Κεφάλαιο 7

Ταοϊσμός και Κομφουκιανισμός—Η Αναζήτηση για την Οδό του Ουρανού

Ο Ταοϊσμός, ο Κομφουκιανισμός και ο Βουδισμός αποτελούν τις τρεις μεγάλες θρησκείες της Κίνας και της Άπω Ανατολής. Όμως αντίθετα με το Βουδισμό, ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός δεν έγιναν παγκόσμιες θρησκείες, αλλά περιορίστηκαν βασικά στην Κίνα και οπουδήποτε αλλού ασκήθηκε η επιρροή του κινεζικού πολιτισμού. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία που να δείχνουν πόσοι είναι οι οπαδοί τους σήμερα στην Κίνα, ο Ταοϊσμός μαζί με τον Κομφουκιανισμό έχουν κυριαρχήσει στη θρησκευτική ζωή σχεδόν του ενός τετάρτου του παγκόσμιου πληθυσμού τα περασμένα 2.000 χρόνια.

 1. (Συμπεριλάβετε τον πρόλογο.) (α) Πού απαντάται ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός, και πόσο διαδεδομένοι είναι; (β) Σε ποια χρονική περίοδο θα στρέψουμε τώρα την προσοχή μας για να εξετάσουμε αυτές τις διδασκαλίες;

‘ΑΣ ΑΝΘΙΣΟΥΝ εκατό λουλούδια· ας ανταγωνιστούν εκατό σχολές’. Αυτό το ρητό, που το έκανε πασίγνωστο ο ηγέτης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Μάο Τσε-τουνγκ μνημονεύοντάς το σ’ ένα λόγο του το 1956, ήταν στην πραγματικότητα παραλλαγή της έκφρασης που έχουν χρησιμοποιήσει οι Κινέζοι λόγιοι για να περιγράψουν την εποχή που διήλθε η Κίνα από τον πέμπτο ως τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ., που λέγεται περίοδος των Μαχόμενων Βασιλείων. Εκείνη την εποχή, η ισχυρή δυναστεία των Τσου (περίπου 1122-256 Π.Κ.Χ.) είχε εξασθενήσει και στη θέση της είχε επικρατήσει ένα σύστημα φεουδαρχικών βασιλείων με ασαφή όρια, τα οποία βασίλεια εμπλέκονταν σε συνεχείς πολέμους, καταθλίβοντας τον απλό λαό.

 2. (α) Ποια πράγματα οδήγησαν στη δημιουργία «εκατό σχολών»; (β) Τι υπάρχει ακόμα ως κατάλοιπο των «εκατό σχολών»;

² Η αναταραχή και τα παθήματα που προξένησαν οι πόλεμοι εξασθένισαν σημαντικά την εξουσία της παραδοσιακής άρχουσας τάξης. Ο απλός λαός δεν άντεχε πια να υποκύπτει στις ιδιοτροπίες και στη θέληση της αριστοκρατίας και να υποφέρει σιωπηλά τις συνέπειες. Ως αποτέλεσμα, ιδέες και προσδοκίες που ήταν καταπνιγμένες για πολύ καιρό εκδηλώθηκαν απότομα σαν «εκατό λουλούδια». Διαφορετικές φιλοσοφικές σχολές προώθησαν τις δικές τους ιδέες για την κυβέρνηση, το νόμο, την κοινωνική τάξη, τη διαγωγή και την ηθική, καθώς και για θέματα όπως η γεωργία, η μουσική και η λογοτεχνία, ως μέσα για την αποκατάσταση σε κάποιο βαθμό της φυσιολογικής ζωής. Αυτές έγιναν γνωστές με την ονομασία «εκατό σχολές». Οι περισσότερες δεν έφεραν κάποιο διαρκές αποτέλεσμα. Όμως δυο σχολές απέκτησαν τόση εξοχότητα που επηρέασαν τη ζωή των ανθρώπων στην Κίνα για 2.000 και πλέον χρόνια. Αυτές έγιναν τελικά γνωστές ως ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός.

Το Τάο—Τι Είναι;

 3. (α) Ποια αντίληψη έχουν οι Κινέζοι για το Τάο; (β) Αντί να πιστεύουν σ’ έναν Δημιουργό, τι πίστευαν οι Κινέζοι ότι ήταν η αιτία για όλα τα πράγματα; (Παράβαλε Εβραίους 3:4.)

³ Για να καταλάβουμε το λόγο για τον οποίο ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός άσκησαν τόσο βαθιά και διαρκή επιρροή στο λαό της Κίνας, καθώς και της Ιαπωνίας, της Κορέας και άλλων γειτονικών εθνών, είναι απαραίτητο να καταλάβουμε κάπως τη θεμελιώδη κινεζική αντίληψη σχετικά με το Τάο. Η λέξη αυτή καθεαυτή σημαίνει «οδός, δρόμος, μονοπάτι». Κατ’ επέκταση, μπορεί να σημαίνει επίσης «μέθοδο, αρχή ή δόγμα». Για τους Κινέζους, η αρμονία και η τάξη που παρατηρούσαν στο σύμπαν ήταν εκφάνσεις του Τάο, ένα είδος θεϊκού θελήματος ή θεϊκής νομοθεσίας που υπήρχε στο σύμπαν και που το ρύθμιζε. Με άλλα λόγια, αντί να πιστεύουν σε κάποιον Δημιουργό Θεό που ελέγχει το σύμπαν, αυτοί πίστευαν ότι η αιτία για το κάθε πράγμα είναι μια θεϊκή πρόνοια, ένα ουράνιο θέλημα ή ο ίδιος ο ουρανός.

 4. Πώς εφάρμοσαν οι Κινέζοι την αντίληψή τους σχετικά με το Τάο στις ανθρώπινες υποθέσεις; (Παράβαλε Παροιμίαι 3:5, 6.)

⁴ Εφαρμόζοντας στις ανθρώπινες υποθέσεις την αντίληψή τους σχετικά με το Τάο, οι Κινέζοι πίστευαν ότι υπάρχει ένας φυσικός και ορθός τρόπος για να γίνει οτιδήποτε και ότι το κάθε πράγμα και ο κάθε άνθρωπος έχει τη σωστή του θέση και τη σωστή του λειτουργία. Για παράδειγμα, πίστευαν ότι αν ο κυβερνήτης εκτελούσε τα καθήκοντά του ενεργώντας δίκαια απέναντι στους ανθρώπους και φροντίζοντας να προσφέρονται οι τελετουργικές θυσίες προς τον ουρανό, τότε θα υπήρχε ειρήνη και ευημερία στο έθνος. Παρόμοια, αν οι άνθρωποι επιζητούσαν και ακολουθούσαν πρόθυμα την οδό, δηλαδή το Τάο, τότε όλα θα ήταν αρμονικά, ειρηνικά και αποτελεσματικά. Αν ενεργούσαν όμως αντίθετα μ’ αυτό ή αντιδραστικά, τα αποτελέσματα θα ήταν χαώδη και καταστροφικά.

 5. (α) Πώς προσεγγίζει το Τάο ο Ταοϊσμός; (β) Πώς προσεγγίζει το Τάο ο Κομφουκιανισμός; (γ) Σε ποιες ερωτήσεις χρειάζεται να δοθεί απάντηση;

⁵ Αυτή η ιδέα, το να ενεργεί δηλαδή κανείς σύμφωνα με το Τάο και να μην παρεμβαίνει στη ροή του, είναι κεντρικό στοιχείο του φιλοσοφικού και του θρησκευτικού στοχασμού στην Κίνα. Μπορεί να λεχθεί ότι ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός είναι δυο διαφορετικοί τρόποι που εκφράζουν την ίδια αντίληψη. Ο Ταοϊσμός ακολουθεί μυστικιστική προσέγγιση και, στην αρχική του μορφή, συνιστά την αδράνεια, την ηρεμία και την παθητικότητα, μέσω της απάρνησης της κοινωνίας και της επιστροφής στη φύση. Η βασική του ιδέα είναι ότι τα πάντα θα πάνε καλά αν οι άνθρωποι μείνουν αδρανείς, χωρίς να κάνουν τίποτα και περιμένοντας τη φύση να πάρει το δρόμο της. Από την άλλη μεριά, ο Κομφουκιανισμός ακολουθεί πραγματιστική προσέγγιση. Διδάσκει ότι η κοινωνική τάξη διατηρείται όταν ο κάθε άνθρωπος παίζει τον καθορισμένο ρόλο του και κάνει το καθήκον του. Γι’ αυτόν το σκοπό, ο Κομφουκιανισμός τυποποιεί όλες τις ανθρώπινες και τις κοινωνικές σχέσεις—άρχοντα-υπηκόου, πατέρα-γιου, άντρα-γυναίκας κτλ.—και παρέχει κατευθυντήριες αρχές για όλες αυτές τις σχέσεις. Φυσικά, απ’ αυτό οδηγούμαστε στις ακόλουθες ερωτήσεις: Πώς ήρθαν σε ύπαρξη αυτά τα δυο συστήματα; Ποιοι ήταν οι ιδρυτές τους; Με ποιον τρόπο εφαρμόζονται σήμερα; Και ποια ήταν η συμβολή τους στην αναζήτηση που επιχείρησε ο άνθρωπος για να βρει τον Θεό;

Ταοϊσμός—Ένα Φιλοσοφικό Ξεκίνημα

 6. (α) Τι γνωρίζουμε για τον ιδρυτή του Ταοϊσμού; (β) Πώς έφτασε να ονομαστεί Λάο-τσε ο ιδρυτής του Ταοϊσμού;

⁶ Ο Ταοϊσμός ήταν στα πρώτα του στάδια περισσότερο φιλοσοφία παρά θρησκεία. Ο ιδρυτής του, ο Λάο-τσε, ήταν δυσαρεστημένος από το χάος και την αναστάτωση που επικρατούσε στην εποχή του και έψαχνε να βρει την ανακούφιση μέσω της απάρνησης της κοινωνίας και της επιστροφής στη φύση. Λίγα πράγματα γνωρίζουμε γι’ αυτόν τον άνθρωπο, για τον οποίο λέγεται ότι έζησε τον έκτο αιώνα Π.Κ.Χ., μολονότι κι αυτό ακόμα δεν είναι σίγουρο. Ήταν γνωστός ως Λάο-τσε, που σημαίνει «Γηραιός Δάσκαλος» ή «Ο Γηραιός», επειδή, σύμφωνα με ένα θρύλο, η μητέρα του τον είχε στην κοιλιά της για τόσο μεγάλο διάστημα ώστε, όταν τον γέννησε, τα μαλλιά του είχαν ήδη ασπρίσει.

 7. Τι μαθαίνουμε για τον Λάο-Τσε από τα «Ιστορικά Αρχεία»;

⁷ Το μόνο επίσημο αρχείο που αναφέρεται στον Λάο-τσε βρίσκεται στο Σι Τσι (Ιστορικά Αρχεία), που συντάχθηκε από τον Σου-μα Τσ’ιεν, έναν αξιοσέβαστο αυλικό ιστορικό που έζησε το δεύτερο και τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ. Σύμφωνα μ’ αυτή την πηγή, το πραγματικό όνομα του Λάο-τσε ήταν Λι Ερχ. Αυτός υπηρέτησε ως υπάλληλος στο αυτοκρατορικό αρχειοφυλάκιο που βρισκόταν στο Λογιάνγκ, στην κεντρική Κίνα. Αλλά ακόμα πιο σημαντική είναι η παρακάτω αφήγηση σχετικά με τον Λάο-τσε:

«Στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, ο Λάο-τσε έμενε στο βασίλειο των Τσου. Όταν προείδε την παρακμή των Τσου, αποχώρησε και πήγε προς τα σύνορα. Ο τελώνης Γιν Χσι είπε: ‘Κύριε, αφού επιθυμείς να αποσυρθείς, σε παρακαλώ, γράψε για χάρη μου ένα βιβλίο’. Έτσι, ο Λάο-τσε έγραψε ένα βιβλίο που είχε δύο μέρη και αποτελούνταν από πέντε χιλιάδες και κάτι λέξεις, στο οποίο εξέταζε τις έννοιες που αφορούσαν την Οδό [Τάο] και τη Δύναμη [Τε]. Κατόπιν αποχώρησε. Κανένας δεν γνωρίζει πού πέθανε».

 8. (α) Ποιο βιβλίο λέγεται ότι έγραψε ο Λάο-τσε; (β) Γιατί επιδέχεται αυτό το βιβλίο πολλές διαφορετικές ερμηνείες;

⁸ Πολλοί μελετητές αμφιβάλλουν για την αυθεντικότητα αυτής της αφήγησης. Όπως και να έχουν τα πράγματα, όμως, το βιβλίο που γράφτηκε είναι γνωστό με το όνομα Τάο Τε Τσινγκ (που μεταφράζεται συνήθως «Το Κλασικό Βιβλίο της Οδού και της Δύναμης») και θεωρείται το κυριότερο κείμενο του Ταοϊσμού. Είναι γραμμένο με σύντομους, δυσνόητους στίχους, μερικοί από τους οποίους περιέχουν μόνο τρεις με τέσσερις λέξεις. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος καθώς και της αρκετά μεγάλης αλλαγής στη σημασία ορισμένων χαρακτήρων από την εποχή του Λάο-τσε μέχρι σήμερα, αυτό το βιβλίο επιδέχεται πολλές διαφορετικές ερμηνείες.

Μια Γεύση από το «Τάο Τε Τσινγκ»

 9. Πώς περιέγραψε ο Λάο-τσε το Τάο στο Τάο Τε Τσινγκ;

⁹ Στο Τάο Τε Τσινγκ ο Λάο-τσε ανέπτυξε την έννοια του Τάο, της ύστατης οδού της φύσης, και την εφάρμοσε σε κάθε τομέα ανθρώπινης δραστηριότητας. Εδώ παραθέτουμε από μια σύγχρονη μετάφραση που έκανε ο Γκια-φου Φενγκ και η Τζέιν Ίνγκλις, ώστε να πάρουμε μια γεύση από το Τάο Τε Τσινγκ. Αυτό λέει τα εξής, όσον αφορά το Τάο:

10. (α) Ποιος είναι ο αντικειμενικός σκοπός του Ταοϊσμού; (β) Πώς εφαρμόζεται αυτή η Ταοϊστική άποψη στη διαγωγή των ανθρώπων;

¹⁰ Τι μπορούμε να συμπεράνουμε απ’ αυτά τα αινιγματικά αποσπάσματα; Ότι το Τάο αποτελεί για τους Ταοϊστές μια μυστηριώδη κοσμική δύναμη που ευθύνεται για το υλικό σύμπαν. Ο αντικειμενικός σκοπός του Ταοϊσμού είναι η εξιχνίαση του Τάο, η απάρνηση του κόσμου και η ταύτιση με τη φύση. Αυτή η αντίληψη αντανακλάται και στην άποψη των Ταοϊστών όσον αφορά τη διαγωγή που πρέπει να έχουν οι άνθρωποι. Να πώς διατυπώνει αυτό το πρότυπο το Τάο Τε Τσινγκ:

11. Πώς μπορεί να περιγραφτεί το πρότυπο των Ταοϊστών;

¹¹ Αυτά τα λίγα παραδείγματα καταδεικνύουν ότι, τουλάχιστον στην αρχή, ο Ταοϊσμός ήταν βασικά φιλοσοφική σχολή. Από αντίδραση στις αδικίες, στα παθήματα, στην ερήμωση και στη ματαιότητα που οφείλονταν στην καταδυνάστευση την οποία επέβαλε το φεουδαρχικό σύστημα εκείνης της εποχής, οι Ταοϊστές πίστευαν ότι για να βρει κανείς ειρήνη και αρμονία έπρεπε να επιστρέψει στις παραδόσεις των αρχαίων ανθρώπων, οι οποίοι ζούσαν πριν καν υπάρξουν βασιλιάδες και υπουργοί που κατεξουσίαζαν τον απλό λαό. Το πρότυπό τους ήταν η γαλήνια αγροτική ζωή κοντά στη φύση.—Παροιμίαι 28:15· 29:2.

Ο Δεύτερος Σοφός του Ταοϊσμού

12. (α) Ποιος ήταν ο Τσουάνγκ Τσου; (β) Τι πρόσθεσε στις αρχικές διδασκαλίες του Λάο-τσε;

¹² Τη φιλοσοφία του Λάο-τσε την επεξεργάστηκε ακόμη περισσότερο ο Τσουάνγκ Τσου, ή αλλιώς Τσουάνγκ-τσε, που σημαίνει «Δάσκαλος Τσουάνγκ» (369-286 Π.Κ.Χ.), ο οποίος θεωρήθηκε ο σπουδαιότερος διάδοχος του Λάο-τσε. Στο βιβλίο του, με τίτλο Τσουάνγκ Τσε, όχι μόνο πραγματεύτηκε την έννοια του Τάο, αλλά και ανέπτυξε τις ιδέες του γιν και του γιανγκ, οι οποίες πρωτοπαρουσιάστηκαν στο Ι Τσινγκ. (Βλέπε σελίδα 83.) Κατά την άποψή του, τίποτα δεν είναι στην ουσία μόνιμο ή απόλυτο, αλλά τα πάντα βρίσκονται σε μια κατάσταση εναλλαγής μεταξύ δυο διαμετρικά αντίθετων σημείων. Στο κεφάλαιο «Φθινοπωρινή Πλημμύρα», αυτός έγραψε:

«Τίποτε δεν είναι μόνιμο στο σύμπαν, καθώς τα πάντα ζουν απλώς και μόνο για να πεθάνουν μετά από λίγο. Το μόνο που διαρκεί για πάντα είναι το Τάο, το οποίο δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. . . . Η ζωή μπορεί να παρομοιαστεί με ένα γρήγορο άλογο που τρέχει με μεγάλη ταχύτητα—αλλάζει τη θέση του διαρκώς και αδιαλείπτως, σε κάθε κλάσμα του δευτερολέπτου. Τι θα πρέπει να κάνεις; Τι δεν θα πρέπει να κάνεις; Πραγματικά, δεν έχει καμιά σημασία».

13. (α) Ποια είναι η Ταοϊστική άποψη για τη ζωή, όπως την ανέπτυξε περαιτέρω ο Τσουάνγκ-τσε; (β) Για ποιο όνειρό του είναι πιο γνωστός ο Τσουάνγκ-τσε;

¹³ Εξαιτίας αυτής της φιλοσοφίας της αδράνειας, η Ταοϊστική άποψη είναι ότι δεν έχει κανένα νόημα να προσπαθεί κάποιος να παρεμβεί στα έργα που έχει ξεκινήσει η φύση. Αργά ή γρήγορα, όλα θα καταλήξουν στο αντίθετό τους. Όσο αβάσταχτη κι αν είναι μια κατάσταση, σύντομα θα γίνει καλύτερη. Όσο ευχάριστη κι αν είναι μια κατάσταση, σύντομα θα εξασθενήσει. (Αντιπαράβαλε τα εδάφια Εκκλησιαστής 5:18, 19.) Αυτή η φιλοσοφική άποψη για τη ζωή εκφράζεται χαρακτηριστικά σ’ ένα από τα όνειρα του Τσουάνγκ-τσε, για το οποίο είναι πιο γνωστός στους απλούς ανθρώπους:

«Κάποτε ο Τσουάνγκ Τσου ονειρεύτηκε ότι ήταν πεταλούδα, μια πεταλούδα που πετούσε ξένοιαστα εδώ κι εκεί, νιώθοντας ευτυχισμένη και κάνοντας ό,τι ήθελε. Δεν ήξερε ότι ήταν ο Τσουάνγκ Τσου. Ξαφνικά ξύπνησε και να, ήταν ο Τσουάνγκ Τσου με σάρκα και οστά. Όμως δεν ήξερε αν ήταν ο Τσουάνγκ Τσου που ονειρεύτηκε ότι ήταν πεταλούδα ή πεταλούδα που ονειρεύτηκε ότι ήταν ο Τσουάνγκ Τσου».

14. Σε ποιους τομείς αντικατοπτρίζεται η επιρροή του Ταοϊσμού;

¹⁴ Η επιρροή αυτής της φιλοσοφίας διαφαίνεται στο ποιητικό και ζωγραφικό ύφος των Κινέζων καλλιτεχνών που αναπτύχθηκε σε επόμενες γενιές. (Βλέπε σελίδα 171.) Ωστόσο, ο Ταοϊσμός δεν επρόκειτο να μείνει για πολύ μια παθητική φιλοσοφία.

Από Φιλοσοφία Γίνεται Θρησκεία

15. (α) Σε ποια ιδέα οδήγησε τους Ταοϊστές το γεγονός ότι τους είχε γοητέψει η φύση; (β) Ποιες δηλώσεις που περιέχονταν στο Τάο Τε Τσινγκ συνέβαλαν στη διαμόρφωση αυτής της ιδέας;

¹⁵ Καθώς οι Ταοϊστές προσπαθούσαν να συμβαδίσουν με τη φύση, τους έγινε έμμονη ιδέα η αιωνιότητά της και η ικανότητά της να ανανεώνεται. Υπέθεσαν ότι, αν κάποιος ζει σε αρμονία με το Τάο, δηλαδή την οδό της φύσης, θα μπορούσε ίσως να διεισδύσει στα μυστικά της φύσης και να γίνει άτρωτος όσον αφορά τις σωματικές βλάβες, τις αρρώστιες, ακόμη και το θάνατο. Μολονότι ο Λάο-τσε δεν ανέφερε με σαφήνεια αυτό το θέμα, ορισμένες περικοπές του Τάο Τε Τσινγκ φαίνεται πως υπονοούν αυτή την ιδέα. Για παράδειγμα, το κεφάλαιο 16 λέει: «Η ταύτιση με το Τάο είναι αιώνια. Και μολονότι το σώμα πεθαίνει, το Τάο ποτέ δεν θα παρέλθει».a

16. Πώς τα συγγράμματα του Τσουάνγκ-τσε ενίσχυσαν τα όσα πίστευαν οι Ταοϊστές σε σχέση με τη μαγεία;

¹⁶ Και ο Τσουάνγκ-τσε συνέβαλε επίσης στη διαμόρφωση τέτοιων υποθέσεων. Για παράδειγμα, σ’ ένα διάλογο του βιβλίου Τσουάνγκ Τσε, ένα μυθικό πρόσωπο ρώτησε κάποιο άλλο: «Παρότι έχεις μεγάλη ηλικία, η όψη σου είναι παιδική. Πώς συμβαίνει αυτό;» Ο άλλος απάντησε: «Έχω μάθει το Τάο». Ο Τσουάνγκ-τσε έγραψε σχετικά με έναν άλλο Ταοϊστή φιλόσοφο: «Ο Λιέ-τσε μπορούσε να ταξιδέψει με τον άνεμο. Μπορούσε να πλέει ευτυχισμένα στην αύρα επί δεκαπέντε μέρες πριν τελικά επιστρέψει. Ανάμεσα στους θνητούς που πετυχαίνουν την ευτυχία είναι σπάνιο να βρεθεί τέτοιος άνθρωπος».

17. Ποιες Ταοϊστικές συνήθειες προέκυψαν από εκείνες τις παλιότερες υποθέσεις, και ποιο ήταν το αποτέλεσμα; (Παράβαλε Ρωμαίους 6:23· 8:6, 13.)

¹⁷ Ιστορίες σαν κι αυτές κέντρισαν τη φαντασία των Ταοϊστών κι έτσι αυτοί άρχισαν να πειραματίζονται με το στοχασμό και με διάφορες διαιτητικές και αναπνευστικές ασκήσεις που υποτίθεται ότι μπορούσαν να επιβραδύνουν τη φθορά του σώματος και το θάνατο. Σε λίγο άρχισαν να κυκλοφορούν θρύλοι σχετικά με αθάνατους ανθρώπους που μπορούσαν να πετούν στα σύννεφα, να εμφανίζονται και να εξαφανίζονται όποτε ήθελαν, και που ζούσαν σε ιερά βουνά ή σε μακρινά νησιά για αμέτρητα χρόνια, τρεφόμενοι με τη δροσιά ή με μαγικά φρούτα. Η κινεζική ιστορία αναφέρει ότι το 219 Π.Κ.Χ., ο αυτοκράτορας Σι Χουάνγκ-Τι της δυναστείας των Τσιν έστειλε με ένα στόλο 3.000 αγόρια και κορίτσια για να βρουν το θρυλικό νησί Π’ενγκ-λάι, που ήταν η κατοικία των αθάνατων, και να φέρουν το βότανο της αθανασίας. Περιττεύει βέβαια να πούμε ότι δεν γύρισαν με το ελιξήριο, αλλά η παράδοση λέει ότι κατοίκησαν τα νησιά που αργότερα πήραν το όνομα Ιαπωνία.

18. (α) Ποια Ταοϊστική ιδέα βρίσκεται πίσω από τα ‘χάπια αθανασίας’; (β) Ποιες άλλες μαγικές συνήθειες ανέπτυξε ο Ταοϊσμός;

¹⁸ Στη διάρκεια της δυναστείας των Χαν (206 Π.Κ.Χ.- 220 Κ.Χ.), οι μαγικές συνήθειες του Ταοϊσμού άκμασαν και πάλι. Λέγεται ότι ο Αυτοκράτορας Βου Τι, αν και προωθούσε τον Κομφουκιανισμό ως επίσημη διδασκαλία του Κράτους, είχε εντυπωσιαστεί πολύ από την Ταοϊστική ιδέα για τη σωματική αθανασία. Τον είχαν ιδίως συνεπάρει τα ‘χάπια αθανασίας’ που παρασκεύαζαν οι αλχημιστές. Κατά την άποψη του Ταοϊσμού, η ζωή είναι αποτέλεσμα της ένωσης των αντίθετων δυνάμεων γιν και γιανγκ (θηλυκό και αρσενικό). Έτσι, με το να λιώνουν οι αλχημιστές μολύβι (σκούρο, δηλαδή γιν) και υδράργυρο (ανοιχτόχρωμο, δηλαδή γιανγκ), μιμούνταν τη διαδικασία της φύσης και νόμιζαν ότι το προϊόν που παραγόταν θα ήταν χάπι αθανασίας. Ακόμη, οι Ταοϊστές ανέπτυξαν ασκήσεις που έμοιαζαν με τη Γιόγκα, τεχνικές ελέγχου της αναπνοής, διαιτητικούς περιορισμούς και συνήθειες αναφορικά με το σεξ, πράγματα που πίστευαν ότι τόνωναν τη ζωτικότητα του ανθρώπου και επιμήκυναν τη ζωή του. Στα ατομικά τους είδη περιλάμβαναν μαγικά φυλαχτά που υποτίθεται ότι έκαναν τον άνθρωπο αόρατο και απρόσβλητο από τα όπλα ή του επέτρεπαν να περπατάει πάνω στο νερό ή να πετάει στο διάστημα. Έβαζαν επίσης στα κτίρια ή στα κατώφλια των σπιτιών μαγικές σφραγίδες, συνήθως με το σύμβολο γιν-γιανγκ, ώστε να διώχνουν τα κακά πνεύματα και τα θηρία.

19. Με ποιον τρόπο οργανώθηκε ο Ταοϊσμός;

¹⁹ Το δεύτερο αιώνα Κ.Χ. ο Ταοϊσμός οργανώθηκε. Κάποιος Τσανγκ Λινγκ, ή Τσανγκ Τάο-λινγκ, σχημάτισε μια Ταοϊστική μυστική οργάνωση στη δυτική Κίνα κι έκανε μαγικές θεραπείες και αλχημείες. Επειδή από κάθε μέλος απαιτούνταν να συνεισφέρει πέντε πεκ ρύζι, η κίνηση την οποία ίδρυσε εκείνος ονομάστηκε Ταοϊσμός των Πέντε Πεκ Ρύζι (βου-τόου-μι τάο).b Ο Τσανγκ, που ισχυρίστηκε ότι έλαβε αποκάλυψη από τον Λάο-τσε προσωπικά, έγινε ο πρώτος «ουράνιος δάσκαλος». Τελικά, λέγεται ότι κατάφερε να κατασκευάσει το ελιξήριο της ζωής και ανέβηκε ζωντανός στον ουρανό, καβάλα σε μια τίγρη, από το Όρος Λουνγκ-χου (Βουνό του Δράκοντα και της Τίγρης) στην Επαρχία Κιανγκσί. Με τον Τσανγκ Τάο-λινγκ, ξεκίνησε μια μακραίωνη σειρά Ταοϊστών «ουράνιων δασκάλων», ο καθένας από τους οποίους λεγόταν ότι ήταν μετενσάρκωση του Τσανγκ.

Αντιμετώπιση της Πρόκλησης που Έθεσε ο Βουδισμός

20. Πώς προσπάθησε ο Ταοϊσμός να εξουδετερώσει την επιρροή του Βουδισμού;

²⁰ Τον έβδομο αιώνα, στη διάρκεια της δυναστείας των Τ’ανγκ (618-907 Κ.Χ.), ο Βουδισμός επιχειρούσε να εισχωρήσει στη θρησκευτική ζωή της Κίνας. Από αντίδραση ο Ταοϊσμός προωθήθηκε ως θρησκεία που είχε κινεζικές ρίζες. Ο Λάο-τσε θεοποιήθηκε και τα Ταοϊστικά συγγράμματα ταξινομήθηκαν σ’ έναν κανόνα. Χτίστηκαν ναοί και μονές και ιδρύθηκαν μοναστικά τάγματα για άντρες και γυναίκες, ακολουθώντας λίγο ή πολύ τα Βουδιστικά πρότυπα. Επιπλέον, ο Ταοϊσμός υιοθέτησε στο πάνθεό του πολλούς από τους θεούς, τις θεές, τις νεράιδες και τους αθάνατους της κινεζικής λαϊκής παράδοσης, όπως είναι οι Οχτώ Αθάνατοι (Πα Χσιέν), ο θεός της εστίας (Τσάο Σεν), διάφοροι πολιούχοι θεοί (Τσ’εν Χουάνγκ) και φύλακες της πύλης (Μεν Σεν). Το αποτέλεσμα ήταν ένα κράμα στοιχείων που προέρχονταν από το Βουδισμό, από παραδοσιακές δεισιδαιμονίες, από τον πνευματισμό και από την προγονολατρία.—1 Κορινθίους 8:5.

21. Σε τι μετατράπηκε τελικά ο Ταοϊσμός, και πώς έγινε αυτό;

²¹ Με την πάροδο του χρόνου, ο Ταοϊσμός εκφυλίστηκε σ’ ένα σύστημα ειδωλολατρίας και δεισιδαιμονίας. Ο κάθε άνθρωπος λάτρευε απλώς τους θεούς και τις θεές που προτιμούσε στους τοπικούς ναούς, παρακαλώντας τους να τον προστατεύουν από το κακό και να τον βοηθούν να φτιάξει περιουσία. Οι ιερείς αμείβονταν για να τελέσουν κηδείες· να επιλέξουν τοποθεσίες που ήταν κατάλληλες για τάφους, για σπίτια και για επιχειρήσεις· να επικοινωνήσουν με τους νεκρούς· να διώξουν τα κακά πνεύματα και τα φαντάσματα· να διεξαγάγουν γιορτές και διάφορες άλλες τελετουργίες. Αυτό λοιπόν που ξεκίνησε σαν μια μυστικιστική φιλοσοφική σχολή μετατράπηκε σε μια θρησκεία που επηρεαζόταν σε μεγάλο βαθμό από την πίστη σε αθάνατα πνεύματα, στον πύρινο άδη και σε ημίθεους—ιδέες που αντλήθηκαν από το τέλμα των ψεύτικων δοξασιών της αρχαίας Βαβυλώνας.

Ο Άλλος Εξέχων Σοφός της Κίνας

22. Ποια φιλοσοφική σχολή κυριάρχησε στην Κίνα, και ποιες ερωτήσεις χρειάζεται να εξετάσουμε;

²² Αφού ερευνήσαμε την εμφάνιση, την ανάπτυξη και την παρακμή του Ταοϊσμού, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι αυτή η σχολή δεν ήταν παρά μόνο μια από τις «εκατό σχολές» που άνθησαν στην Κίνα στη διάρκεια των Μαχόμενων Βασιλείων. Μια άλλη σχολή που ήρθε στο προσκήνιο, και μάλιστα κυριάρχησε, ήταν ο Κομφουκιανισμός. Γιατί όμως απέκτησε τέτοια εξοχότητα ο Κομφουκιανισμός; Ο Κομφούκιος είναι αναμφισβήτητα ο πιο γνωστός Κινέζος σοφός έξω από την Κίνα, αλλά ποιος στ’ αλήθεια ήταν αυτός; Και τι δίδαξε;

23. Ποιες λεπτομέρειες για το πρόσωπο του Κομφούκιου εκτίθενται στα «Ιστορικά Αρχεία»;

²³ Αναφορικά με τον Κομφούκιο, στρεφόμαστε και πάλι στο Σι Τσι (Ιστορικά Αρχεία) του Σου-μα Τσ’ιεν. Μολονότι για τον Λάο-τσε βρίσκουμε εκεί ένα σύντομο σημείωμα, για τον Κομφούκιο συναντούμε μια εκτενή βιογραφία. Ακολουθούν μερικές λεπτομέρειες για το πρόσωπο του Κομφούκιου, παρμένες από τη μετάφραση του Κινέζου λόγιου Λιν Γιουτάνγκ:

«Ο Κομφούκιος γεννήθηκε στην πόλη Τσου, στην κομητεία Τσ’ανγκπίνγκ, στη χώρα της Λου. . . . [Η μητέρα του] προσευχήθηκε στο λόφο Νιτσ’ιού και γέννησε τον Κομφούκιο σε απάντηση της προσευχής της, κατά το εικοστό δεύτερο έτος του Ηγεμόνα της Λου, Χσχιάνγκ (551 π.Χ.). Υπήρχε ένα εμφανές εξόγκωμα στο κεφάλι του όταν γεννήθηκε, και γι’ αυτό ονομάστηκε ‘Τσ’ιού’ (που σημαίνει «λόφος»). Το πραγματικό του όνομα ήταν Τσουνγκ-νι και το επίθετό του ήταν Κ’ουνγκ».c

24. Τι συνέβηκε στα πρώτα χρόνια της ζωής του Κομφούκιου;

²⁴ Λίγο μετά τη γέννησή του, ο πατέρας του πέθανε, αλλά η μητέρα του, αν και φτωχή, κατόρθωσε να του παράσχει πολύ καλή μόρφωση. Το παιδί επέδειξε ζωηρό ενδιαφέρον για την ιστορία, την ποίηση και τη μουσική. Σύμφωνα με Τα Ανάλεκτα, που είναι ένα από τα Τέσσερα Βιβλία του Κομφούκιου, αυτός αφοσιώθηκε στη φιλολογική μελέτη όταν έγινε 15 χρονών. Στα 17 του χρόνια τού δόθηκε μια κατώτερη κυβερνητική θέση στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Λου.

25. Πώς επηρέασε τον Κομφούκιο ο θάνατος της μητέρας του; (Παράβαλε Εκκλησιαστής 9:5, 6· Ιωάννης 11:33, 35.)

²⁵ Προφανώς η οικονομική του κατάσταση βελτιώθηκε, κι έτσι παντρεύτηκε στα 19 του και τον επόμενο χρόνο απέκτησε ένα γιο. Γύρω στα 25 του, όμως, πέθανε η μητέρα του. Απ’ ό,τι φαίνεται, αυτό το γεγονός είχε πολύ μεγάλη επίδραση πάνω του. Αφού τηρούσε σχολαστικά τις αρχαίες παραδόσεις, ο Κομφούκιος αποσύρθηκε από τη δημόσια ζωή και θρήνησε τη μητέρα του στον τάφο της επί 27 μήνες, παρέχοντας μ’ αυτόν τον τρόπο ένα κλασικό παράδειγμα υιικής ευσέβειας για τους Κινέζους.

Κομφούκιος ο Δάσκαλος

26. Ποιο επάγγελμα ακολούθησε ο Κομφούκιος μετά το θάνατο της μητέρας του;

²⁶ Από τότε κι έπειτα, άφησε την οικογένειά του και ακολούθησε το επάγγελμα του περιπλανώμενου δάσκαλου. Τα θέματα που δίδασκε περιλάμβαναν μουσική, ποίηση, λογοτεχνία, πολιτική αγωγή, ηθική καθώς και επιστήμη της εποχής εκείνης. Θα πρέπει να είχε δημιουργήσει πολύ καλό όνομα, γιατί λέγεται ότι κάποτε είχε μέχρι και 3.000 μαθητές.

27. Τι γνωρίζουμε για τον Κομφούκιο ως δάσκαλο; (Παράβαλε Ματθαίος 6:26, 28· 9:16, 17· Λουκάς 12:54-57· Ιωάννης 4:35-38.)

²⁷ Στην Ανατολή, ο Κομφούκιος τιμάται ιδίως σαν μεγάλος δάσκαλος. Πράγματι, στην ταφόπετρά του στο Τσ’ου-φου της Επαρχίας Σαντούνγκ, αποκαλείται απλώς «Αρχαίος, Αγιότατος Δάσκαλος». Κάποιος δυτικός συγγραφέας περιγράφει ως εξής τη μέθοδο διδασκαλίας που χρησιμοποιούσε: «Περιόδευε από ‘τόπο σε τόπο συνοδευόμενος από τα άτομα που ενστερνίζονταν τις απόψεις του για τη ζωή’. Όποτε χρειαζόταν να ταξιδέψουν για κάποια απόσταση, εκείνος πήγαινε πάνω σε μια βοϊδάμαξα. Καθώς το ζώο προχωρούσε αργά, μπορούσαν και οι μαθητές του να ακολουθούν με τα πόδια, και απ’ ό,τι φαίνεται, αντλούσε συχνά τα θέματα των ομιλιών του από περιστατικά που συνέβαιναν στο δρόμο τους». Είναι ενδιαφέρον ότι και ο Ιησούς αργότερα, και ανεξάρτητα από τον Κομφούκιο, χρησιμοποίησε παρόμοια μέθοδο.

28. Σύμφωνα με τον Κινέζο συγγραφέα Λιν Γιουτάνγκ, τι έκανε τον Κομφούκιο έναν αξιότιμο δάσκαλο;

²⁸ Αυτό που έκανε τον Κομφούκιο έναν αξιότιμο δάσκαλο της Ανατολής ήταν αναμφίβολα το γεγονός ότι ο ίδιος ήταν καλός σπουδαστής, ειδικά της ιστορίας και της ηθικής. «Οι άνθρωποι ελκύονταν στον Κομφούκιο, όχι τόσο γιατί ήταν ο πιο σοφός άνθρωπος της εποχής του, αλλά κυρίως γιατί ήταν ο πιο πολυμαθής λόγιος, ο μόνος που μπορούσε να τους διδάξει τα αρχαία βιβλία και την αρχαία φιλολογία», έγραψε ο Λιν Γιουτάνγκ. Επισημαίνοντας ότι ο πρώτιστος λόγος για τον οποίο θριάμβευσε ο Κομφουκιανισμός έναντι των άλλων σχολών ίσως να ήταν αυτή η αγάπη για μάθηση, ο Λιν συνόψισε το ζήτημα ως εξής: «Οι Κομφουκιανιστές δάσκαλοι είχαν κάτι συγκεκριμένο να διδάξουν και οι Κομφουκιανιστές μαθητές είχαν κάτι συγκεκριμένο να μάθουν, δηλαδή θέματα σχετικά με την ιστορία, ενώ οι άλλες σχολές αναγκάζονταν να προβάλλουν μόνο τις δικές τους ιδέες».

«Ο Ουρανός Είναι Αυτός που Με Γνωρίζει!»

29. (α) Ποια ήταν η πραγματική φιλοδοξία που έτρεφε στη ζωή του ο Κομφούκιος; (β) Με ποιον τρόπο προσπάθησε να πραγματοποιήσει τη φιλοδοξία του και με ποιο αποτέλεσμα;

²⁹ Παρ’ όλη την επιτυχία του ως δάσκαλου, ο Κομφούκιος δεν θεωρούσε τη διδασκαλία σαν το έργο της ζωής του. Πίστευε ότι οι ιδέες που είχε σχετικά με την ηθική μπορούσαν να σώσουν τον ταραγμένο κόσμο των ημερών του, αρκεί να τις εφάρμοζαν οι άρχοντες προσλαμβάνοντας στις κυβερνήσεις τους αυτόν ή τους μαθητές του. Γι’ αυτόν το λόγο, ο ίδιος και μερικοί από τους πιο πιστούς μαθητές του έφυγαν από την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Λου και άρχισαν να περιοδεύουν από βασίλειο σε βασίλειο προσπαθώντας να βρουν το σοφό άρχοντα ο οποίος θα υιοθετούσε τις ιδέες που είχε εκείνος σχετικά με την κυβέρνηση και την κοινωνική τάξη. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Το Σι Τσι αναφέρει: «Τελικά έφυγε από τη Λου, εγκαταλείφτηκε στο Τσ’ι, εκδιώχθηκε από το Σουνγκ και από το Βέι, υπέφερε στερήσεις στο Τσ’εν και στο Τσ’άι». Αφού δαπάνησε 14 χρόνια σε περιηγήσεις, τελικά επέστρεψε στη Λου απογοητευμένος, αλλά όχι καταπτοημένος.

30. Ποια συγγράμματα αποτελούν τη βάση του Κομφουκιανισμού;

³⁰ Για το υπόλοιπο μέρος της ζωής του, αφοσιώθηκε στο συγγραφικό έργο και στη διδασκαλία. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 177.) Μολονότι στενοχωριόταν οπωσδήποτε για την αφάνεια στην οποία είχε παραμείνει, αυτός είπε: «Δεν γογγύζω κατά του Ουρανού. Δεν παραπονιέμαι για τους ανθρώπους. Συνεχίζω τις μελέτες μου εδώ στη γη και επικοινωνώ με τον Ουρανό. Ο Ουρανός είναι αυτός που με γνωρίζει!» Τελικά, πέθανε το έτος 479 Π.Κ.Χ. σε ηλικία 73 χρονών.

Η Ουσία των Ιδεών του Κομφούκιου

31. Όπως δίδαξε ο Κομφούκιος, με ποιον τρόπο μπορούσε να επιτευχθεί κοινωνική τάξη;

³¹ Αν και ο Κομφούκιος ήταν σημαντικός λόγιος και δάσκαλος, η επιρροή του δεν περιορίστηκε με κανέναν τρόπο στους κύκλους των λογίων. Στην πραγματικότητα, ο στόχος του Κομφούκιου δεν ήταν απλώς να διδάξει κανόνες διαγωγής ή ηθικά πρότυπα, αλλά και να αποκαταστήσει την ειρήνη και την τάξη στην κοινωνία, η οποία εκείνη την εποχή σπαρασσόταν από τους συνεχείς πολέμους μεταξύ των φεουδαρχών. Για να πετύχει αυτόν το στόχο, ο Κομφούκιος δίδαξε ότι ο καθένας, από τον αυτοκράτορα μέχρι τον απλό λαό, έπρεπε να μάθει ποιος ήταν ο καθορισμένος ρόλος του στην κοινωνία και να ζει ανάλογα μ’ αυτόν.

32, 33. (α) Ποια ήταν η Κομφουκιανική έννοια που αναφέρεται στο λι; (β) Σύμφωνα με τον Κομφούκιο, ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα από την εφαρμογή του λι;

³² Στον Κομφουκιανισμό αυτή η έννοια είναι γνωστή ως λι, που σημαίνει ευπρέπεια, αβρότητα, τάξη πραγμάτων και, κατ’ επέκταση, τελετουργικό τυπικό και ευλάβεια. Απαντώντας στην ερώτηση «Τι είναι το μεγαλειώδες λι;», ο Κομφούκιος έδωσε την παρακάτω εξήγηση:

«Από όλα τα πράγματα που κατευθύνουν τη ζωή των ανθρώπων, το λι είναι το πιο μεγαλειώδες. Χωρίς το λι δεν ξέρουμε πώς να τελούμε σωστά τη λατρεία των πνευμάτων που υπάρχουν στο σύμπαν· ή πώς να καθορίσουμε τη σωστή θέση του βασιλιά και των υπουργών, του κυβερνήτη και των κυβερνωμένων, καθώς και των μεγάλων και των μικρών· ή πώς να καθορίσουμε τις ηθικές σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά και ανάμεσα στα αδέλφια· ή πώς να διακρίνουμε τις διαφορετικές διαβαθμίσεις στις οικογενειακές σχέσεις. Γι’ αυτό άλλωστε και ο ευγενής άνθρωπος έχει σε τέτοια υπόληψη το λι».

³³ Επομένως, το λι είναι ο κανόνας διαγωγής σύμφωνα με τον οποίο ο αληθινός ευγενής (τσιν-τζου, που μερικές φορές μεταφράζεται «ανώτερος άνθρωπος») κατευθύνει όλες τις κοινωνικές του σχέσεις. Όταν όλοι προσπαθούν να το κάνουν αυτό, «τα πάντα γίνονται όπως πρέπει στην οικογένεια, στο κράτος και στον κόσμο», είπε ο Κομφούκιος, και αυτό συμβαίνει όταν τίθεται σε εφαρμογή το Τάο, δηλαδή η οδός του ουρανού. Πώς όμως εκδηλώνεται το λι; Αυτό μας οδηγεί σε μια άλλη κεντρική ιδέα του Κομφουκιανισμού—στο γιεν (προφέρεται ρεν), που σημαίνει ανθρωπιά ή μεγαλοψυχία.

34. Ποια είναι η Κομφουκιανική έννοια που αναφέρεται στο γιεν, και πώς συμβάλλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της κοινωνίας;

³⁴ Ενώ το λι δίνει έμφαση στη θέσπιση περιορισμών μέσω εξωτερικών κανόνων, το γιεν αναφέρεται στην ανθρώπινη φύση, δηλαδή στον εσωτερικό άνθρωπο. Η Κομφουκιανική έννοια, ιδίως με τη μορφή που τη διατύπωσε ο κυριότερος μαθητής του Κομφούκιου, ο Μέγκιος, προβάλλει την άποψη ότι η ανθρώπινη φύση είναι κατά βάση καλή. Επομένως, η λύση για όλα τα προβλήματα της κοινωνίας είναι να καλλιεργήσει ο καθένας τον εαυτό του, πράγμα που ξεκινάει με τη μόρφωση και τη γνώση. Το πρώτο κεφάλαιο του συγγράμματος Η Μεγάλη Σπουδή λέει:

«Όταν επιτυγχάνεται η απόκτηση αληθινής γνώσης, τότε και η θέληση γίνεται ειλικρινής· όταν η θέληση είναι ειλικρινής, τότε και η καρδιά ευθυγραμμίζεται . . . · όταν η καρδιά ευθυγραμμίζεται, τότε και η προσωπική ζωή καλλιεργείται· όταν η προσωπική ζωή καλλιεργείται, τότε και η οικογενειακή ζωή τακτοποιείται· όταν η οικογενειακή ζωή τακτοποιείται, τότε και η ζωή του έθνους είναι εύτακτη· και όταν η ζωή του έθνους είναι εύτακτη, τότε υπάρχει ειρήνη σ’ αυτόν τον κόσμο. Από τον αυτοκράτορα μέχρι και τον απλό λαό, όλοι πρέπει να θεωρούν την καλλιέργεια της προσωπικής ζωής ως τη ρίζα ή το θεμέλιο».

35. (α) Πώς μπορούμε να συνοψίσουμε τις αρχές του λι και του γιεν; (β) Πώς αντικατοπτρίζονται όλα αυτά στην άποψη που έχουν οι Κινέζοι για τη ζωή;

³⁵ Έτσι λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι σύμφωνα με τον Κομφούκιο, η τήρηση του λι θα δώσει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να συμπεριφέρονται κατάλληλα σε κάθε περίσταση και η καλλιέργεια του γιεν θα τους παρακινήσει να μεταχειρίζονται όλους τους ανθρώπους με καλοσύνη. Θεωρητικά, το αποτέλεσμα είναι ειρήνη και αρμονία στην κοινωνία. Με βάση τις αρχές του λι και του γιεν, μπορούμε να συνοψίσουμε το Κομφουκιανικό πρότυπο ως εξής:

Όλα αυτά μας βοηθούν να εξηγήσουμε γιατί οι περισσότεροι Κινέζοι, ακόμα και άλλοι ανατολικοί λαοί, δίνουν τόση έμφαση στους οικογενειακούς δεσμούς, στην εργατικότητα, στη μόρφωση, καθώς και στην αναγνώριση της θέσης του καθενός και στη συμμόρφωση μ’ αυτήν. Όπως και να έχουν τα πράγματα, αυτές οι Κομφουκιανικές αντιλήψεις έχουν εντυπωθεί βαθιά στην κινεζική συνείδηση, ύστερα από τόσους αιώνες γαλούχησης μ’ αυτές.

Ο Κομφουκιανισμός Έγινε Θρησκεία του Κράτους

36. Πώς ανήλθε ο Κομφουκιανισμός στη θέση της θρησκείας του Κράτους;

³⁶ Με την εμφάνιση του Κομφουκιανισμού, η περίοδος των «εκατό σχολών» τερματίστηκε. Οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Χαν βρήκαν στην Κομφουκιανική διδασκαλία, που συστήνει οσιότητα στον κυβερνήτη, την ιδεολογία που χρειάζονταν για να σταθεροποιήσουν το θρόνο τους. Στη διάρκεια της βασιλείας του Αυτοκράτορα Βου Τι, τον οποίο έχουμε ήδη αναφέρει όταν εξετάζαμε τον Ταοϊσμό, ο Κομφουκιανισμός ανήλθε στη θέση της θρησκείας του Κράτους. Μόνο όσοι ήταν καλά καταρτισμένοι στα κλασικά βιβλία του Κομφουκιανισμού επιλέγονταν για κρατικοί υπάλληλοι και όποιος ήθελε να λάβει κάποια κυβερνητική θέση έπρεπε να δώσει πανεθνικές εξετάσεις με βάση τα Κομφουκιανικά κλασικά βιβλία. Το τελετουργικό τυπικό του Κομφουκιανισμού έγινε η θρησκεία του βασιλικού οίκου.

37. (α) Πώς έγινε θρησκεία ο Κομφουκιανισμός; (β) Γιατί ο Κομφουκιανισμός είναι, στην πραγματικότητα, κάτι περισσότερο από απλή φιλοσοφία;

³⁷ Αυτή η αλλαγή στα πράγματα συνετέλεσε πολύ στο να λάβει εξυψωμένη θέση ο Κομφούκιος μέσα στην κινεζική κοινωνία. Οι αυτοκράτορες Χαν εγκαινίασαν το έθιμο της προσφοράς θυσιών στον τάφο του Κομφούκιου. Επιπλέον του δόθηκαν διάφοροι τιμητικοί τίτλοι. Αργότερα, το 630 Κ.Χ., ο Τ’άι Τσουνγκ, αυτοκράτορας της δυναστείας των Τ’ανγκ, διέταξε να ανεγερθεί σε κάθε επαρχία και περιφέρεια της αυτοκρατορίας ένας κρατικός ναός αφιερωμένος στον Κομφούκιο και να προσφέρονται τακτικά θυσίες. Έτσι, στην ουσία ο Κομφούκιος θεοποιήθηκε και ο Κομφουκιανισμός έγινε μια θρησκεία που δεν ξεχώριζε σχεδόν καθόλου από τον Ταοϊσμό και το Βουδισμό.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 175.

Η Κληρονομιά που Άφησε η Σοφία της Ανατολής

38. (α) Τι συνέβηκε στον Ταοϊσμό και στον Κομφουκιανισμό από το 1911 κι έπειτα; (β) Όμως τι εξακολουθεί να αληθεύει σε σχέση με τις βασικές έννοιες αυτών των θρησκειών;

³⁸ Αφότου τερματίστηκε η διακυβέρνηση μέσω δυναστειών στην Κίνα, το 1911, ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός έγιναν στόχοι πολλών επικρίσεων, ακόμα και διωγμού. Ο Ταοϊσμός στιγματίστηκε εξαιτίας των μαγικών και δεισιδαιμονικών πράξεών του. Και ο Κομφουκιανισμός χαρακτηρίστηκε φεουδαρχικός και κατηγορήθηκε ότι προωθεί δουλοπρεπή νοοτροπία για να κρατάει τους ανθρώπους, και ειδικότερα τις γυναίκες, σε υποταγή. Όμως παρά τις επίσημες καταγγελίες, οι βασικές έννοιες τις οποίες υποστηρίζουν αυτές οι θρησκείες είναι τόσο βαθιά χαραγμένες στο μυαλό των Κινέζων ώστε εξακολουθούν να ασκούν ισχυρή επιρροή σε πολλούς απ’ αυτούς.

39. Τι λέει ένα δημοσίευμα για τις δεισιδαιμονικές θρησκευτικές πράξεις στην Κίνα;

³⁹ Για παράδειγμα, η καναδική εφημερίδα Γκλόουμπ Εντ Μέιλ (Globe and Mail) δημοσίευσε το 1987 ένα άρθρο με την επικεφαλίδα «Τα Κινεζικά Θρησκευτικά Έθιμα Σπανίζουν στο Πεκίνο Αλλά Αφθονούν στις Παράκτιες Περιοχές», στο οποίο ανέφερε ότι αν και έχουν περάσει σχεδόν 40 χρόνια αθεϊστικής διακυβέρνησης στην Κίνα, οι επικήδειες τελετές, οι λειτουργίες στους ναούς και πολλές δεισιδαιμονικές πράξεις εξακολουθούν να συνηθίζονται στις αγροτικές περιοχές. «Στα περισσότερα χωριά υπάρχει ένας φενγκσούι, που είναι συνήθως κάποιος γηραιός κάτοικος ο οποίος ξέρει να διαβάζει τις δυνάμεις του ανέμου (φενγκ) και του νερού (σούι), έτσι ώστε να υπολογίζει ποιο μέρος ταιριάζει καλύτερα στο καθετί, είτε αυτό είναι ο οικογενειακός τάφος είτε ένα καινούριο σπίτι είτε ένα έπιπλο για το σαλόνι», λέει το δημοσίευμα.

40. Ποιες θρησκευτικές πράξεις απαντώνται στην Ταϊβάν;

⁴⁰ Ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός υπάρχουν επίσης και όπου αλλού επιζεί ο παραδοσιακός κινεζικός πολιτισμός. Στην Ταϊβάν, ένας άντρας που ισχυρίζεται ότι είναι απόγονος του Τσανγκ Τάο-λινγκ προΐσταται ως «ουράνιος δάσκαλος», έχοντας την εξουσία να χειροτονεί Ταοϊστές ιερείς (Τάο Σιχ). Η δημοφιλής θεά Ματσού, η επονομαζόμενη «Άγια Μητέρα του Ουρανού», λατρεύεται ως προστάτιδα του νησιού, καθώς και των ναυτικών και των ψαράδων. Όσο για τον απλό λαό, αυτοί ασχολούνται κυρίως με προσφορές και θυσίες προς τα πνεύματα των ποταμών, των βουνών και των άστρων· προς τις προστάτιδες θεότητες όλων των τεχνών· και προς τους θεούς της υγείας, της τύχης και του πλούτου.d

41. Πώς ασκείται σήμερα ο Κομφουκιανισμός ως θρησκεία;

⁴¹ Τι θα λεχθεί για τον Κομφουκιανισμό; Ο ρόλος του ως θρησκείας έχει περιοριστεί τόσο που τώρα κατέχει μόνο θέση ιστορικού μνημείου. Στην κινεζική πόλη Τσ’ου-φου, γενέτειρα του Κομφούκιου, το Κράτος διατηρεί το Ναό του Κομφούκιου και το οικογενειακό του κτήμα σαν τουριστικά αξιοθέατα. Σ’ εκείνο το μέρος, σύμφωνα με το περιοδικό Η Κίνα Αναστηλώνεται (China Reconstructs), δίνονται παραστάσεις όπου «αναπαριστάνεται μια τελετουργία για την απόδοση λατρείας προς τον Κομφούκιο». Και στη Σιγκαπούρη, στην Ταϊβάν, στο Χονγκ Κονγκ και σε άλλα μέρη της ανατολικής Ασίας, οι άνθρωποι γιορτάζουν τα γενέθλια του Κομφούκιου.

42. Πώς ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός αποδείχτηκαν ελλιπείς ως οδηγοί στην αναζήτηση για τον αληθινό Θεό;

⁴² Στον Κομφουκιανισμό και στον Ταοϊσμό, διαπιστώνουμε πώς ένα σύστημα βασισμένο στην ανθρώπινη σοφία και σκέψη τελικά αποδεικνύεται ελλιπές στην αναζήτηση για τον αληθινό Θεό, όσο λογικό και καλοπροαίρετο κι αν είναι. Γιατί; Επειδή παραλείπει ένα ουσιώδες στοιχείο, δηλαδή το θέλημα και τις απαιτήσεις ενός προσωπικού Θεού. Ο Κομφουκιανισμός στρέφεται προς την ανθρώπινη φύση θεωρώντας ότι αυτή είναι η κινητήρια δύναμη για τη διάπραξη του καλού, ενώ ο Ταοϊσμός στρέφεται στην ίδια τη φύση. Όμως αυτού του είδους η εμπιστοσύνη τίθεται σε λάθος πηγή επειδή η λατρεία απευθύνεται στα δημιουργήματα και όχι στον Δημιουργό.—Ψαλμός 62:9· 146:3, 4· Ιερεμίας 17:5.

43. Πώς οι θρησκευτικές παραδόσεις των Κινέζων έχουν αποβεί γενικά σε βάρος τους όσον αφορά την αναζήτηση για τον αληθινό Θεό;

⁴³ Από την άλλη μεριά, οι παραδόσεις της προγονολατρίας και της ειδωλολατρίας, η προσκύνηση ενός κοσμικού ουρανού και ο ευλαβικός σεβασμός για τα πνεύματα της φύσης, καθώς και το τελετουργικό τυπικό που συνδέεται μ’ αυτά τα πράγματα, έχουν τόσο βαθιές ρίζες στον κινεζικό τρόπο σκέψης που γίνονται αποδεκτά ως σιωπηρή αλήθεια. Συνήθως είναι πολύ δύσκολο να μιλήσεις για έναν προσωπικό Θεό ή Δημιουργό σε κάποιον Κινέζο, επειδή η έννοια είναι εντελώς άγνωστη γι’ αυτόν.—Ρωμαίους 1:20-25.

44. (α) Πώς αντιδρούν τα λογικά άτομα στα θαυμαστά πράγματα που υπάρχουν στη φύση; (β) Τι ενθαρρυνόμαστε να κάνουμε;

⁴⁴ Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι η φύση είναι γεμάτη θαυμαστά πράγματα και σοφία και ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε προικισμένοι με τις υπέροχες ικανότητες της λογικής και της συνείδησης. Όπως όμως επισημάνθηκε στο κεφάλαιο σχετικά με το Βουδισμό, τα θαύματα που παρατηρούμε στο φυσικό κόσμο έχουν παρακινήσει πολλά λογικά άτομα να συμπεράνουν ότι πρέπει να υπάρχει κάποιος Σχεδιαστής ή Δημιουργός. (Βλέπε σελίδες 151-152.) Αφού λοιπόν έχουν έτσι τα πράγματα, δεν είναι λογικό να ψάξουμε για να βρούμε ποιος είναι ο Δημιουργός; Άλλωστε, ο Δημιουργός μάς καλεί να το κάνουμε αυτό: «Σηκώσατε υψηλά τους οφθαλμούς σας και ιδέτε, τις εποίησε ταύτα; Ο εξάγων το στράτευμα αυτών κατά αριθμόν· ο ονομαστί καλών ταύτα πάντα». (Ησαΐας 40:26) Κάνοντάς το αυτό, δεν θα μάθουμε μόνο ποιος είναι ο Δημιουργός, δηλαδή ο Ιεχωβά Θεός, αλλά και τι σκοπεύει να κάνει για το μέλλον μας.

45. Ποια άλλη θρησκεία της Ανατολής θα εξετάσουμε στη συνέχεια;

⁴⁵ Εκτός από το Βουδισμό, τον Κομφουκιανισμό και τον Ταοϊσμό, που έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στη θρησκευτική ζωή των ανθρώπων στην Ανατολή, υπάρχει άλλη μια θρησκεία που εμφανίζεται αποκλειστικά στην Ιαπωνία—ο Σιντοϊσμός. Με ποιον τρόπο διαφέρει αυτή η θρησκεία; Ποια είναι η προέλευσή της; Μήπως οδήγησε τους ανθρώπους στον αληθινό Θεό; Αυτά θα τα εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιο.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 162]

Προφορά των Κινεζικών Λέξεων

Για να υπάρχει ομοιομορφία με τα περισσότερα φιλολογικά συγγράμματα, σ’ αυτό το βιβλίο χρησιμοποιούνται τα ηχητικά αντίστοιχα διαφόρων κινεζικών φθόγγων στην ελληνική:

γ ρ, όπως στο γιεν (ρεν), μεγαλοψυχία

κ γκ, όπως στη θεά του Βουδισμού Κουάν-γιν (γκουάν-γιν)

κ’ κ, όπως στον Κ’ουνγκ-φου-τσε (κουνγκ-φου-τσε), δηλαδή στον Κομφούκιο

τ ντ, όπως στο Τάο (ντάο), η Οδός

τ’ τ, όπως στη δυναστεία Τ’ανγκ (τανγκ)

τσ τζ, όπως στο Τάο Τε Τσινγκ (τζινγκ)

τσ’ τσ, όπως στη δυναστεία Τσ’ιν (τσιν)

χσ σ, όπως στο Τα Χσύε (συ-ε), Η Μεγάλη Σπουδή

[Πλαίσιο στη σελίδα 175]

Κομφουκιανισμός—Φιλοσοφία ή Θρησκεία;

Επειδή ο Κομφούκιος δεν έκανε πολλά σχόλια για τον Θεό, πολλοί πιστεύουν ότι ο Κομφουκιανισμός είναι μόνο φιλοσοφία κι όχι θρησκεία. Ωστόσο, τα όσα είπε κι έκανε εκείνος δείχνουν ότι ήταν θρησκευόμενο άτομο. Αυτό μπορούμε να το διακρίνουμε από δύο πράγματα. Πρώτον, έτρεφε ευλαβικό φόβο για κάποια υπέρτατη, κοσμική, πνευματική δύναμη, αυτό που λένε οι Κινέζοι Τ’ιέν, δηλαδή Ουρανό, την οποία θεωρούσε πηγή κάθε αρετής και ηθικής καλοσύνης και της οποίας το θέλημα, όπως νόμιζε, κατεύθυνε τα πάντα. Δεύτερον, έδινε μεγάλη έμφαση στη σχολαστική τήρηση των τελετών και των ιεροτελεστιών που σχετίζονταν με τη λατρεία του ουρανού και των πνευμάτων των εκλιπόντων προγόνων.

Αν και ο Κομφούκιος δεν υποστήριξε ποτέ ότι αυτές οι απόψεις αποτελούσαν μορφή λατρείας, για ολόκληρες γενιές Κινέζων αυτές έχουν γίνει το άλφα και το ωμέγα της θρησκείας τους.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 177]

Τα Τέσσερα Βιβλία και τα Πέντε Κλασικά του Κομφουκιανισμού

Τα Τέσσερα Βιβλία

1. Η Μεγάλη Σπουδή (Τα Σύε), η βάση της μόρφωσης για έναν ευγενή, το πρώτο σχολικό βιβλίο που μελετούσαν τα παιδιά στην αρχαία Κίνα

2. Η Θεωρία Περί του Μέσου (Τσουνγκ Γιουνγκ), μια πραγματεία για την ανάπτυξη της ανθρώπινης φύσης μέσω της μετριοπάθειας

3. Τα Ανάλεκτα (Λουν Γυ), μια συλλογή ρητών του Κομφούκιου, που θεωρείται η κύρια πηγή του Κομφουκιανικού στοχασμού

4. Το Βιβλίο του Μέγκιου (Μενγκ-τζου), συγγράμματα και ρητά του πιο μεγάλου μαθητή του Κομφούκιου, του Μενγκ-τζου ή αλλιώς Μέγκιου

Τα Πέντε Κλασικά

1. Το Βιβλίο της Ποίησης (Σι Τσινγκ), 305 ποιήματα που παρουσιάζουν μια εικόνα της καθημερινής ζωής στην αρχή της δυναστείας των Τσόου (1000-600 Π.Κ.Χ.)

2. Το Βιβλίο της Ιστορίας (Σου Τσινγκ), που περιέχει τέσσερα βιβλία κινεζικής ιστορίας από την περίοδο Γιου έως τη δυναστεία των Τσου

3. Το Βιβλίο των Μεταβολών (Ι Τσινγκ), ένα βιβλίο μαντείας, βασισμένο σε ερμηνείες των 64 πιθανών συνδυασμών που μπορούν να σχηματιστούν από έξι ολόκληρες ή κομμένες γραμμές

4. Το Βιβλίο των Τελετουργιών (Λι Τσι), μια συλλογή κανόνων για τελετές και ιεροτελεστίες

5. Χρονικά της Άνοιξης και του Φθινόπωρου (Τσ’ουν Τσ’ιού), ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας του Κομφούκιου, της Λου, που καλύπτει την περίοδο 722–481 Π.Κ.Χ.

[Εικόνες]

Τα Πέντε Κλασικά, πάνω, και μέρος, στ’ αριστερά, της Μεγάλης Σπουδής (ένα από τα Τέσσερα Βιβλία), από το οποίο παραθέτουμε στη σελίδα 180

[Εικόνα στη σελίδα 163]

Το Τάο, ‘η οδός την οποία πρέπει να ακολουθεί ο άνθρωπος’

[Εικόνα στη σελίδα 165]

Ο Λάο-τσε, ο φιλόσοφος του Ταοϊσμού, στη ράχη ενός βούβαλου

[Εικόνα στη σελίδα 166]

Ταοϊστικός ναός της Ματσού, της «Άγιας Μητέρας του Ουρανού», στην Ταϊβάν

[Εικόνα στη σελίδα 171]

Τα ομιχλώδη βουνά, τα γαλήνια νερά, τα λικνιζόμενα δέντρα και οι συνεσταλμένοι λόγιοι—δημοφιλή θέματα στις κινεζικές τοπιογραφίες—αντανακλούν το Ταοϊστικό πρότυπο της ζωής σε αρμονία με τη φύση

[Εικόνες στη σελίδα 173]

Αρχαίο Ταοϊστικό γλυπτό, στ’ αριστερά, που παριστάνει το θεό της Μακροβιότητας με τους Οχτώ Αθάνατους.

Στα δεξιά, Ταοϊστής ιερέας με επίσημη στολή καθώς ιερουργεί σε μια κηδεία

[Εικόνα στη σελίδα 179]

Ο Κομφούκιος, ο πρώτιστος σοφός της Κίνας, τιμάται ως δάσκαλος της ηθικής

[Εικόνα στη σελίδα 181]

Οι εορτασμοί με τη συνοδεία μουσικής στο Σουνγκ Κιουν Κουάν, Κομφουκιανικό εκπαιδευτικό κέντρο του 14ου αιώνα στη Σεούλ της Κορέας, διαιωνίζουν τις Κομφουκιανικές τελετουργίες

[Εικόνες στη σελίδα 182]

Είτε είναι Βουδιστής, είτε Ταοϊστής είτε Κομφουκιανιστής, ο μέσος Κινέζος, από τα αριστερά, προσκυνάει τους προγόνους στο σπίτι του, λατρεύει το θεό του πλούτου και στη διάρκεια των γιορτών, προσφέρει θυσίες σε ναούς