Οφείλονται Όλα στη Διάνοια;

Ο γιατρός άκουγε με προσοχή, καθώς η γυναίκα που έπασχε από κατάθλιψη περιέγραφε τα συμπτώματα—διαρκείς πονοκέφαλοι, οξυθυμία, δυσκοιλιότητα, απώλεια της ορέξεως, αϋπνία, και αδιάκοπη κούραση. Ξεσπούσε σε κλάματα και, κατά καιρούς, ήθελε να πεθάνει. «Για όλα αυτά φταις εσύ», είπε ο γιατρός. «Μέχρι που να βρεις τον εαυτό σου, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορώ να κάνω εγώ. Σε παροτρύνω να δεις οπωσδήποτε κάποιο ψυχίατρο.»

Παρότι ο γιατρός εννοούσε αυτά που έλεγε, όμως δεν έλεγε παρά κάτι που θα μπορούσε οποιοσδήποτε να πει στη γυναίκα. Κι όμως, όπως αυτή η γυναίκα που έπασχε από βαριά κατάθλιψη, πολλοί είναι εκείνοι που δυστροπούν όταν κάποιος τους πει, ότι η αγωνία που περνάνε δεν είναι παρά το αποτέλεσμα αποκλειστικά και μόνο του ατομικού τους τρόπου σκέψεως. Είναι αλήθεια. Οι σκέψεις μας μπορούν να επηρεάσουν το σώμα μας—προς το καλό ή προς το κακό. Όμως υπάρχουν ολοένα και μεγαλύτερες ενδείξεις ότι και το άρρωστο σώμα μπορεί να επηρεάσει τις διανοητικές μας λειτουργίες.

Προτού, όμως, εξετάσουμε τις ενδείξεις αυτές, πρέπει να εννοήσουμε ότι ο όρος κατάθλιψη»a καλύπτει μεγάλη ποικιλία συναισθημάτων (βλέπε το πλαίσιο).

Τι Μπορούμε να Πούμε;

«Στο είδος της καταθλίψεως που προκύπτει, ας πούμε, από το θάνατο κάποιου στην οικογένεια, υπάρχει κάποια θεραπεία για αυτήν», ανέφερε ο Δρ Νάθαν Σ. Κλάιν, διευθυντής του Τμήματος Διανοητικής Υγιεινής του Ινστιτούτου Ερευνών Ρόκλαντ στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, σε μια πρόσφατη συνέντευξη σ’ έναν από το συντακτικό προσωπικό του Ξύπνα! «Εάν υπάρχει καλό φαγητό, όμορφο φεγγάρι ή κάτι τι άλλο, επέρχεται κάποια ανακούφιση. Στη βαριά κατάθλιψη δεν υπάρχει ανακούφιση. Θα μπορούσες να κερδίσεις χρήματα ή να εκλεγείς πρόεδρος· τούτο δεν φέρνει καμιά ιδιαίτερη χαρά. Το μέλλον φαίνεται απελπιστικό.»

Ποια είναι τα συμπτώματα της μανιακής καταθλίψεως; Ο Δρ Ρόναλντ Φιβ, καθηγητής της Ψυχιατρικής Κλινικής στο Κολλέγιο Γιατρών και Χειρουργών του Πανεπιστημίου Κολούμπια, είπε στο Ξύπνα!: «Πρέπει να υπάρχει κάποιο ιστορικό παρελθόν για τη μετάπτωση από την κατάσταση ευφορίας στη μελαγχολία. Το άτομο περιέρχεται σε αφύσικη κατάσταση αισιοδοξίας κατά την οποία είναι υπερδραστήριο, υπερομιλητικό, κοιμάται λιγότερο και διαθέτει μια τεράστια ποσότητα ενέργειας που δεν είχε ποτέ προηγουμένως. Αυτή η ξαφνική αλλαγή μπορεί να διαρκέσει από δυο βδομάδες μέχρι ένα ή δυο συνήθως μήνες. Μετά το άτομο πέφτει σε βαριά κατάθλιψη.»

Πολλοί επιστήμονες τώρα πιστεύουν ότι ειδικές χημικές αλλοιώσεις στο κεφάλι συνοδεύουν ορισμένες μορφές βαριάς καταθλίψεως και μπορεί να την προκαλέσουν. (Τα συνοδευτικά διαγράμματα εξηγούν.) Η διαδικασία είναι πολύπλοκη και σχετικά μ’ αυτή οι επιστήμονες διαφωνούν. Αλλά τι μπορεί να προκαλέσει μια τέτοια χημική σύγχυση; Πολλοί και διάφοροι παράγοντες.

Η Σχέση Αρρώστια/Κατάθλιψη

«Η κατάθλιψη μπορεί να προέλθει από συγκεκριμένα—ή, ακριβέστερα, από σαφώς καθορισμένα—οργανικά προβλήματα,» αναφέρει ο ιατρικός συγγραφέας Λώρενς Γκάλτον. «Περιλαμβάνει μολύνσεις όπως ηπατίτιδα, μονοπυρήνωση, και γρίππη· ορμονικές (αδενικές) διαταραχές όπως του θυρεοειδή, του παραθυρεοειδή, και των επινεφριδίων· κακοήθεις αρρώστιες, ανεπάρκειες, αναιμίες, και άλλα αιματικά προβλήματα.»—Μπορεί Να Μη Χρειάζεστε Ψυχίατρο (1979).

Παραδείγματος χάρη, μια γυναίκα έκανε θεραπεία επί 15 χρόνια για βαριά κατάθλιψη, που, μερικές φορές έφτανε μέχρι την αυτοκτονία. Έπαιρνε αντικαταθλιπτικά φάρμακα κι έκανε μάλιστα θεραπεία με ηλεκτροσόκ, αλλά τίποτα δεν της έφερνε διαρκή ανακούφιση. Τελικά, ανακαλύφθηκε ότι το πρόβλημα ήταν ο άρρωστος παραθυρεοειδής αδένας. Όταν θεραπεύθηκε με επιτυχία, η γυναίκα καλυτέρευσε. Το βασικό της πρόβλημα ήταν σωματικό.

Ένταση

Η νευρική εξάντληση που προξενείται από ένταση μπορεί επίσης να δημιουργήσει κατάθλιψη. Μεταξύ των καταστάσεων που δημιουργούν ένταση είναι οι εξής, όπως γράφουν ειδικοί: ‘Ένας κακός γάμος, τρομερά άθλιες συνθήκες ζωής, ένας κακός προϊστάμενος, παρατεταμένος πόλεμος,’ και η προσπάθεια να ακολουθήσεις μια καθημερινή ρουτίνα «που είναι καθαρά πέρα από τις διανοητικές, συναισθηματικές και σωματικές ικανότητες του ατόμου.» Ένα περιβάλλον που στερείται αγάπης, που αισθάνεσαι μοναξιά, αποθάρρυνση και απελπισία, μπορεί επίσης να φέρει κατάθλιψη. Πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε τέτοια κατάσταση.

Ένα γεγονός που προξενεί ιδιαίτερα μεγάλη ένταση, όπως ο θάνατος ή το διαζύγιο, μπορεί να προκαλέσει μεγάλη κατάθλιψη. Όμως μια πρόσφατη έρευνα ανακάλυψε ότι, από τα 185 κλινικώς καταθλιμμένα άτομα, μόνο το ένα τέταρτο αντιμετώπισε πριν από την κατάθλιψη κάποιο ευδιάκριτο πιεστικό γεγονός. Ο ψυχίατρος Δρ Φιβ πιστεύει ότι το γεγονός της γεμάτης ένταση ζωής «είναι απλώς το αποκορύφωμα.»

Συγκρίνοντας ένα καταθλιμμένο άτομο μ’ ένα αυτοκίνητο που χαλάει καθώς ανεβαίνει έναν απότομο λόφο, ο Δρ Κλάιν εκφράζει την εξής γνώμη: «Τώρα, από τη μια μεριά υπάρχει το γεγονός ότι ανηφορίζετε στο λόφο. Από την άλλη, εάν η μηχανή θα ήταν σε καλή κατάσταση, δεν θα είχατε αυτό το πρόβλημα. Έτσι η ένταση του περιβάλλοντος μπορεί να επισπεύσει τη βλάβη, αλλά πρέπει να υπάρχει βιολογική ανεπάρκεια, ή μηχανική αδυναμία, για να παρουσιαστεί.»

Όμως, είναι δυνατόν η ίδια η διάνοια να δημιουργήσει αυτή τη χημική ανισορροπία, χωρίς να υπάρχει κάποιο προηγούμενο σωματικό ελάττωμα;

Ο Ρόλος της Διάνοιας

Υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις ότι πολλοί άνθρωποι ανακουφίζονται ακόμη και από τη βαριά κατάθλιψη, όταν διορθώσουν τον τρόπο σκέψεως τους από εκπαιδευμένους συμβούλους. Αυτό θα έδειχνε ότι σε μερικές μορφές βαριάς καταθλίψεως το ζωτικό ρόλο παίζει ο τρόπος σκέψεως του ανθρώπου ή αυτά που βάζει στη διάνοιά του, όχι κάποιο σωματικό ελάττωμα.

Πρόσφατη έρευνα έχει δείξει ότι ο τρόπος που σκεφτόμαστε μπορεί να επηρεάσει τις χημικές αντιδράσεις του εγκεφάλου μας. Παραδείγματος χάρη, σε μια μελέτη του 1979 δόθηκαν σε μερικούς αρρώστους, που μόλις είχαν βγάλει τους φρονιμίτες τους, ενέσεις αλατούχου διαλύματος, εικονικού φαρμάκου που δρα με ψυχολογικό τρόπο, και τους ειπώθηκε ότι αυτό θα καταπράυνε τον πόνο. Παρά το γεγονός ότι αυτή η ένεση δεν είχε την ικανότητα παυσίπονου, όπως αναφέρεται, το ένα τρίτο «γρήγορα διαπίστωσε ότι ο πόνος τους είχε υποχωρήσει εντυπωσιακά». Πιστεύεται ότι τα «παυσίπονα» χημικά στοιχεία του εγκεφάλου (ενδορφίνες) μπαίνουν φυσιολογικά σε λειτουργία από τις σκέψεις του ατόμου. Αυτό επιβεβαιώθηκε, όταν δόθηκε ένα άλλο φάρμακο που εμποδίζει να επιδράσουν τα φυσικά «παυσίπονα» του εγκεφάλου. Ο πόνος επανήλθε.

Η δύναμη της διάνοιας να ανταποκρίνεται στην αγάπη έχει φανεί σε πολλές περιπτώσεις. Απεναντίας, ο θυμός, το μίσος, η ζήλεια και άλλα αρνητικά συναισθήματα έχει επίσης διαπιστωθεί ότι δημιουργούν βιοχημικές αλλαγές στο σώμα.

Η Βίβλος αναγνωρίζει το σπουδαίο ρόλο των εσωτερικών μας αισθημάτων και τάσεών μας. Δηλώνει: «Το πνεύμα [τα εσωτερικά συναισθήματα και οι σκέψεις] του ανθρώπου θέλει υποστηρίξει την αδυναμίαν [αρρώστια] αυτού· αλλά το κατατεθλιμμένο πνεύμα τις δύναται να υποφέρη;»(Παρ. 18:14). Αν το «πνεύμα του ανθρώπου» ‘καταθλίβεται’ από εσφαλμένες σκέψεις (εξετάζονται στις σελίδες 8-10)· αν καταβάλλεται από ζήλεια, έχθρα ή κακή συνείδηση, τότε η κακή κατάσταση γίνεται αφόρητη. Μπορεί να ακολουθήσει βαριά κατάθλιψη.

Επίσης, αν ένα άτομο τρέφει τη διάνοιά του με καταπιεστικές σκέψεις—ίσως μέσω τηλεοράσεως, κινηματογράφου ή πορνογραφικών εντύπων—αυτό θα επηρεάσει τις διαθέσεις του και θα φέρει κατάθλιψη. Ιδιαίτερα αν ένα άτομο δαπανά τακτικά πολύ χρόνο μπροστά στην τηλεόραση, αυτό μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς τη νοοτροπία του. Αλλά για άλλους κάτι άλλο μπορεί να βρίσκεται στη ρίζα του προβλήματος.

Άλλες Πιθανές Αιτίες

«Ο εγκέφαλος είναι πολύ πιο ευαίσθητος από άλλα όργανα στη μεταβολή της πυκνότητας ορισμένων θρεπτικών ουσιών στο πλάσμα [του αίματος],» ανέφεραν δύο ερευνητές στο ινστιτούτο της Τεχνολογίας της Μασσαχουσέττης. Στο Νουτρίσιον εντ δε Μπρέιν (Τόμ. 3, 1979), αυτοί οι γιατροί, Γουόρτμαν και Γουόρτμαν, δημοσίευσαν ύλη που δείχνει την επίδραση αυτών που τρώμε στη διάθεσή μας και πώς ορισμένες τροφικές ελλείψεις μπορούν να τροποποιήσουν τη χημική ισορροπία στον εγκέφαλο και να δημιουργήσουν κατάθλιψη.

Ακόμα και όταν κάποιος τρώει τακτικά ισορροπημένα γεύματα—μειώνοντας στο ελάχιστο τις «άχρηστες τροφές»—μπορεί να εξακολουθήσει να έχει αβιταμινώσεις που οδηγούν σε κατάθλιψη. Μερικά φάρμακα, αντισυλληπτικά που παίρνονται από το στόμα, η εγκυμοσύνη, η μόλυνση και η υπερβολική ένταση, όλα μπορούν να δημιουργήσουν αβιταμινώσεις.

Η αλλεργία σε ορισμένες τροφές ή σε χημικές αναθυμιάσεις και οι ορμονικές αλλαγές στις γυναίκες φέρνουν κατάθλιψη. Επίσης, από μια έρευνα σε 1.100 αρρώστους που έκαναν θεραπεία για υπογλυκαιμία (χαμηλό επίπεδο ζαχάρου στο αίμα) διαπιστώθηκε ότι το 77 τοις εκατό έπασχαν από κατάθλιψη.

Ώστε υπάρχουν πολλές αιτίες για κατάθλιψη πέρα από το να έχει κάποιος έναν εσφαλμένο τρόπο σκέψεως. Ένα βαριά καταθλιμμένο άτομο μπορεί να υποφέρει από οποιονδήποτε συνδυασμό παραγόντων. Η κληρονομικότητα του ατόμου και οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας μπορεί επίσης να παίζουν ρόλο. Όλα αυτά μπορεί να επηρεάσουν το άτομο ως προς το πώς ανταποκρίνεται σ’ ένα γεμάτο ένταση γεγονός ή περιβάλλον.

Ενώ η προσπάθεια να καταλάβουμε τις πιθανές αιτίες της καταθλίψεως βοηθάει, ένα ακόμη πιο επίμονο ερώτημα όσων πάσχουν από αυτή είναι: Τι μπορώ να κάνω για να την υπερνικήσω;

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 4]

ΟΙ ΠΟΙΚΙΛΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΕΩΣ

Αποθάρρυνση και Θλίψη

Ελαφρά περίπτωση που προέρχεται από κάποιο δυσάρεστο γεγονός, όπως ο θάνατος, το διαζύγιο, η απώλεια της εργασίας, τα προβλήματα υγείας ή άλλες πιεστικές καταστάσεις.

Ελαφρά Χρονία Κατάθλιψη (Καταθλιπτική Νεύρωση)

Η μελαγχολία συνεχίζεται. Υπάρχει γενική αρνητική στάση και ανικανοποίηση. Αισθάνεται κανείς κουρασμένος και χάνει το ενδιαφέρον για την οικογένεια και τους φίλους. Συχνά υπάρχει το συναίσθημα αναξιότητας, ανησυχίας και θυμού.

Βαριά Κατάθλιψη

«Αισθάνεσαι σα να βρίσκεσαι στα καυτά βάθη της γης» είπε ένας ασθενής. Δεν υπάρχει ανακούφιση. Αλλάζουν οι συνήθειες του ύπνου· χάνεται η όρεξη. Ο ασθενής αισθάνεται γεμάτος ενοχή και εύχεται να πεθάνει. Καταθλιπτικά συναισθήματα τρόμου, ανησυχίας και ελλείψεως ικανότητας για συγκέντρωση. Όλα τούτα μπορεί να εναλλάσσονται με περιόδους φυσιολογικής συμπεριφοράς.

Μανιακή Κατάθλιψη

Περίοδοι μεγάλης ευθυμίας—άγριο ξέσπασμα ευωχίας, εργασία επί εικοσιτετραώρου βάσεως, διαρκής δράση—ακολουθούνται από βαθιά κατάθλιψη.

[Πλαίσιο/Διάγραμμα στη σελίδα 5]

Οι σκέψεις μας ρέουν από το ένα νευρικό κύτταρο στο επόμενο με τη μορφή ηλεκτροχημικών παλμών. Η κατάλληλη ψυχική διάθεση εξαρτάται από την χωρίς παραμόρφωση ροή τους. Τα άκρα των νεύρων δεν ενώνονται. Ο νευρικός παλμός διεγείρει την παραγωγή χημικών νευρομεταδοτών που γεφυρώνουν το χάσμα και η σκέψη μας συνεχίζει χωρίς παραμόρφωση. Η χημική ισορροπία σ’ αυτή την περιοχή που λέγεται σύναψη είναι ζωτική.

[Διάγραμμα]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

νευρικός παλμός

νευρικό κύτταρο

νευρικό κύτταρο

σύναψη

νευρικός παλμός

χημικοί νευρομεταδότες

σύναψη

δέκτες

νευρικοί παλμοί συνεχίζουν χωρίς παραμόρφωση

[Πλαίσιο/Διαγράμματα στη σελίδα 5]

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΑΕΙ ΣΤΡΑΒΑ

Μια πληθώρα ορισμένων νευρομεταδοτών παραμορφώνει το νευρικό παλμό, προξενώντας υπερδιέγερση, ίσως μάλιστα και μανία.

[Διάγραμμα]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

νευρικός παλμός

χημικοί νευρομεταδότες

νευρικός παλμός παραμορφωμένος

Τα χαμηλά επίπεδα ορισμένων νευρομεταδοτών παραμορφώνουν το νευρικό παλμό, οδηγώντας ίσως σε κατάθλιψη.

[Διάγραμμα]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

νευρικός παλμός

χημικοί νευρομεταδότες

νευρικός παλμός παραμορφωμένος