Ισημερινή Γουινέα Ένα Θησαυροφυλάκιο Εκπλήξεων

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ισημερινή Γουινέα

ΣΤΗΝ Αφρική υπάρχει μια χώρα όπου στη ζούγκλα περιπλανιούνται ακόμα ελέφαντες και γορίλες, όπου η εμπορικοποίηση περνά σχεδόν απαρατήρητη, όπου τα παιδιά χαιρετούν ακόμα τους περαστικούς. Κι όμως, έξω από την Αφρική λίγοι έχουν ακούσει γι’ αυτήν.

Το όνομά της—Ισημερινή Γουινέα—δεν είναι λάθος. Η χώρα, που έχει περίπου το μέγεθος του Βελγίου, βρίσκεται σχεδόν πάνω στον ισημερινό. Το Δεκέμβριο του 1990 επισκέφτηκα τις δυο κύριες περιοχές της: το νησί Μπιόκο και το Μπίνι, το οποίο είναι μια μικρή λωρίδα της Αφρικής.

Την πρώτη μου έκπληξη την ένιωσα όταν έμαθα ότι οι περισσότεροι από τους 350.000 κατοίκους της μιλούν με ευχέρεια ισπανικά, εκτός από τη γλώσσα της φυλής τους. Ανακάλυψα ότι είχε γίνει η μοναδική ισπανόφωνη χώρα της Αφρικής εξαιτίας μιας από εκείνες τις παραξενιές της αποικιακής ιστορίας.

Ο Ρόλος των Ευρωπαίων

Κάπου 20 χρόνια πριν ανακαλύψει ο Κολόμβος την Αμερική, ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος Φερνάο ντο Πο εξερευνούσε τον κόλπο της Γουινέας όταν βρήκε το κατάφυτο ηφαιστειακό νησί Μπιόκο. Γοητεύτηκε τόσο πολύ από την ομορφιά του ώστε το ονόμασε Φορμόζα (Όμορφο). Χρόνια αργότερα, ένας άλλος εξερευνητής, ο Σερ Χένρι Στάνλεϊ, το περιέγραψε ως «το κόσμημα του ωκεανού».

Ωστόσο, επί χρόνια η ανόθευτη ομορφιά της περιοχής αμαυρωνόταν από το απαίσιο δουλεμπόριο. Η στρατηγική θέση τού Μπιόκο και του Κορίσκο (ένα άλλο νησί της Γουινέας στα ανοιχτά της ακτής τού Μπίνι) τα έκανε ιδανικούς σταθμούς κατά τη μεταφορά Αφρικανών σκλάβων στην αμερικανική ήπειρο. Από το 16ο ως το 19ο αιώνα εκατοντάδες χιλιάδες σκλάβοι πέρασαν απ’ αυτά τα δυο νησιά.

Η πορτογαλική κτίση του Μπιόκο και της γειτονικής ακτής παραχωρήθηκαν στους Ισπανούς το 1778 για να επιλυθεί μια διένεξη μεταξύ των δυο χωρών που αφορούσε τις εδαφικές τους διεκδικήσεις στη μακρινή Νότια Αμερική. Έτσι η Ισπανία απέκτησε τη δική της πηγή σκλάβων στην Αφρική και ως αντάλλαγμα έπαψε να διεκδικεί πορτογαλικά εδάφη στη Βραζιλία.

Όμως τα σύνορα δεν ήταν σαφώς καθορισμένα και οι Ισπανοί άποικοι ήταν λίγοι. Το 19ο αιώνα, στη διάρκεια του ευρωπαϊκού αγώνα για αποικίες στην Αφρική, η Γαλλία και η Γερμανία οικειοποιήθηκαν μέρη της ηπειρωτικής χώρας, ενώ οι Βρετανοί εποφθαλμιούσαν το νησί Μπιόκο. Τελικά, το 1900 οριοθετήθηκαν τα σύνορα της Ισημερινής Γουινέας και από τότε παρέμεινε ισπανική αποικία ώσπου απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1968.

«Το Χαμόγελο Ανταποδίδεται»

Ανακάλυψα ότι ο λαός της Ισημερινής Γουινέας είναι ένα συναρπαστικό κράμα εθνικοτήτων. Στο νησί Μπιόκο υπάρχουν οι Μπιούμπι, ενώ στις δυο κύριες πόλεις ξεχωρίζουν οι υψηλόσωμοι Χάουζα. Αυτοί είναι μετανάστες από τα βόρεια και είναι κυρίως οι έμποροι της Γουινέας. Η φυλή των Φανγκ είναι η μεγαλύτερη φυλή στην ηπειρωτική περιοχή της χώρας και μέλη της απαρτίζουν το μεγαλύτερο μέρος του μηχανισμού των δημόσιων υπηρεσιών. Οι κάτοικοι της Γουινέας χαμογελούν εύκολα, πράγμα που επαληθεύει ένα γνωμικό των Φανγκ το οποίο λέει ότι «το χαμόγελο ανταποδίδεται».

Οι παραδοσιακές τέχνες και τα έθιμα είναι πάρα πολύ ζωντανά. Εντυπωσιάστηκα όταν είδα πώς φτιάχνουν οι κάτοικοι της Γουινέας τα, ομολογουμένως απλά, σπίτια τους από υλικά που βρίσκουν στο δάσος. Ακόμα και τώρα οι ψαράδες λαξεύουν οι ίδιοι τα μονόξυλα κανό τους και ψαρεύουν μ’ αυτή την πανάρχαια μέθοδο.

Στη Γουινέα, κάθε μέρα χιλιάδες άνθρωποι συρρέουν στις υπαίθριες αγορές του Μπάτα και του Μαλάμπο, οι οποίες είναι οι κύριες πόλεις της χώρας. Η επίσκεψη σε μια αγορά με έκανε να καταλάβω περισσότερο τους ανθρώπους και τη ζωή τους. Στις αγορές πουλιέται οτιδήποτε μπορεί να φανταστεί κανείς—από μεταχειρισμένα εργαλεία μέχρι πίθηκοι (το κρέας του πίθηκου γίνεται ωραίο φαγητό). Πολλές και κάθε λογής φιάλες με ισχυρό απορρυπαντικό βρίσκονται ανάμεσα σε καλοφτιαγμένους σωρούς από φασόλια και από σκελίδες σκόρδων. Στη Γουινέα οι άνθρωποι δεν νοιάζονται υπερβολικά για το χρόνο, και παρατήρησα ότι οι πάγκοι δεν φαίνεται να κλείνουν ποτέ, όχι τουλάχιστον πριν νυχτώσει ή πριν πουληθεί το καθετί.

Σε πολλά χωριά των Φανγκ είδα μια μεγάλη κοινοτική καλύβα. Μου είπαν ότι ονομάζεται Κάσα ντε λα Παλάμπρα (Σπίτι του Λόγου). Αυτό είναι το μέρος όπου συναντιούνται οι χωρικοί για να λύσουν τις διενέξεις τους αφού και οι δυο πλευρές εκφράσουν τα παράπονά τους—τους «λόγους». Τα παράθυρά του είναι ανοιχτά κι έτσι οποιοσδήποτε θέλει μπορεί να ακούσει τις συζητήσεις.

Το Τροπικό Δάσος—Ένας Θησαυρός που Πρέπει να Προστατευτεί

Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, αυτό που χαρακτηρίζει πάνω απ’ όλα τη Γουινέα είναι το ισημερινό δάσος. Μόλις βγήκαμε έξω από τις πόλεις, η πλούσια βλάστηση της ζούγκλας μάς έδινε την εντύπωση ότι ταξιδεύαμε μέσα σ’ ένα πράσινο τούνελ. Το πράσινο είναι το χρώμα της Γουινέας, πράσινο σε όλες του τις αποχρώσεις, πράσινο που ξαναγίνεται λαμπερό έπειτα από κάθε τροπική μπόρα. Ανάκατα αναρριχητικά φυτά, ογκώδεις συστάδες μπαμπού και εκατοντάδες είδη δέντρων συνωστίζονται για να σχηματίσουν έναν πράσινο μανδύα πάνω από τη γη. Το τροπικό δάσος—άτακτο και αρμονικό μαζί—είναι κάτι που αξίζει να διαφυλαχτεί πάνω στον απογυμνωμένο πλανήτη μας.

Μεγάλες εκτάσεις της Ισημερινής Γουινέας συνεχίζουν να φιλοξενούν παρθένα τροπικά δάση, και μερικά απ’ αυτά έχουν επιλεγεί να γίνουν μελλοντικά εθνικοί δρυμοί. Αλλά το δάσος δεν είναι απλώς διακοσμητικό στοιχείο. Παρέχει τροφή, καύσιμη ύλη, ακόμα και φάρμακα για τους κατοίκους της Γουινέας. Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι ένα ογκώδες δέντρο, η κεΐβη, είναι το κύριο χαρακτηριστικό του εθνικού εμβλήματος της Γουινέας.

Δεν μπορούσα να μη νιώσω εντυπωσιασμένος από την ομορφιά του Μπιόκο, ομορφιά που εντυπωσίασε και τους πρώτους Ευρωπαίους εξερευνητές πριν από πέντε αιώνες. Είναι ένα ορεινό νησί με διάσπαρτους ηφαιστειακούς κρατήρες, μερικοί από τους οποίους έχουν μετατραπεί σε λίμνες, προσθέτοντας έτσι ποικιλία στο σκηνικό. Η μεγαλύτερη ηφαιστειακή κορυφή του νησιού υψώνεται σχεδόν 3.000 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, και στις δασώδεις πλαγιές της κατοικούν πάμπολλα εξωτικά πουλιά και πεταλούδες που προσθέτουν χρώμα στην πλούσια βλάστηση.

Ψηλά στο βουνό, έμεινα καταγοητευμένος καθώς παρακολουθούσα τις μικροσκοπικές νεκταρινίες να πετούν στις πλαγιές από θάμνο σε θάμνο και από λουλούδι σε λουλούδι. Το πράσινο και κόκκινο φτέρωμα των αρσενικών λαμπύριζε σαν κόσμημα στον απογευματινό ήλιο. Όπως και τα αμερικανικά κολίβρια, οι νεκταρινίες τρέφονται με το νοστιμότατο νέκταρ μεγάλων λουλουδιών ή με έντομα που βρίσκουν ανάμεσα στα πέταλα.

Η Ασύγκριτη Πανίδα του Δάσους

Το ισημερινό δάσος φιλοξενεί απίστευτη ποικιλία άγριων ζώων, ιδιαίτερα στην ηπειρωτική χώρα. Βούβαλοι και ελέφαντες, ποικιλίες μικρότερες απ’ ό,τι οι αντίστοιχές τους στην αφρικανική σαβάνα, κατοικούν στην πυκνή ζούγκλα, αλλά ίσως τα πιο αξιοσημείωτα ζώα του δάσους είναι οι γορίλες, που ολοένα και ελαττώνονται σε όλη την Αφρική. Έπαιξα μ’ έναν εξημερωμένο νεαρό γορίλα του οποίου τη μητέρα την είχαν σκοτώσει κυνηγοί. Η λυπημένη του έκφραση μου έφερε στο νου πόσο αβέβαιο είναι το μέλλον του γορίλα στα χέρια του ανθρώπου.

Πριν από 25 χρόνια, φυσιοδίφες απ’ όλο τον κόσμο είχαν εκπλαγεί όταν άκουσαν ότι βρέθηκε στη Γουινέα ένας αλβινικός γορίλας. Ήταν η πρώτη γνωστή περίπτωση αλβινισμού σε γορίλες. Το τρίχωμά του ήταν ολόλευκο, και είχε ροζ δέρμα και γαλανά μάτια. Τον ονόμασαν Κοπίτο ντε Νιέβε (Μικρή Χιονονιφάδα) και τελικά τον πήραν στο Ζωολογικό Κήπο της Βαρκελώνης στην Ισπανία, όπου συνεχίζει να θέλγει το κοινό.

Το πρώτο πράγμα που παρατήρησα στο δάσος ήταν ότι στην πραγματικότητα βλέπεις λίγα ζώα. Πολλά κοιμούνται στη διάρκεια της μέρας, και μόνο στη διάρκεια της νύχτας το δάσος ζωντανεύει πραγματικά. Όταν πέφτει το σούρουπο, φρουτοφάγες νυχτερίδες αφήνουν κατά χιλιάδες τις κούρνιες τους για να εξερευνήσουν τα φυλλώματα των δέντρων του δάσους, και ψαροφάγες κουκουβάγιες ξεκινούν τη νυχτερινή τους περιπολία στα ρυάκια και στα ποτάμια. Γαλάγοι με μεγάλα μάτια τρέχουν από κλαδί σε κλαδί σαν να ήταν καταμεσήμερο.

Στις ώρες της μέρας, αυτό που προσθέτει ζωή και χρώμα στο δάσος είναι κυρίως τα πουλιά και οι πεταλούδες. Πελώριες παπίλιες πεταλούδες, με τα ζωηρόχρωμα μαύρα και πράσινα φτερά τους και το ακανόνιστο πέταγμά τους, κεντρίζουν πάνω από καθετί άλλο την προσοχή. Ψηλά, το σιγανό γουργούρισμα των πράσινων περιστεριών έρχεται σε αντίθεση με το βραχνό κάλεσμα του άχαρου βούκερου.

Στο έδαφος του δάσους εντόπισα μια πορτοκαλιά-μπλε άγαμο σαύρα, η οποία στεκόταν πάνω σ’ έναν πεσμένο κορμό δέντρου και παρατηρούσε γύρω της. Στεκόταν εντελώς ακίνητη, και μόνο η γλώσσα της τιναζόταν με σβελτάδα μαζεύοντας όποιο μυρμήγκι βρισκόταν στην εμβέλειά της.

Δεν είχα την τύχη να δω έναν από τους εξαιρετικότατους κατοίκους των ποταμών της Γουινέας. Κατά μήκος της όχθης και στους καταρράκτες του ποταμού Εμπία ζει ο μεγαλύτερος βάτραχος του κόσμου, ο βάτραχος γολιάθ. Αυτοί οι βάτραχοι μπορεί να ζυγίζουν τρία κιλά ή και περισσότερο και έχουν μήκος 90 εκατοστά από το κεφάλι μέχρι τα πόδια. Σύμφωνα με τον ερευνητή Πολ Τσαλ από το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic), τα δυνατά τους πόδια μπορούν να τους στείλουν τρία μέτρα μακριά μ’ ένα γιγάντιο άλμα.

Στην Ισημερινή Γουινέα, όταν βασιλεύει ο ήλιος είναι πορτοκαλής και όχι κόκκινος, υπενθυμίζοντάς μας ότι η ατμόσφαιρα δεν είναι τόσο μολυσμένη όσο σε άλλα μέρη του κόσμου. Η καταναλωτική κοινωνία έχει εισβάλει κάπως και εδώ, και τα δέντρα του δάσους εργάζονται καθημερινά για να αναπληρώνουν το οξυγόνο. Τέτοιες απείραχτες περιοχές σπανίζουν πολύ στον κόσμο. Ελπίζουμε ότι αυτός ο θησαυρός του ισημερινού θα παραμείνει στην τωρινή του κατάσταση.

[Χάρτες στη σελίδα 24]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΑΦΡΙΚΗ

Ισημερινή Γουινέα

ΙΣΗΜΕΡΙΝΟΣ

[Χάρτης]

Μπιόκο

Μπίνι

[Εικόνες στη σελίδα 25]

Ακόμα και τώρα οι ψαράδες λαξεύουν τα κανό τους

Κοινοτική καλύβα («Κάσα ντε λα Παλάμπρα») όπου συναντιούνται οι χωρικοί για να λύσουν τις διενέξεις τους

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Νεαρός γορίλας

Παχύουρος γαλάγος

Ψαροφάγος κουκουβάγια

Αφρικανική πεταλούδα