Το Κυρίαρχον Θέλημα του Θεού — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

Το Κυρίαρχον Θέλημα του Θεού

Οι διαθέσεις και οι συνήθειες των ζώων διαφέρουν. Αλλά τι μπορεί ο άνθρωπος να κάμη σ’ αυτό; Μπορεί να μάθη ένα μάθημα από τον Θεό.

ΟΤΑΝ ο Παντοδύναμος μίλησε στον Ιώβ με μια σειρά ερωτήσεων, αντιπαρέβαλε τη μικρότητα του ανθρώπου με τη δική του μεγαλωσύνη. Ο Ιεχωβά ετόνισε την άψυχη κτίσι του, τη γη, τη θάλασσα, τα κύματά της, το χιόνι και το χαλάζι, τη βροχή, τη δρόσο, τον παγετό και τον πάγο, τους αστερισμούς, τα νέφη, τις αστραπές· ερώτησε τον Ιώβ αν μπορούσε να τα διακυβερνήση και να καταλάβη πλήρως τους ουρανίους νόμους που τα διέπουν. Κατόπιν ο Παντοδύναμος κατέδειξε την ανωτερότητα της δυνάμεως και του θελήματός του στρέφοντας την προσοχή στη ζωική κτίσι. Τα λιοντάρια, τ’ αγριοκάτσικα, τα ελάφια και τα ταπεινά κοράκια ακόμη, όλα διάγουν χωρίς τη βοήθεια του ανθρώπου. Κατόπιν, ο Θεός έθεσε υπ’ όψιν του Ιώβ άλλα άγρια πλάσματα:

«Τις εξαπέστειλεν ελεύθερον τον άγριον όνον; ή τις έλυσε τους δεσμούς αυτού; του οποίου οικίαν έκαμον την έρημον, και την αλμυρίδα κατοικίαν αυτού. Καταγελά του θορύβου της πόλεως· δεν ακούει την κραυγήν του εργοδιώκτου· κατασκοπεύει το όρη δια βοσκήν αυτού, και υπάγει ζητών κατόπιν παντός είδους χλόης.»—Ιώβ 39:5-8.

Τι διαφορά μεταξύ ημέρων ζώων και αγρίων, ακόμη κι όταν μοιάζουν πολύ σε εμφάνισι! Από πού προέρχεται η μυστηριώδης αυτή διαφορά της εσωτερικής διαθέσεως; Ο Θεός λέγει ότι θέλημά του ήταν ‘να εξαποστείλη ελεύθερο τον όναγρο’ και να λύση τους ‘δεσμούς του’. Πριν από την επιδρομή των Σαβαίων, ο Ιώβ είχε πεντακοσίας όνους, τις οποίες μπορούσε να χρησιμοποιή για μεταφορές φορτίων και για να οργώνη. Οι κατοικίδιες αυτές όνοι ήσαν αξιοσημείωτες για την υποτακτικότητά των. (Ιώβ 1:3) Αλλά μπορούσε ο Ιώβ να χρησιμοποιήση τον όναγρο με τον ίδιο τρόπο; Όχι, διότι ο Θεός είχε δώσει στον όναγρο την ελευθερία του και είχε καθορίσει την έρημη πεδιάδα ως κατοικία του. Δεν οφείλεται σε θέλησι του ανθρώπου το ότι ο όναγρος είναι τόσο ευκίνητος και δύσκολος στο να τον μεταχειρισθούμε και ότι ακόμη η αλμυρή χώρα είναι τόπος της κατοικίας του, διότι το αλάτι είναι ένα ευπρόσδεκτο συστατικό στη δίαιτά του. Ο όναγρος κατορθώνει να διάγη χωρίς τη βοήθεια του ανθρώπου. «Υπάγει ζητών κατόπιν παντός είδους χλόης», κατατρώγοντας και τις ρίζες των φυτών ακόμη. Ο όναγρος μεταναστεύει ακατάπαυστα σε αναζήτησι πρασινάδας, εξερευνώντας ακόμη και ορεινές περιοχές για βοσκή.

Αλλά θα ήθελε ο άγριος όνος ν’ ανταλλάξη την ελευθερία του με τις ευκολώτερα βρισκόμενες τροφές του κατοικιδίου όνου; Όχι, και θα ήταν μάταιο να δελεασθή ο άγριος όνος για να κατοικήση σε πολυάσχολες πόλεις χάριν αφθονωτέρας τροφής. «Καταγελά του θορύβου της πόλεως». Ενστικτωδώς αποφεύγει κατοικουμένους από ανθρώπους τόπους, και γι’ αυτό «δεν ακούει την κραυγήν του εργοδιώκτου». Όχι ότι ο άγριος όνος δεν ακούει καλά· είναι υπερβολικά προφυλακτικός λόγω της οξύτητος των αισθήσεών του ακοής, οράσεως και οσφρήσεως. Αν ένας άνθρωπος επιδράμη στην ερημική σπηλιά του και προσπαθήση να συλλάβη αυτό το ζώο, αυτό εκτινάσσεται με μεγίστη ταχύτητα. Ο Ξενοφών, ο Έλλην ιστορικός του τετάρτου και πέμπτου αιώνος π.Χ., έγραψε στην Ανάβασί του:

«Οι όνοι, όταν κατεδιώκοντο, έχοντας κατακτήσει το έδαφος των ίππων, έστεκαν ακίνητοι, (διότι υπερείχον πολύ απ’ αυτούς σε ταχύτητα)· κι όταν τους πρόφθαναν, επανελάμβαναν το ίδιο· και γι’ αυτό οι ιππείς μας δεν μπορούσαν να τους συλλάβουν με κανένα άλλο μέσον παρά με το να διαιρούνται σε εφεδρικές ομάδες, που διεδέχοντο η μια την άλλη στην καταδίωξι».

Τι παράξενη αντίθεσις μεταξύ των ημέρων και των αγρίων όνων, που τόσο μοιάζουν στην εμφάνισι! Μπορεί άνθρωπος να αιτιολογήση αυτή τη διαφορά ή ν’ ασχοληθή πολύ μ’ αυτή;

Η ΔΥΝΑΜΙΣ ΤΟΥ ΑΓΡΙΟΥ ΤΑΥΡΟΥ ΑΔΑΜΑΣΤΗ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟ

Κατόπιν ο Ιεχωβά Θεός αναφέρει ένα άλλο άγριο ζώο, του οποίου τη δύναμι ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να δαμάση, τον άγριο ταύρο: «Θέλει ευχαριστηθή ο μονόκερως να σε δουλεύη, ή θέλει διανυκτερεύσει εν τη φάτνη σου; δύνασαι να δέσης τον μονόκερων με τον δεσμόν αυτού προς αροτρίασιν; ή θέλει ομαλίζει τας πεδιάδας οπίσω σου; θέλεις βάλει το θάρρος σου εις αυτόν, διότι η δύναμις αυτού είναι μεγάλη; ή θέλεις αφήσει την εργασίαν σου επ’ αυτόν; θέλεις εμπιστευθή εις αυτόν να σοι φέρη τον σπόρον σου, και να συνάξη αυτόν εν τω αλωνίω σου;»—Ιώβ 39:9-12.

Η απάντησις σ’ αυτά τα ερωτήματα, καθώς και στα προηγούμενα που ετέθησαν από τον Θεό, είναι Όχι. Τι θα τολμούσε να κάμη ο γεωργός; Ο άγριος ταύρος δεν ήταν σαν τα βόδια που χρησιμοποιούνται για γεωργικούς σκοπούς, μολονότι, είναι όμοιος σε εμφάνισι. Ο Ιώβ είχε άλλοτε πεντακόσια ζεύγη βοδιών, που τα χρησιμοποιούσε για οργώματα. (Ιώβ 1:3, 14) Αλλά δεν μπορούσε να συγκρατήση τη μεγαλύτερη δύναμι του αγρίου ταύρου για τον ίδιο σκοπό. Οι εικονικές παραστάσεις σε μνημεία δείχνουν ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έδεναν τα βόδια των στο άροτρον μ’ ένα σχοινί στερεά τυλιγμένο γύρω στα κέρατα και δεμένο στον ζυγό και στη λαβή. Θα μπορούσε όμως κανένας άνθρωπος να δέση έναν άγριο ταύρο με τα σχοινιά του στο αυλάκι; Όχι.

Κατόπιν η ερώτησις: «Θέλεις βάλει το θάρρος σου εις αυτόν, διότι η δύναμις αυτού είναι μεγάλη;» Όχι, βέβαια. Η μεγαλύτερη απορία, λοιπόν, ήταν για το ότι ο άνθρωπος δεν μπορούσε να επωφεληθή απ’ αυτή τη δύναμι για να κάνη την εργασία του. Ο άγριος ταύρος ήταν ένα από τα πιο ισχυρά ζώα που ήσαν γνωστά στους Ισραηλίτας. Η Εβραϊκή λέξις που χρησιμοποιείται γι’ αυτό το ζώο, ρημ, δεν αποδίδεται ορθά στη Νεοελληνική Βιβλική Μετάφρασι ως «μονόκερως», διότι ο ρημ δεν ήταν μονοκέρατο μυθολογικό ζώο. Είχε δύο κέρατα, «τα κέρατα του μονοκέρωτος.» (Δευτ. 33:17) Προφανώς εν σχέσει με τα κατοικίδια βόδια, ο ρημ δεν υπηρετούσε τον άνθρωπο, αροτριώντας τα χωράφια του ή μεταφέροντας το σιτάρι στην κατοικία του.

Οι αρχαίοι θεωρούσαν τον άγριο ταύρο σαν ένα πολύ φοβερό ζώο, ένας δε Ασσύριος βασιλεύς το αποκαλούσε «ισχυρό κι άγριο». Ο Άγγλος Ανατολιστής Χ. Κ. Ρώλινσον μετέφρασε αυτή την επιγραφή ενός Ασσυρίου βασιλέως, που έλεγε: «Τέσσεροι άγριοι ταύροι, δυνατοί και μανιώδεις, στην έρημο . . . με τα μακρά βέλη μου, που είχαν στο άκρον σίδερο, και με βαριά πλήγματα, αφήρεσα τη ζωή τους. Το δέρμα τους και τα κέρατά τους τα έφερα στην πόλι μου Ασούρ». Κι ο Άγγλος αρχαιολόγος Σερ Ώστεν Λέιαρντ έγραψε στο βιβλίο Η Νινευή και τα Λείψανά Της: «Ο άγριος ταύρος, από τη συχνή του αναπαράσταση στα ανάγλυφα, φαίνεται να εθεωρείτο ελάχιστα λιγώτερο φοβερό κι αξιόλογο κυνήγι από το λιοντάρι. Ο βασιλεύς συχνά παρατηρείται αγωνιζόμενος εναντίον του, οι δε πολεμισταί το καταδιώκουν κι επάνω σε άλογα και πεζή».

Τι είδους ζώο ήταν αυτός ο άγριος ταύρος; Πολλοί σημερινοί φυσιοδίφαι πιστεύουν ότι ο Εβραϊκός ρημ πρέπει να ήταν ο βίσων (ή βόνασος), που τώρα έχει σχεδόν εξαλειφθή, ένα βοοειδές ζώο με ύψος δύο μέτρα περίπου ως τον ώμο. Ο Δρ Τζωρτζ Κ. Γκούντγουιν, ομότιμος έφορος του Τμήματος Μαστοφόρων του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, λέγει στο βιβλίο του Ζωικό Βασίλειο: «Ο Βίσων αφθονούσε άλλοτε στην Παλαιστίνη· φαίνεται να μνημονεύεται στην Αγία Γραφή ως ο ‘μονόκερως’.» Αν πρόκειται για τον άγριο ταύρο, για τον οποίον ωμίλησε ο Θεός, ήταν πράγματι ένα πάρα πολύ δυνατό ζώο. Οι βίσωνες υπήρχαν στη Γαλατία (Γαλλία) ως τον καιρό του Ιουλίου Καίσαρος, ο οποίος έγραψε στα Σχόλιά του (Ντε Μπέλλο Γκάλλικο):

«Είναι λίγο κατώτεροι σε μέγεθος από τους ελέφαντας· είναι ταύροι κατά την φύσι των, το χρώμα και την όψι. Μεγάλοι στη δύναμί τους και μεγάλη είναι η ταχύτης των, δεν φείδονται δε ούτε ανθρώπου ούτε ζώου, που αντελήφθησαν. . . . Δεν μπορούν να συνηθίσουν με τον άνθρωπο και να καθυποταχθούν, ούτε ακόμη κι όταν συλληφθούν πολύ μικροί. Η μεγάλη έκτασις των κεράτων των καθώς και το σχήμα και η ποιότης των πολύ διαφέρουν από τα κέρατα των βοδιών μας».

Ας μη φαίνεται παράδοξο που ο ψαλμωδός Δαβίδ συνέδεσε το λιοντάρι με τον άγριο ταύρο: «Σώσον με εκ στόματος λέοντος, και εισάκουσόν μου, ελευθερόνων με από κεράτων μονοκερώτων [αγρίων ταύρων, ΜΝΚ].» (Ψαλμ. 22:21) Τι θα εμπιστευόταν ο γεωργός σ’ αυτόν τον άγριο ταύρο;

ΑΝΤΙΠΑΡΑΒΟΛΗ ΠΕΛΑΡΓΟΥ ΚΑΙ ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΥ

Ο Θεός κατόπιν ερώτησε τον Ιώβ αν θα μπορούσε να αιτιολογήση τη διαφορά μεταξύ του πελαργού και της στρουθοκαμήλου, που είναι πτηνά και τα δυο, κι εν τούτοις είναι τόσο ανόμοια στις συνήθειές των:

«Έδωκας συ τας ωραίας πτέρυγας εις τους ταώνας [την στρουθοκάμηλον, ΜΝΚ]; ή πτέρυγας και πτερά εις την στρουθοκάμηλον [τον πελαργόν, ΜΝΚ]; ήτις αφίνει τα ωά αυτής εις την γην, και θάλπει αυτά επί του χώματος, και λησμονεί ότι ο πους ενδέχεται να συντρίψη αυτά, ή το θηρίον του αγρού να καταπατήση αυτά· σκληρύνεται κατά των τέκνων αυτής, ως να μη ήσαν αυτής· ματαίως εκοπίασε, μη φοβουμένη· διότι ο Θεός εστέρησεν αυτήν από σοφίας, και δεν εμοίρασεν εις αυτήν σύνεσιν· οσάκις σηκόνεται όρθιος, καταγελά του ίππου και του αναβάτου αυτού.»—Ιώβ 39:13-18.

Η πτέρυξ της στρουθοκαμήλου χτυπά χαρωπά όπως εκείνη του πελαργού; Όχι. Ο πελαργός έχει δυνατές πτέρυγες και πετά πολύ ψηλά στον αέρα. Η Γραφή ομιλεί για τον ‘πελαργόν εν τω ουρανώ’· (Ιερεμ. 8:7) Αλλ’ η στρουθοκάμηλος, μολονότι χτυπά τα φτερά της, δεν μπορεί να κάμη το ίδιο. Τα πτερύγια του πελαργού είναι πολύ φαρδιά και δυνατά, τα δεύτερα και τα τρίτα είναι τόσο μακρά όσο και τα πρώτα, δίνοντας μια απέραντη επιφάνεια στο φτερό και κάνοντας το πτηνό αυτό ικανό να πετά ψηλά και επί πολλή ώρα. Η στρουθοκάμηλος, όμως, μπορεί να χτυπά τα φτερά της με τέτοιο χαρωπό τρόπο;

Τι αντίθεσις, επίσης, μεταξύ της στρουθοκαμήλου και του πελαργού σχετικά με το πού φωλιάζουν και γεννούν τ’ αυγά τους. Η θηλυκή στρουθοκάμηλος «αφίνει τα ωά αυτής εις την γην». Δεν λέγει ότι η θηλυκή στρουθοκάμηλος στην έρημο κατ’ ανάγκην εγκαταλείπει τ’ αυγά της. Όχι, αλλ’ αφήνει τ’ αυγά της στην ίδια τη γη μάλλον αντί να τα εμπιστευθή σε μια φωλιά χτισμένη σ’ ένα ψηλό δένδρο, όπως κάνει ο πελαργός. «Αι πεύκαι είναι η κατοικία του πελαργού». (Ψαλμ. 104:17) Η μεγάλη και με καλή πύκνωσι φωλιά του πελαργού κτίζεται συνήθως στους πιο ψηλούς τόπους. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τη στρουθοκάμηλο. Η γη είναι η φωλιά της. Στις μη τροπικές χώρες τα θηλυκά πτηνά επωάζουν την ημέρα, τα δε αρσενικά παίρνουν τη σειρά τους τη νύχτα, φυλάττοντας προσεκτικά τ’ αυγά. Στις τροπικές χώρες τα πτηνά-γονείς επωάζουν με τη σειρά τους στη διάρκεια της νυκτός, αλλ’ αφήνουν τ’ αυγά την ημέρα εκτεθειμένα στην ηλιακή θερμότητα, και καλυμμένα μερικώς ή ολικώς με άμμο ή χώμα. «Η πραγματική επώασις των αυγών γίνεται με τη θερμότητα του ηλίου».(Νέα Εγκυκλοπαιδεία Φουνκ και Ουάγκναλλς.) Αφήνοντας τ’ αυγά της στη γη η στρουθοκάμηλος και τηρώντας τα θερμά μέσα στο χώμα, φαίνεται να κάνη ένα ανόητο πράγμα: «Λησμονεί ότι ο πους ενδέχεται να συντρίψη αυτά, ή το θηρίον του αγρού να καταπατήση αυτά». Μπορεί να χρειασθή ν’ αφήση τ’ αυγά χωρίς φροντίδα όταν πλησιάζουν εχθροί.

Όχι μόνο υπάρχει διαφορά στον τόπο κατασκευής της φωλιάς της στρουθοκαμήλου και του πελαργού, αλλά και στον τρόπο μεταχειρίσεως των νεογνών των. Ο Τζων Κίττο, λέγει τα εξής, στην Εικονογραφημένη Βίβλο, για τους πελαργούς: «Κανένα πτηνό δεν φημίζεται περισσότερο για την προσήλωσί του στους νεοσσούς του· και, πράγμα που είναι σπανιώτερο μεταξύ πτηνών, για την στοργικότητα προς τους γηραιούς και αδυνάτους του ιδίου του γένους». Αλλ’ η στρουθοκάμηλος; «Σκληρύνεται κατά των τέκνων αυτής, ως να μη ήσαν αυτής.» Ο προφήτης του Θεού Ιερεμίας έγραψε: «Η δε θυγάτηρ του λαού μου εσκληρύνθη, ως αι στρουθοκάμηλοι εν ερήμω». (Θρήνοι 4:3) Ο Άγγλος περιηγητής Θωμάς Σω, σχολιάζοντας την αδρή αυτή δήλωσι, έγραψε στο βιβλίο του Ταξίδια στη Μπαρμπαριά:

«Μια πολύ μικρή μερίς της φυσικής εκείνης στοργής, που ασκείται τόσο ισχυρά σε πλείστα άλλα ζώα, μπορεί να παρατηρηθή στη στρουθοκάμηλο. Διότι, και στον ελάχιστο μακρινό θόρυβο, ή σε μια μηδαμινή περίπτωσι, εγκαταλείπει τ’ αυγά της ή τους νεοσσούς της, στους οποίους ίσως ποτέ δεν επιστρέφει· ή, κι αν επιστρέψη, το κάνει πολύ αργά. . . . Οι Άραβες συναντούν κάποτε ολόκληρες φωλιές απ’ αυτά τ’ αυγά άθικτα, μερικά από τα οποία είναι γλυκά και καλά, άλλα κλούβια και χαλασμένα. . . . Συχνότερα συναντούν λίγα από τα νεογνά, όχι μεγαλύτερα από καλοαναπτυγμένα κοττόπουλα, να λιμοκτονούν, περιπλανώμενα και στενάζοντα, όπως τόσο πολλά θλιμμένα ορφανά, ζητώντας τις μητέρες τους.»

Ναι, «ο Θεός εστέρησεν αυτήν από σοφίας», κι ωστόσο οι νεοσσοί της προστατεύονται από την πρόνοια, ακριβώς όπως και οι νεοσσοί του πελαργού, του εμβλήματος της μητρικής τρυφερότητος. Η ίδια η έλλειψις σοφίας της στρουθοκαμήλου δεν στερείται σοφού Θείου σχεδίου, ακριβώς όπως στα παθήματα του Ιώβ, που του εφαίνοντο τόσο παράλογα, υπήρχε ένας σοφός σκοπός.

Τι συμβαίνει, όταν η στρουθοκάμηλος αντιλαμβάνεται κίνδυνο; Δεν κρύβει το κεφάλι της μέσα στην άμμο. Μάλλον, χτυπά τα φτερά της ψηλά και «καταγελά του ίππου και του αναβάτου αυτού.» Με τα δύο μεγάλα πόδια του και τα κινούμενα φτερά του, αυτό το πτηνό ξεπερνά πολλά ταχύδρομα τετράποδα ζώα. Ο ιστορικός Ξενοφών έγραψε: «Αλλά κανείς ποτέ δεν συνέλαβε τη στρουθοκάμηλο, διότι στη φυγή της συνεχώς ξεγελά τον διώκτη της, πότε τρέχοντας με τα πόδια της και πότε ανυψούμενη με τα φτερά της απλωμένα σαν να έχη υψώσει πανιά». Ομοίως, το βιβλίο Ταξίδια στη Μπαρμπαριά του Σω λέγει:

«Ούτε οι Άραβες είναι ποτέ αρκετά επιδέξιοι να τις προφθάσουν, ακόμη κι όταν επιβαίνουν στα καλύτερα άλογά τους. Αυτές, όταν εγείρονται για να φύγουν, περιπαίζουν το άλογο και τον αναβάτη του. Του παρέχουν μια ευκαιρία μόνο για να θαυμάζη από μακριά την εξαιρετική ευκινησία της και τη μεγαλοπρέπεια των κινήσεών της. . . . Τίποτα βέβαια δεν μπορεί να είναι πιο όμορφο και διασκεδαστικό από ένα τέτοιο θέαμα· τα φτερά, με τις επαναλαμβανόμενες δονήσεις των, οι οποίες, ωστόσο, δεν φέρνουν κούρασι, χρησιμεύουν εξίσου ως καραβόπανα και κουπιά· ενώ τα πόδια τους, που δεν βοηθούν λιγώτερο στο να τις κάνουν αθέατες, δεν είναι λιγώτερο ανεπίδεκτα κοπώσεως».

Όταν ξεγελά το άλογο η στρουθοκάμηλος, πόσο τρέχει; «Τόσο ταχύδρομες είναι», λέγει Η Αμερικανική Εγκυκλοπαιδεία, «ώστε κι ο Άραψ ακόμη με το καθαρόαιμό του θυμοειδές άλογο σπάνια προφθάνει μια στρουθοκάμηλο μόνος του, ακόμη δε κι όταν κυνηγούν με εναλλαγές, καθώς αυτά τα πτηνά περιφέρονται ολόγυρα στο προσφιλές τους έδαφος, ένα ή περισσότερα άλογα συχνά θυσιάζονται σ’ αυτό το κυνήγι». Ο τόμος υπό τον τίτλον Το Ζωικό Βασίλειο λέγει: «Μπορεί να ξεπεράση πολλούς από τους εχθρούς της στις Αφρικανικές πεδιάδες. Σαράντα μίλια την ώρα είναι ένας καλός υπολογισμός της ταχύτητός της». Μερικοί φυσιοδίφαι περιορίζουν την ανώτατη ταχύτητά της σε είκοσι οκτώ μίλια την ώρα· αλλ’ ο Μάρτιν Τζόνσον, ένας κινηματογραφιστής αγρίων ζώων, είπε ότι η υψίστη ταχύτης του πτηνού αυτού είναι πενήντα μίλια την ώρα.

Τα λόγια του Ιεχωβά για τη στρουθοκάμηλο, τον άγριο όνο και τον άγριο ταύρο, δείχνουν ότι ο μέγας Χορηγός ενστίκτων ενεργεί κατά το θέλημά του· και τι μπορεί να κάμη σ’ αυτό ο άνθρωπος; Το θείον θέλημα υπερισχύει σ’ αυτό και σε όλα τα πράγματα της ζωής και είμεθα σοφοί αν εργαζώμεθα σύμφωνα με αυτό. «Άξιος είσαι, Ιεχωβά, να λάβης την δόξαν και την τιμήν και την δύναμιν· διότι συ έκτισας τα πάντα, και δια το θέλημά σου υπάρχουσι και εκτίσθησαν.»—Αποκάλ. 4:11, ΜΝΚ.