔ gbãtɔwo vo tso aʋatsotso kpakple Mose ƒe Sea ƒe nudidi bubuwo si me. Eyata Paulo te ŋu gblɔ na Galatia Kristotɔwo be: “Ablɔɖenyenye ŋuti Kristo wɔ mí ablɔɖeviwo ɖo.”—Galatiatɔwo 5:1.

Kekelia Klẽ ɖe Nyanyuiawo Dzi

10. Kekelia ƒe keklẽ siwo woɖe fia le Mateo ƒe Nyanyuia me dometɔ aɖewo ɖe?

¹⁰ Ðikekemanɔmee la, kekelia ƒe keklẽ geɖe le Mateo ƒe Nyanyuia si wòŋlɔ le ƒe 41 M.Ŋ. me lɔƒo la me si aɖe vi na exlẽlawo. Ƒe alafa gbãtɔ me Kristotɔ ʋee aɖewo koe se Yesu ŋutɔ ƒe nufiafiawo, ne wotsɔe sɔ kple agbalẽ sia xlẽlawo. Mateo ƒe Nyanyuia koŋ ye te gbe ɖe edzi be Yesu ƒe gbeƒãɖeɖea ƒe tanyae nye Fiaɖuƒe la. Eye aleke gbegbe Yesu te gbe ɖe susu nyuitɔ ƒe amesinɔnɔ dzii enye esi! Kekeli gbogbo kae nye si klẽ le eƒe Todzimawunya la me, le eƒe lododowo (abe esiwo woŋlɔ ɖe ta 13 lia me ene), kple eƒe nyagblɔɖi vevi si le ta 24 kple 25 me! Wohe Kristotɔ gbãtɔwo ƒe susu va nusiawo katã dzi le Mateo ƒe Nyanyuia si wòŋlɔ le ƒe 33 M.Ŋ. ƒe Pentekostea ƒe ƒe enyi ko megbe la me.

11. Nukae míate ŋu agblɔ le Luka kple Marko ƒe Nyanyuiawo me nyawo ŋu?

¹¹ Le abe ƒe 15 ene megbe la, Luka ŋlɔ eƒe Nyanyuia. Togbɔ be eƒe akpa gãtɔ ɖi Mateo ƒe nuŋlɔɖia hã la, eƒe alafa memamã 59 nye nya bubuwo siwo wòŋlɔ kpee. Luka ŋlɔ nu tso Yesu ƒe nukunu ade kple Eƒe lododo siwo sɔ gbɔ wu ema teƒe eve, siwo Nyanyuia ŋlɔla bubuwo meŋlɔ nu tsoe o la ŋu. Anye le ƒe ʋee aɖewo ko megbe la, Marko hã ŋlɔ eƒe Nyanyuia, eye wòte gbe ɖe edzi be nukunuwɔla, amesi wɔa nu dzonɔamemetɔe, ye Yesu Kristo nye. Togbɔ be nudzɔdzɔ siwo ƒe akpa gãtɔ ŋu Mateo kple Luka ŋlɔ nu tsoe ŋu nyawoe Marko gblɔ hã la, eŋlɔ lododo ɖeka aɖe si woawo meŋlɔ o. Le lododo ma me la, Yesu tsɔ Mawu Fiaɖuƒea sɔ kple nuku si miena eye wòtsina va nɔa ku tsem.a—Marko 4:26-29.

12. Afika kee Yohanes ƒe Nyanyuia na numekɔkɔ yi ŋgɔe se?

¹² Yohanes ƒe Nyanyuia si woŋlɔ ƒe 30 kple edzivɔ le Marko tɔa ŋɔŋlɔ vɔ megbe hã li. Kekeli gbogbo kae nye si Yohanes klẽ ɖe Yesu ƒe subɔsubɔdɔa dzi, vevietɔ le nya gbogbo siwo wògblɔ tso Eƒe anyinɔnɔ do ŋgɔ na amegbetɔzuzu ŋu me! Yohanes ɖeɖekoe ƒo nu tso Lazaro fɔfɔ ɖe tsitre ŋu, eye eya koe gblɔ nu nyui geɖe siwo Yesu gblɔ na eƒe apostolo nuteƒewɔlawo kpakple gbedodoɖa ʋãme si wòdo ɖa le zã si me wofia eyomemɔ me si wòŋlɔ ɖe ta 13 vaseɖe 17. Le nyateƒe me la, wogblɔ be nya siwo le Yohanes ƒe Nyanyuia me ƒe 92 le alafa me nye nya siwo eya ɖeɖeko ŋlɔ.

Kekelia Klẽ le Paulo ƒe Lɛtawo Me

13. Nukata ame aɖewo bu Paulo ƒe lɛta si wòŋlɔ na Romatɔwo abe Nyanyuigbalẽ ene?

¹³ Wozã apostolo Paulo etɔxɛe be wòna nyateƒea ƒe kekeliwo klẽ na Kristotɔ siwo nɔ anyi le apostoloawo ƒe ɣeyiɣiawo me. Le kpɔɖeŋu me, Paulo ŋlɔ agbalẽ na Romatɔwo le ƒe 56 M.Ŋ. me lɔƒo—le ɣeyiɣi si me Luka ŋlɔ eƒe Nyanyuia me lɔƒo. Le lɛta sia me la, Paulo te gbe ɖe edzi be Mawu ƒe amenuveve si míedze na o kple Yesu Kristo dzixɔxɔse mee wobua dzɔdzɔenyenye na ame le. Paulo ƒe gbetete ɖe nyanyuia ƒe akpa sia dzi na ame aɖewo bua eƒe lɛta si wòŋlɔ ɖo ɖe Romatɔwo abe Nyanyuigbalẽ atɔ̃lia ene.

14-16. (a) Le lɛta gbãtɔ si Paulo ŋlɔ na Kristotɔ siwo nɔ Korinto me la, kekeli kae wòklẽ ɖe alesi ɖekawɔwɔ hiãe dzi? (b) Kekeli bubu siwo ku ɖe agbenɔnɔ ŋu kawoe le Korintotɔwo ƒe Agbalẽ Gbãtɔa me?

¹⁴ Paulo ŋlɔ nu tso nane siwo nɔ fu ɖem na Korinto Kristotɔwo ŋu. Nuxlɔ̃ame geɖe siwo tso gbɔgbɔ me siwo ɖe vi na Kristotɔwo va de asi na egbea la le lɛta si wòɖo ɖe Korintotɔwo me. Gbã la, ekɔ nu me na Korintotɔwo le vodada si wonɔ wɔwɔm ŋu, si nye be wova nɔ subɔsubɔ ƒe bubu tsɔm na ame ŋkuta aɖewo. Apostoloa ɖɔ wo ɖo eye wògblɔ na wo dzideƒotɔe be: “Mele nu xlɔ̃m mi, nɔviwo, le mía Aƒetɔ ƒe ŋkɔa dzi bena, mi katã miagblɔ nya ɖeka, eye mamã aɖeke naganɔ mia dome o; ke miazu blibo le tame ɖeka kple susu ɖeka ma me.”—Korintotɔwo I, 1:10-15.

¹⁵ Wonɔ mɔ ɖem ɖe agbegbegblẽnɔnɔ si tɔ ŋku ŋu le Kristo-hamea me le Korinto. Ŋutsu aɖe xɔ fofoa srɔ̃ le afima, esi na be wòwɔ ‘ahasi si tɔgbe mele dukɔwo gɔ̃ hã dome o.’ Paulo ŋlɔ na wo kɔte be: “Miɖe ame vɔ̃ɖi la ɖa le mia ŋutɔ mia dome.” (Korintotɔwo I, 5:1, 11-13) Ema nye nu yeye na Kristo-hamea—be woaɖe ame le ha me. Nu bubu si ŋu wòhiã be woakɔ nu me le na Korinto-hamea le enye alesi hamea me tɔwo nɔ woƒe gbɔgbɔmenɔviwo kplɔm yi xexemeʋɔnuwoe be woadrɔ̃ nya na yewo. Paulo ka mo na wo vevie ɖe eta.—Korintotɔwo I, 6:5-8.

¹⁶ Nu bubu si hã gaɖe fu na Korinto-hamea la ku ɖe gbɔdɔdɔ ŋu. Le Korintotɔwo I, ƒe ta 7 me la, Paulo ɖee fia be le gbɔdɔdɔ ƒe agbegbegblẽnɔnɔ ƒe bɔbɔ ta la, anyo be srɔ̃ nanɔ ŋutsu sia ŋutsu si eye nyɔnu sia nyɔnu naɖe srɔ̃. Paulo ɖee fia hã be togbɔ be trewo te ŋu subɔa Yehowa eye kplamatsedonu mesɔa gbɔ ɖe mɔ me na wo o hã la, menye amesiame sie trenɔnɔ ƒe nunana la le o. Eye ne nyɔnu aɖe srɔ̃ ku la, ate ŋu aɖe srɔ̃ faa gake “wòawɔe le Aƒetɔ la me [ko].”—Korintotɔwo I, 7:39.

17. Kekeli kae Paulo klẽ ɖe tsitretsitsi nufiafia la dzi?

¹⁷ Kekeli kawo gbegbe nye si Aƒetɔ la zã Paulo wòklẽ ɖe tsitretsitsi la dzi! Ŋutilã ka ƒomevi mee woafɔ Kristotɔ amesiaminawo ɖo? Paulo ŋlɔe be: “Woƒãa luʋɔŋutilã, eye woafɔ gbɔgbɔŋutilã ɖe tsitre.” Womatsɔ luʋɔŋutilã aɖeke ayi dziƒoe o, elabena “ŋutilã kple ʋu mate ŋu anyi mawufiaɖuƒe la ƒe dome o.” Paulo gblɔ kpee be menye amesiaminawo katãe adɔ alɔ̃ ɖe ku me o ke boŋ le eƒe anyinɔnɔ la me la, woafɔ wo dometɔ aɖewo ɖe tsitre ayi ɖe makumakugbenɔnɔ me enumake ne woku.—Korintotɔwo I, 15:43-53.

18. Kekeli si ku ɖe etsɔ me ŋu kae le Paulo ƒe lɛta gbãtɔ si wòŋlɔ na Tesalonikatɔwo me?

¹⁸ Wozã Paulo wòklẽ kekelia ɖe etsɔ me dzi le lɛta si Paulo ŋlɔ na Kristotɔ siwo nɔ Tesalonika me. Yehowa ƒe ŋkeke la ava abe fiafitɔ le zã me ene. Paulo gaɖe nu me be: “Ne wole gbɔgblɔm be: ‘Ŋutifafa kple dedienɔnɔ!’ la, tete tsɔtsrɔ̃ kpata ava lili wo kpoyi abe alesi fuɖuame va lilia funɔ ene, eye womate ŋu asi le enu o.”—Tesalonikatɔwo I, 5:2‚ 3, NW.

19, 20. Kekelia ƒe keklẽ kawoe Kristotɔ siwo nɔ Yerusalem kple Yudea xɔ le Paulo ƒe lɛta si wòŋlɔ ɖo ɖe Hebritɔwo me?

¹⁹ Esi Paulo ŋlɔ eƒe lɛta la na Hebritɔwo la, ena kekelia klẽ na Kristotɔ gbãtɔ siwo nɔ Yerusalem kple Yudea. Aleke gbegbe wòfia alesi Kristotɔwo ƒe tadedeagu ƒe nuɖoanyia de ŋgɔ wu Mose ƒe tadedeagu ƒe nuɖoanyia enye esi! Le esi Kristotɔwo nawɔ ɖe Se si wotsɔ na to mawudɔlawo dzi la dzi teƒe la, woxɔ ɖeɖekpɔkpɔ si ŋu Mawu ƒe Vi la ƒo nu tsoe gbã, si de ŋgɔ sã wu esiwo dɔtsɔla siwo nye mawudɔlawo gblɔ la dzi se. (Hebritɔwo 2:2-4) Xɔnuvi koe Mose nye le Mawu ƒe aƒeme. Gake Yesu Kristoe nye ta ɖe aƒe bliboa katã dzi. Kristo nye nunɔlagã le Melxizedek ƒe ɖoɖoa nu, eye wòle nɔƒe si kɔ boo wu Aron ƒe nunɔlanyenye la. Paulo tɔ asi edzi hã be Israel-viwo mete ŋu ge ɖe Mawu ƒe dzudzɔ la me o le xɔsemanɔamesi kple tomaɖomaɖo ta, gake Kristotɔwo yina ɖe eme le woƒe nuteƒewɔwɔ kple toɖoɖo ta.—Hebritɔwo 3:1–4:11.

²⁰ Azɔ hã nubabla yeyea hã le ŋgɔ sã na Se ƒe nubabla la. Abe alesi wogblɔ eƒe nya ɖi anye ƒe 600 do ŋgɔ ɖe Yeremya 31:31-34 ene la, woŋlɔ Mawu ƒe sea ɖe amesiwo le nubabla yeyea me la ƒe dziwo me eye wotsɔ woƒe nuvɔ̃wo ke wo keŋkeŋ. Le esi nunɔlagã si anɔ vɔ sam ƒe sia ƒe ɖe eya ŋutɔ ƒe nuvɔ̃wo kple dukɔa tɔ ta nanɔ Kristotɔwo si teƒe la, Yesu Kristo amesi ŋu nuvɔ̃ mele o eye wòtsɔ eɖokui na zi ɖeka ɖe nuvɔ̃wo katã tae nye Nunɔlagã na wo. Le esi wòayi kɔkɔeƒe si wowɔ kple asi be wòatsɔ eƒe vɔsa la ana le afima teƒe la, dziƒo ŋutɔe wòyi be wòado ɖe Yehowa ŋutɔ ƒe ŋkume le afima. Hekpe ɖe eŋu la, lãwo ƒe vɔsa le Mose ƒe Se ƒe nubabla la te mete ŋu ɖea nuvɔ̃wo ɖa keŋkeŋ o, anye ne womaganɔ wo tsɔm sa vɔe ƒe sia ƒe o. Gake Kristo ƒe vɔsa si wòsa zi ɖeka ɖe ɣeyiɣiawo katã nu la ɖea nuvɔ̃wo ɖa. Esiawo katã klẽ kekeli la ɖe gbɔgbɔmegbedoxɔ gã, si ƒe xɔxɔnue amesiaminawo ƒe ame susɔeawo kple ‘alẽ bubuawo’ subɔna le egbea dzi.—Yohanes 10:16; Hebritɔwo 9:24-28.

21. Nukae numedzodzro sia ɖe fia ku ɖe Psalmo 97:11 kple Lododowo 4:18 mevava le apostoloawo ŋɔli ŋu?

²¹ Teƒe meli míaƒo nu tso kpɔɖeŋu bubuwo, abe kekelia ƒe keklẽ siwo dze le apostolo Petro kple nusrɔ̃la Yakobo kple Yuda ƒe lɛtawo me ene, ŋu o. Gake esiwo ŋu míeƒo nu tsoe do ŋgɔ sɔ gbɔ be woafia be Psalmo 97:11 kple Lododowo 4:18 va eme le mɔ wɔdɔɖeamedzi aɖe nu le apostoloawo ŋɔli. Nyateƒea va nɔ ŋgɔ yim tso kpɔɖeŋunuwo kple vɔvɔliwo dzi va ɖo wo mevavawo kple nu ŋutɔŋutɔwo dzi.—Galatiatɔwo 3:23-25; 4:21-26.

22. Nukae dzɔ le apostoloawo ƒe ku megbe, eye nukae nyati si gbɔna la aɖe fia?

²² Le Yesu ƒe apostoloawo ƒe ku megbe kple xɔsegbegbe si ƒe nya wogblɔ ɖi ƒe vava me la, nyateƒea ƒe kekeli nu megasẽ kurakura o. (Tesalonikatɔwo II, 2:1-11) Gake abe alesi Yesu do ŋugbee ene la, le ƒe alafa geɖe megbe la, Aƒetɔ la trɔ gbɔ eye wòkpɔ “dɔla nuteƒewɔla kple aɖaŋudzela” la wònɔ nuɖuɖu nam eƒe “aƒemetɔwo” ɖe ɣeyiɣi nyuitɔ dzi. Eyata Yesu Kristo ɖo dɔla ma “eƒe nuwo katã dzi.” (Mateo 24:45-47) Kekeli kawoe nye esiwo gaklẽ le ema megbe? Míadzro esia me le nyati si kplɔe ɖo me.

[Etenuŋɔŋlɔ]

Èɖo Ŋku Wo Dzia?

◻ Biblia me mawunyakpukpui kawoe ɖee fia be ɖe nyateƒea gɔmesese vana vivivi?

◻ Nukawoe nye kekelia ƒe keklẽ siwo woŋlɔ ɖe Dɔwɔwɔwo ƒe agbalẽa me la dometɔ aɖewo?

◻ Kekeli kae dze le Nyanyuiawo me?

◻ Kekelia ƒe keklẽ kawoe dze le Paulo ƒe lɛtawo me?