Beléle Na Dzila Tsitsiwo

“NYEMEKPƆ vovo le ŋkeke me o eye metsi zãdomadɔlɔ̃e hã, gake egawɔ nam kokoko be mɔnukpɔkpɔe wònye nam.” Nenemae nyɔnu aɖe gblɔ tso beléle na dada si ku nyagã la ŋuti. Nyɔnu sia kple ame bubu geɖewo bua beléle na wo dzila siwo le tsitsim la be enye nuteƒekpɔkpɔ nyui aɖe.

Ame geɖe hã va le nusia teƒe kpɔm. Wogblɔ be amewo ƒe hatsotso si le dzidzim ɖe edzi kabakaba wu le United States lae nye amesiwo xɔ ƒe 75 kple edzivɔ. Le ƒe 1900 me la, Amerikatɔ siwo mede miliɔn ɖeka o lae xɔ ƒe 75 alo tsi wu ema. Le ƒe 1980 me la, amesiwo ade miliɔn ewo la tsi xɔ ƒe 75 kple vɔ. Ame tsitsiwo ƒe agbenɔƒewo le didim wu tsã, eye wo dometɔ siwo xɔ ƒe 85 alo tsi wu nenema la ƒe akpa etɔ̃lia hiã kpekpeɖeŋu gbesiagbe.

Togbɔ be beléle na ame tsitsi ate ŋu anye nuteƒekpɔkpɔ ɖevi hã la, kuxiwo megbea emenɔnɔ o. Ne dziwòla ɖeka alo evea siaa zu ame tsitsi eye wohiã wò kpekpeɖeŋu la, àkpɔe be beléle na wo le go aɖewo me sesẽ. Alesi ŋusẽ le vɔvɔm le wo ŋui ɖeɖe dzaa kpɔkpɔ ana nàse veve godoo. Eye ne kpekpeɖeŋu sue aɖe koe ƒomea me tɔwo naa wò alo womekpena ɖe ŋuwò kura o la, ekema beléle na wo ƒe agba katã atsi dziwò.

Àde dzesii hã be eɖanye aleke ke nètsii o, mawɔ na wò be ètsi ne èle dziwòlawo gbɔ o. Woadi be yewoawɔ vi na wò eye wò hã adi be yeawɔ vi ɖe wo dzi. Beléle na dziwòla tsitsiwo ate ŋu ate ɖe dziwò ne xɔ̃wòwo medo alɔ wò le seselelãme gome o.

Gake mele be kuxi siwo nàdo goe le dziwòlawo dzi kpɔkpɔ me la nagblẽ ƒomedodo kplikplikpli si anɔ mia kpli wo dome o. Ŋɔŋlɔawo fia mɔ vi tsitsiwo nyuie be “woasrɔ̃ alesi woawɔ nusi adze Mawu ŋu la le woa ŋutɔwo ƒe aƒe me gbã, eye woaɖo teƒe na wo dzilawo; elabena esia nyo le Mawu ŋku me.” Gake, amesi “nyã dada la, vi vloe ŋukpenanuwɔla wònye.”—Timoteo I, 5:4; Lododowo 19:26.

Mawuvɔvɔ̃ ɖeɖefia to beléle na wo me ate ŋu anye nuteƒekpɔkpɔ tuameɖo na wò. Gake gbã la, ele be nànya kpekpeɖeŋu si tututu hiãm dziwòlawo le tso gbɔwò. Nyati siwo gbɔna la akpe ɖe ŋuwò nànya hiahiã mawo kple alesi nàwɔ akpɔ wo gbɔ. Eye togbɔ be nyati siawo te gbe ɖe nusi woate ŋu awɔ le aƒeme dzi hã la, eme kɔ ƒã be le go aɖewo me la, le dzilawo ƒe lãmegbegblẽ alo tsitsi akpa ta la, woahiã na amesiwo nya nu le ame tsitsiwo dzi kpɔkpɔ ŋu, abe alesi wowɔnɛ le ame tsitsiwo dzi kpɔƒewo ene.

Dziwòlawo Ƒe Nuhiahiãwo Nyanya

HAFI wò kpekpeɖeŋu naɖe vi na dziwòla siwo le tsitsim ŋutɔŋutɔ la, ele be nànya woƒe nuhiahiãwo kple nusiwo wodina. Ne menye nenema o la, àtsɔ susu nyui awɔ nusiwo dziwòlawo mehiã alo womedi o la na wo eye womadi be yewoagblɔe na wò be mehiã yewo o. Ne edzɔ alea la, ahe kuxi siwo tso mía nɔewo gɔmemasemase gbɔ si mehiã hafi o la vɛ, eye mia kple dziwòlawo siaa dome magavivi o.

Nuka Tututue Nye Woƒe Nudidiwo?

Esi nyɔnu aɖe de ŋugble tso eŋu be ye dzilawo ava ʋu va tsi ye gbɔ gbeɖeka ta la, ewɔ ɖoɖo be woaʋu va enumake. Emegbe ekpɔe be ye dzilawo ate ŋu anɔ wo ɖokui si le woa ŋutɔwo ƒe aƒeme—eye ana woakpɔ dzidzɔ wu hã hafi!

Viŋutsu aɖe si kplɔ edzilawo va eɖokui gbɔ be woanɔ ye gbɔ la gblɔ be: “Miele xɔfe xe ge nam o! Le nu gbogbo siwo miewɔ nam ta miagaxe xɔfe o!” Gake esia na wòwɔ na edzilawo be yewote ɖe edzi akpa. Mlɔeba wogblɔ nɛ be yewoadi be yewo hã yewoawɔ nane atsɔ anɔ kpekpeɖeŋu namee.

Ƒomea wɔa dɔ suesue ɖesiaɖe na wo dzila tsitsiwo be yewoana woƒe dzi nadze eme eye womagana hloloetsotso nado agba na wo o. Gake wova kpɔnɛ emegbe be yewo dzilawo di be yewo ŋutɔwo yewoawɔ nu geɖe na yewo ɖokui wu.

Le kpɔɖeŋu siwo míegblɔ va yi dometɔ ɖesiaɖe me la, dzilawo mehiã nusiwo wowɔ na wo la o eye womedii hã o. Nusia ate ŋu adzɔ bɔbɔe ne viŋutsu alo vinyɔnu tsɔ agbanɔamedzi ƒe seselelãme si gbɔ eme akpa susui be ele be yeakpe ɖe ye dzilawo ŋu alo ne mete ŋu se nusiwo tututu nye woƒe nuhiahiãwo ŋutɔŋutɔ gɔme o, evɔ wònye susu nyui wòtsɔ bui alea hafi. Bu tame le fu dzodzro si wòaɖe na amesiwo katã ŋu nya la ku ɖo la ŋu kpɔ. Nusi wòle be nàwɔ tso eŋue nye be nànya nusiwo tututu enye dziwòlawo ƒe nuhiahiãwo kple nusiwo ŋutɔŋutɔ wodina.

Ðe wòhiã ŋutɔŋutɔ be dziwòlawo naʋu va aƒewò me fifia? Ðe wodi kura be yewoaʋu vaa? Awɔ nuku na wò be nànyae be ame tsitsi aɖewo dina be ne anya wɔ la, yewoanɔ yewo ɖokui si. Le esi woanɔ vɔvɔ̃m be ava wɔ abe ɖe nusi yewo viwo le wɔwɔm na yewo medze yewo ŋu o ta la, womadi be yewoagblɔ na yewo viwo be yewodi be yewoanɔ yewo ɖokui si le yewo ŋutɔwo ƒe aƒeme o, togbɔ be nanewo aɖe fu na wo le afima hã. Woalɔ̃ wo viwo eye woadi be yewoanɔ wo gbɔ. Gake ɖe woanɔ wo viwo dzia? Ao, woadi be yewo ŋutɔ yewoawɔ yewoƒe nuwo.

Ðewohĩ ava hiã gbeɖeka be nàkplɔ dziwòlawo va aƒewò mee. Gake ne ɣeyiɣi ma mede haɖe o, eye ne wodi be yewoanɔ yewo ɖokui si le nyateƒe me la, nukatae nàna ƒe ma siwo woatsɔ anɔ wo ɖokui si la nato wo ŋu? Ðe tɔtrɔ aɖewo wɔwɔ le aƒea me alo ɖoɖowɔwɔ be nàƒo ka na wo edziedzi alo nàsrã wo kpɔ akpe ɖe wo ŋu be woayi edzi anɔ woa ŋutɔwo ƒe aƒemea? Dzi adzɔ wo wu ne wole woa ŋutɔwo ƒe aƒeme eye woa ŋutɔwo wɔ woƒe gbesiagbenyametsotsowo.

Nyɔnu aɖe si nɔ edzila dzi kpɔm la ɖe alesi wòtsi dzi ɖe dadaa kpɔkplɔ va eƒemee ŋu me be: “Esi fofonye ku la, míekplɔ mía dada va mía ɖokui gbɔ le vevesese ɖe enu ta. Eganɔ agbe ƒe 22 hafi va ku. Ate ŋu ayi edzi anɔ eƒe aƒeme esi madzrae o hafi. Mègatsɔ dzitsitsi tso nya me le afɔ siwo wòle be nàɖe ŋu gbeɖe o. Ne ènya wɔ nyametsotso siawo ƒomevi ko la, meganya trɔna.”—Tsɔe sɔ kple Mateo 6:34.

Ðewohĩ àbia be, ‘Ke ne nane dzɔ ɖe dzinyelawo dometɔ ɖeka dzi esime wole woa ŋutɔwo ƒe aƒeme ya ɖe? Ne Dada alo Papa dze anyi eye nuvevi wɔe la, aɖe fu nam ŋutɔŋutɔ!’ Dzitsitsi ɖe wo ŋu alea sɔ, vevietɔ ne ŋusẽ vɔ le wo ŋu eye wogbɔdzɔ ale gbegbe be woate ŋu adze afɔku ŋutɔŋutɔ. Gake ne mele nenema o la, ke bia ɖokuiwò se be ye dzilawo ŋue yetsi dzi ɖo loo alo ye ŋutɔ ɖokui ŋue yele dzi tsim ɖo, si fia be alesi nàkpɔ egbɔ be fɔɖiɖi si mesɔ o la naganɔ dziwò o ŋue nèle dzi tsim ɖoa.

Bu alesi wòate ŋu anye be ade dziwòlawo dzi be woanɔ woa ŋutɔwo ƒe aƒeme la hã ŋu kpɔ. Edith Stern kple Ðk. Mabel Ross gblɔ le agbalẽ si nye You and Your Aging Parents me be: “Nusɔsrɔ̃wo ɖee fia be ŋusẽ nɔa ame tsitsiwo ŋu eye le nyateƒe me la, agbe nɔa wo ŋu wu ne wole woa ŋutɔwo ƒe aƒeme wu ne wole teƒe bubu ɖesiaɖe. Kpuie ko la, ɖeko agbagba geɖe siwo ŋu womebu nyuie o si wodzena be woana woƒe agbenɔƒe mamleawo me nɔnɔ nanɔ bɔbɔe na wo la nana be nuwo gblẽna le wo ŋu ɖe edzi kabakaba boŋ wu.” Eyata esime nèle beléle kple kpekpeɖeŋu siwo dziwòlawo hiã ŋutɔŋutɔ nam wo la, kpe ɖe wo ŋu be woanɔ wo ɖokui si va ɖo afisi woate ŋui. Ne ɣeyiɣiawo le yiyim la, ele be nàgabu dziwòlawo ƒe nuhiahiãwo ŋu eye nàwɔ tɔtrɔwo nenye be woƒe nuhiahiãwo dzi ɖe edzi alo wo dzi ɖe kpɔtɔ kura gɔ̃ hã.

Nɔ Ŋudzɔ

Ne èbu dziwòlawo ƒe lãmesẽ kple woƒe nyawo ŋu la, ɖewohĩ wo kpɔkplɔ va aƒewò mee anye nu nyuitɔ si nàwɔ ne ède ŋugble le nya la ƒe akpa vovovoawo ŋu. Ne edzɔ nenema la, ekema wò susu nenɔ alesi woadi be yewo ŋutɔ yewoawɔ yewoƒe nu geɖe alesinu yewoate ŋui la ŋu. Abe alesi ɖeviwo kple ame tsitsiwo le ene la, woadi be yewo ŋutɔwo yewoanɔ yewo ɖokui si ahatia dɔ siwo yewoawɔ kple amesiwo anye yewo xɔlɔ̃wo. Esia ate ŋu anye nu nyui. Togbɔ be dzidzɔ anɔ eme be miawɔ nanewo ɖekae abe ƒome abɔ legbẽ ene hã la, anyo be nàgblẽ nanewo wɔwɔ ɖi na wò ŋutɔ wò ƒomea, si nye srɔ̃wò kple viwòwo ko eye nàɖe mɔ na dziwòlawo be woawo hã nawɔ woƒe nuwo. Nyɔnu aɖe si le dzila tsitsiwo dzi kpɔm la gblɔ nya sia si me nunya le be: “Kpɔ egbɔ be xɔmenuwo kple foto siwo aɖo ŋku ƒomea dzi na wo, siwo wobuna nu xɔasii la le wo si.”

Ƒo nu kple dziwòlawo esime nèle agbagba dzem be yeanya nusiwo nye woƒe nuhiahiãwo ŋutɔŋutɔ. Ðo to nyuie nàse nusiwo ŋu wotsia dzi ɖo eye dze agbagba nàse nya si wodi be yewoagblɔ na wò la gɔme. Ðe nusi nàte ŋu awɔ na wo kple nusi màte ŋu awɔ na wo o la me na wo be magave wo be mèwɔ nusi yewole mɔ kpɔm na la na yewo o. Dzila tsitsiwo dzi kpɔla aɖe kafui be: “Se nusi wodi tso ƒomea me tɔ ɖesiaɖe gbɔ la gɔme nyuie. Miɖo dze kple mia nɔewo edziedzi bene dziku alo vevesese nagatsi miaƒe dzi me o.” Ne èdo ŋugbe si dzi wòle be nànɔ wɔwɔm ɖo ɖaa (“Maƒo ka na wò Dzoɖa ɣetrɔ ɖesiaɖe”; “Makplɔ wò aɖi tsae kwasiɖanuwuwu ɖesiaɖe”) la, ɖewohĩ àdi be yeaɖe eme na wo be yedi be yeawɔe kpɔ vaseɖe ɣeyiɣi aɖe be yeakpɔ alesi wòanɔ ɖa. Ne ègblɔe na wo nenema eye meva sɔ ɖe edzi o la, ke mɔnukpɔkpɔa le ʋuʋu ɖi xoxo be nàte ŋu agawɔ tɔtrɔ.

Mele be míabu nya siwo míegblɔ la dometɔ aɖeke be enye nusi dzi woanɔ te ɖo agbe bubu kple kpekpeɖeŋu si mía dzilawo hiã la nana wo o. Wɔla la ƒe susu le nya sia ŋu me kɔ ƒã. Enye vi siwo zu ame tsitsiwo ƒe dɔ be woabu wo dzilawo, alé be na wo, eye woakpe ɖe wo ŋu. Yesu bu fɔ Farisitɔ siwo bua wo ɖokui ame dzɔdzɔewoe le alesi wotro ŋɔŋlɔawo be woatsɔ ado taflatse le alesi wogblẽ wo dzilawo dzi kpɔkpɔ ɖi ŋu. Lododowo 30:17 me nya siwo me kɔ nyuie la ɖe alesi amesiwo mebua wo dzilawo o la ƒe nu nyɔa ŋu na Mawui la fia be: “Ŋku, si ɖea alɔme le fofoa ŋu, eye mebua dada ɖe naneke me o la, akpaviãwo ahoe le to me le tɔʋu to, eye hɔ̃viwo aɖui.”—Kpɔ Marko 7:9-13; Timoteo I, 5:4, 8.

Esime nèle kpekpeɖeŋu si hiã la nam dziwòlawo la, ɖewohĩ àdo go kuxi bubuwo hã. Nukae nàte ŋu awɔ tso wo ŋu? Nyati si kplɔ esia ɖo la aɖo aɖaŋu aɖewo le nya sia ŋu.

[Nɔnɔmetata siwo le axa 17]

Dzila ŋutɔ ate ŋu awɔ nu ɖekae kple exɔlɔ̃wo kpakple ƒomea siaa.

Dzilawo Dzi Kpɔkpɔ​—Tenɔnɔ Ðe Gbesiagbe Ƒe Nuteɖeamedziwo Nu

NE DZILAWO dzi kpɔkpɔ hea nuteɖeamedzi aɖewo, vevietɔ esiwo mèle mɔ kpɔm na o va dziwò la, ate ŋu ana nàse le ɖokuiwò me be yeɖi fɔ. Àbia ɖokuiwò be: ‘Ðe nane gblẽ le nye ƒomedodo kple dzinyelawo ŋua? Le teƒe geɖewo la, ɖe amewo menɔa anyi kple wo dzilawo le dzidzɔ me le woƒe agbemeŋkekewo katã me oa?’

Ðewohĩ wò nɔnɔmea ato vovo. Ate ŋu anye be dziwòlawo ʋu va aƒewò me esime wonɔ wo ɖokui si ƒe 20, 30, 40 alo esi wu nenema vɔ megbe. Esia fia be mia kple dziwòlawo miesrɔ̃ agbenɔnɔ kple numãme siwo to vovo na mia nɔewo tɔ le miaƒe agbenɔƒewo ƒe akpa gãtɔ me. Esi ƒe geɖewo va le yiyim la, agbenɔnɔ kple numãme siawo ate ŋu ava trɔ bubui kura. Gake fifia esi nèle be lém na wo la, eva hiã be nàna wò agbenɔnɔ nawɔ ɖeka pɛpɛpɛ kple amesiwo nèle be lém na la tɔ. Esia ate ŋu asesẽ wu ne mi katã mienɔ anyi ɖekae ɣeyiɣi didi aɖe.

Gakpe ɖe eŋu la, dzila aɖewo ƒe dɔléle nu asẽ vie alo le go bubuwo me la, woahiã na beléle tɔxɛ geɖe. Togbɔ be ànɔ dziwòlawo ƒe nuhiahiãwo nam wo alesi dze eye àkpɔe be mehiã le ɣeyiɣi ma me be nàkplɔ wo ayi ame tsitsiwo dzikpɔƒee o hã la, eme kɔ ƒã be nɔnɔme sia hea gbesiagbe ƒe nuteɖeamedziwo vaa mi katã dzi. Beléle na dziwòlawo nye nusi sɔ le dzɔdzɔme nu. Tsitsi aku amegã alo nyagã kple dɔdzedze ya mele dzɔdzɔme nu o. Wɔla la meɖoe be ŋutete kple lãmesẽ navɔ le amewo ŋu le woƒe tsitsi me o. Eyata megawɔ na wò be nane gblẽ le ye ŋu le esi nɔnɔmea bia nu geɖe tso asiwò le susu kple ŋutilã me wu alesi nèbui ta o.—Mose I, 1:26-31; Psalmo 90:10.

Kuxi siwo doa go tsoa beléle na dziwòlawo me mefia kokoko be ƒomedodo nyui mele mia kpli wo dome o. Vevietɔ nenye be ènɔ ƒomedodo nyui me kpli wo hafi wova hiã na wò kpekpeɖeŋu la, anɔ eme be kuxi ɖesiaɖe si nàdo goe la nye kuxi siwo doa go tso amedzikpɔkpɔ me. Aleke nàte ŋu akpe akɔ kple gbesiagbe ƒe nuteɖeamedzi mawo nyuie?

Akɔkpekpe Kple Fɔɖiɖi ƒe Seselelãmewo

Amesiwo le woƒe ŋutete ɖesiaɖe wɔm na wo dzilawo eye wòle be woawɔe kura gɔ hã bua fɔ wo ɖokui ɣeaɖewoɣi be yewomete ŋu le geɖe wɔm o. Gake fɔbubuameɖokui madzemadzee hã ate ŋu ahe kuxi vɛ. Àva kpɔe be yele asi trɔm le ɖoɖo siwo ana nàka vo tso fɔbubu ɖokuiwò me la ŋu gake ɖeko nuwo mele dziwò alo dziwòlawo dzi dem o. Le kpɔɖeŋu me, nukae adzɔ nenye be le nyɔnu aɖe ƒe agbagbadzedze me be yeaɖe fɔbubu ye ɖokui madzemadzee ɖa ta la, wòva gbla ɖe edzilawo dzi kpɔkpɔ ŋu ale gbegbe be wòva gblẽ eya ŋutɔ srɔ̃aŋutsu alo viawo ɖi? Nusiwo ado tso eme la agblẽ nu le eya, srɔ̃aŋutsua kple viawo ŋu. Eyata mègana fububu ɖokuiwò madzemadzee nakpɔ ŋusẽ ɖe wò agbe dzi o.

Ðe alesi wòdzena na wò abe ɖe mate ŋu akpɔ dziwòlawo dzi wòade edeƒe o ene la nana nèbua fɔ ɖokuiwò ɣeaɖewoɣia? Ekema anɔ eme be dziwòlawo hiã nu geɖe wu nusi nàte ŋu ana wo. Nɔnɔmea anɔ ale gbegbe be ne èdze agbagba ʋuu hã la, dɔ geɖe aganɔ anyi si nàte ŋu awɔ. Gawu la, ne èbu dzilawo dzi kpɔkpɔ be enye mɔ si dzi yeato aɖo nusiwo katã wowɔ tsɔ kpɔ dziwò netsi teƒe na wo la, ɖeko nànɔ fɔ bum ɖokuiwò madzemadzee ɣesiaɣi, elabena màte ŋu aɖo eteƒe na wo wòade edeƒe o.

Agbalẽ si nye You and Your Aging Parents gblɔ be ehiã be nàtso nya me le nusi nàte ŋu awɔ na dziwòlawo la ŋuti. Egblɔ be: “Ne menye nusi nàdi be yeawɔ alo nusi wòle be nàwɔ dzie nètu [wò nyametsotso] ɖo o, ke boŋ nusi nàte ŋu awɔ dzie nètui ɖo la, akpɔ tawò tso nutikɔnamewo me.”

Ẽ, tso nya me le nusi tututu nàkpɔ mɔ be yeate ŋu awɔ la ŋuti. Akpe ɖe ŋuwò ne èbia kpekpeɖeŋu tso xɔ̃wò aɖe si dzi nèka ɖo eye wònya wo ŋutete, wò gbɔdzɔgbɔdzɔwo, kple nɔnɔme si me wò ƒomea le la gbɔ. Àte ŋu axɔ dziwòlawo ɖe wò aƒemea? Nɔƒe li na woa? Woalɔ̃ be yewoaʋu ava? Ne dziwòlawo mele gbɔwò o la, zi nenie nàte ŋu asrã wo kpɔ eye ɣekaɣie? Ne èwɔ wo ŋutete la, mehiã be nàganɔ fɔ bum ɖokuiwò o. Ne ègabua fɔ ɖokuiwò kokoko la, bu seselelãmea be mesɔ o eye mègaɖe mɔ wòakpɔ ŋusẽ ɖe wò nyametsotsowo dzi o.

Mimã Agbanɔamedzia

Biblia ƒe agbalẽ si nye Nyagblɔla gblɔ alesi menyo be ‘woawɔ nu vɔ̃ɖi woagbɔ eme o’ alo ‘woawɔ nu dzɔdzɔe vivivo o’ eye be nu nudzɔdzɔewɔwɔ vivivo ate ŋu ‘ahe tsɔtsrɔ̃ vɛ na wò.’ (Nyagblɔla 7:16-18) Esia ate ŋu adzɔ ne èle agbagba dzem be yeawɔ nu geɖe wu alesi nèdi, nusi nàte ŋu awɔ, kple nusi wòle be nàwɔ kura gɔ̃ hã.

Nenye be wò gbesiagbedɔwɔnawo sɔgbɔ xoxo hafi nèva dze beléle na dziwòlawo gɔme la, ele be nàɖe asi le dɔwɔna bubu aɖewo ŋu alo nàbia kpekpeɖeŋu. Gake ame geɖe siwo hiã na kpekpeɖeŋu la hena ɖe megbe be yewoabia. Woanɔ vɔvɔ̃m alo agblɔ be yewomedi be woakpe ɖe yewo ŋu o. Gake èle nu gblẽm le ɖokuiwò kple amesiame si te ɖe ŋuwò la ŋu nenye be èna agba te ɖe dziwò. Le agbalẽŋlɔla E. Jane Mall ƒe agbalẽ si wòŋlɔ le beléle na dzilawo ŋu me la, woyɔ agba kpekpe dodo na ame ɖokui ma be “xɔsetakukulawo ƒe dɔléle.” Eɖo aɖaŋu be: “Ele be nusiwo le vevie wu ƒe ɖoɖowɔɖi nanɔ asiwò, eye ele be wò nu vevitɔwo dometɔ etɔ̃ nanye vovokpɔkpɔ ɖe [srɔ̃wò] ŋu, ɣeyiɣi kpɔkpɔ ɖe viwò kple xɔ̃wòwo ŋu, kple vovokpɔkpɔ ɖe ɖokuiwò ŋu.”

Vavãe, ahiã be ame bubuwo nado alɔ wo. Eyata afikae nàte ŋu akpɔ kpekpeɖeŋu le? Ƒometɔwo, xɔlɔ̃wo, aƒelikawo, kple amesiwo nya nu le ame tsitsiwo dzi kpɔkpɔ ŋu ate ŋu akpe ɖe ŋuwò. Gake ele be nàbia wo be woakpe ɖe ye ŋu. Eye ele be nàgblɔe tẽ be yehiã kpekpeɖeŋu. Nyamenyawo gbɔgblɔ meɖea vi o. Ne èɖe wò nuhiahiãwo kple nusi tututu dim nèle gblɔ eme kɔ ƒã la, awɔ nuku na wò be àkpɔe be ame geɖe di be yewoakpe ɖe ŋuwò. Le kpɔɖeŋu me, àte ŋu abia be ame aɖe nakpe ɖe ye ŋu adzra aƒea me ɖo na ye. Nenye be esia ana nàka vo vie la, ke menye fifiae nàganɔ tɔ tem ɖe edzi be ye ŋutɔ kokokoe adzra aƒea me ɖo elabena ‘ame aɖeke mate ŋu awɔe nyuie abe ye ŋutɔ ene o’ ta o.

Ne nɔviwò ŋutsuwo kple nyɔnuwo li la, wo dzilawo dzi kpɔkpɔ ƒe agba le woawo hã dzi. Ðewohĩ wòe kpɔ dziwòlawo dzi ʋuu va ɖo fifia hele susum be nɔviwòwo mate ŋu akpɔ mia dzilawo dzi alo womele didim be yewoakpɔ wo dzi o. Gake ègblɔe na wo tẽ be yehiã woƒe kpekpeɖeŋua? Wo dometɔ aɖewo alɔ̃ akpe ɖe ŋuwò—ne ègblɔe na wo eme kɔ ƒã be yehiã woƒe kpekpeɖeŋu.

Ame aɖewo ɖeɖe ɖoa tɔ ɖe wo dzilawo dzi kpɔkpɔ nu ale be dzilawo nakpɔ ŋudzedze ɖe wo ŋu alo be woayi edzi akpɔ ŋudzedze ɖe wo ŋu. Alo ne woabu yewo be vi buamewoe yewonye le alesi woawo ɖeɖe xɔ dzikpɔkpɔdɔwo katã ƒu akɔ ta. Woato nyatoƒoe be womele kpekpem ɖe yewo ŋu le yewo dzilawo dzi kpɔkpɔ me o, gake woaɖee afia to nuƒo kple nuwɔna me be yewodii nenema. Nusia wɔwɔ anye nu dzɔdzɔe wɔwɔ vivivo tɔgbe aɖe. Gake nukatae nàhe fukpekpewo ava ɖokuiwò dzi dzodzro? Nenye be amewo li akpe ɖe ŋuwò la, bia woƒe kpekpeɖeŋu, eye na woakpe ɖe ŋuwò.

Nuxlɔ̃amenya aɖee nye si: Mègakpɔ mɔ be nɔviwòwo amã agbanɔamedzia kple ye sɔsɔe o. Togbɔ be esia wɔwɔ anɔ bɔbɔe na wo ɣeɖewoɣi hã la, zi geɖe la nɔnɔme siwo me woa ŋutɔwo le la wɔnɛ be asesẽ na wo alo manya wɔ na wo o. Nu nyuitɔ wu si ame geɖewo wɔnae nye be ƒomea me tɔ ɖeka koŋ nanɔ dzilawo dzi kpɔm, le esime ƒomea me tɔ susɔeawo, vevietɔ nɔviwòŋutsuwo kple nɔviwònyɔnuwo ana gakpekpeɖeŋu eye woanɔ ka ƒom na wo, anɔ wo srãm kpɔ, alo woakplɔ wo dzilawo yi aƒemee ɣeaɖewoɣi alo woaɖi tsa kpli wo le kwasiɖanuwuwuwo.

Ne Miele Mia Nɔewo Gbɔ

Mia nɔewo gbɔ nɔnɔ le afi ɖeka ate ŋu ahe dzikudodo suesue aɖewo vɛ. Nane si xɔ̃wò aɖe awɔ si nàbu nu tsɛ la azu dzikunya ne ƒometɔ kplikplikplie wɔe.

Gakpe ɖe eŋu la, dziwòla ate ŋu agblɔ nya sia tɔgbe be ‘Màdi be nàtsɔ ɣeyiɣi geɖe wu anɔ gbɔnye, gake menya be vovo mele ŋuwò kura na nusia wɔwɔ o.’ Dzila ƒe nyagbɔgblɔa awɔe be mànya ne nusi wòdi be yeagblɔe nye be, mèléa be na dziwòla wòdea edeƒe ŋutɔŋutɔ o. Nyagbɔgblɔ ma ado dziku na wò. Le esi teƒe be nàdo dziku la, ɖe manyo wu be nàkpɔ nusi tututu ta dziwòla la di be nànɔ yegbɔ ɣeyiɣi geɖe wu la oa? Ne màte ŋu awɔ nusi dim wòle nɛ kura o hã la, numeɖeɖe nɛ dɔmenyotɔe ahe emetsonu nyuiwo vɛ wu gbedada ɖe egbɔ.—Lododowo 12:18.

Agbagbadzedze vevie be nàtu nɔnɔme siwo ƒe dzi wode ƒo na mí le Biblia me ɖo la akpe ɖe ŋuwò be nàkpɔtɔ anye dɔmenyotɔ gake nànɔ te sesie le afisi wòhiã le. Biblia ƒe agbalẽ si nye Kolosetɔwo lɔ̃ ɖe edzi nyateƒetɔe be ‘nya aɖe nɔa mía si ɖe mía nɔewo ŋuti’ ɣeaɖewoɣi. Efia mɔ mí be ‘míahe adodo kple mía nɔewo, eye míatsɔ ke mía nɔewo, ne nya aɖe le ame aɖe si ɖe ame aɖe ŋuti.’ Ede dzi ƒo hã na mí be míado “dɔmetɔtrɔ kple nublanuikpɔkpɔ, dɔmekɔkɔ. ɖokuibɔbɔɖeanyi, dɔmefafa, [kple] dzigbɔgbɔ blewu.” (Kolosetɔwo 3:12-14) Kakaɖedzi li be nɔnɔme siawo akpe ɖe ŋuwò geɖe ŋutɔ be nàɖe dzikudodo si tsoa teƒe ɖeka nɔnɔ kple mia nɔewo gbɔ la dzi akpɔtɔ.

Gake ne egadzɔ kura be nèwɔ vodada, do dziku, hegblɔ nya siwo gbɔgblɔ medzro wò hafi o hã la, “ɣe la nagaɖo to ɖe [wò] dzibibi o.” Ðe kuku enumake eye nàɖe asi le nya la ŋu. Mègana esia hã nava zu nya bubu si nàtsɔ anɔ fɔ bum ɖokuiwò o.—Efesotɔwo 4:26, 27.

Mina Ɣeyiɣi Siwo me Miaɖe Aga Mia Ðokui la Nanɔ Anyi

Ne aƒe ɖeka mee mia kple dziwòlawo miele la, agaɖeɖe ɖokuiwò asesẽ. Evɔ la mia kple dziwòlawo siaa miehiã nɛ va ɖo afia ɖe. Àte ŋu adzro kuxi sia me kple wo eme nakɔ na wo be ɣeyiɣi kple teƒe aɖewo koŋ nye wò alo viwòwo kple srɔ̃wò tɔ. Le kpɔɖeŋu me, togbɔ be manya wɔ le ƒome ɖesiaɖe me o hã la, le ƒome aɖewo me ya la, ƒomea me tɔ ɖesiaɖe ase egɔme be ne wodo ʋɔtru hetsɔ nuŋɔŋlɔ si nye megaɖe tolim o de enu la, afia be ame aɖe le xɔa me alo amesi le xɔa me la ƒe ɣeyiɣie nye ma.

Ne ʋɔtru mele xɔa nu o la, woate ŋu azã nuxenu alo xɔmetsovɔ nyui aɖe le susu ma ke ta. Nenye be wogblẽ ɣeyiɣi aɖe si me nèɖe aga ɖokuiwò vie me na wò la, anyo be nàtsɔ ŋuɖɔɖo aɖo ŋku edzi na wo. Nya lae nye be, ƒomea me tɔ ɖesiaɖe nede bubu alesi ehavi ƒe agaɖeɖe eɖokui hiãe la ŋuti.

Mɔnukpɔkpɔe

Ðo ŋku edzi be togbɔ be dziwòlawo ƒe lãme si agblẽ ɖe dzi ana nàse veve hã la, mía Wɔla Yehowa di be míakpɔ dzidzɔ va ɖo afi aɖe nenye be míele tetekpɔwo me tom gɔ̃ hã. Dɔ sia wɔwɔ hã akpe ɖe ŋuwò nàte ɖe Yehowa ŋu kplikplikpli ne èɖoa ŋu ɖe eŋu le gbedodoɖa me. Dziladzikpɔla aɖe gblɔ be: “Metena ɖe Yehowa ŋu kplikplikpli ɣesiaɣi, gake dzinyelawo dzi kpɔkpɔ va fiam alesi mada ɖokuinye ɖe Yehowa dzi bliboe. Ðeko wòle abe vovototo si le kaƒoƒo na ame le didiƒe kple alesi nànɔ amea gbɔ ŋutɔŋutɔ ene. Yehowa nɔ gbɔnye le afima tututu.”

Dzilawo dzi kpɔkpɔ nye mɔnukpɔkpɔ kple dɔdasi. Ƒo nu kple dziwòlawo be nànya woƒe hiahiãwo. Na woƒe nuhiahiã nasu wo si, eye dzi nedzɔ wò ɖaa le esia wɔwɔ me.—Filipitɔwo 4:4-7; Petro I, 5:7.

[Aɖaka si le axa 19]

Alesi Nàwɔ Dzilawo Dzi Kpɔkpɔ Navivi Nuwò

1. Zi geɖe la, nusi dim dzilawo le tso wo vi tsitsiwo gbɔe nye kadodo kplikplikpli kple wo. Efia be nàte ɖe dziwòlawo ŋu eye nàɖe wò nɔnɔme veviwo afia wo. Esia wɔwɔ ate ŋu asesẽ le dzilawo kple wo vi tsitsiwo dome ƒomedodo me. Fɔbubu ame nɔewo ƒe nuwɔna ɖesiaɖe si atso akpa ɖesiaɖe gbɔ la anye mɔxenu. Ehiã be miaɖe asi le nɔnɔme siawo ŋu be mialɔ̃ mia nɔewo.

2. Ne dziwòlawo dometɔ ɖeka le kuxi alo nane si le fu ɖem nɛ gblɔm na wò la, ɖo to veveseɖeamenutɔe. Nya siwo nàgblɔ si ana woƒe seselelãme nadze nu tsɛ, abe: ‘Oo, wò nɔnɔmea megblẽ nenema gbegbe o ɖe’ alo, ‘Menya, nusia ke wɔ nye hã’ ate ŋu adzi woƒe vevesese ɖe edzi wu. Aɖe vi wu ne èdze agbagba nya nusita dziwòla sena le eɖokui me nenema, ekema lɔ̃ ɖe nya siawo dzi eye nàse veve kplii (‘Ewɔ abe nuwo le sesẽm na wò fifia ene, gake màkpe asi ɖe ŋuwò míakpɔ egbɔ’).—Lododowo 20:5.

3. Ne srɔ̃woe le edzilawo dzi kpɔm la, do alɔe le ŋutilã kple seselelãme gome. Ðo dze kple srɔ̃woa; ne menye nenema o la ame nɔewo gɔmemasemase ado mo ɖa. Kpekpeɖeŋu si ame ƒe kpeɖeŋutɔ anae la ana nuwo natrɔ kura. Nyɔnu aɖe gblɔ be kpekpeɖeŋu si nam yeƒe ƒomea mele o la “le sesẽm na ye wu dadaa dzi kpɔkpɔ ŋutɔŋutɔ.” Gake ekpɔ ŋudzedze ɖe exɔlɔ̃ aɖe si va kpena ɖe eŋu ɣeaɖewoɣi la ŋu. Egblɔ be: “Ewɔa dɔ ɖe dzinye ne egblɔ be yeakpe ɖe ŋunye. Esia xɔ asi nam ale gbegbe, eye wòtem ɖe eŋu kplikplikpli wu.”

[Aɖaka si le axa 22]

Ne Wole Dziwò Kpɔm

Anye be viwòwo le dziwò kpɔm. Nukae nàte ŋu awɔ atsɔ kpe ɖe wo ŋui be ƒomedodo nyui si me tomefafa le, si le mia kple viwòwo dome la nakpɔtɔ anɔ anyi?

Dzila aɖewo wɔa vodada hedina be woakpɔ ŋusẽ ɖe wo viwo dzi to nyatoƒoetoto, nuhaha, alo fɔbubu wo viwo me. Ànya kokoko be ŋusẽ si màgate ŋu akpɔ ɖe viwòwo dzi o, kple kuxi geɖe wu koe nusia hena vɛ. Ne èɖee fia viwò siwo tsi la be yedea bubu woa ŋutɔwo, woƒe vovovoɣiwo kple woƒe susuwo ŋu ne mèda asi ɖe wo dzi gɔ̃ hã o la, emetsonuawo nyona wu. Eɖea vi ne èkafua viwòwo gbesiagbe. Vi tsitsi aɖe gblɔ be: “Ne ɖeviwo tsi aleke ke hã la, wodina be yewo dzilawo nakpɔ ŋudzedze ɖe yewo ŋu.”

Le lɔlɔ̃ kple bubu ƒe nɔnɔme sia me la, gblɔ wò hiahiãwo na viwòwo. Ahamasisi kple nyamenyawo gbɔgblɔ meɖea vi aɖeke o, eyata gblɔ wò nyawo tẽ, gake gblɔe le dɔmenyo me. Ne nya ɖe do ʋiʋli na mia kple viwòwo hã la, wò ayedzedze awɔe be ƒomedodo kplikplikpli si me anukwareɖiɖi le si me nugɔmemasemase mele o la nanɔ anyi.

[Nɔnɔmetata siwo le axa 20, 21]

Ne èle dziwòlawo dzi kpɔm la, kpɔ vovo ɖe srɔ̃wo, viwòwo, kple ɖokuiwò hã ŋu.