Κοινοτική Ζωή Μεταξύ Φυτών
ΑΝ ΕΠΙΣΚΕΦΘΗΚΑΤΕ ποτέ τη Γερμανία, μπορεί να παρατηρήσατε στα προάστεια των πόλεων μεγάλες εκτάσεις γης χωρισμένες σε πολλούς μικρούς κήπους. Ολόκληρη η έκτασις μπορεί να περιλαμβάνη από πενήντα ως διακόσιους κήπους. Ένα μεγάλο μέρος αυτής της γης ανήκει σε σωματεία και μόνο αυτοί που ανήκουν σε ένα σωματείο μπορούν να νοικιάσουν έναν κήπο. Άλλοι κήποι ανήκουν σε ιδιώτες. Εδώ μπορεί κανείς να μάθη πολλά για την κηπουρική, γι’ αυτό θέλομε να σας πάρωμε μαζί μας σε μια επίσκεψη στον Χανς. Είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου του τοπικού σωματείου «Kleingarten» (μικρών κήπων) και εκτελεί χρέη συμβούλου για τον κάθε κηπουρό.
Τελευταίως οι κηπουροί αντιμετώπισαν μερικές δυσκολίες. Φαίνεται ότι είχαν ακούσει μια ομιλία περί «μικτής, καλλιέργειας.» Γεμάτοι ενθουσιασμό, πήγαν στον κήπο να δοκιμάσουν τις υποδείξεις. Και το αποτέλεσμα; Ήταν λίγο απογοητευτικό, για να πούμε το λιγώτερο.
«Γεια σου, Χανς!» Ξαφνικά κάποιος διέκοψε τις σκέψεις του. «Καλημέρα, Βέρνερ!» Απάντησε. «Πώς και είσαι έξω τόσο νωρίς σήμερα;»
«Α, ξέρεις πόσο μ’ αρέσει να εργάζωμαι στον κήπο. Αλλά δεν θα μου ξεφύγης σήμερα. Έχω μερικές ερωτήσεις να σου κάνω και θέλω να μου απαντήσης. Ξέρεις για την αποτυχία μου μ’ αυτή τη «μικτή καλλιέργεια.» Αυτό που θέλω να μάθω είναι τι δεν πήγε καλά και τι παρέλειψα να λάβω υπ’ όψιν.»
«Ναι, Βέρνερ, αυτό δεν είναι τόσο εύκολο να εξηγηθή. Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχουν πολλά πράγματα που πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν. Ας αρχίσωμε με τη φύσι του εδάφους και την επιρροή που έχει το ένα φυτό επάνω στο άλλο.
Τι Ρόλο Παίζει η Ποιότης του Χώματος;
»Ήξερες ότι δεν είσαι ο μόνος που εργάζεται στον κήπο σου; Οι κάμπιες, τα σκουλήκια της γης, ναι, και ένας στρατός μικροοργανισμών υπό την μορφή φυκιών, βακτηριδίων και μυκήτων είναι πολύ χρήσιμα για σένα. Όλες οι προσπάθειές σου συχνά θα ήσαν ανώφελες, αν αυτοί οι μικροοργανισμοί δεν ήσαν δραστήριοι. Τι θα ωφελούσε αν εσύ κοπίαζες προσπαθώντας να διατηρήσης το χώμα αφράτο και αμέσως κατόπιν ερχόταν η επομένη μπόρα βροχής και οι μικροσκοπικοί κόκκοι κατακάθιζαν και πάλι ώστε το χώμα να ξαναγίνη σκληρό και αδιαπέραστο;»
«Τι ρόλο όμως παίζουν αυτοί οι οργανισμοί στο να διατηρηθή το χώμα αφράτο, και κατ’ αρχήν πώς βρέθηκαν εκεί πέρα;»
«Δεν προσπαθείς πάντοτε να εμπλουτίζης το χώμα αναμιγνύοντας το με χωνεμένη κοπριά; Ως αποτέλεσμα δημιουργείται μια πλούσια ανάπτυξις μυκήτων, η οποία αποτελείται από ένα εκτεταμένο δίκτυο νηματιδίων μυκήτων. Αυτά τα μικρά νήματα με το βραχύ μήκος ζωής συγκρατούν τα μικροσκοπικά σωματίδια του χώματος ώστε να μην κατακαθίσουν. Αργότερα τα βακτηρίδια αναλαμβάνουν το έργο, αλλά δεν είναι τα τελευταία από το είδος των που εργάζονται στο χώμα.
»Υπάρχει μια συνεχής αλυσίδα ζωής σε διάφορες μορφές που επικρατούν στο έδαφος. Αυτά φροντίζουν ώστε το χώμα να διατηρήται καλά οργωμένο, πράγμα που σημαίνει ότι οι κόκκοι του χώματος διατηρούνται έτσι ώστε η θερμότης και το νερό να μπορούν να εισδύσουν στο έδαφος. Συγχρόνως αυτοί οι μικροοργανισμοί αποσυνθέτουν τα υλικά στο έδαφος ώστε η θρεπτική αξία που βρίσκεται στο χώμα να αποδεσμευθή και να μπορέση να χρησιμοποιηθή από τα φυτά.»
«Τι σχέσι έχουν, όμως, όλα αυτά με τη ‘μικτή καλλιέργεια’;»
«Η ερώτησίς σου είναι καλή και ελπίζω να μπορώ να σου δώσω μια ικανοποιητική απάντησι. Πιθανόν να θυμάσαι ότι στη διάρκεια της ομιλίας ελέχθη ότι διεξήχθη πολλή έρευνα. Επανειλημμένως έγινε σύγκρισις μεταξύ της φυσικής κοινοτικής ζωής των φυτών και της καλλιέργειας ενός μόνον είδους φυτών. Ο καθηγητής Σεκέρα έκαμε μια ενδιαφέρουσα ανακάλυψι. Βρήκε ότι υπάρχει ένας πολύ μικρότερος πληθυσμός διαφόρων μικροοργανισμών στο καλλιεργημένο χωράφι. Εξ άλλου μια κοινότης ανάμικτων φυτών ζη με ένα πολύ μεγάλο πλήθος μικροοργανισμών στο έδαφος.
»Ρίξε μια ματιά στα φυσικά δάση όπου φύονται δρυς, οξυές, θάμνοι και εκείνη η αναρριχώμενη μυρτιά που φύεται ακόμη και πάνω στο πλούσιο χαλί από βρύα. Κάθε γωνιά και κάθε ρωγμή χρησιμοποιείται, και εν τούτοις κανένα δεν εμποδίζει το άλλο. Αντιθέτως! Το ένα βοηθεί το άλλο. Και σκέψου ότι κάθε δένδρο, ναι, κάθε φυτό έχει τη δική του συνοδεία από μικροοργανισμούς. Αποτέλεσμα αυτού είναι το έδαφος να μη φθάνει ποτέ στο σημείο να είναι «κουρασμένο» ή άγονο. Διατηρείται καλά οργωμένο και υγιές.
»Η ‘σκεπή’ από φύλλα και τα πεσμένα φύλλα εξυπηρετούν ως βοηθοί το έδαφος. Το προστατεύουν από τις κοφτερές ακτίνες του ηλίου. Το εμποδίζουν να ξεραθή από τον αέρα και να γίνη λασπώδες από τις βροχές. Και αυτό επίσης είναι μια προμήθεια του δάσους για να διατηρήση το έδαφος σε καλή κατάστασι.
»Τώρα, μπορείς να μεταφέρης μια τέτοια κατάστασι σε μικρογραφία στον κήπο σου. Για παράδειγμα, ας πούμε ότι εφύτευσες ένα παρτέρι με Ευρωπαϊκά κουκιά. Σύντομα θα δης το κάθε φυτό να στέκη απομονωμένο πλάι στα άλλα. Η αιτία είναι ότι δεν αντέχουν στην ζέστη και ότι έχουν πολύ λίγα κλαδιά. Δεν θα υπήρχε αρκετό φύλλωμα για να εμποδίση τον καφτερό ήλιο να ξηράνη το έδαφος. Βαθμηδόν το έδαφος θα σχημάτιζε μια σκληρή κρούστα. Οι τελευταίες σταγόνες υγρασίας θα ξέφευγαν από το έδαφος μέσω των ρωγμών. Το ανθρακικόν οξύ, που το έδαφος πρέπει να ελευθερώση για τα φύλλα, θα συνεσωρεύετο στο χώμα λόγω της σκληρής κρούστας. Και σύντομα οι εναπομένοντες μικροοργανισμοί, που δεν είχαν ζητήσει καταφύγιο σε βαθύτερα στρώματα του εδάφους λόγω της ελλείψεως υγρασίας, θα εδηλητηριάζοντο από το ανθρακικόν οξύ. Ναι, ακόμη και οι ρίζες θα ήσαν καταδικασμένες σε ασφυξία.
»Εν τούτοις, αν φυτέψης σπανάκι ανάμεσα στις βραγιές θα έχης τελείως διαφορετικά αποτελέσματα. Το σπανάκι μεγαλώνει γρήγορα και προστατεύει το έδαφος με τα πλατιά φύλλα του. Κάτω από αυτήν την προστατευτική σκεπή το έδαφος παραμένει υγρό. Το αποτέλεσμα θα είναι ακριβώς το αντίθετο από το προηγούμενο παράδειγμα. Και γιατί; Εξ αιτίας της μικτής καλλιέργειας.»
«Τώρα καταλαβαίνω. Αλλά βλέπεις πόσα λίγα επέτυχα με την μικτή καλλιέργεια μου.»
Η Επίδρασις του Ενός Φυτού Επάνω στο Άλλο
«Ναι, Βέρνερ, ξέχασες ότι και τα φυτά είναι επίσης ζωντανά πράγματα. Τα φυτά, όπως οι άνθρωποι και τα ζώα, παράγουν εκκρίσεις κατά την λειτουργία του μεταβολισμού, και αυτές μπορούν να επηρεάσουν άλλα φυτά προς όφελος ή προς βλάβην.
»Σχετικά μ’ αυτό το θέμα ο Δόκτωρ Μαντάους-Ντρέξεν ομιλεί για τρία διαφορετικά είδη εκκρίσεων: οσμής, ριζών και φύλλων. Οι εκκρίσεις οσμής και ριζών είναι υπό την μορφήν αερίων. Οι εκκρίσεις των φύλλων αποτελούνται από οργανικές και ανόργανες ουσίες και βρίσκονται κυρίως πάνω στα βρεγμένα φύλλα μετά από τη δροσιά, τη βροχή ή την ομίχλη. Αυτές οι ουσίες επιστρέφουν στο έδαφος για να εκπληρώσουν τον σκοπό τους ακόμη μια φορά.
«Έχεις ποτέ μυρίσει ένα λάχανο σκάνη; Μερικά φυτά δεν μπορούν ν’ ανεχθούν άλλα λόγω της οσμής που εξαπολύουν. Κανένας δεν μπορεί να κατηγορήση το μάραθο γιατί δεν θέλει την αψιθιά για γείτονα. Αυτό μπορούμε εύκολα να το καταλάβωμε αν εξετάσωμε τα αποτελέσματα των πειραμάτων που έκαμε ο καθηγητής Ντ. Κέγκελ. Ανεκάλυψε ότι η έκκρισις οσμής της αψιθιάς ήταν τόσο δυνατή, ώστε το μάραθο σε απόστασι 70 εκ. μεγάλωσε μόνο σε ύψος 5,7 εκατοστών. Ενώ σε απόστασι 1,30 το μάραθο έφθανε το σύνηθες ύψος του των 39 εκατοστών. Εδώ η έκκρισις οσμής είχε μια επιβραδυντική επίδρασι στην ανάπτυξι του γειτονικού φυτού, θα ήταν συνετό να λάβης αυτό υπ’ όψιν σου όταν φυτεύης στον κήπο σου.
«Σχετικά με τις εκκρίσεις των ριζών ανεκαλύφθησαν και άλλα ενδιαφέροντα πράγματα. Παρετηρήθη ότι η έκκρισις των ριζών ενός φυτού είχε κακά αποτελέσματα πάνω σε φυτά του ίδιου είδους τα οποία ήσαν κοντά σ’ αυτό. Φαίνεται ότι οι εκκρίσεις φυτών του ίδιου είδους δεν συμβιβάζονται με το γειτονικό φυτό. Στη μικτή καλλιέργεια, όμως, αληθεύει ακριβώς το αντίθετο.»
«Αλήθεια, Χανς, αυτό μού θυμίζει ένα παράδειγμα του ζωικού βασιλείου. Ένας αγρότης πήγαινε τις αγελάδες του στο ίδιο λιβάδι επί πολλά χρόνια. Με τον καιρό, εξ αιτίας της κοπριάς των αγελάδων, δημιουργήθηκαν μερικά εξαιρετικά εύφορα σημεία. Τα ζώα αρνήθηκαν να φάγουν αυτό το χόρτο. Μια μέρα του ήρθε η ιδέα να βοσκήση το άλογό του και τα πρόβατά του σ’ αυτό το λιβάδι, και, ω, του θαύματος, έφαγαν με απόλαυσι το χορτάρι που οι αγελάδες αρνήθηκαν να φάγουν.»
«Όταν κοιτάζω τα άσπρα φασόλια σου, έχω την εντύπωσι ότι είναι τόσο δυστυχισμένα όσο οι αγελάδες που έβοσκαν πάντα στο ίδιο λιβάδι.»
«Δοκίμασε το ίδιο που έκαμε ο αγρότης. Δώσε στα άσπρα φασόλια σου ένα σύντροφο που θα καταναλώνη τις εκκρίσεις του μεταβολισμού των ώστε ν’ αναπτύσσονται ειρηνικά. Γι’ αυτά το καλύτερο ταίρι είναι το κατσαρό λάχανο. Προσλαμβάνει τις εκκρίσεις των και τα κάνει αβλαβή, ενώ οι εκκρίσεις από το λάχανο είναι θρεπτικές για το φασόλια. Επίσης το ένα συμπληρώνει ωραία το άλλο στην λήψι θρεπτικών ουσιών από το έδαφος.»
«Θυμάσαι τη νεαρή μηλιά που ξεράθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα αφού την εφύτευσες;»
«Ναι, ακριβώς. Αλλά δεν μπορώ να καταλάβω πώς αυτό ήταν δυνατόν. Ρίξε μια ματιά σ’ αυτήν τη νεαρή κερασιά· στέκει ακριβώς στο ίδιο σημείο και αναπτύσσεται σαν αγριόχορτο!»
«Σκέψου το λιγάκι, Βέρνερ. Φύτεψες αυτή την νεαρή μηλιά ακριβώς στο ίδιο μέρος όπου έστεκε η γέρικη μηλιά που έπεσε με την καταιγίδα. Σ’ αυτήν την περίπτωση δεν ήταν μόνο η έκκρισις από τις ρίζες αλλά και τα υπόλοιπα των εκκρίσεων των φύλλων που δηλητηρίασαν το νέο δένδρο. Για τη νεαρή κερασιά, όμως, αυτό είναι ευπρόσδεκτο θρεπτικό στοιχείο.»
«Τότε πώς ήταν δυνατόν η παληά μηλιά να αναπτύσσεται τόσο καλά;»
«Αυτό που το νέο δέντρο δεν ήταν ικανό να κάμη, το είχε επιτύχει το παληό. Το παληό έστελνε τις λεπτές τριχοειδείς ρίζες του αρκετά μακρυά ώστε να είναι έξω από την επιρροή των ιδικών του εκκρίσεων. Έπαιρνε τροφή κοντά σε είδη φυτών με τα οποία ταίριαζε και έτσι οικοδόμησε μια ισόβιο συντροφική σχέσι που το διατηρούσε υγιές. Φυσικά εσύ δεν μπορούσες να το δης αυτό.»
«Πώς είναι δυνατόν αυτό;»
«Στην πραγματικότητα γνωρίζομε πολύ λίγα για όλα αυτά. Ταπεινοί επιστήμονες παραδέχονται ότι ο άνθρωπος έχει πολύ δρόμο ακόμη να διανύση προτού ανακαλύψη όλες τις σχέσεις στην κοινοτική ζωή των φυτών. Τα πράγματα όμως που ήδη έχομε μάθει είναι τόσο διαφωτιστικά και χρήσιμα, ώστε αξίζει τον κόπο να τα συζητούμε και να τα εφαρμόζωμε.
Πώς η Κοινοτική Ζωή Επηρεάζει τα Έντομα;
«Τώρα μόλις σκεπτόμουν ειδικά οφέλη που μπορεί κανείς ν’ αποκομίση από τη μικτή καλλιέργεια. Πώς εξηγείς την πρόσφατη ανακάλυψι ότι τα παράσιτα δεν εξαπλώνονται με την ίδια ευκολία στη μικτή βλάστησι δασών;»
«Έχει καμμιά σχέσι αυτό με τη μικτή καλλιέργεια;»
«Βεβαίως! Έχει ανακαλυφθή ότι οι εκκρίσεις οσμής του ενός φυτού είναι καλή άμυνα εναντίον των εντόμων του γειτονικού φυτού. Ένα πολύ καλό παράδειγμα—επιβεβαιωμένο από πολλούς βιολόγους και φυτοκόμους—είναι η συντροφική σχέσις μεταξύ του βραχύφυλλου πρώιμου καρότου και των πράσων.
«Ο εχθρός του καρότου είναι η μύγα του καρότου, ενώ το πράσο υποφέρει από τη μύγα του κρεμμυδιού και τον σκώρο του πράσου. Όταν ζουν μαζί σε συντροφιά, τότε η δυνατή και ασυνήθιστα διαφορετική μυρωδιά του συντροφικού φυτού απωθεί τα έντομα τόσο πολύ ώστε δεν τολμούν ούτε τα αυγά τους να εναποθέσουν στο γειτονικό φυτό. Πετούν μακρυά όσο πιο γρήγορα μπορούν για ν’ αποφύγουν τη μυρωδιά.
«Είναι το ίδιο με το λαχανοράπανο και το ρεπάνι στην κοινοτική ζωή τους με το μαρούλι. Το λαχανοράπανο και τα ρεπάνια ενοχλούνται πολύ από την μύγα της γης, άλλα όταν οι μύγες μυρίσουν το μαρούλι εξαφανίζονται. Όταν τα φυτά προσβληθούν από αρρώστιες, μπορεί κανείς ν’ ανακουφίση την κατάστασι με μικτή καλλιέργεια.
Κοινοτική Ζωή σε Φυτείες Οπωροφόρων
«Τώρα που σου έδωσα μερικές ιδέες για τον λαχανόκηπό σου, θα ήθελα να σου πω λίγα για ένα τελείως διαφορετικό τύπο κοινοτικού βίου. Ξέρεις πόση χαρά δοκιμάζω με τα οπωροφόρα δέντρα μου. Μερικές αχλαδιές «Γουίλλιαμς Κριστ» (Μπάρτλετ) ήταν το καμάρι μου και η χαρά μου. Αλλά παρά το γεγονός ότι άνθιζαν κάθε χρόνο, δεν παρήγαν καρπό. Δεν ωφείλετο σε έλλειψι μελισσών. Ένας γείτονάς μου που είχε φυτέψει την ίδια ποικιλία άρχισε να τις ξερριζώνη όλες. Εγώ περίμενα λίγο ακόμη και προσπαθούσα να βρω την αιτία.
«Τελείως τυχαία συνέβη να πέση στα χέρια μου ένας πίναξ επικονιάσεως. Η γύρις, όπως ξέρεις, είναι η σκόνη από τα άνθη που χρειάζεται για να γίνη το φυτό καρποφόρο. Έκανα μια ενδιαφέρουσα ανακάλυψι. Τα αχλάδια είναι γνωστά για αυτοστειρότητα· δηλαδή, η γύρις ωρισμένων ποικιλιών δεν μπορεί να γονιμοποιήση την ίδια ποικιλία και έτσι εξαρτάται από την γύρι μιας διαφορετικής ποικιλίας του ιδίου είδους. Τα «Γουίλλιαμς Κριστ» (Μπάρτλετ) μου εχρειάζοντο γύρι από τα βουτυράτα αχλάδια «Γκέλλερτς.» Εφ’ όσον ούτε εγώ ούτε ο γείτονάς μου δεν είχαμε κάποιο από αυτά τα δέντρα στον κήπο μας, τα «Γουίλλιαμς Κριστ» δεν μπορούσαν να γονιμοποιηθούν.
»Γι’ αυτό τον λόγο πήρα ένα βλαστάρι από τα βουτυράτα αχλάδια «Γκέλλερτς» και το μπόλιασα στην κορυφή του «Γουίλλιαμς Κριστ.» Το επόμενον έτος αυτό το βλαστάρι άνθισε μαζί με τα άλλα. Οι μέλισσες ανέλαβαν να κάνουν το μέρος τους· τα αχλάδια είναι ένα είδος καρπού που μπορεί να γονιμοποιηθή μόνον από έντομα. Και τι έκπληξις! Λίγο αργότερα τα δένδρα ήσαν φορτωμένα με αχλάδια. Είχα γίνει λίγο σοφώτερος.»
«Ανακαλύπτω πότε πότε ότι υπάρχουν πολλά για να μάθωμε!»
«Ναι, Βέρνερ, είναι ακριβώς το ίδιο όπως με το σύμπαν. Όσο βαθύτερα εισδύομε, τόσο μεγαλύτερο και πιο ανεξερεύνητο γίνεται. Το κάθε τι μαρτυρεί την αναλλοίωτη δύναμι του μεγάλου, πανσόφου Δημιουργού, στους νόμους του οποίου πρέπει να υποταχθούμε, διότι βρίσκονται παντού, ακόμη και στην κοινοτική ζωή των φυτών.»