Ένα Βασίλειο Χτισμένο Πάνω στην Άμμο, στο Πετρέλαιο και στη Θρησκεία

ΠΟΙΑ χώρα είναι ίση σε μέγεθος με τη Δυτική Ευρώπη, έχει πληθυσμό μόνο 12 εκατομμύρια και είναι σχεδόν ολόκληρη έρημος; Ποιο βασίλειο ιδρύθηκε το 1932, ανακάλυψε τεράστιες ποσότητες πετρελαίου το 1938 και έγινε το τρίτο από τα μεγαλύτερα του κόσμου στην παραγωγή αργού πετρελαίου; Ποιο βασίλειο δέχεται το Κοράνιο ως σύνταγμά του και αποτελεί τον τόπο στον οποίο βρίσκονται δυο από τις πιο ιερές πόλεις και τεμένη του Ισλάμ;

Η απάντηση σ’ όλα αυτά τα ερωτήματα είναι το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας, του οποίου ηγέτης είναι ο Βασιλιάς Φαχντ Μπιν Αμπντούλ Αζίζ. Έχει έκταση 2.240.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της Αραβικής χερσονήσου, με την Ερυθρά Θάλασσα στα δυτικά, την Αραβική Θάλασσα στο νότο και τον Αραβικό Κόλπο στα ανατολικά.

Πώς μου κίνησε το ενδιαφέρον αυτή η αραβική χώρα; Είδα στην εφημερίδα μια πρόσκληση για κάποια έκθεση που γινόταν στην Πόλη της Νέας Υόρκης υπό την αιγίδα της κυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας. Ήμουν περίεργος να μάθω περισσότερα γι’ αυτόν το διαφορετικό πολιτισμό και τρόπο ζωής. Κι εφόσον εγώ πιθανόν να μην πήγαινα ποτέ στη Σαουδική Αραβία, γιατί να μην αφήσω τη Σαουδική Αραβία να έρθει σ’ εμένα;

Σαουδική Αραβία—Η Παλιά και η Καινούρια

Αμέσως μόλις βρέθηκα μέσα στο χώρο της έκθεσης, αντιλήφθηκα ότι όλα είχαν σχεδιαστεί έτσι ώστε να δώσουν στο κοινό μια ωραία εντύπωση γι’ αυτή την αραβική χώρα. Παντού υπήρχαν Σαουδάραβες φοιτητές που φοιτούν σε πανεπιστήμια των Η.Π.Α., οι οποίοι ενεργούσαν ως καλά πληροφορημένοι ξεναγοί. Όλοι τους ήταν ντυμένοι με το παραδοσιακό θόουμπ, ένα μακρύ, άσπρο ένδυμα που μοιάζει με ρόμπα και σκεπάζει τα πόδια μέχρι κάτω. Ακόμα, ο καθένας απ’ αυτούς φορούσε μια ασπροκόκκινη καρό γούτρα, δηλαδή καλύπτρα του κεφαλιού, η οποία στηριζόταν μ’ ένα διπλό στεφάνι από μαύρο κορδόνι. Όλοι μιλούσαν καλά αγγλικά και απαντούσαν ευγενέστατα σε όποια ερώτηση κι αν έκανα εγώ ή οποιοσδήποτε άλλος.

Αφού πέρασα πρώτα από ένα φουαγιέ με χαμηλό φωτισμό, στο οποίο υπήρχαν φωτογραφίες της Σαουδαραβικής βασιλικής οικογένειας, καθώς και πολλές διαφάνειες που παρουσίαζαν απόψεις της Σαουδικής Αραβίας, επισκέφτηκα κατόπιν ένα χώρο με απεικονίσεις από την παραδοσιακή ζωή των Αράβων και των Βεδουίνων. Ανάμεσα στα εκθέματα υπήρχε μια μαύρη σκηνή Βεδουίνων με όλο τον εξοπλισμό της νομαδικής τους ζωής. Όμως, με την πρόοδο της σύγχρονης τεχνολογίας, ο τρόπος ζωής των Βεδουίνων, με την παροιμιώδη φιλοξενία τους προς τους ξένους, εξαφανίζεται.

Το επόμενο τμήμα της περιήγησης αποτελούσε μια υπενθύμιση σχετικά με τη θρησκευτική δύναμη που καθοδηγεί και ελέγχει τη ζωή της Σαουδικής Αραβίας—το Ισλάμ.a

Η Μέκκα, η Κάαμπα και το Κοράνιο

Το ιερό βιβλίο του Ισλάμ, το Κοράνιο, «θεωρείται το σύνταγμα της [Σαουδικής Αραβίας] και παρέχει ηθικές αξίες και καθοδήγηση», δηλώνει ένα επίσημο βιβλιάριο. Κάποιο φυλλάδιο δηλώνει: «Το Βασίλειο διαμορφώνει την κοινωνική, την πολιτική και την οικονομική του στρατηγική στο φως των Ισλαμικών διδασκαλιών». Αν και υπήρχαν αρκετά χειρόγραφα αντίτυπα του Κορανίου ανάμεσα στα εκθέματα, το κύριο θέμα αυτού του τμήματος ήταν η πόλη που αποτελεί τόπο προσκυνήματος, η Μέκκα (στην αραβική, Μάκκα) με το τεράστιο τέμενός της και την Κάαμπα στο κέντρο. Αυτά παρουσιάζονταν σε μικρογραφίες.

Η Κάαμπα, ένα τεράστιο κτίσμα κυβικού σχήματος φτιαγμένο από πέτρα και σκεπασμένο μ’ ένα βαρύ μαύρο ύφασμα, ορίζεται από κάποιο Ισλαμικό έντυπο ως «ο τόπος λατρείας που διέταξε ο Θεός τον Αβραάμ και τον Ισμαήλ να χτίσουν πριν από τέσσερις και πλέον χιλιάδες χρόνια».b Έτσι ο Ισλαμισμός (που άρχισε από τον προφήτη Μωάμεθ τον έβδομο αιώνα Κ.Χ.) ισχυρίζεται ότι έχει σχέση με τον Αβραάμ, τον πατριάρχη ο οποίος υπήρξε πρόδρομος του Ιουδαϊσμού και της Χριστιανοσύνης. Συνεπώς, συγκαταλέγεται στα τρία μεγάλα μονοθεϊστικά θρησκευτικά συστήματα.

Στην πραγματικότητα η Κάαμπα βρίσκεται στο κέντρο της τεράστιας υπαίθριας πλατείας που αποτελεί μέρος του μεγάλου τεμένους της Μέκκας. Στο ετήσιο προσκύνημα (χατζ), ένα εκατομμύριο και πλέον Μουσουλμάνοι συγκεντρώνονται εκεί για να προσευχηθούν και να κάνουν το γύρο της Κάαμπα εφτά φορές. Κάθε Μουσουλμάνος που έχει καλή υγεία το θεωρεί υποχρέωσή του να πραγματοποιήσει αυτό το ταξίδι τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του. Η έκθεση περιλάμβανε επίσης και μια μικρογραφία του επιβλητικού τεμένους της Μεδίνας (στην αραβική, Μαντινά), το μέρος όπου είναι θαμμένος ο Μωάμεθ.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσίαζαν οι βαριές και πλούσια διακοσμημένες πόρτες της Κάαμπα που βρίσκονταν ανάμεσα στα εκθέματα. Κανονικά, μόνο οι Μουσουλμάνοι μπορούν να δουν αυτές τις πόρτες, εφόσον μόνο αυτοί επιτρέπεται να μπαίνουν στο τέμενος της Μέκκας. Δύσκολα θα πιστεύαμε πως ήταν αυθεντικές, ώσπου ένας ξεναγός μάς εξήγησε ότι ήταν οι πόρτες που χρησιμοποιούνταν από το 1942 μέχρι το 1982, οπότε τις αντικατέστησαν με καινούριες. Είναι φτιαγμένες από χρυσό και ασήμι και διακοσμημένες με χρυσές πλάκες που περιέχουν εδάφια από το Κοράνιο χαραγμένα στα αραβικά. Σ’ έναν κοντινό τοίχο, βρισκόταν κρεμασμένη μια κισουάχ, δηλαδή μια βαριά μαύρη κουρτίνα που χρησιμοποιείται για να καλύπτει την Κάαμπα και στην οποία είναι κεντημένες με χρυσό κι άλλες παραθέσεις από το Κοράνιο.

Η Σύγχρονη Ζωή στη Σαουδική Αραβία

Στη συνέχεια της περιήγησης έβλεπε κανείς αναπαραστάσεις τυπικών σκηνών που διαδραματίζονται στους δρόμους, με χειροτέχνες να πλέκουν ψάθινα χαλάκια και άλλους να σφυρηλατούν το σίδηρο και να κατασκευάζουν οικιακά σκεύη. Άλλοι τεχνίτες είχαν για υλικό το δέρμα και έφτιαχναν παραδοσιακές αραβικές παντόφλες. Κάποιος άλλος έφτιαχνε απλά ξύλινα κλουβιά για πουλιά. Ένας άλλος πάλι έφτιαχνε διάφορα κεραμικά σε ποδοκίνητο τροχό αγγειοπλαστικής.

Τελικά, έφτασα στο τμήμα που επιδείκνυε τα επιτεύγματα της σύγχρονης Σαουδικής Αραβίας. Ήταν φανερό ότι η ανακάλυψη του πετρελαίου άλλαξε την οικονομία της Σαουδικής Αραβίας και το βιοτικό επίπεδο του κράτους. Η ΑΡΑΜΚΟ (Αραβοαμερικανική Εταιρία Πετρελαίου) ανακάλυψε τεράστια αποθέματα πετρελαίου το 1938. Στην έκθεση υπήρχαν και φιάλες-δείγματα που είχαν ως περιεχόμενο το μαύρο υγρό. Ένα βιβλιάριο της εταιρίας δηλώνει: «Η Αράμκο έχει τώρα 43.000 και πλέον υπαλλήλους, περίπου 550 φρέατα στην παραγωγή, 20.500 χιλιόμετρα πετρελαιαγωγούς και περισσότερες από 60 εγκαταστάσεις διαχωρισμού της βενζίνης από το πετρέλαιο».

Με τέτοιες, λοιπόν, σταθερές οικονομικές βάσεις, δεν είναι καθόλου παράξενο που τα ενημερωτικά βιβλιάρια δηλώνουν ότι η Σαουδική Αραβία συντηρεί γύρω στα 15.000 σχολεία και εκπαιδευτικά κέντρα τα οποία εξυπηρετούν πάνω από 2,5 εκατομμύρια σπουδαστές. Η εκπαίδευση είναι δωρεάν για όλους μέχρι και το επίπεδο του πανεπιστημίου. Και υπάρχουν εφτά πανεπιστήμια.

Φυσικά, το πετρέλαιο δεν είναι το παν στη Σαουδική Αραβία. Έχουν ολοκληρωθεί τεράστια αρδευτικά έργα και η αγροτική οικονομία έχει αναπτυχθεί μέχρι του σημείου να εξάγει η χώρα ψάρια, πουλερικά, σιτάρι, χουρμάδες, λαχανικά, καθώς και γαλακτοκομικά και άλλα γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα.

Κάθε Νόμισμα Έχει Δυο Όψεις

Όταν τελείωσα την τρίωρη επίσκεψή μου στη «Σαουδική Αραβία» ήμουν πολύ εντυπωσιασμένος από τα επιτεύγματα ενός σχετικά μικρού κράτους. Αναρωτιόμουν πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα, αν είχαν και όλα τα άλλα κράτη το ευτύχημα να διαθέτουν αποθέματα πετρελαίου ή άλλους πολύτιμους φυσικούς πόρους για τους οποίους υπάρχει παγκόσμια ζήτηση.

Παρ’ όλο που βρήκα την επίσκεψη πολύ ενημερωτική, δεν μπόρεσα να μην προσέξω τις παραλείψεις που υπήρξαν στον τομέα της θρησκείας. Δεν έμαθα τίποτα γι’ αυτή καθαυτή την πέτρα της Κάαμπα, ένα μαύρο μετεωρίτη τον οποίο προσκυνούν οι Μουσουλμάνοι που επισκέπτονται τη Μέκκα. Πριν από την ίδρυση του Ισλάμ, η πέτρα «θεωρούνταν φετίχ και της αποδιδόταν λατρευτικός σεβασμός», δηλώνει ο Φίλιπ Κ. Χίτι στο σύγγραμμά του Ιστορία των Αράβων (History of the Arabs). Σύμφωνα με την παράδοση, ενώ ο Ισμαήλ ανοικοδομούσε την Κάαμπα, έλαβε τη μαύρη πέτρα από τον άγγελο Γαβριήλ.

Άλλη μια παράλειψη στην έκθεση ήταν ότι δεν είδα να γίνεται καμιά αναφορά στις δυο μεγάλες διαιρέσεις του Ισλάμ, τους Σουνίτες και τους Σία, δηλαδή τους Σιίτες. Αυτό το σχίσμα ανάγεται στους αρχικούς διαδόχους του Μωάμεθ και βασίζεται σε διαφορετικές ερμηνείες ως προς το ποιοι είναι οι δικαιωματικοί πνευματικοί διάδοχοί του—ακολουθεί η διαδοχή τη γενεαλογική γραμμή του Μωάμεθ, όπως ισχυρίζονται οι Σιίτες Μουσουλμάνοι, ή βασίζεται σε διαδικασία εκλογής, όπως ισχυρίζονται οι Σουνίτες που αποτελούν την πλειοψηφία; Οι Σαουδάραβες ανήκουν στο αυστηρό κίνημα των Ουαχαμπιτών της Χανμπαλικής σχολής, της πιο άκαμπτης από τις τέσσερις σχολές των Σουνιτών Μουσουλμάνων.

Αισθητή ήταν η απουσία γυναικών της Αραβίας από την έκθεση. Υπέθεσα ότι αυτή η παράλειψη οφείλεται στην αυστηρή ερμηνεία που δίνουν οι Σαουδάραβες στους νόμους του Ισλάμ οι οποίοι αφορούν το ρόλο των γυναικών στη δημόσια ζωή.

Καθώς έφευγα από την έκθεση, κάτι με ανάγκασε να σκεφτώ για άλλη μια φορά το ρητό που λέει ότι κάθε νόμισμα έχει δυο όψεις. Έξω στο δρόμο, υπήρχαν Άραβες διαδηλωτές που μοίραζαν φυλλάδια με τα οποία υποστήριζαν ότι στη Σαουδική Αραβία λαβαίνουν χώρα πράξεις βίας και αδικίας, και καταδίκαζαν την έλλειψη δημοκρατικών διαδικασιών σ’ αυτή τη χώρα (δεν υπάρχει πολιτικό σύνταγμα ή κοινοβούλιο). Αυτό με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι για μερικούς ανθρώπους, η άμμος, το πετρέλαιο και η θρησκεία δεν είναι αναγκαστικά το παν της υπόθεσης. Τουλάχιστον, όμως, απέκτησα πιο σαφή άποψη για τη ζωή στη Σαουδική Αραβία και για την επιρροή του Ισλάμ στο λαό της.—Από Συνεργάτη.

[Υποσημειώσεις]

[Χάρτης/Εικόνα στη σελίδα 16]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ

Μέκκα

ΙΡΑΝ

ΙΡΑΚ

ΣΟΥΔΑΝ

Ερυθρά Θάλασσα

Αραβική Θάλασσα

[Εικόνα στη σελίδα 17]

(Από αριστερά) Πόρτες της Κάαμπα, Άραβας τεχνίτης, και κεντημένη γραφή στην αραβική

[Ευχαριστίες]

David Patterson