Οι Καθαροί—Ήταν Χριστιανοί Μάρτυρες;

«ΣΦΑΞΤΕ τους όλους· ο Θεός θα αναγνωρίσει τους δικούς Του». Εκείνη την καλοκαιρινή μέρα του 1209, οι κάτοικοι του Μπεζιέ, στη νότια Γαλλία, σφαγιάστηκαν. Ο μοναχός Αρνό Αμαλάριχος, ο οποίος ως παπικός λεγάτος είχε διοριστεί επικεφαλής των Καθολικών σταυροφόρων, δεν έδειξε καθόλου έλεος. Όταν οι άντρες του τον ρώτησαν πώς θα ξεχώριζαν τους Καθολικούς από τους αιρετικούς, εκείνος λέγεται ότι έδωσε τη διαβόητη απάντηση που αναφέρεται παραπάνω. Οι Καθολικοί ιστορικοί την παρουσιάζουν πιο ήπια, ως εξής: «Μην ανησυχείτε. Πιστεύω ότι πολύ λίγοι είναι αυτοί που θα μεταστραφούν». Όποια και αν ήταν η ακριβής απάντησή του, το αποτέλεσμα ήταν η σφαγή τουλάχιστον 20.000 αντρών, γυναικών και παιδιών στα χέρια περίπου 300.000 σταυροφόρων, οι οποίοι βρίσκονταν υπό τις διαταγές επισκόπων της Καθολικής Εκκλησίας.

Τι οδήγησε σε εκείνη τη σφαγή; Αυτή ήταν απλώς η αρχή της Σταυροφορίας εναντίον των Αλβιγηνών, την οποία είχε εξαπολύσει ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ ενάντια στους αποκαλούμενους αιρετικούς που ζούσαν στην περιοχή της Λανγκεντόκ, στη νοτιοκεντρική Γαλλία. Προτού τελειώσει αυτή η σταυροφορία περίπου 20 χρόνια αργότερα, πιθανώς ένα εκατομμύριο άνθρωποι—Καθαροί, Βαλδένσιοι, ακόμη και πολλοί Καθολικοί—είχαν χάσει τη ζωή τους.

Θρησκευτικές Διαφωνίες στην Ευρώπη του Μεσαίωνα

Η ραγδαία ανάπτυξη του εμπορίου τον 11ο αιώνα Κ.Χ. έφερε μεγάλες αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική δομή της Ευρώπης του Μεσαίωνα. Πόλεις ξεφύτρωναν για να φιλοξενήσουν τους αυξανόμενους τεχνίτες και καταστηματάρχες. Αυτό πρόσφερε την ευκαιρία για την ανάπτυξη καινούριων ιδεών. Οι θρησκευτικές διαφωνίες ρίζωσαν στη Λανγκεντόκ, όπου ένας αξιοσημείωτα διαλλακτικός και προοδευτικός πολιτισμός ευημερούσε όσο πουθενά αλλού στην Ευρώπη. Η Τουλούζη στη Λανγκεντόκ ήταν, από πλευράς πλούτου, η τρίτη μητρόπολη στην Ευρώπη. Αυτός ήταν ο κόσμος στον οποίο άκμασαν οι τροβαδούροι, και οι στίχοι μερικών από αυτούς άγγιζαν πολιτικά και θρησκευτικά θέματα.

Περιγράφοντας τη θρησκευτική κατάσταση που υπήρχε τον 11ο και το 12ο αιώνα, το σύγγραμμα Ανασκόπηση της ιστορίας και των θρησκευτικών φιλοσοφιών (Revue d’histoire et de philosophie religieuses) δηλώνει: «Το 12ο αιώνα, όπως και τον προηγούμενο αιώνα, η ηθική του κλήρου, η χλιδή του, η φιλοχρηματία του και η ανηθικότητά του συνέχισαν να αποτελούν αντικείμενο αμφισβητήσεων, αλλά αυτά που πρωταρχικά δέχονταν επικρίσεις ήταν ο πλούτος και η δύναμή του, οι συμπαιγνίες του με τις κοσμικές εξουσίες και η δουλοπρέπειά του».

Περιοδεύοντες Κήρυκες

Ακόμη και ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ αναγνώρισε ότι η ανεξέλεγκτη διαφθορά που επικρατούσε στην εκκλησία έφταιγε για τον αυξανόμενο αριθμό των διαφωνούντων κηρύκων που περιόδευαν στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στη νότια Γαλλία και στη βόρεια Ιταλία. Η πλειονότητα από αυτούς ήταν είτε Καθαροί είτε Βαλδένσιοι. Αυτός επέπληξε τους ιερείς για το ότι δεν δίδασκαν το λαό, λέγοντας: «Τα παιδιά στερούνται το ψωμί το οποίο εσείς δεν ενδιαφέρεστε να τους μοιράσετε». Ωστόσο, αντί να προωθήσει τη Βιβλική εκπαίδευση για το λαό, ο Ιννοκέντιος ισχυρίστηκε ότι «είναι τέτοιο το βάθος της θεϊκής Γραφής, ώστε, όχι μόνο οι απλοί άνθρωποι και οι αναλφάβητοι, αλλά ακόμη και οι σοφοί και οι μορφωμένοι δεν είναι πλήρως ικανοί να προσπαθήσουν να το κατανοήσουν». Η ανάγνωση της Αγίας Γραφής απαγορεύτηκε σε όλους εκτός από τους κληρικούς, και πάλι επιτρεπόταν μόνο στη λατινική γλώσσα.

Προκειμένου να αντικρούσει τις ιδέες που διέδιδαν οι διαφωνούντες περιοδεύοντες κήρυκες, ο πάπας ενέκρινε την ίδρυση του Τάγματος των Αδελφών Κηρύκων, ή αλλιώς των Δομινικανών. Σε αντίθεση με τον Καθολικό κλήρο που ζούσε μέσα στη χλιδή, αυτοί οι μοναχοί έπρεπε να είναι περιοδεύοντες κήρυκες με την αποστολή να υπερασπίζονται την Καθολική ορθοδοξία εναντίον των «αιρετικών» στη νότια Γαλλία. Ο πάπας έστειλε και παπικούς λεγάτους για να λογικέψουν τους Καθαρούς και να προσπαθήσουν να τους επαναφέρουν στη μάντρα των Καθολικών. Αφού απέτυχαν αυτές οι προσπάθειες και σκοτώθηκε ένας από τους λεγάτους του, υποτίθεται από κάποιον αιρετικό, ο Ιννοκέντιος Γ΄ διέταξε να πραγματοποιηθεί η Σταυροφορία εναντίον των Αλβιγηνών το 1209. Η Άλβι ήταν μια από τις πόλεις στις οποίες οι Καθαροί ήταν ιδιαίτερα πολυάριθμοι, γι’ αυτό και οι εκκλησιαστικοί χρονικογράφοι αναφέρονταν στους Καθαρούς ως Αλβιγηνούς (στη γαλλική Αλμπιζουά) και χρησιμοποιούσαν αυτή τη λέξη για να ορίζουν όλους τους «αιρετικούς» που βρίσκονταν σε εκείνη την περιοχή, περιλαμβανομένων και των Βαλδένσιων. (Βλέπε πλαίσιο κάτω).

Ποιοι Ήταν οι Καθαροί;

Το όνομα «καθαρός» μεταδίδει την ιδέα του «αγνού». Από τον 11ο μέχρι το 14ο αιώνα, το κίνημα των Καθαρών εξαπλώθηκε ιδιαίτερα στη Λομβαρδία, της βόρειας Ιταλίας, και στη Λανγκεντόκ. Οι πεποιθήσεις των Καθαρών ήταν ένα μείγμα ανατολίτικου δυαδισμού και Γνωστικισμού, που είχε εισαχτεί ίσως από ξένους εμπόρους και ιεραποστόλους. Η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας (The Encyclopedia of Religion) ορίζει το δυαδισμό των Καθαρών ως πίστη σε «δύο αρχές: η μία είναι το καλό, που διέπει καθετί που είναι πνευματικό, και η άλλη είναι το κακό, που θεωρείται υπεύθυνο για τον υλικό κόσμο, περιλαμβανομένου και του σώματος του ανθρώπου». Οι Καθαροί πίστευαν ότι ο Σατανάς δημιούργησε τον υλικό κόσμο, ο οποίος ήταν αμετάκλητα καταδικασμένος σε καταστροφή. Η ελπίδα τους ήταν να διαφύγουν από το κακό, δηλαδή τον υλικό κόσμο.

Οι Καθαροί χωρίζονταν σε δύο τάξεις, στους τέλειους και στους πιστούς. Η μύηση των τέλειων πραγματοποιούνταν μέσω μιας τελετής πνευματικού βαφτίσματος, το οποίο αποκαλούνταν κονσολαμέντουμ. Αυτό γινόταν μέσω επίθεσης των χεριών, ύστερα από ενός έτους επιτήρηση. Η τελετή θεωρούνταν ότι απελευθέρωνε τον υποψήφιο από τη διακυβέρνηση του Σατανά, τον εξάγνιζε από κάθε αμαρτία και του μετέδιδε το άγιο πνεύμα. Από αυτά προήλθε ο όρος «τέλειος», ο οποίος εφαρμοζόταν στη σχετικά μικρή ομάδα εκλεκτών που ενεργούσαν ως διάκονοι προς τους πιστούς. Οι τέλειοι έπαιρναν όρκους αποχής, αγνότητας και φτώχειας. Αν ο τέλειος ήταν παντρεμένος, έπρεπε να εγκαταλείψει τον ή τη σύντροφό του, εφόσον οι Καθαροί πίστευαν ότι η σεξουαλική επαφή ήταν το προπατορικό αμάρτημα.

Οι πιστοί ήταν άτομα τα οποία, ενώ δεν υιοθετούσαν έναν ασκητικό τρόπο ζωής, ωστόσο αποδέχονταν τις διδασκαλίες των Καθαρών. Με το να γονατίζει προς τιμή του τέλειου σε μια τελετουργική πράξη που αποκαλούνταν μελιοραμέντουμ, ο πιστός ζητούσε συγχώρηση και ευλογία. Προκειμένου να μπορούν να ζουν φυσιολογική ζωή, οι πιστοί σύναπταν με τους τέλειους μια κονβενένσα, δηλαδή συμφωνία, η οποία πρόβλεπε ότι, λίγο πριν από το θάνατό τους, θα τους γινόταν πνευματικό βάφτισμα ή κονσολαμέντουμ.

Η Στάση τους Απέναντι στην Αγία Γραφή

Μολονότι οι Καθαροί παρέθεταν από την Αγία Γραφή εκτεταμένα, την έβλεπαν πρωταρχικά ως πηγή αλληγοριών και μύθων. Θεωρούσαν ότι το μεγαλύτερο μέρος των Εβραϊκών Γραφών προερχόταν από τον Διάβολο. Χρησιμοποιούσαν μέρη των Ελληνικών Γραφών, λόγου χάρη εδάφια που αντιπαραβάλλουν τη σάρκα με το πνεύμα, για να υποστηρίζουν τη δυαδιστική φιλοσοφία τους. Στην Κυριακή Προσευχή, προσεύχονταν για «τον άρτον ημών τον άυλον» (εννοώντας «πνευματικό άρτο») και όχι για «τον άρτον ημών τον επιούσιον», εφόσον ο υλικός άρτος ήταν αναγκαίο κακό κατά την άποψή τους.

Πολλές διδασκαλίες των Καθαρών βρίσκονταν σε οξεία αντίθεση με την Αγία Γραφή. Για παράδειγμα, πίστευαν στην αθανασία της ψυχής και στη μετενσάρκωση. (Παράβαλε Εκκλησιαστής 9:5, 10· Ιεζεκιήλ 18:4, 20). Επίσης βάσιζαν τις πεποιθήσεις τους σε απόκρυφα συγγράμματα. Παρ’ όλα αυτά, εφόσον οι Καθαροί μετέφρασαν μέρη των Γραφών στην καθομιλουμένη, σε κάποιο βαθμό, όντως έκαναν την Αγία Γραφή να γίνει γνωστότερο βιβλίο στα χρόνια του Μεσαίωνα.

Δεν Ήταν Χριστιανοί

Οι τέλειοι θεωρούσαν ότι οι ίδιοι ήταν οι δικαιωματικοί διάδοχοι των αποστόλων και, επομένως, αυτοαποκαλούνταν «Χριστιανοί», τονίζοντάς το αυτό με το να προσθέτουν τις λέξεις «αληθινοί» ή «καλοί». Στην πραγματικότητα, όμως, πολλές πεποιθήσεις των Καθαρών δεν είχαν καμιά σχέση με τη Χριστιανοσύνη. Αν και οι Καθαροί αναγνώριζαν τον Ιησού ως τον Γιο του Θεού, απέρριπταν το ότι ήρθε με σάρκα, καθώς και την απολυτρωτική του θυσία. Παρερμηνεύοντας το γεγονός ότι η Αγία Γραφή καταδικάζει τη σάρκα και τον κόσμο, θεωρούσαν ότι κάθε ύλη προέρχεται από το κακό. Γι’ αυτό υποστήριζαν ότι ο Ιησούς μπορούσε να έχει μόνο πνευματικό σώμα, και ότι ενόσω βρισκόταν στη γη απλώς φαινόταν ότι είχε σάρκινο σώμα. Όπως και οι αποστάτες του πρώτου αιώνα, οι Καθαροί ήταν ‘άνθρωποι που δεν ομολογούσαν τον Ιησού Χριστό ως ερχόμενο με σάρκα’.—2 Ιωάννη 7.

Στο βιβλίο του Μεσαιωνική Αίρεση (Medieval Heresy), ο Μ. Ντ. Λάμπερτ γράφει ότι το κίνημα των Καθαρών «αντικατέστησε τη Χριστιανική ηθικότητα με έναν υποχρεωτικό ασκητισμό, . . . εξάλειψε την απολύτρωση με το να αρνείται να δεχτεί τη σωτήρια δύναμη του [θανάτου του Χριστού]». Ο ίδιος θεωρεί ότι «στην πραγματικότητα οι τέλειοι συγγένευαν με τους ασκητικούς δασκάλους της Ανατολής, τους Βουδιστές μοναχούς και φακίρηδες της Κίνας ή της Ινδίας, τους ειδήμονες στα Ορφικά μυστήρια ή τους δασκάλους του Γνωστικισμού». Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις των Καθαρών, η σωτηρία δεν εξαρτιόταν από τη λυτρωτική θυσία του Ιησού Χριστού, αλλά, αντίθετα, από το κονσολαμέντουμ, δηλαδή το βάφτισμα στο άγιο πνεύμα. Για εκείνους που εξαγνίζονταν με αυτόν τον τρόπο, ο θάνατος θα έφερνε την απελευθέρωση από την ύλη.

Μια Ανίερη Σταυροφορία

Ο κοινός λαός, εξουθενωμένος από τις υπερβολικές απαιτήσεις του κλήρου καθώς και από την ανεξέλεγκτη παρακμή, ελκύστηκε από τον τρόπο ζωής των Καθαρών. Οι τέλειοι ταύτιζαν την Καθολική Εκκλησία και την ιεραρχία της με «τη συναγωγή του Σατανά» και ‘τη μητέρα των πορνών’ που αναφέρονται στα εδάφια Αποκάλυψη 3:9 και 17:5. Το κίνημα των Καθαρών ευημερούσε και υποκαθιστούσε την εκκλησία στη νότια Γαλλία. Η αντίδραση του Πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ ήταν να εξαπολύσει και να χρηματοδοτήσει την αποκαλούμενη Σταυροφορία εναντίον των Αλβιγηνών, την πρώτη σταυροφορία που οργανώθηκε μέσα στους κόλπους του Χριστιανικού κόσμου ενάντια σε ανθρώπους που ισχυρίζονταν ότι ήταν Χριστιανοί.

Μέσω επιστολών και λεγάτων, ο πάπας παρενοχλούσε τους Καθολικούς βασιλιάδες, κόμητες, δούκες και ιππότες της Ευρώπης. Υποσχόταν άφεση αμαρτιών καθώς και τα πλούτη της Λανγκεντόκ σε όλους όσους θα πολεμούσαν για να κατασυντρίψουν την αίρεση «με οποιοδήποτε μέσο». Το κάλεσμά του δεν έπεσε στο κενό. Ένας ετερόκλητος στρατός σταυροφόρων από τη βόρεια Γαλλία, τη Φλάνδρα και τη Γερμανία, καθοδηγούμενος από Καθολικούς επισκόπους και μοναχούς, κατευθύνθηκε νότια μέσα από την κοιλάδα του Ροδανού.

Η καταστροφή του Μπεζιέ σημείωσε την αρχή ενός κατακτητικού πολέμου ο οποίος κατέστρεψε τη Λανγκεντόκ μέσα σε ένα όργιο φωτιάς και αίματος. Οι πόλεις Άλβι, Καρκασόν, Καστρ, Φουά, Ναρμπόν, Τερμ και Τουλούζη έπεσαν όλες στα χέρια των αιμοδιψών σταυροφόρων. Σε προπύργια των Καθαρών, όπως ήταν οι πόλεις Κασέ, Μινέρβ και Λαβόρ, εκατοντάδες τέλειοι κάηκαν στην πυρά. Σύμφωνα με τον μοναχό χρονικογράφο Πιερ ντε Βο-ντε-Σερνέ, οι σταυροφόροι ‘έκαιγαν τους τέλειους ζωντανούς, και χαίρονταν για αυτό’. Το 1229, ύστερα από 20 χρόνια συμφοράς και ερήμωσης, η Λανγκεντόκ περιήλθε στην ηγεσία του Γαλλικού Στέμματος. Αλλά η σφαγή δεν είχε τελειώσει ακόμη.

Η Ιερά Εξέταση Επιφέρει το Τελειωτικό Χτύπημα

Το 1231, ο Πάπας Γρηγόριος Θ΄ ίδρυσε την παπική Ιερά Εξέταση για να παράσχει υποστήριξη στον ένοπλο αγώνα.a Το σύστημα της Ιεράς Εξέτασης αρχικά βασιζόταν σε καταγγελίες και απειλές και, αργότερα, σε συστηματικά βασανιστήρια. Ο στόχος της ήταν να ξεριζώσει ό,τι δεν είχε καταφέρει να καταστρέψει το σπαθί. Οι δικαστές της Ιεράς Εξέτασης—οι οποίοι ως επί το πλείστον ήταν Δομινικανοί και Φραγκισκανοί μοναχοί—έδιναν λόγο μόνο στον πάπα. Ο θάνατος στην πυρά ήταν η επίσημη τιμωρία για τους αιρετικούς. Ήταν τέτοιος ο φανατισμός και η θηριωδία των ιεροεξεταστών, ώστε ξέσπασαν εξεγέρσεις, μεταξύ των άλλων, και στις πόλεις Άλβι και Τουλούζη. Στην Αβινιονέ, όλα τα μέλη του δικαστηρίου της Ιεράς Εξέτασης σφαγιάστηκαν.

Το 1244, η παράδοση του ορεινού φρουρίου Μοντσεγκίρ, που αποτελούσε το τελευταίο καταφύγιο πολλών τέλειων, ήταν το μοιραίο χτύπημα για το κίνημα των Καθαρών. Περίπου 200 άντρες και γυναίκες θανατώθηκαν ομαδικά στην πυρά. Με το πέρασμα των ετών, η Ιερά Εξέταση ανακάλυψε όσους απέμεναν από τους Καθαρούς. Ο τελευταίος Καθαρός αναφέρεται ότι κάηκε στην πυρά στη Λανγκεντόκ το 1330. Το βιβλίο Μεσαιωνική Αίρεση επισημαίνει: «Η πτώση του κινήματος των Καθαρών ήταν το κύριο επίτευγμα της Ιεράς Εξέτασης».

Οι Καθαροί οπωσδήποτε δεν ήταν αληθινοί Χριστιανοί. Αλλά δικαιολογούσε η κριτική που ασκούσαν στην Καθολική Εκκλησία τη βάναυση εξόντωσή τους από μέρους λεγόμενων Χριστιανών; Οι Καθολικοί διώκτες και δολοφόνοι τους ατίμασαν τον Θεό και τον Χριστό, και κακοπαρέστησαν την αληθινή Χριστιανοσύνη καθώς βασάνιζαν και έσφαζαν εκείνους τους δεκάδες χιλιάδες διαφωνούντες.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 28]

ΟΙ ΒΑΛΔΕΝΣΙΟΙ

Προς το τέλος του 12ου αιώνα Κ.Χ., ο Πιερ Βαλντέ, ή αλλιώς Πέτρος Βάλντο, ένας πλούσιος έμπορος από τη Λυών, χρηματοδότησε τις πρώτες μεταφράσεις τμημάτων της Αγίας Γραφής σε διάφορες τοπικές διαλέκτους της προβηγκιανής, της γλώσσας που μιλιόταν στη νότια και στη νοτιοανατολική Γαλλία. Ως ειλικρινής Καθολικός, εγκατέλειψε την επιχείρησή του και αφιέρωσε τον εαυτό του στο κήρυγμα του Ευαγγελίου. Νιώθοντας αποστροφή για το διεφθαρμένο κλήρο, πολλοί άλλοι Καθολικοί τον ακολούθησαν και έγιναν περιοδεύοντες κήρυκες.

Ο Βάλντο σύντομα αντιμετώπισε εχθρότητα από μέρους του τοπικού κλήρου, ο οποίος έπεισε τον πάπα να θέσει υπό απαγόρευση τη δημόσια μαρτυρία του. Όπως αναφέρεται, η απάντησή του ήταν: «Πρέπει να υπακούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπους». (Παράβαλε Πράξεις 5:29). Λόγω της επιμονής του, ο Βάλντο αφορίστηκε. Οι ακόλουθοί του, οι οποίοι αποκαλούνταν Βαλδένσιοι, ή αλλιώς οι Φτωχοί της Λυών, αγωνίστηκαν με ζήλο να ακολουθήσουν το παράδειγμά του, κηρύττοντας δύο-δύο στα σπίτια των ανθρώπων. Αυτό οδήγησε στη γοργή εξάπλωση των διδασκαλιών τους σε ολόκληρη τη νότια και την ανατολική Γαλλία, σε τμήματα της βόρειας Γαλλίας, καθώς και στη βόρεια Ιταλία.

Βασικά, αυτοί υποστήριζαν την επιστροφή στις πεποιθήσεις και στις συνήθειες της πρώτης Χριστιανοσύνης. Αμφισβητούσαν, μεταξύ άλλων διδασκαλιών, το καθαρτήριο, τις προσευχές για τους νεκρούς, τη Μαριολατρία, τις προσευχές προς τους «αγίους», τη λατρεία του εσταυρωμένου, τα συγχωροχάρτια, τη Θεία Ευχαριστία και το νηπιοβαφτισμό.b

Οι διδασκαλίες των Βαλδένσιων βρίσκονταν σε οξεία αντίθεση με τις μη Χριστιανικές δυαδιστικές διδασκαλίες των Καθαρών, με τους οποίους πολλές φορές συγχέονται. Αυτή η σύγχυση οφείλεται κυρίως στους Καθολικούς πολεμίους τους, οι οποίοι προσπάθησαν εσκεμμένα να ταυτίσουν το κήρυγμα των Βαλδένσιων με τις διδασκαλίες των Αλβιγηνών, δηλαδή των Καθαρών.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 29]

Εφτά χιλιάδες άτομα πέθαναν μέσα στην Εκκλησία της Αγ. Μαρίας της Μαγδαληνής στο Μπεζιέ, όπου οι σταυροφόροι κατέσφαξαν 20.000 άντρες, γυναίκες και παιδιά