Ιωνάς—Ένα Θαλασσινό Παραμύθι;
Η ΒΙΒΛΟΣ λέει ότι ο Ιωνάς καταβροχθίσθηκε από ένα μεγάλο κήτος και παρέμεινε ζωντανός τμήματα τριών ημερών μέσα σ’ αυτό το πλάσμα. Οι κριτικοί της Βίβλου πάντοτε χρησιμοποιούσαν αυτή την αφήγηση σαν απόδειξη ότι η Βίβλος περιέχει μύθους και αλληγορίες.
Πρέπει κανείς να είναι αφελής ή ανόητος για να πιστέψει την αφήγηση της Βίβλου για τον Ιωνά; Τρεις νεαροί σπουδαστές συζητούν το ζήτημα. Γιατί να μην ακούσουμε τι λένε;a
Νάνσυ: Στο μάθημα της φυσικής σήμερα μάθαμε για τις φάλαινες και ο Κος Ντην συνέτριψε πραγματικά τη Βίβλο. Είπε ότι το παραμύθι για τον Ιωνά και τη φάλαινα είναι η μεγαλύτερη ανακρίβεια που ειπώθηκε ποτέ.
Ρον: Είπε γιατί το πιστεύει αυτό;
Νάνσυ: Είπε ότι οι φάλαινες δεν τρώνε ανθρώπους· τρώνε πλαγκτόν, κάτι που είναι μικροσκοπικό. Έτσι, πολλές φάλαινες δεν έχουν πολύ μεγάλους λαιμούς για να καταπίνουν ανθρώπους. Τώρα δεν ξέρω τι να σκεφθώ,
Μπραντ: Ε και; Πιστεύω στη Βίβλο, αλλά δεν πιστεύω την ιστορία για τον Ιωνά. Ο ιερέας μου λέει ότι πρόκειται απλώς για μια αλληγορία.
Νάνσυ: Αυτό με ενοχλεί. Ο ιεροκήρυκάς μου λέει ότι πρέπει να πιστεύουμε κάθε λέξη της Γραφής και να την παίρνουμε κατά γράμμα γιατί αλλιώς δεν είμαστε καλοί θεμελιωτιστές. Αλλά ο Κος Ντην ασφαλώς δυσκολεύεται να πιστέψει ότι μια φάλαινα κατάπιε τον Ιωνά.
Καταβροχθίσθηκε ο Ιωνάς από μια Φάλαινα;
Ρον: Ξέρετε, έχω διαβάσει ότι υπάρχει ένα είδος φάλαινας που θα μπορούσε να είχε καταπιεί τον Ιωνά—η φάλαινα το μυστακοκήτος. Λέγεται ότι είναι η μόνη φάλαινα που έχει αρκετά μεγάλο οισοφάγο για να καταπιεί έναν άνθρωπο.1
Νάνσυ: Δεν το ήξερα αυτό.
Ρον: Οι φάλαινες τα μυστακοκήτη τρώνε κι άλλα πράγματα εκτός από πλαγκτόν. Μάλιστα, δείχνουν να προτιμούν τις σουπιές και τα καλαμαράκια.2 Βρέθηκε μια φάλαινα το μυστακοκήτος μ’ ένα τεράστιο καλαμάρι μήκους 11 μέτρων στο στομάχι της!3
Νάνσυ: Αλλά ο Κος Ντην είπε ότι ακόμα κι αν μπορούσε μια φάλαινα να καταπιή τον Ιωνά, δεν υπάρχουν φάλαινες στη Μεσόγειο Θάλασσα, και ότι εκεί ήταν που ο Ιωνάς καταβροχθίσθηκε.
Ρον: Είναι αλήθεια ότι οι φάλαινες είναι σπάνιες στη Μεσόγειο, αλλά έχουν βρεθή εκεί σκελετοί από φάλαινες.4 Φυσικά, η φάλαινα το μυστακοκήτος δεν είναι η μόνη υποψήφια. Εδώ, ας μου επιτραπεί να σας δείξω κάτι από τη Βίβλο.
Μπραντ: Πάντα προετοιμασμένος, ε, Ρον;
Ρον: Προσπαθώ να είμαι. Να εδώ στον Ιωνά 1:17 λέει: «Και διέταξε Κύριος μέγα κήτος να καταπίη τον Ιωνάν.»
Μπραντ: Λοιπόν, ποια είναι η διαφορά;
Ρον: Ένα κήτος θα μπορούσε να είναι οποιοδήποτε μεγάλο θαλάσσιο πλάσμα, όπως ο καρχαρίας.
Θα Μπορούσε να Ήταν Καρχαρίας;
Νάνσυ: Υπάρχουν τόσο μεγάλοι καρχαρίες που μπορούν να καταπιούν έναν ολόκληρο άνθρωπο;
Ρον: Ο μεγάλος λευκός καρχαρίας είναι πάρα πολύ μεγάλος. Σε μερικές περιπτώσεις φθάνει σε μήκος 12 μέτρων (40 ποδών).5 Αντίθετα με τη φάλαινα το μυστακοκήτος, η οποία συνήθως δεν είναι επιθετική, ο μεγάλος λευκός καρχαρίας είναι γνωστός για τη θηριωδία του και την τάση να τρώει οτιδήποτε βρίσκει μπροστά του.6
Μπραντ: Για παράδειγμα;
Ρον: Το Αυστραλιανό Ζωολογικό Εγχειρίδιο λέει ότι ο μεγάλος λευκός καρχαρίας «θα μπορούσε εύκολα να καταπιεί έναν ολόκληρο άνθρωπο.»7 Η Φυσική Ιστορία των Καρχαριών αναφέρει ότι το 1939 πιάστηκε ένας μεγάλος λευκός καρχαρίας μήκους πέντε μέτρων (15 ποδών) που περιείχε δύο ολόκληρους καρχαρίες μήκους δύο μέτρων (6 ποδών) στο στομάχι του—ο καθένας περίπου στο μέγεθος ενός ανθρώπου!8
Μπραντ: Αλλά βρίσκεται ο λευκός καρχαρίας στη Μεσόγειο;
Ρον: Οι ειδικοί παραδέχονται ότι βρίσκεται σε όλες τις θάλασσες του κόσμου, μεταξύ των οποίων και στη Μεσόγειο.9 Αρκετοί ειδικοί αναφέρουν πως είναι γνωστό ότι ακολουθούν τα πλοία επί μέρες, τρώγοντας οτιδήποτε τους πετάνε από το πλοίο.10 Θυμάστε τι συνέβει στο πλοίο του Ιωνά προτού οι ναύτες πεισθούν να τον πετάξουν από το πλοίο;
Νάνσυ: Προσπάθησαν να ελαφρύνουν το πλοίο, έτσι δεν είναι;
Ρον: Ναι, Κοιτάξτε εδώ: «[Ο Κύριος] εξήγειρεν άνεμον μέγαν επί την θάλασσαν . . . και έκαμον εκβολήν των εν τω πλοίω σκευών εις την θάλασσαν διά να ελαφρωθή απ’ αυτών.»—Ιωνάς 1:4, 5.
Νάνσυ: Νομίζεις ότι θα μπορούσε αυτό να είχε ελκύσει την προσοχή μερικών καρχαριών; Και ότι τότε ένας απ’ αυτούς κατάπιε τον Ιωνά;
Ρον: Αυτό είναι πιθανόν. Θα μπορούσε να είναι η λογική σειρά των γεγονότων.
Νάνσυ: Έτσι, ο Ιωνάς καταβροχθίσθηκε από ένα μεγάλο λευκό καρχαρία!
Ρον: Πιθανόν ο Ιωνάς να καταβροχθίσθηκε από ένα μεγάλο λευκό καρχαρία. Αλλά υπάρχει και η πιθανότητα της φάλαινας του μυστακοκήτους, μολονότι φαίνεται πιο πιθανό να πρόκειται για καρχαρία. Ακόμη πιο πιθανό είναι, ο Θεός να χρησιμοποίησε κάποιο πελώριο θαλάσσιο πλάσμα που ποτέ δεν βρέθηκε από την επιστήμη. Όσο για τον καρχαρία, όμως, θα βρίσκατε ενδιαφέρον να επισκεφθήτε το Αμερικάνικο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην πόλη της Νέας Υόρκης, όπου θα μπορούσατε να δείτε μόνοι σας τα ξανασυναρμολογημένα σαγόνια ενός τεράστιου καρχαρία που λέγεται Καρχαρόδων ο μεγαλόδους. Οι επιστήμονες λένε ότι τα ξανασυναρμολογημένα σαγόνια είναι πολύ μεγάλα. Αλλά ακόμη κι όταν μικρύνουμε το μέγεθός τους, είναι σαφές ότι αυτό το θαλάσσιο τέρας θα μπορούσε να καταπιεί τον Ιωνά. Έχει μήκος τουλάχιστον 13 μέτρα!11
Μπραντ: Αν αυτός ο καρχαρίας ήταν τόσο μεγάλος, γιατί δεν βρέθηκαν κόκκαλα παρά μόνο απλώς δόντια;
Νάνσυ: Επειδή οι καρχαρίες δεν έχουν κόκκαλα. Αυτό το μάθαμε στο μάθημα της φυσικής. Οι σκελετοί τους είναι φτιαγμένοι από χόνδρους.
Ρον: Σωστά, Νάνσυ. Το παν που έχουν πραγματικά οι επιστήμονες για να προχωρήσουν είναι τα δόντια. Μολονότι πολλά απ’ αυτά τα δόντια των γιγαντιαίων καρχαριών είναι απολιθωμένα, ο Τέο Μπράουν υπογραμμίζει στο βιβλίο του Καρχαρίες—Οι Σιωπηλοί Άγριοι ότι τεράστια δόντια που δεν είναι απολιθωμένα έχουν βρεθεί στο Ειρηνικό Ωκεανό.12
Μπραντ: Εννοείς ότι αυτοί οι υπερκαρχαρίες θα μπορούσαν να ζουν και στους πρόσφατους καιρούς;
Ρον: Είναι δυνατόν να υπάρχουν και σήμερα. Υπάρχουν μερικά ανεπιβεβαίωτα σημάδια τέτοιων πλασμάτων σ’ αυτό τον αιώνα.13
Μπραντ: Έχουν παρατηρηθεί στη Μεσόγειο;
Ρον: Όχι, αλλά έχουν βρεθεί μεγάλοι αριθμοί απολιθωμένων δοντιών από καρχαρίες κοντά στη Μάλτα στη Μεσόγειο, δηλαδή στο δρόμο ακριβώς του Ιωνά από την Ιόππη στη Θαρσείς, υποθέτοντας ότι η Θαρσείς είναι η Ισπανία.14 Επομένως, κάποιο είδος γιγάντιου καρχαρία είναι βέβαιο ότι ζούσε στη Μεσόγειο στο μακρυνό παρελθόν, και πιθανότατα και στο πρόσφατο παρελθόν επίσης.
Πώς Μπόρεσε να Επιζήσει ο Ιωνάς;
Μπραντ: Αλλά ακόμη και αν ένας καρχαρίας μπορούσε να καταπιεί τον Ιωνά, δεν είναι παράλογο να φαντασθούμε ότι ο Ιωνάς έμεινε ζωντανός μέσα στον καρχαρία για μέρες;
Νάνσυ: Ναι, ο Κος Ντην έθιξε κι αυτό το σημείο επίσης.
Ρον: Ασφαλώς ο Ιωνάς χρειάσθηκε κάποιο θαύμα για να επιζήσει μέσα στο κήτος που τον κατάπιε. Ενώ αληθεύει ότι υπάρχουν μερικές αφηγήσεις ναυτικών που καταβροχθίσθηκαν ζωντανοί από φάλαινες και επέζησαν απ’ αυτή την εμπειρία,15 πολλοί αμφισβητούν αυτές τις αφηγήσεις και οι ιστορίες δεν μπορούν τώρα να επαληθευθούν. Αλλά και η άφιξη του κήτους ήταν ένα θαύμα, επίσης, όπως και το γεγονός ότι μετέφερε σώο τον Ιωνά στην ξηρά. Αλλά γιατί είναι τόσο δύσκολο να πιστέψουμε ότι ο Ιεχωβά Θεός θα μπορούσε να διαφυλάξει τον Ιωνά θαυματουργικά στην κοιλιά του κήτους; Μπραντ, δεν πιστεύεις στην ανάσταση του Ιησού; Το γεγονός αυτό χρειάσθηκε θαυματουργική βοήθεια από τον Ιεχωβά Θεό.
Μπραντ: Αυτό είναι διαφορετικό.
Ρον: Είναι; Ο Ιησούς προφανώς δεν σκεφτόταν έτσι. Κοίταξε εδώ τι είπε στο Ματθαίο 12:40.
Μπραντ: «Διότι ως ο Ιωνάς ήτο εν τη κοιλία του κήτους τρεις ημέρας και τρεις νύκτας, ούτω θέλει είσθαι ο Υιός του ανθρώπου εν τη καρδία της γης τρεις ημέρας και τρεις νύκτας.»
Ρον: Ό,τι συνέβει στον Ιησού ήταν ασφαλώς πραγματικό, έτσι δεν είναι; Είναι δυνατόν ο Ιησούς να χρησιμοποίησε την αφήγηση του Ιωνά για να δείξει το δικό του θάνατο και την ανάστασή του αν η ιστορία για τον Ιωνά δεν ήταν αληθινή;
Μπραντ: Ε . . . Δεν ξέρω.
Ρον: Κοίτα πώς ο Ιησούς συνέχισε με το ίδιο πνεύμα. «Άνδρες Νινευίται θέλουσιν αναστηθή εν τη κρίσει μετά της γενεάς ταύτης και θέλουσι κατακρίνει αυτήν, διότι μετενόησαν εις το κήρυγμα του Ιωνά, και ιδού, πλειότερον του Ιωνά είναι εδώ.» (Ματθ. 12:41) Οι αρχαιολόγοι έχουν αποδείξει ότι η Νινευή πράγματι υπήρξε. Γιατί ο Ιωνάς να είναι φανταστικό πρόσωπο; Γιατί ο Ιησούς να πει ότι ο ίδιος ήταν «πλειότερον» κάποιου ο οποίος μάλιστα ποτέ δεν υπήρξε;
Μπραντ: Νομίζω ότι θέλεις να πεις πώς, αν ο Ιησούς παρομοίασε τον εαυτό του μ’ ένα άτομο που δεν υπήρξε ποτέ, οι άνθρωποι μπορεί να σκεφθούν ότι ο Ιησούς έλεγε απλώς ένα παραμύθι.
Ρον: Ακριβώς. Τώρα κοιτάξτε το εδάφιο 42.
Μπραντ: «Η βασίλισσα του νότου θέλει σηκωθή εν τη κρίσει μετά της γενεάς ταύτης και θέλει κατακρίνει αυτήν, διότι ήλθεν εκ των περάτων της γης διά να ακούση την σοφίαν του Σολομώντος, και ιδού, πλειότερον του Σολομώντος είναι εδώ.»
Ρον: Πιστεύεις ότι ο Σολομών ήταν πραγματικό πρόσωπο;
Μπραντ: Κατάλαβα το σημείο. Αν όλοι οι άλλοι ήσαν πραγματικοί, γιατί όχι ο Ιωνάς;
Ρον: Έτσι, ακόμη κι αν η πείρα του Ιωνά ήταν ένα θαύμα, ήταν ιστορική, όχι φανταστική.
Νάνσυ: Αλλά γιατί χρησιμοποίησε ο Θεός ένα κήτος για να καταπιεί τον Ιωνά; Γιατί απλώς δεν έστειλε στον Ιωνά ένα κούτσουρο για να επιπλέει;
Γιατί Χρησιμοποίησε ένα Κήτος;
Ρον: Επειδή ο Ιεχωβά χρησιμοποίησε την πείρα του Ιωνά για να τονίσει ένα σημείο, να δείξει πώς Αυτός θα έσωζε θαυματουργικά τον Υιό Του από τον τάφο.
Μπραντ: Δεν είναι αυτό κάπως παρατραβηγμένο;
Ρον: Γιατί να είναι; Ο ίδιος ο Ιησούς είπε ότι η πείρα του Ιωνά μέσα στο τεράστιο κήτος προσκίαζε τη δική του πείρα ‘στην καρδιά της γης.’ Προσέξτε τι είπε ο Ιωνάς ενώ ήταν μέσα στο ψάρι. Εδώ, στο εδάφιο Ιωνάς 2:2.
Μπραντ: «Εκ κοιλίας άδου [Σιεόλ, ΜΝΚ] εβόησα, και ήκουσας της φωνής μου.»
Ρον: Σιεόλ είναι η Εβραϊκή λέξη για τον τάφο, όχι το κήτος. Ο Ιωνάς ήταν μέσα σ’ ένα κήτος, αλλά ο Ιησούς ήταν κατά γράμμα στον Σιεόλ, ή τον τάφο. Έτσι, ο Ιησούς μπορούσε να αναφέρει την πείρα του Ιωνά σαν «σημείον» του τι θα συνέβαινε σ’ αυτόν. Στο εδάφιο Ματθαίος 12:39 ο Ιησούς είπε, «Γενεά πονηρά και μοιχαλίς σημείο ζητεί, και σημείον δεν θέλει δοθή εις αυτήν ειμή το σημείον Ιωνά του προφήτου.»
Νάνσυ: Συνεπώς, υπήρχε κάποιος λόγος που ο Ιωνάς καταβροχθίσθηκε από το κήτος!
Ρον: Ένας πολύ σπουδαίος λόγος.
Μπραντ: Ποτέ δεν ήξερα ότι θα μπορούσες να μάθεις όλα αυτά από τη Βίβλο.
Ρον: Πάρα πολλές φορές η Βίβλος τονίζει τη σπουδαιότητα της θυσίας του Ιησού και της αναστάσεώς του. Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι ο Θεός θα χρησιμοποιούσε συγκεκριμένα γεγονότα για να δείξει τις ουσιώδεις πλευρές του θανάτου του Ιησού. Κάτι παρόμοιο συνέβει όταν ο Αβραάμ αποπειράθηκε να προσφέρει το γιο του Ισαάκ στο Όρος Μοριά.
Νάνσυ: Θέλεις να πεις ότι, αυτό που έκανε ο Αβραάμ έμοιαζε μ’ αυτό που έκανε ο Θεός όταν πρόσφερε τον Υιό Του, τον Ιησού;
Ρον: Ακριβώς.
Μπραντ: Πώς ξέρεις τόσα πολλά γι’ αυτό, Ρον;
Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά Πιστεύουν στη Βίβλο
Ρον: Εγώ είμαι Μάρτυς του Ιεχωβά, και πιστεύουμε ότι η αφήγηση για τον Ιωνά και το μεγάλο κήτος είναι αληθινή. Έτσι, όταν εξετάσθηκε το θέμα αυτό στο μάθημα της φυσικής, μπόρεσα να κάνω κάποια έρευνα πάνω σ’ αυτό και να παρουσιάσω μια έκθεση στην τάξη.
Νάνσυ: Αυτό σημαίνει ότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είναι θεμελιωτιστές, όπως η εκκλησία μας;
Μπραντ: Φυσικά και είναι.
Ρον: Όχι, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν είναι θεμελιωτιστές. Πιστεύουμε ότι ολόκληρη η Βίβλος είναι θεόπνευστη και αληθινή, αλλά δεν πιστεύομε ότι κάθε τι που λέει πρέπει να το παίρνουμε κατά γράμμα. Το βιβλίο της Αποκαλύψεως, παραδείγματος χάρι, προφανώς είναι γραμμένο συμβολικά. Μάλιστα το πρώτο εδάφιο του βιβλίου το λέει αυτό.
Μπραντ: Γιατί, λοιπόν να μην πούμε απλώς ότι ο Ιωνάς είναι συμβολικός;
Ρον: Επειδή η Βίβλος δεν μας δίνει κανένα λόγο για να το κάνουμε αυτό. Η αφήγηση παρουσιάζεται σαν ιστορία, όχι συμβολισμός. Ο Ιησούς, προφανώς, πίστευε ότι η ιστορία του Ιωνά ήταν πραγματική. Επίσης, ο Ιεχωβά Θεός είχε σοβαρό λόγο για να κάνει το θαύμα για το οποίο γράφει ο Ιωνάς.
Νάνσυ: Ποτέ δεν το είχα σκεφθεί. Αυτό βοηθά τον άνθρωπο να καταλάβει πόσο σπουδαίος ήταν για τον Θεό ο θάνατος του Ιησού και η ανάστασή του.
Μπραντ: Μου αρέσει ο τρόπος που τα παρουσιάζεις, Ρον.
Νάνσυ: Θα ήθελα να πιστέψω στη Βίβλο επειδή έχει νόημα, όχι απλώς επειδή κάποιος σου λέει ότι πρέπει.
Ρον: Ξέρεις, στην Αίθουσα Βασιλείας μας έχουμε μια ομιλία με τίτλο «Ο Κατακλυσμός της Εποχής του Νώε Έχει Σημασία για Μας.»
Μπραντ: Τώρα, και γι’ αυτό το ζήτημα έχω πολλά, ερωτήματα.
Νάνσυ: Θα ήθελα ν’ ακούσω αυτή την ομιλία.
Ρον: Είσαι ευπρόσδεκτη να έλθεις.
Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά πιστεύουν στη Βίβλο και είναι πεπεισμένοι ότι έχει πραγματική αξία για την εποχή μας. Αν έχετε ερωτήματα για τη Βίβλο, γιατί να μην επικοινωνήσετε μαζί τους; Με χαρά θα σας βοηθήσουν.
Παραπομπές
1 Θηλαστικά του Κόσμου (τρίτη έκδοσις), Τόμ. 11, 1975, σελίς 1098.
2 Στο ίδιο βιβλίο.
3 Φάλαινες, Ε. Τζ. Σλίπγιερ, Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, σελίδες 276, 277.
4 Βοήθημα για Κατανόηση της Βίβλου, Βιβλική και Φυλλαδική Εταιρία Σκοπιά, Νέα Υόρκη, 1971, σελίς 1057.
5 Τα Ψάρια της Νότιας Αυστραλίας, Έντγκαρ Ρ. Γουάιτ, Μουσείο Νότιας Αυστραλίας, σελίς 40.
6 Καρχαρίες και Επιβίωσις, Πέρρυ Τζίλμπερτ, Πανεπιστήμιο Κόρνελ, σελίς 13.
7 Αυστραλιανό Ζωολογικό Εγχειρίδιο, Τα Ψάρια της Αυστραλίας, Τζίλμπερτ Πέρσυ Γουίτλυ, Μουσείο Αυστραλίας. Μέρος Ι—Οι Καρχαρίες, σελίς 125.
8 Η Φυσική Ιστορία των Καρχαριών, Ρίτσαρντ Χ. Μπάκους και Τόμας Χ. Λίνεαγουήβερ III, Αντρέ Ντόιτς Επέ, Λονδίνο 1910, σελίς 111.
9 Στο ίδιο βιβλίο, σελίς 113.
10 Καρχαρίες—Οι Σιωπηλοί Άγριοι, Τέο Μπράουν, Λίττλ, Μπράουν & Σία, Μπόστον & Τορόντο, 1973, σελίς 40· Θαλάσσια Ψάρια της Νότιας Αφρικής, Τζ, Λ. Β. Μπιθ, Πανεπιστήμιο Ρόουντ σελίς 49· Αυστραλιανό Ζωολογικό Εγχειρίδιο, σελίς 106.
11 Φυσική Ιστορία, Νοέμβριος 1980, σελίδες 112, 113.
12 Καρχαρίες—Οι Σιωπηλοί Άγριοι, σελίς 79· Αυστραλιανό Ζωολογικό Εγχειρίδιο, σελίς 125.
13 Καρχαρίες—Οι Σιωπηλοί Άγριοι, σελίδες 79-81.
14 Αυστραλιανό Ζωολογικό Εγχειρίδιο, σελίς 126 (υποσημείωσις).
15 Το Έτος της Φάλαινας, Βίκτωρ Μπ. Σέφφερ, σελίδες 84-86.
[Υποσημειώσεις]
a Μολονότι η συνομιλία αυτή έχει διασκευασθεί σε τύπο συζητήσεως, τα επιχειρήματα και τα γεγονότα που συζητούνται είναι πραγματικά.
[Εικόνες στη σελίδα 17]
Η φάλαινα το μυστακοκήτος, με αρκετά μεγάλο οισοφάγο για να καταπιεί έναν άνθρωπο
Μεγάλος λευκός καρχαρίας—θα μπορούσε εύκολα να καταπιεί έναν άνθρωπο
[Εικόνες στη σελίδα 19]
Ο Ιωνάς συνδέεται με ιστορικά πρόσωπα και μέρη
Νινευή
Σολομών
Ιησούς