Νομάδες της Ασίας που Διαμόρφωσαν μια Αυτοκρατορία

Φόβος και σύγχυση κυρίευσαν τη Ρωσία. Ορδές έφιππων πολεμιστών από την ανατολή σάρωναν σαν ακρίδες τις στέπες σφάζοντας, λεηλατώντας και αφανίζοντας όποιον στρατό τούς αντιστεκόταν. Το μόνο μέρος της Ρωσίας που γλίτωσε ήταν το πριγκιπάτο του Νόβγκοροντ. Από εκεί, ένας σαστισμένος χρονικογράφος περιέγραψε την κατάσταση ως εισβολή από «άγνωστες φυλές» με παράξενη γλώσσα.

ΟΙ ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ ήταν οι Μογγόλοι, ένας λαός που προερχόταν από το υψίπεδο με τους λειμώνες στην περιοχή της σημερινής Μογγολίας, στην κεντρική και στη βορειοανατολική Ασία. Οι αστραπιαίες κατακτήσεις τους, ξεκινώντας από τις αρχές του 13ου αιώνα Κ.Χ., άλλαξαν το πρόσωπο της Ασίας και της μισής Ευρώπης. Μέσα σε 25 μόλις χρόνια, οι Μογγόλοι υπέταξαν τους κατοίκους περισσότερων εκτάσεων από όσες είχαν κατακτήσει οι Ρωμαίοι σε τέσσερις αιώνες. Στο απόγειο της δύναμής τους, κυριαρχούσαν από την Κορέα μέχρι την Ουγγαρία και από τη Σιβηρία μέχρι την Ινδία​—η μεγαλύτερη αυτοκρατορία με συνεχόμενα εδάφη στην καταγραμμένη ιστορία!

Τα χρονικά της σχετικά βραχύβιας Μογγολικής Αυτοκρατορίας, όχι μόνο ρίχνουν φως στην ιστορία της Ασίας και της Ευρώπης, αλλά επαληθεύουν και πολλές Γραφικές διδασκαλίες σχετικά με την ανθρώπινη φύση και την εξουσία του ανθρώπου πάνω στο συνάνθρωπό του. Ανάμεσα σε αυτές τις αλήθειες είναι οι εξής: Η ανθρώπινη δόξα είναι μάταιη και παροδική. (Ψαλμός 62:9· 144:4) «Ο άνθρωπος εξουσιάζει τον άνθρωπο προς βλάβη του». (Εκκλησιαστής 8:9) Και, όπως δείχνει συμβολικά η Αγία Γραφή, ισχυρά πολιτικά βασίλεια έχουν συμπεριφερθεί σαν άγρια θηρία επιδιώκοντας επιθετικά να κυριαρχήσουν πάνω σε άλλα έθνη.a

Ποιοι Ήταν οι Μογγόλοι;

Οι Μογγόλοι ήταν νομαδικά φύλα και επιδέξιοι ιππείς οι οποίοι συντηρούνταν από την κτηνοτροφία, το εμπόριο και το κυνήγι. Ανόμοια με τους περισσότερους άλλους λαούς​—από τους οποίους μόνο ένα μικρό ποσοστό ήταν εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι για πόλεμο—​ουσιαστικά κάθε Μογγόλος με άλογο και τόξο ήταν ένας σκληροτράχηλος και θηριώδης πολεμιστής. Και κάθε φυλή ήταν ακλόνητα αφοσιωμένη στον αρχηγό της, ο οποίος ονομαζόταν χαν.

Έπειτα από πολέμους 20 χρόνων, ένας χαν, ο Τέμιτζιν (περ. 1162-1227), ένωσε 27 περίπου μογγολικά φύλα υπό την ηγεσία του. Αργότερα, Μουσουλμάνοι τουρκικής καταγωγής οι οποίοι ονομάζονταν Τάταροι πολέμησαν στο πλευρό των Μογγόλων. Μάλιστα, όταν η μογγολική λαίλαπα κινήθηκε προς τη δύση, οι τρομοκρατημένοι Ευρωπαίοι αποκάλεσαν τους εισβολείς Τάρταρους.b Το 1206, όταν ο Τέμιτζιν ήταν λίγο πάνω από 40 χρονών, οι Μογγόλοι τον έκαναν Τζένγκις Χαν​—τίτλος που ίσως σημαίνει «ισχυρός άρχοντας» ή «παγκόσμιος άρχοντας». Ήταν επίσης γνωστός ως ο Μεγάλος Χαν.

Οι ορδές του Τζένγκις Χαν, οι οποίες αποτελούνταν από έφιππους τοξότες, επιτίθονταν γρήγορα και με μανία, συνήθως σε πολλά μέτωπα που εκτείνονταν σε χιλιάδες χιλιόμετρα. Από στρατιωτική άποψη, ο Τζένγκις Χαν «ήταν ισάξιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή του Ναπολέοντα Α΄», αναφέρει η Εγκυκλοπαίδεια Ενκάρτα (Encarta Encyclopedia). Ο Πέρσης ιστορικός Τζουβαϊνί, σύγχρονος του Τζένγκις Χαν, τον περιέγραψε ως άνθρωπο που «διέθετε μεγάλη ενεργητικότητα, διορατικότητα, ευφυΐα και οξυδέρκεια». Επίσης, τον χαρακτήρισε «σφαγέα».

Πέρα από τη Μογγολία

Η βόρεια Κίνα κατεχόταν από τους Μαντσού, οι οποίοι αποκαλούσαν τη δυναστεία τους Τσιν, δηλαδή «Χρυσή». Για να φτάσουν στις περιοχές των Μαντσού, οι Μογγόλοι διέσχισαν την αφιλόξενη έρημο Γκόμπι​—ένα εμπόδιο όχι τόσο μεγάλο για νομάδες που, αν χρειαζόταν, μπορούσαν να επιβιώσουν πίνοντας γάλα και αίμα αλόγων. Αν και ο Τζένγκις Χαν εξέτεινε την κυριαρχία του στην Κίνα και στη Μαντζουρία, οι μάχες συνεχίστηκαν για 20 περίπου χρόνια. Από τους Κινέζους, επιστράτευσε λογίους, τεχνίτες και εμπόρους καθώς και μηχανικούς οι οποίοι μπορούσαν να κατασκευάσουν πολιορκητικές μηχανές, καταπέλτες και βόμβες πυρίτιδας.

Αφού εξασφάλισε τον έλεγχο των εμπορικών οδών πάνω στο Δρόμο του Μεταξιού προς τις μακρινές δυτικές χώρες, ο Τζένγκις Χαν επιδίωξε εμπορική συνεργασία με το γείτονά του, τον Σουλτάνο Μοχάμεντ, ο οποίος ανήκε σε μια τουρκική δυναστεία. Ο σουλτάνος κυβερνούσε μια τεράστια αυτοκρατορία η οποία περιλάμβανε το σημερινό Αφγανιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν καθώς και το μεγαλύτερο μέρος του Ιράν.

Το 1218 μια αντιπροσωπεία Μογγόλων, με πρόσχημα το ενδιαφέρον τους για το εμπόριο, έφτασαν στα σύνορα της επικράτειας του σουλτάνου. Αλλά ο τοπικός κυβερνήτης τούς εκτέλεσε, πυροδοτώντας τα γεγονότα που οδήγησαν στην πρώτη εισβολή των Μογγόλων σε μουσουλμανική χώρα. Τα επόμενα τρία χρόνια, οι Μογγόλοι, για τους οποίους λεγόταν ότι ήταν περισσότεροι και από τα μυρμήγκια, λεηλατούσαν και πυρπολούσαν συστηματικά πόλεις και αγρούς, ενώ έσφαζαν μαζικά το λαό του Σουλτάνου Μοχάμεντ, εξαιρώντας εκείνους που είχαν ειδικότητες τις οποίες επιθυμούσαν οι Μογγόλοι.

Έπειτα, οι δυνάμεις των Μογγόλων, οι οποίες υπολογίζεται ότι αριθμούσαν περί τους 20.000 άντρες, επέδραμαν μέσω του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας στις στέπες βόρεια της Καυκασίας, κατατροπώνοντας όποιον στρατό έβρισκαν μπροστά τους, μεταξύ των οποίων και μια ρωσική δύναμη 80.000 αντρών. Σε μια αποστολή κατά την οποία κάλυψαν 13.000 χιλιόμετρα περίπου, οι Μογγόλοι έκαναν το γύρο της Κασπίας Θάλασσας επιτελώντας, όπως πιστεύουν κάποιοι, έναν από τους μεγαλύτερους ιππικούς άθλους στην ιστορία. Οι αλλεπάλληλες κατακτήσεις τους δημιούργησαν προηγούμενο για μελλοντική εισβολή στην Ανατολική Ευρώπη από μεταγενέστερους Μογγόλους ηγέτες.

Οι Διάδοχοι του Τζένγκις Χαν

Ο Ογκοντάι, ο τρίτος από τους τέσσερις γιους που απέκτησε ο Τζένγκις Χαν με την κυριότερη σύζυγό του, έγινε ο επόμενος Μεγάλος Χαν. Ο Ογκοντάι επανεδραίωσε τον έλεγχο των κατακτημένων εδαφών, εισέπραξε φόρους από τους υποτελείς άρχοντες και ολοκλήρωσε τη νίκη επί της δυναστείας Τσιν στη βόρεια Κίνα.

Προκειμένου να διατηρήσει τόσο την αυτοκρατορία όσο και τον πολυτελή τρόπο ζωής στον οποίο είχαν συνηθίσει οι Μογγόλοι, ο Ογκοντάι αποφάσισε τελικά να ξανακάνει πόλεμο​—αλλά εναντίον χωρών που δεν είχαν ακόμη λεηλατηθεί. Εξαπέλυσε επιθέσεις σε δύο μέτωπα​—κατά των ευρωπαϊκών χωρών προς τη δύση και κατά της δυναστείας των Σουνγκ στη νότια Κίνα. Η εκστρατεία στην Ευρώπη πέτυχε, δεν συνέβη όμως το ίδιο και με την άλλη. Παρά τις κάποιες νίκες, οι Μογγόλοι δεν κατάφεραν να κατακτήσουν την κύρια επικράτεια των Σουνγκ.

Η Εκστρατεία στη Δύση

Το 1236, περίπου 150.000 πολεμιστές επέδραμαν δυτικά, προς την Ευρώπη. Πρώτα στράφηκαν προς τις περιοχές κατά μήκος του ποταμού Βόλγα. Κατόπιν επιτέθηκαν στις ρωσικές πόλεις-κράτη και έκαναν στάχτη το Κίεβο. Οι Μογγόλοι υπόσχονταν ότι δεν θα πείραζαν τις πόλεις αν οι κάτοικοι τους έδιναν το ένα δέκατο από το καθετί. Αλλά οι Ρώσοι προτίμησαν να πολεμήσουν. Χρησιμοποιώντας καταπέλτες, ο Μογγόλοι βομβάρδιζαν τον εχθρό με μεγάλες πέτρες, καιόμενη νάφθα και νίτρο. Όταν διαρρηγνύονταν τα τείχη της πόλης, οι εισβολείς ορμούσαν προκαλώντας τέτοια σφαγή που, όπως έγραψε ένας ιστορικός, «κανένα μάτι δεν έμενε ανοιχτό για να κλάψει τους νεκρούς».

Οι δυνάμεις των Μογγόλων λεηλάτησαν την Πολωνία και την Ουγγαρία πλησιάζοντας τα σύνορα της σημερινής Γερμανίας. Η δυτική Ευρώπη προετοιμάστηκε για να δεχτεί επίθεση αλλά η επίθεση δεν ήρθε ποτέ. Το Δεκέμβριο του 1241, ο Ογκοντάι Χαν πέθανε, πιθανότατα ενώ ήταν αναίσθητος λόγω μέθης. Έτσι λοιπόν, οι Μογγόλοι διοικητές έσπευσαν στην πρωτεύουσά τους, το Καρακόρουμ, 6.000 χιλιόμετρα μακριά, για να εκλέξουν καινούριο άρχοντα.

Ο γιος του Ογκοντάι, ο Γκουγιούκ, έγινε διάδοχός του. Ένας αυτόπτης μάρτυρας της ενθρόνισης του Γκουγιούκ ήταν κάποιος Ιταλός μοναχός ο οποίος ταξίδεψε 15 μήνες διασχίζοντας εδάφη ελεγχόμενα από τους Μογγόλους για να μεταφέρει μια επιστολή από τον Πάπα Ιννοκέντιο Δ΄. Ο πάπας ζητούσε τη διαβεβαίωση ότι η Ευρώπη δεν θα δεχόταν νέες εισβολές, και πρότρεπε τους Μογγόλους να αποδεχτούν τη Χριστιανοσύνη. Ο Γκουγιούκ δεν υποσχέθηκε τίποτα. Αντιθέτως, είπε στον πάπα να έρθει με μια αντιπροσωπεία βασιλιάδων για να αποδώσουν τιμές στον Χαν!

Νέα Διμέτωπη Επίθεση

Ο επόμενος Μεγάλος Χαν ήταν ο Μόνγκε, ο οποίος ενθρονίστηκε το 1251. Αυτός και ο αδελφός του, ο Κουμπλάι, εξαπέλυσαν επιθέσεις κατά της δυναστείας Σουνγκ στη νότια Κίνα, ενώ μια άλλη δύναμη κατευθύνθηκε προς τα δυτικά. Αυτή η δεύτερη δύναμη ερήμωσε τη Βαγδάτη και ανάγκασε τη Δαμασκό να παραδοθεί. Οι αποκαλούμενοι Χριστιανοί οι οποίοι έκαναν σταυροφορίες κατά των Μουσουλμάνων χάρηκαν, και οι «Χριστιανοί» που ζούσαν στη Βαγδάτη λεηλάτησαν και σκότωσαν τους Μουσουλμάνους γείτονές τους.

Εκείνη την κρίσιμη στιγμή​—όταν οι Μογγόλοι φαίνονταν έτοιμοι να συντρίψουν το Μουσουλμανικό κόσμο—​η ιστορία επαναλήφθηκε. Κατέφθασαν ειδήσεις ότι ο Μόνγκε είχε πεθάνει. Για άλλη μια φορά, οι εισβολείς έκαναν μεταβολή για την πατρίδα τους, αυτή τη φορά αφήνοντας μόλις 10.000 άντρες για να διαφυλάξουν τα σύνορα. Σύντομα έπειτα από αυτό, εκείνη η ανεπαρκής δύναμη αφανίστηκε από έναν αιγυπτιακό στρατό.

Η επίθεση κατά της νότιας Κίνας εναντίον της πλούσιας δυναστείας των Σουνγκ ήταν νικηφόρα. Μάλιστα, ο Κουμπλάι Χαν αυτοανακηρύχτηκε ιδρυτής μιας νέας κινεζικής δυναστείας, την οποία ονόμασε Γιουάν. Η τοποθεσία της νέας του πρωτεύουσας είναι σήμερα γνωστή ως Πεκίνο. Αφού κατέβαλε τους εναπομείναντες θύλακες αντίστασης των Σουνγκ στα τέλη της δεκαετίας του 1270, ο Κουμπλάι κυβέρνησε μια Κίνα που ήταν ενωμένη για πρώτη φορά μετά την πτώση της δυναστείας των Τανγκ, το 907.

Κατακερματισμός και Κατάρρευση

Σχεδόν με τη χαραυγή του 14ου αιώνα, η πανίσχυρη Μογγολική Αυτοκρατορία άρχισε να καταρρέει. Οι λόγοι είναι πολλοί. Πρώτα πρώτα οι διαμάχες για την εξουσία ανάμεσα στους απογόνους του Τζένγκις Χαν διαίρεσαν την αυτοκρατορία σε πολλά χανάτα. Επίσης, κάποιοι Μογγόλοι αφομοιώθηκαν από μερικούς πολιτισμούς τους οποίους είχαν κατακτήσει. Στην Κίνα, οι διαμάχες για την απόκτηση ισχύος εξασθένισαν την εξουσία των απογόνων του Κουμπλάι. Το 1368 οι Κινέζοι, απηυδισμένοι από την ανεπαρκή διακυβέρνηση, τη διαφθορά και τους βαρείς φόρους, αποτίναξαν το ζυγό των Γιουάν, αναγκάζοντάς τους να επιστρέψουν στη Μογγολία.

Σαν μια τρομερή θύελλα, η λαίλαπα των Μογγόλων ήρθε αστραπιαία, παρέμεινε για λίγο και έπειτα αποχώρησε. Ωστόσο, άφησε το αποτύπωμά της στην ιστορία της Ευρώπης και της Ασίας, και σε αυτό περιλαμβανόταν η συνένωση τόσο της Μογγολίας όσο και της Κίνας. Πράγματι, οι σημερινοί Μογγόλοι αναγνωρίζουν τον πρώτο μεγάλο χαν, τον Τζένγκις Χαν, ως πατέρα του έθνους τους.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 13]

Από τις Κατακτήσεις στο Εμπόριο

Όταν βρισκόταν στο ζενίθ της, η δυναστεία Γιουάν η οποία ιδρύθηκε από τον Κουμπλάι Χαν προήγε το εμπόριο και τα ταξίδια, οδηγώντας στη «μεγαλύτερη επέκταση του εμπορίου στην ιστορία της Ευρασίας», όπως έχει αποκληθεί. Αυτή ήταν η εποχή του μεγάλου Βενετού περιηγητή Μάρκο Πόλο (1254-1324).c Ταξιδεύοντας διά ξηράς ή διά θαλάσσης, Άραβες, Πέρσες, Ινδοί και Ευρωπαίοι έμποροι έπαιρναν μαζί τους άλογα, χαλιά, πολύτιμες πέτρες και μπαχαρικά, τα οποία αντάλλασσαν με κεραμικά, λακαριστά αντικείμενα και μετάξι.

Το 1492, ο Χριστόφορος Κολόμβος, έχοντας μαζί του ένα αντίγραφο της αφήγησης των ταξιδιών του Μάρκο Πόλο, έπλευσε από την Ευρώπη προς τα δυτικά, ελπίζοντας να αποκαταστήσει τις εμπορικές σχέσεις με τη μογγολική αυλή. Δεν ήξερε, όμως, ότι η αυτοκρατορία είχε πάψει να υφίσταται έναν και πλέον αιώνα νωρίτερα! Η πτώση της είχε προκαλέσει την κατάρρευση των επικοινωνιών, και οι Μουσουλμάνοι απέκλειαν τη χρήση της χερσαίας διαδρομής από την Ευρώπη προς την Ανατολή.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 14]

Έγιναν Γνωστοί για το Ανεξίθρησκο Πνεύμα Τους

Αν και ήταν ανιμιστές, οι αρχαίοι Μογγόλοι ανέχονταν τις άλλες πεποιθήσεις. Το βιβλίο Οι Ιππείς του Διαβόλου (The Devil’s Horsemen) εξηγεί πως όταν κάποιοι Δυτικοί μπήκαν στην πρωτεύουσα της Μογγολίας, το Καρακόρουμ, εντυπωσιάστηκαν, όχι μόνο από τον πλούτο της, αλλά και από τη θρησκευτική της ελευθερία​—εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου, τεμένη και ναοί βρίσκονταν το ένα δίπλα στο άλλο.

Η κατ’ όνομα Χριστιανοσύνη έφτασε στους Μογγόλους μέσω των Νεστοριανών, οι οποίοι είχαν αποσχιστεί από τη Βυζαντινή, ή αλλιώς Ανατολική, Εκκλησία. Οι Νεστοριανοί έκαναν πολλούς προσηλύτους ανάμεσα στα τουρκικά φύλα της Ασίας, με τα οποία ήρθαν σε επαφή οι Μογγόλοι. Μεταξύ αυτών των προσηλύτων ήταν μάλιστα και μερικές γυναίκες που παντρεύτηκαν μέλη της μογγολικής βασιλικής οικογένειας.

Οι σημερινοί Μογγόλοι έχουν ποικίλες θρησκευτικές πεποιθήσεις. Κατά προσέγγιση, το ποσοστό του πληθυσμού που πρεσβεύει τις τοπικές δοξασίες είναι 30 τοις εκατό· Λαμαϊστές (Θιβετιανοί) Βουδιστές, 23 τοις εκατό· και Μουσουλμάνοι, 5 τοις εκατό. Οι υπόλοιποι είναι ως επί το πλείστον άθρησκοι.

[Χάρτης στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η Έκταση της Μογγολικής Επιρροής

ΟΥΓΓΑΡΙΑ

ΡΩΣΙΑ

Κίεβο

Ποταμός Βόλγας

ΣΙΒΗΡΙΑ

Κασπία Θάλασσα

Δαμασκός

ΙΡΑΝ

Βαγδάτη

ΟΥΖΜΠΕΚΙΣΤΑΝ

ΜΟΓΓΟΛΙΑ

Καρακόρουμ

Έρημος Γκόμπι

ΚΟΡΕΑ

ΚΙΝΑ

Πεκίνο

ΙΝΔΙΑ

Νόβγκοροντ

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Αγέλη αλόγων, Μογγολία

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Τζένγκις Χαν

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 12]

Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/​Art Resource, NY

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 15]

Scenic: © Bruno Morandi/​age fotostock; Genghis Khan: © The Stapleton Collection/​The Bridgeman Art Library