Να Βρίσκετε Χαρά στο Γάμο Σας
«Μέσω σοφίας οικοδομείται το σπιτικό και μέσω διάκρισης στερεώνεται».—ΠΑΡ. 24:3.
1. Πώς έδειξε ο Θεός σοφία αναφορικά με τον πρώτο άνθρωπο;
Ο ΣΟΦΟΣ ουράνιος Πατέρας μας γνωρίζει τι είναι καλό για εμάς. Λόγου χάρη, ο Θεός αναγνώρισε ότι, προκειμένου να εκπληρωθεί ο σκοπός Του, “δεν ήταν καλό να παραμένει ο άνθρωπος μόνος” στον κήπο της Εδέμ. Ένα βασικό στοιχείο εκείνου του σκοπού ήταν να αποκτούν παιδιά οι παντρεμένοι άνθρωποι και να “γεμίσει η γη”.—Γέν. 1:28· 2:18.
2. Ποια διευθέτηση έκανε ο Ιεχωβά προς όφελος της ανθρωπότητας;
2 «Θα κάνω για αυτόν έναν βοηθό», είπε ο Ιεχωβά, «ως συμπλήρωμά του». Κατόπιν ο Θεός έριξε τον πρώτο άνθρωπο σε βαθύ ύπνο, και από το τέλειο σώμα του πήρε ένα πλευρό και κατασκεύασε από αυτό μια γυναίκα. Όταν ο Ιεχωβά έφερε αυτή την τέλεια γυναίκα, την Εύα, στον Αδάμ, εκείνος είπε: «Αυτό είναι επιτέλους οστό από τα οστά μου και σάρκα από τη σάρκα μου. Αυτή θα ονομαστεί Γυναίκα επειδή από τον άντρα πάρθηκε». Η Εύα αποτελούσε αληθινά συμπλήρωμα του Αδάμ. Ο καθένας τους θα εκδήλωνε τις δικές του ιδιαίτερες ιδιότητες, αλλά ήταν και οι δύο τέλειοι και πλασμένοι κατά την εικόνα του Θεού. Με αυτόν τον τρόπο, ο Ιεχωβά προέβη στη διευθέτηση του πρώτου γάμου. Ο Αδάμ και η Εύα δεν δυσκολεύτηκαν καθόλου να αποδεχτούν αυτή τη θεϊκή διευθέτηση, χάρη στην οποία θα είχαν αμοιβαία βοήθεια και υποστήριξη.—Γέν. 1:27· 2:21-23.
3. Πώς μεταχειρίζονται πολλοί το δώρο του γάμου, και ποια ερωτήματα εγείρει αυτό;
3 Δυστυχώς, ο κόσμος σήμερα διέπεται από στασιαστικό πνεύμα. Τα προβλήματα που δημιουργεί αυτό το πνεύμα δεν προέρχονται από τον Θεό. Πολλοί περιφρονούν το θεϊκό δώρο του γάμου, θεωρώντας το απαρχαιωμένο, πηγή απογοήτευσης ή συγκρούσεων. Μεταξύ εκείνων που παντρεύονται, τα διαζύγια είναι συχνά. Τα παιδιά μπορεί να μην περιβάλλονται από στοργή και να χρησιμοποιούνται ως μέσα διαπραγμάτευσης στις γαμήλιες διενέξεις. Πολλοί γονείς αρνούνται να υποχωρήσουν, έστω και για χάρη της ειρήνης και της ενότητας. (2 Τιμ. 3:3) Πώς μπορεί, λοιπόν, να διατηρηθεί η χαρά στο γάμο σε αυτούς τους κρίσιμους καιρούς; Ποιο ρόλο παίζει η υποχωρητικότητα στην αποτροπή οποιασδήποτε ρήξης στο γάμο; Τι μπορούμε να μάθουμε από σύγχρονα παραδείγματα ανθρώπων που έχουν διατηρήσει τη χαρά στο γάμο τους;
Εκδηλώνουμε Υποχωρητικότητα Υποτασσόμενοι στην Κατεύθυνση του Ιεχωβά
4. (α) Ποια οδηγία έδωσε ο Παύλος όσον αφορά το γάμο; (β) Πώς ακολουθούν οι υπάκουοι Χριστιανοί την οδηγία του Παύλου;
4 Ο Χριστιανός απόστολος Παύλος έδωσε στις χήρες τη θεόπνευστη οδηγία ότι, αν επέλεγαν να ξαναπαντρευτούν, έπρεπε να το κάνουν αυτό «μόνο εν Κυρίω». (1 Κορ. 7:39) Αυτή η σκέψη δεν ήταν καινούρια για τους Χριστιανούς που είχαν Ιουδαϊκό παρελθόν. Ο Νόμος που έδωσε ο Θεός στον Ισραήλ όριζε σαφώς ότι δεν έπρεπε “να συμπεθερέψουν” με κανέναν από τα γύρω ειδωλολατρικά έθνη. Ο Ιεχωβά πρόσθεσε μια εξήγηση η οποία τονίζει τον κίνδυνο που δημιουργείται όταν κάποιος αψηφά αυτόν το θεϊκό κανόνα. «Διότι [το άτομο που δεν ανήκει στον Ισραήλ] θα κάνει το γιο σου να πάψει να με ακολουθεί, και θα υπηρετήσουν άλλους θεούς· και ο θυμός του Ιεχωβά θα ανάψει εναντίον σας και θα σε αφανίσει γρήγορα». (Δευτ. 7:3, 4) Ποια στάση αναμένει ο Ιεχωβά να κρατούν οι σημερινοί υπηρέτες του σε αυτό το ζήτημα; Είναι προφανές ότι όποιος υπηρετεί τον Θεό πρέπει να επιλέξει ως γαμήλιο σύντροφο κάποιον που είναι «εν Κυρίω», έναν αφιερωμένο, βαφτισμένο συλλάτρη. Το να εκδηλώσει υποχωρητικότητα υποτασσόμενος στην κατεύθυνση του Ιεχωβά όσον αφορά αυτή την επιλογή είναι η σοφή πορεία.
5. Πώς βλέπουν τις γαμήλιες υποσχέσεις ο Ιεχωβά και οι παντρεμένοι Χριστιανοί;
5 Οι γαμήλιες υποσχέσεις είναι ιερές στα μάτια του Θεού. Αναφερόμενος στον πρώτο γάμο, ο ίδιος ο Γιος του Θεού, ο Ιησούς, δήλωσε: «Αυτό που ο Θεός συνέζευξε, άνθρωπος να μην το χωρίζει». (Ματθ. 19:6) Ο ψαλμωδός μάς υπενθυμίζει τη σοβαρότητα των επίσημων υποσχέσεων, ή αλλιώς ευχών: «Πρόσφερε ευχαριστία ως τη θυσία σου στον Θεό και εκπλήρωσε τις ευχές σου προς τον Ύψιστο». (Ψαλμ. 50:14) Παρότι ένα αντρόγυνο μπορεί να έχει μπροστά του μεγάλες χαρές, οι υποσχέσεις που ανταλλάσσουν την ημέρα του γάμου είναι σοβαρές και συνεπάγονται ευθύνες.—Δευτ. 23:21.
6. Τι μπορούμε να μάθουμε από το παράδειγμα του Ιεφθάε;
6 Αναλογιστείτε την περίπτωση του Ιεφθάε, ο οποίος υπηρέτησε ως κριτής στον Ισραήλ το 12ο αιώνα Π.Κ.Χ. Ο Ιεφθάε έκανε την εξής ευχή στον Ιεχωβά: «Αν πράγματι δώσεις τους γιους του Αμμών στο χέρι μου, τότε όποιος βγει από τις πόρτες του σπιτιού μου να με συναντήσει όταν επιστρέψω με ειρήνη από τους γιους του Αμμών θα γίνει του Ιεχωβά, και εγώ θα τον προσφέρω ως ολοκαύτωμα». Όταν ο Ιεφθάε είδε ότι το άτομο που βγήκε να τον συναντήσει καθώς επέστρεφε στο σπίτι του στη Μισπά ήταν η κόρη του, το μοναχοπαίδι του, μήπως προσπάθησε να ακυρώσει την ευχή του; Όχι, διότι όπως είπε: «Άνοιξα το στόμα μου προς τον Ιεχωβά και δεν μπορώ να κάνω πίσω». (Κριτ. 11:30, 31, 35) Ο Ιεφθάε κράτησε την υπόσχεση που είχε δώσει στον Ιεχωβά, παρότι αυτό σήμαινε ότι δεν θα είχε κανέναν απόγονο για να συνεχίσει το όνομά του. Η ευχή του Ιεφθάε ήταν υπόσχεση διαφορετικού είδους από τις γαμήλιες υποσχέσεις, αλλά το γεγονός ότι την τήρησε αποτελεί θαυμάσιο παράδειγμα για τους Χριστιανούς και τις Χριστιανές συζύγους όσον αφορά τις γαμήλιες υποσχέσεις τους.
Τι Χρειάζεται για έναν Επιτυχημένο Γάμο;
7. Ποιες προσαρμογές χρειάζεται να κάνουν οι νιόπαντροι;
7 Πολλά αντρόγυνα έχουν τρυφερές αναμνήσεις από την περίοδο της στενής γνωριμίας τους. Πόσο ευχάριστο ήταν να εξοικειώνονται με το μελλοντικό τους σύντροφο! Όσο περισσότερο χρόνο περνούσαν μαζί, τόσο πιο στενά συνδέονταν. Αλλά, είτε ο γάμος τους έγινε κατόπιν στενής γνωριμίας είτε ήταν διευθετημένος, όταν τελικά έγιναν σύζυγοι ήταν ζωτικό να κάνουν προσαρμογές. Ένας σύζυγος παραδέχεται: «Το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχαμε στην αρχή του γάμου μας ήταν να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν ήμασταν πια άγαμοι. Για κάποιο διάστημα δυσκολευόμασταν να κρατήσουμε τις φιλίες μας και τους οικογενειακούς μας δεσμούς στη σωστή θέση». Ένας άλλος σύζυγος, ο οποίος είναι παντρεμένος εδώ και 30 χρόνια, αντιλήφθηκε από τον πρώτο κιόλας καιρό του γάμου του ότι, για να είναι ισορροπημένος, έπρεπε να «σκέφτεται στον πληθυντικό αριθμό». Προτού δεχτεί μια πρόσκληση ή αναλάβει μια δέσμευση, συνεννοείται με τη σύζυγό του και κατόπιν αποφασίζει, λαβαίνοντας υπόψη τι είναι καλό και για τους δυο τους. Σε μια τέτοια κατάσταση, η υποχωρητικότητα βοηθάει.—Παρ. 13:10.
8, 9. (α) Γιατί είναι σημαντική η καλή επικοινωνία; (β) Σε ποιους τομείς θα βοηθήσει η ευελιξία, και γιατί;
8 Μερικές φορές ο γάμος ενώνει δύο άτομα τα οποία προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς. Ιδιαίτερα σε μια τέτοια περίπτωση υπάρχει ανάγκη για ανοιχτή επικοινωνία. Οι τρόποι επικοινωνίας ποικίλλουν. Αν παρατηρείτε πώς συζητάει ο γαμήλιος σύντροφός σας με τους συγγενείς του, αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να τον καταλάβετε καλύτερα. Κάποιες φορές, οι ενδόμυχες σκέψεις ενός ατόμου αποκαλύπτονται όχι από τα όσα λέει αλλά από τον τρόπο με τον οποίο τα λέει. Επίσης, πολλά μπορεί να μάθει κάποιος από αυτά που δεν λέγονται. (Παρ. 16:24· Κολ. 4:6) Η διάκριση είναι ζωτική για την ευτυχία.—Διαβάστε το εδάφιο Παροιμίες 24:3.
9 Όσον αφορά την επιλογή χόμπι και αναψυχής, πολλοί έχουν διαπιστώσει ότι η ευελιξία είναι σημαντική. Πριν από το γάμο, ο σύντροφός σας ίσως αφιέρωνε χρόνο σε αθλήματα ή άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Μήπως τώρα θα ήταν καλό να γίνουν κάποιες προσαρμογές; (1 Τιμ. 4:8) Το ίδιο ερώτημα μπορεί να τεθεί και για το χρόνο που περνάτε με τους συγγενείς. Είναι κατανοητό ότι ένα αντρόγυνο χρειάζεται χρόνο ώστε να μπορούν να επιδίδονται σε πνευματικές και άλλες δραστηριότητες μαζί.—Ματθ. 6:33.
10. Πώς θα συμβάλλει η υποχωρητικότητα στις καλές σχέσεις ανάμεσα στους γονείς και στα παντρεμένα παιδιά;
10 Όταν ο άντρας παντρεύεται, αφήνει τον πατέρα του και τη μητέρα του, και ουσιαστικά το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για τη γυναίκα. (Διαβάστε το εδάφιο Γένεση 2:24.) Μολαταύτα, η θεϊκή οδηγία να τιμούμε τον πατέρα μας και τη μητέρα μας δεν έχει ημερομηνία λήξης. Επομένως, ακόμα και αφού το ζευγάρι παντρευτεί, πιθανότατα θα περνούν κάποιον χρόνο με τους γονείς και τα πεθερικά τους. Ένας άντρας, ο οποίος είναι παντρεμένος εδώ και 25 χρόνια, παρατηρεί: «Μερικές φορές, είναι δύσκολο να εξισορροπήσει κάποιος τις διάφορες επιθυμίες και ανάγκες του συντρόφου του με εκείνες που έχουν οι γονείς του, τα αδέλφια του και τα πεθερικά του. Όταν καλούμαι να αποφασίσω πώς είναι καλύτερα να ενεργήσω, έχω βρει ωφέλιμο το εδάφιο Γένεση 2:24. Οφείλω οσιότητα στα άλλα μέλη της οικογένειάς μου και έχω ευθύνες απέναντί τους, αλλά αυτό το εδάφιο μου έδειξε ότι προηγείται η οσιότητα στη σύζυγό μου». Αντίστοιχα, οι Χριστιανοί γονείς που είναι υποχωρητικοί θα σέβονται το γεγονός ότι τα παντρεμένα παιδιά τους εντάσσονται τώρα σε μια οικογένεια στην οποία ο σύζυγος είναι κατά κύριο λόγο υπεύθυνος να παρέχει καθοδηγία.
11, 12. Γιατί είναι η οικογενειακή μελέτη και η προσευχή σημαντικές για τα αντρόγυνα;
11 Είναι ουσιώδες να υπάρχει ένα καλό πρόγραμμα οικογενειακής μελέτης. Η πείρα πολλών Χριστιανικών οικογενειών επιβεβαιώνει αυτό το γεγονός. Ίσως δεν είναι εύκολο να καθιερώσετε μια τέτοια μελέτη ή να τη διατηρήσετε για καιρό. Ένας οικογενειάρχης παραδέχεται: «Αν μπορούσαμε να γυρίσουμε πίσω και να αλλάξουμε οτιδήποτε, αυτό θα ήταν το να διασφαλίσουμε την τήρηση ενός καλού προγράμματος οικογενειακής μελέτης από την αρχή του γάμου μας». Ο ίδιος προσθέτει: «Είναι υπέροχο δώρο το να βλέπω τη χαρά που εκφράζει η σύζυγός μου όταν συγκινείται από κάποιο πνευματικό πετράδι που βρίσκουμε μαζί στη μελέτη μας».
12 Το να προσεύχεστε μαζί είναι άλλο ένα βοήθημα. (Ρωμ. 12:12) Όταν ο σύζυγος και η σύζυγος είναι ενωμένοι στη λατρεία του Ιεχωβά, η στενή τους σχέση με τον Θεό μπορεί να ενισχύσει το δεσμό που απολαμβάνουν στο γάμο. (Ιακ. 4:8) Ένας Χριστιανός σύζυγος εξηγεί: «Το να ζητάμε γρήγορα συγνώμη για τα λάθη και να αναφερόμαστε σε αυτά τα σφάλματα όταν προσευχόμαστε μαζί είναι ένας τρόπος για να δείχνουμε ότι λυπόμαστε ειλικρινά ακόμα και για ένα ασήμαντο ζήτημα που δημιουργεί αναστάτωση».—Εφεσ. 6:18.
Να Είστε Υποχωρητικοί Μέσα στο Γάμο
13. Ποια συμβουλή έδωσε ο Παύλος όσον αφορά τις ιδιαίτερες σχέσεις στο γάμο;
13 Οι παντρεμένοι Χριστιανοί χρειάζεται να αποφεύγουν συνήθειες οι οποίες υποβιβάζουν τις γαμήλιες σχέσεις, όπως αυτές που είναι τόσο κοινές στο σημερινό σεξομανή κόσμο. Σε σχέση με αυτό το θέμα, ο Παύλος συμβούλεψε: «Ο σύζυγος ας αποδίδει στη σύζυγό του αυτό που της οφείλει· αλλά και η σύζυγος ας κάνει το ίδιο στο σύζυγό της. Δεν εξουσιάζει η σύζυγος το δικό της σώμα, αλλά ο σύζυγός της· παρόμοια, δεν εξουσιάζει και ο σύζυγος το δικό του σώμα, αλλά η σύζυγός του». Κατόπιν, ο Παύλος έδωσε την εξής σαφή κατεύθυνση: «Μην το αποστερείτε ο ένας από τον άλλον, παρά μόνο με αμοιβαία συναίνεση για προσδιορισμένο καιρό». Γιατί; «Προκειμένου να αφιερώσετε χρόνο για προσευχή και να σμίξετε και πάλι, ώστε να μη σας βάζει ο Σατανάς σε πειρασμό επειδή στερείστε αυτοσυγκράτησης». (1 Κορ. 7:3-5) Αναφερόμενος στην προσευχή, ο Παύλος έδειξε ποιες είναι οι προτεραιότητες του Χριστιανού. Αλλά διευκρίνισε επίσης ότι όλοι οι παντρεμένοι Χριστιανοί πρέπει να είναι ευαίσθητοι ως προς τις σωματικές και τις συναισθηματικές ανάγκες των συντρόφων τους.
14. Πώς εφαρμόζονται οι Γραφικές αρχές όσον αφορά τις ιδιαίτερες σχέσεις στο γάμο;
14 Οι σύζυγοι πρέπει να είναι ειλικρινείς μεταξύ τους και να αντιλαμβάνονται ότι η έλλειψη τρυφερότητας στις ιδιαίτερες σχέσεις μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα. (Διαβάστε τα εδάφια Φιλιππησίους 2:3, 4· παράβαλε Ματθαίος 7:12.) Αυτό έχει συμβεί σε μερικές θρησκευτικά διαιρεμένες οικογένειες. Ακόμα και αν υπάρχουν διαφορές, ο Χριστιανός μπορεί συνήθως να βελτιώσει τα πράγματα με καλή διαγωγή, καλοσύνη και συνεργασία. (Διαβάστε τα εδάφια 1 Πέτρου 3:1, 2.) Η αγάπη που έχει κάποιος για τον Ιεχωβά και για το σύντροφό του, σε συνδυασμό με το υποχωρητικό πνεύμα, θα τον βοηθάει σε αυτή την πτυχή του γάμου.
15. Ποιο ρόλο παίζει ο σεβασμός σε έναν ευτυχισμένο γάμο;
15 Και από άλλες απόψεις, επίσης, ο καλοσυνάτος σύζυγος θα συμπεριφέρεται στη σύζυγό του με σεβασμό. Για παράδειγμα, θα λαβαίνει υπόψη του τα αισθήματά της ακόμα και σε μικρά ζητήματα. Ένας άντρας που είναι παντρεμένος 47 χρόνια παραδέχεται: «Ακόμα μαθαίνω σε αυτόν τον τομέα». Στις Χριστιανές συζύγους δίνεται η νουθεσία να έχουν βαθύ σεβασμό για τους συζύγους τους. (Εφεσ. 5:33) Το να μιλούν αρνητικά για τους συζύγους τους, τονίζοντας τα ελαττώματά τους μπροστά σε άλλους, κάθε άλλο παρά σεβασμό δείχνει. Το εδάφιο Παροιμίες 14:1 μας υπενθυμίζει: «Η γυναίκα που είναι αληθινά σοφή έχει οικοδομήσει το σπίτι της, αλλά η ανόητη το κατεδαφίζει με τα ίδια της τα χέρια».
Μην Υποχωρείτε στον Διάβολο
16. Πώς μπορούν να εφαρμόσουν τα αντρόγυνα τα εδάφια Εφεσίους 4:26, 27 στο γάμο τους;
16 «Να οργίζεστε και εντούτοις να μην αμαρτάνετε· ο ήλιος ας μη δύει βρίσκοντάς σας σε κατάσταση θυμού ούτε να αφήνετε τόπο για τον Διάβολο». (Εφεσ. 4:26, 27) Όταν αυτά τα λόγια εφαρμόζονται, μπορούν να μας βοηθήσουν να εξομαλύνουμε ή να αποφεύγουμε τις προστριβές στο γάμο. «Δεν θυμάμαι ποτέ να είχαμε μια διαφωνία και να μην τη συζητήσαμε με το σύζυγό μου, ακόμα και αν αυτό σήμαινε ότι θα αφιερώναμε ώρες ολόκληρες για να τακτοποιήσουμε το ζήτημα», αναφέρει μια αδελφή. Όταν παντρεύτηκαν, η ίδια και ο σύζυγός της αποφάσισαν ότι η ημέρα τους δεν θα τελείωνε αν δεν έλυναν τις διαφορές τους. «Αποφασίσαμε, όποιο και αν ήταν το πρόβλημα, να συγχωρούμε και να ξεχνάμε, και κάθε μέρα να κάνουμε μια νέα αρχή». Με αυτόν τον τρόπο αρνήθηκαν να “αφήσουν τόπο για τον Διάβολο”.
17. Ακόμα και όταν φαίνεται ότι οι γαμήλιοι σύντροφοι δεν ταιριάζουν πολύ, τι μπορεί να βοηθήσει;
17 Τι γίνεται, όμως, αν κάνατε έναν γάμο άσοφα; Ίσως τώρα να βρίσκεστε σε μια σχέση η οποία δεν φαίνεται τόσο ρομαντική όσο οι σχέσεις που απολαμβάνουν άλλοι. Ωστόσο, το να θυμάστε την άποψη του Δημιουργού για το γαμήλιο δεσμό θα σας βοηθήσει. Υπό θεϊκή έμπνευση, ο Παύλος συμβούλεψε τους Χριστιανούς: «Ο γάμος ας είναι άξιος τιμής μεταξύ όλων, και το συζυγικό κρεβάτι ας είναι αμόλυντο, γιατί ο Θεός θα κρίνει τους πόρνους και τους μοιχούς». (Εβρ. 13:4) Επίσης, δεν πρέπει να παραβλέπουμε τα λόγια: «Το τριπλό σχοινί δεν κόβεται γρήγορα». (Εκκλ. 4:12) Όταν και οι δύο σύζυγοι ενδιαφέρονται βαθιά για τον αγιασμό του ονόματος του Ιεχωβά, είναι δεμένοι μεταξύ τους καθώς και με τον Θεό. Πρέπει να προσπαθούν να κάνουν το γάμο τους να πετύχει, γνωρίζοντας ότι αυτό θα έχει θετικό αντίκτυπο στον Ιεχωβά, τον Πρωτουργό του γάμου.—1 Πέτρ. 3:11.
18. Για ποιο πράγμα μπορείτε να είστε βέβαιοι όσον αφορά το γάμο;
18 Ασφαλώς είναι δυνατόν να βρίσκουν οι Χριστιανοί χαρά στο γάμο. Αυτό απαιτεί προσπάθεια καθώς και την εκδήλωση Χριστιανικών ιδιοτήτων, μία από τις οποίες είναι η υποχωρητικότητα. Σήμερα, στις εκκλησίες των Μαρτύρων του Ιεχωβά σε όλο τον κόσμο, υπάρχουν αμέτρητα αντρόγυνα που αποδεικνύουν ότι αυτό είναι εφικτό.
Πώς θα Απαντούσατε;
• Γιατί δεν είναι ανέφικτο το να βρίσκει κάποιος χαρά στο γάμο;
• Τι μπορεί να βοηθήσει έναν γάμο να πετύχει;
• Ποιες ιδιότητες χρειάζεται να αναπτύξουν οι γαμήλιοι σύντροφοι;
[Εικόνα στη σελίδα 9]
Τα αντρόγυνα, ενεργώντας σοφά, επικοινωνούν προτού δεχτούν μια πρόσκληση ή κανονίσουν κάποιο ραντεβού
[Εικόνα στη σελίδα 10]
Να προσπαθείτε να επιλύετε τις διαφωνίες την ίδια ημέρα και να μην «αφήνετε τόπο για τον Διάβολο»