Σκάκι—Τι Είδους Παιχνίδι Είναι;

ΟΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΙ αγώνες πρωταθλήματος σκακιού στην Ισλανδία το περασμένο καλοκαίρι ξαφνικά προεκάλεσαν ευρύ ενδιαφέρον για το σκάκι. Εκατομμύρια άρχισαν είτε να μιλούν γι’ αυτό είτε να παίζουν.

«Οι πωλήσεις είναι αφάνταστες,» ανέφερε ένας Αμερικανός κατασκευαστής σκακιών. Ένας πωλητής σε ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο της πόλεως της Νέας Υόρκης είπε: «Τα βιβλία μας σχετικά με το σκάκι απλώς κάθονταν στα ράφια πριν από τον αγώνα Φίσσερ—Σπάσκυ. Μετά όλα μπήκαν σε κίνησι. Πήγαν από τα πιο βραδυκίνητα στα πιο ταχυκίνητα είδη του καταστήματος.»

Σε μερικές χώρες ήδη υπήρχε ζωηρό ενδιαφέρον για το σκάκι. Η δημοτικότης του στη Ρωσία, επί παραδείγματι, μπορεί να συγκριθή με του ποδοσφαίρου ή του μπάσκετμπωλ στις Ηνωμένες πολιτείες. Επίσης στην Κίνα, το χσιάνγκ τσι, η Κινεζική μετάφρασις του σκακιού, είναι ένα από τα πιο αγαπημένα παιχνίδια της χώρας. Αναφέρεται ότι περισσότερα βιβλία έχουν γραφή για το σκάκι—σχεδόν 20.000—παρά για όλα τα άλλα παιχνίδια μαζί!

Γιατί υπάρχει τόσο ενδιαφέρον για το σκάκι; Τι κάνει το παιχνίδι τόσο θελκτικό σε τόσο πολλά άτομα;

Ένα Περίπλοκο Παιχνίδι Ικανότητος

Ένας κύριος λόγος που κάνει το σκάκι ελκυστικό είναι το περίπλοκό του, που σε συναρπάζει. Το σκάκι και η ντάμα παίζονται στην ίδια σκακιέρα—χωρισμένη σε εξήντα τέσσαρα τετράγωνα, με οκτώ σειρές από οκτώ τετράγωνα. Αλλά στο σκάκι υπάρχουν πάρα πολύ περισσότερες δυνατές κινήσεις. Επί παραδείγματι, αναφέρεται ότι υπάρχουν 169,518,829, 100,544,000,000,000,000,000,000 τρόποι για να γίνουν οι πρώτες δέκα κινήσεις! ‘Αλλά πώς είναι δυνατές τόσο πολλές διαφορετικές κινήσεις σε μια σκακιέρα εξήντα τεσσάρων μόνον τετραγώνων;’ Θα μπορούσε κάποιος να ρωτήση. Αυτό οφείλεται στα διάφορα είδη πιονιών που χρησιμοποιούνται στο σκάκι και την ποικιλία κινήσεων που μπορεί να κάμη το καθένα.

Στο σκάκι υπάρχουν δυο αντίπαλοι παίκται, και ο καθένας έχει μια ομάδα από δέκα έξη πιόνια. Αυτά περιλαμβάνουν οκτώ στρατιώτες, δυο ιππείς, δυο τρελλούς, δυο πύργους και ένα βασιλιά και μια βασίλισσα. Από αυτά τα έξη διαφορετικά είδη πιονιών το καθένα έχει διαφορετική αξία ή δύναμι, όπως φαίνεται από τις διάφορες κινήσεις που μπορεί να κάμη το καθένα.

Οι στρατιώτες, επί παραδείγματι, μπορούν κανονικά να κινηθούν μόνο προς τα εμπρός, ένα βήμα ή τετράγωνο κάθε φορά. Οι πύργοι μπορούν να κινηθούν σε οποιαδήποτε απόστασι μπροστά, πίσω ή στα πλάγια σε ευθεία γραμμή, εφ’ όσον ο δρόμος είναι ανοιχτός. Οι τρελλοί, ομοίως, μπορούν να κινηθούν σε οποιαδήποτε απόστασι σε ευθεία γραμμή αλλά μόνον διαγωνίως. Οι ιππείς, ανόμοια με τα άλλα πιόνια, μπορούν να κάμουν μόνο μια κίνησι σχήματος L. Η βασίλισσα, το πιο δυνατό πιόνι στη σκακιέρα, μπορεί να κινηθή σε οποιαδήποτε απόστασι μπροστά, πίσω, στα πλάγια ή διαγωνίως εφ’ όσον ο δρόμος είναι ανοιχτός.

Ο σκοπός αυτής της παρατάξεως των πιονιών είναι να υπερασπίσουν τον βασιλιά τους και να επιτεθούν στον αντίπαλο βασιλιά. Το παιχνίδι έχει κερδηθή όταν ένας από τους βασιλιάδες έχει νικηθή (ματ) και δεν μπορεί πλέον να έχη επιτυχή υπεράσπισι. Ο παίκτης με τον νικημένο βασιλιά αναγκάζεται έτσι να παραδοθή, τελειώνοντας το παιχνίδι.

Έτσι, λοιπόν, η διαφορά στις κινήσεις των διαφόρων πιονιών είναι που κάνει δυνατή μια τόσο τεράστια ποικιλία στις κινήσεις. Μερικοί λέγουν ότι το περίπλοκο του παιχνιδιού και η εξάρτησις από την ικανότητα του παίκτου κάνει το σκάκι ελκυστικό σ’ αυτούς που η κοσμική τους εργασία δεν τους παρέχει την ευκαιρία να χρησιμοποιούν αρκετά τις διανοητικές των ικανότητες. «Στο σκάκι δεν υπάρχει το στοιχείο της τύχης,» εξηγεί ο Μπαρτ Χόχενμπεργκ, εκδότης του βιβλίου «Ζωή και Ανασκόπησις του Σκακιού.» «Δεν μπορείς να πης ότι η μπάλα πήδηξε στραβά.»

Εξαιρετικά Ανταγωνιστικό Παιχνίδι

Εν τούτοις, η τοποθέτησις μιας διανοίας σε θέσι αντίπαλο μιας άλλης, με πλήρη έλλειψι του στοιχείου της τύχης, τείνει να διεγείρη ένα ανταγωνιστικό πνεύμα στους παίκτας του σκακιού. Στην πραγματικότητα, το σκάκι συχνά χαρακτηρίζεται σαν ένας ‘διανοητικός αγών’. Για παράδειγμα, ο εκθρονισθείς παγκόσμιος πρωταθλητής σκακιού Μπόρις Σπάσκυ παρετήρησε: «Εκ φύσεως δεν έχω αγωνιστική διάθεσι. . . Αλλά στο σκάκι πρέπει να είσαι αγωνιστής, και από ανάγκη έγινα τέτοιος.»

Αυτό βοηθεί να εξηγηθή γιατί δεν υπάρχουν κορυφαίες γυναίκες παίκτριες σκακιού—οι άνω των ογδόντα μεγάλοι δεξιοτέχνες του σκακιού στον κόσμο είναι όλοι άνδρες. Η ηθοποιός Σύλβια Μάιλς παρετήρησε σχετικά μ’ αυτό: «Για να γίνης ένας επαγγελματίας παίκτης σκακιού, πρέπει να είσαι φονιάς. Αν το ανταγωνιστικό πνεύμα στις Αμερικανίδες γυναίκες γίνη ποτέ τόσο ισχυρό, τότε νομίζω ότι θ’ αποκτήσωμε μερικές μεγάλες παίκτριες.»

Το πνεύμα του ανταγωνισμού στο σκάκι μπορεί να διεγερθή σε ύψη πυρετού, πράγμα που φαίνεται από τη στάσι και το λεξιλόγιο των παικτών του σκακιού. «Δεν υπάρχει σύγκρισις με οποιοδήποτε άλλο σπορ στην προσπάθεια να καταστρέψης την ψυχή του αντιπάλου σου,» εξηγεί ο παίκτης σκακιού Στιούαρτ Μαργκίλες, «Ποτέ δεν άκουσα κάποιον να λέη ότι νίκησε τον αντίπαλό του. Πάντοτε τον συνέτριψε, τον έλυωσε, τον δολοφόνησε ή τον σκότωσε.»

Είναι αλήθεια ότι οι παίκτες που μπορεί να γνωρίζη κανείς, ίσως να μη χρησιμοποιούν τέτοια γλώσσα. Εν τούτοις, το πνεύμα του ανταγωνισμού μεταξύ των παικτών μπορεί να οδηγήση σε δυσάρεστες καταστάσεις, όπως ανάφεραν το περασμένο καλοκαίρι οι Τάιμς της Νέας Υόρκης: «Πολλές οικογένειες καταφέρνουν να συγκρατούν τις αναπόφευκτες αντιθέσεις που εγείρονται στα παιχνίδια της σκακιέρας. Αλλά σε μερικά σπίτια, η έντασις παραμένει και μετά το ματ.»

Βεβαίως, το σκάκι δεν είναι από αυτή την άποψι πολύ διαφορετικό από άλλα ανταγωνιστικά παιχνίδια. Οι συμμετέχοντες που επιθυμούν να ευαρεστούν τον Θεό, άσχετα με το παιχνίδι που παίζουν, πρέπει να είναι προσεκτικοί να μην παραβιάσουν τη Βιβλική αρχή: «Μη γινώμεθα κενόδοξοι, αλλήλους φθονούντες.»—Γαλ. 5:26.

Εν τούτοις, υπάρχει κάτι άλλο σχετικά με το σκάκι που χρειάζεται εξέτασι.

Σχέσις με τον Πόλεμο

Αυτή είναι ολοφάνερη από τις στρατιωτικές έννοιες του παιχνιδιού. Οι αντίπαλες δυνάμεις ονομάζονται «ο εχθρός.» Αυτές «υφίστανται επίθεσιν» και «αιχμαλωτίζονται»· ο σκοπός είναι να κάνουν το βασιλιά να «παραδοθή.» Έτσι οι Χόροβιτς και Ρότενμπεργκ λέγουν στο βιβλίο τους Το Πλήρες Βιβλίο του Σκακιού κάτω από τον υπότιτλο «Το Σκάκι Είναι Πόλεμος»: «Οι ρόλοι που ανατίθενται στα πιόνια, οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν αυτούς τους ρόλους, ο τελικός σκοπός, η δικαιολογημένη βαρβαρότης στην επιδίωξι αυτού του σκοπού—όλα αυτά αποτελούν πόλεμο, τίποτε λιγώτερο.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι το σκάκι έχει τις ρίζες του σ’ ένα παιχνίδι που έπαιζαν στις Ινδίες γύρω στο 600 π.Χ. και το ωνόμαζαν τσατουράγκα, δηλαδή το στρατιωτικό παιχνίδι. Τα τέσσερα στοιχεία του Ινδικού στρατού—άρματα, ελέφαντες, ιππικό και πεζικό—αντιπροσωπεύονταν από τα πιόνια που εξελίχθηκαν με την πάροδο των αιώνων σε πύργους, τρελλούς, ιππείς και στρατιώτες. Έτσι οι Τάιμς της Νέας Υόρκης της 31 Αυγούστου 1972 παρετήρησαν:

«Το σκάκι ήταν ένα παιχνίδι πολέμου από τότε που επινοήθηκε πριν από 1400 χρόνια. Η σκακιέρα ήταν ένα πεδίο μαχών μεταξύ Βασιλικών αυλών, μεταξύ στρατών, μεταξύ κάθε είδους αντιπάλων ιδεολογιών. Η πιο γνωστή αντίθεσις είναι εκείνη που δημιουργήθηκε στον Μεσαίωνα με μια ομάδα από ένα βασιλιά, μια βασίλισσα, ιππείς, τρελλούς, πύργους, και στρατιώτες εναντίον μιας άλλης.

»Άλλες συγκρούσεις που έχουν παραστήσει είναι μεταξύ Χριστιανών και βαρβάρων, Αμερικανών εναντίον Βρεττανών, κάου—μπόυς εναντίον Ινδιάνων, και καπιταλιστών εναντίον Κομμουνιστών. . . Λέγουν ότι ένας Αμερικανός σχεδιαστής δημιουργεί τώρα ένα παιχνίδι που εξεικονίζει τον πόλεμο του Βιετνάμ.»

Πιθανόν πολλοί σύγχρονοι παίκται του σκακιού δεν θεωρούν τον εαυτό τους ότι οδηγούν ένα στρατό στη μάχη. Αλλά δεν είναι μήπως καταφανείς οι σχέσεις του παιχνιδιού με τον πόλεμο; Η λέξις «πιόνι» προέρχεται από μια Μεσαιωνική Λατινική λέξι που σημαίνει «πεζός στρατιώτης.» Ένας ιππεύς (ιππότης) ήταν ένας ένοπλος ιππεύς της Ευρωπαϊκής φεουδαρχικής εποχής. Οι τρελλοί (επίσκοποι—Bishops) ελάμβαναν ενεργό μέρος υποστηρίζοντας τις προσπάθειες του στρατού της παρατάξεώς των. Και οι πύργοι, τόποι προστασίας, είχαν μεγάλη σπουδαιότητα στους μεσαιωνικούς πολέμους.

Γι’ αυτό ο Ρουβήν Φάιν, ένας παίκτης σκακιού διεθνούς φήμης, έγραψε στο βιβλίο του Η Ψυχολογία του Σκακιστού «Είναι ολοφάνερο ότι το σκάκι είναι ένα παιχνίδι-υποκατάστατο της τέχνης του πολέμου.» Και το περιοδικό Τάιμ ανέφερε: «Το σκάκι είχε την αρχή του σαν ένα παιχνίδι πολέμου. Είναι για τους ενηλίκους ένα διανοητικό παιχνίδι αντίστοιχο των ελιγμών που κάνουν τα μικρά αγόρια με τα στρατιωτάκια τους.»

Μολονότι μερικοί σκακιστές μπορεί να έχουν αντίρρησι γι’ αυτή τη σύγκρισι, άλλοι πρόθυμα θα αναγνωρίσουν την ομοιότητα. Πραγματικά, σ’ ένα άρθρο σχετικά μ’ ένα σπουδαίο σκακιστή, οι Τάιμς της Νέας Υόρκης παρετήρησαν: «Όταν ο κ. Λάιμαν κοιτάζη τη σκακιέρα, το τετραγωνισμένο περίγραμμά της μεταβάλλεται μερικές φορές σε λόφους και κοιλάδες και μυστικά μονοπάτια ενός κυνηγητού στα δάση, ή στο σημαδεμένο από τον πόλεμο έδαφος ενός Αγγλικού πεδίου μάχης.»

Όταν κανείς εξετάζη τις πολύπλοκες κινήσεις, καθώς οι αντίπαλοι στρατοί της σκακιέρας μάχονται μεταξύ των για θέσι, μπορεί κανείς να αναρωτηθή μήπως το σκάκι υπήρξε ένας παράγων στην ανάπτυξι τής μιλιταριστικής στρατηγικής. Σύμφωνα με τον Β. Ρ. Ραμακάντρα Ντιξιτάρ, υπήρξε. Στο βιβλίο του Ο Πόλεμος στην Αρχαία Ινδία εξήτασε αυτό το ζήτημα εκτενώς και κατέληξε: «Οι αρχές του σκακιού προμήθευσαν ιδέες στην προοδευτική εξέλιξι των μεθόδων και των συστατικών στοιχείων του στρατού.»

Ανάγκη Προσοχής

Μερικοί σκακιστές αναγνωρίζουν τη βλάβη που μπορεί να προέλθη όταν παίζουν αυτό το παιχνίδι. Σύμφωνα με τη Βρεττανική Εγκυκλοπαιδεία, ο θρησκευτικός μεταρρυθμιστής «Ιωάννης Χους, . . . όταν ήταν στη φυλακή, λυπήθηκε διότι είχε παίξει σκάκι, και με αυτό είχε χάσει χρόνο και είχε διατρέξει τον κίνδυνο να υποδουλωθή σε βίαια πάθη.»

Η εξαιρετική γοητεία του σκακιού μπορεί να καταλήξη στο να καταναλώση κανείς μεγάλες ποσότητες του χρόνου και της προσοχής του αποκλείοντας άλλα σπουδαιότερα ζητήματα, και προφανώς αυτός ήταν ένας λόγος για τον οποίον ο Χους λυπήθηκε διότι είχε παίξει αυτό το παιχνίδι. Επίσης παίζοντάς το υπάρχει ο κίνδυνος ‘να ερεθίσωμε αλλήλους’ ακόμη και να δημιουργήσωμε εχθρότητα απέναντι σε κάποιον άλλο, κάτι που η Γραφή συμβουλεύει τους Χριστιανούς ν’ αποφεύγουν να κάνουν.

Επίσης, μπορεί οι ενήλικοι να μη θεωρούν κατάλληλο να παίζουν τα παιδιά με πολεμικά παιχνίδια ή με παιχνίδια στρατιωτικής φύσεως. Είναι, λοιπόν, συνεπές να παίζουν εκείνοι ένα παιχνίδι που έχει θεωρηθή ότι είναι, σύμφωνα με τη γνώμη μερικών, ένα «διανοητικό» παιχνίδι αντίστοιχο των ελιγμών που κάνουν τα μικρά αγόρια με τα στρατιωτάκια τους;» Τι επίδρασι έχει πάνω σε κάποιον το παίξιμο του σκακιού; Είναι μια υγιής επίδρασις;

Ασφαλώς το σκάκι είναι ένα συναρπαστικό παιχνίδι. Αλλά υπάρχουν μερικά ζητήματα σχετικά με αυτό που είναι καλά για όποιον παίζει σκάκι να τα εξετάση.