ΑΡΘΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ 7
ΥΜΝΟΣ 51 Έχω Αφιερωθεί στον Θεό!
Διδάγματα από τους Ναζηραίους
«Όλες τις ημέρες της ναζηραιοσύνης του είναι άγιος για τον Ιεχωβά».—ΑΡΙΘ. 6:8.
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ
Πώς μπορεί το παράδειγμα των ναζηραίων να μας βοηθήσει να υπηρετούμε τον Ιεχωβά με αυτοθυσία και θάρρος.
1. Ποια θαυμάσια στάση έχουν δείξει οι λάτρεις του Ιεχωβά στο διάβα της ιστορίας;
ΘΕΩΡΕΙΤΕ πολύτιμη τη σχέση σας με τον Ιεχωβά; Αναμφίβολα! Και δεν είστε οι μόνοι. Από τους αρχαίους καιρούς, αμέτρητα πλήθη έχουν νιώσει όπως εσείς. (Ψαλμ. 104:33, 34) Πολλοί έχουν κάνει θυσίες για να λατρεύουν τον Ιεχωβά. Αυτό ασφαλώς ίσχυε στην περίπτωση εκείνων που ήταν γνωστοί στον αρχαίο Ισραήλ ως ναζηραίοι. Ποιοι ήταν αυτοί, και τι μαθαίνουμε από το παράδειγμά τους;
2. (α) Ποιοι ήταν οι ναζηραίοι; (Αριθμοί 6:1, 2) (β) Γιατί επέλεγαν μερικοί Ισραηλίτες να κάνουν ευχή ναζηραίου;
2 Η λέξη «ναζηραίος» προέρχεται από τον εβραϊκό όρο που σημαίνει «ξεχωρισμένος», «αποχωρισμένος» ή «αφιερωμένος». Αυτός ο όρος περιγράφει εύστοχα τους ζηλωτές Ισραηλίτες που έκαναν κάποιες προσωπικές θυσίες για να υπηρετήσουν τον Ιεχωβά με ιδιαίτερο τρόπο. Ο Μωσαϊκός Νόμος επέτρεπε σε άντρες και γυναίκες να κάνουν μια ειδική ευχή στον Ιεχωβά, επιλέγοντας να ζήσουν ως ναζηραίοι για κάποια περίοδο χρόνου.a (Διαβάστε Αριθμοί 6:1, 2) Αυτή η ευχή, δηλαδή επίσημη υπόσχεση, περιλάμβανε την εφαρμογή κάποιων οδηγιών τις οποίες δεν χρειαζόταν να τηρούν οι υπόλοιποι Ισραηλίτες. Γιατί λοιπόν θα επέλεγε ένας Ισραηλίτης να κάνει ευχή ναζηραίου; Ένας τέτοιος Ισραηλίτης πιθανότατα υποκινούνταν από βαθιά αγάπη για τον Ιεχωβά και από ειλικρινή ευγνωμοσύνη για την πλούσια ευλογία Του.—Δευτ. 6:5· 16:17.
3. Πώς μοιάζουν οι υπηρέτες του Θεού σήμερα με τους ναζηραίους;
3 Η διευθέτηση της ναζηραιοσύνης τερματίστηκε όταν ο Μωσαϊκός Νόμος αντικαταστάθηκε από «τον νόμο του Χριστού». (Γαλ. 6:2· Ρωμ. 10:4) Εντούτοις, όπως οι ναζηραίοι, έτσι και οι υπηρέτες του Ιεχωβά σήμερα εξακολουθούν να εκδηλώνουν έντονη επιθυμία να τον υπηρετούν με όλη τους την καρδιά, την ψυχή, τη διάνοια και τη δύναμη. (Μάρκ. 12:30) Κάνουμε πρόθυμα ευχή να ενεργούμε έτσι όταν αφιερωνόμαστε στον Ιεχωβά. Για να ζούμε σύμφωνα με αυτή την ευχή, πρέπει να υποτασσόμαστε στο θέλημα του Ιεχωβά και να κάνουμε θυσίες. Καθώς εξετάζουμε πώς ζούσαν οι ναζηραίοι σύμφωνα με την ευχή τους, παίρνουμε πολύτιμα διδάγματα για το πώς μπορούμε εμείς να ζούμε σύμφωνα με τη δική μας ευχή.b (Ματθ. 16:24) Ας εξετάσουμε μερικά παραδείγματα.
ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΑΥΤΟΘΥΣΙΑΣΤΙΚΟΙ
4. Σύμφωνα με τα εδάφια Αριθμοί 6:3, 4, πώς δοκιμαζόταν το αυτοθυσιαστικό πνεύμα ενός ναζηραίου;
4 Διαβάστε Αριθμοί 6:3, 4. Οι ναζηραίοι έπρεπε να αποφεύγουν εντελώς το αλκοόλ και όλα τα προϊόντα του κλήματος, όπως σταφύλια και σταφίδες. Οι άλλοι γύρω τους θα απολάμβαναν τακτικά τέτοια είδη, και κάτι τέτοιο δεν θα πείραζε, εφόσον τα συγκεκριμένα προϊόντα αυτά καθαυτά δεν είχαν τίποτα κακό. Η Γραφή λέει ότι το «κρασί που ευφραίνει την καρδιά του ανθρώπου» είναι δώρο από τον Θεό. (Ψαλμ. 104:14, 15) Ωστόσο, οι ναζηραίοι θυσίαζαν πρόθυμα το δικαίωμα να απολαμβάνουν τέτοια πράγματα.c
5. Ποιες προσωπικές θυσίες επέλεξαν να κάνουν ο Μαντιάν και η Μαρσέλα, και γιατί;
5 Όπως οι ναζηραίοι, έτσι και εμείς κάνουμε θυσίες για να λατρεύουμε τον Ιεχωβά πληρέστερα. Πάρτε για παράδειγμα τον Μαντιάν και τη Μαρσέλα.d Αυτό το αντρόγυνο Χριστιανών απολάμβανε μια άνετη ζωή. Ο Μαντιάν είχε καλή δουλειά, χάρη στην οποία έμεναν σε ένα όμορφο διαμέρισμα. Εντούτοις, ήθελαν να κάνουν περισσότερα στην υπηρεσία του Ιεχωβά. Για να πετύχουν αυτόν τον στόχο, αποφάσισαν να κάνουν κάποιες προσαρμογές. «Μειώσαμε σταδιακά τα έξοδά μας», λένε οι ίδιοι. «Μετακομίσαμε σε μικρότερο διαμέρισμα και πουλήσαμε το αυτοκίνητό μας». Ο Μαντιάν και η Μαρσέλα δεν ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν αυτές τις θυσίες. Επέλεξαν να τις κάνουν επειδή αυτό τους επέτρεψε να επεκτείνουν τη διακονία τους. Νιώθουν βαθιά ικανοποίηση και χαρά για τις αποφάσεις τους.
6. Γιατί κάνουν θυσίες οι Χριστιανοί σήμερα; (Βλέπε επίσης εικόνα.)
6 Οι Χριστιανοί σήμερα βρίσκουν χαρά κάνοντας προσωπικές θυσίες προκειμένου να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε θεοκρατικές δραστηριότητες. (1 Κορ. 9:3-6) Ο Ιεχωβά δεν απαιτεί να κάνουμε αυτές τις θυσίες, ούτε τα πράγματα που θυσιάζουμε είναι εσφαλμένα αυτά καθαυτά. Για παράδειγμα, μερικοί θυσιάζουν τη δυνατότητα να κάνουν τη δουλειά που προτιμούν, να έχουν δικό τους σπίτι ή ακόμα και να έχουν κατοικίδιο. Πολλοί έχουν αποφασίσει να αναβάλουν τον γάμο ή την τεκνοποίηση. Άλλοι έχουν επιλέξει να υπηρετούν εκεί όπου η ανάγκη είναι μεγαλύτερη, παρότι αυτό σημαίνει ότι ζουν μακριά από τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Πολλοί από εμάς κάνουμε πρόθυμα τέτοιες θυσίες επειδή θέλουμε να δίνουμε στον Ιεχωβά το καλύτερο. Να είστε βέβαιοι ότι ο Ιεχωβά θεωρεί ιδιαίτερα πολύτιμη οποιαδήποτε θυσία, μεγάλη ή μικρή, την οποία επιλέγετε να κάνετε για να τον υπηρετείτε.—Εβρ. 6:10.
ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΠΡΟΘΥΜΟΙ ΝΑ ΔΙΑΦΕΡΕΤΕ
7. Ποια δυσκολία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ένας ναζηραίος προσπαθώντας να τηρήσει την ευχή του; (Αριθμοί 6:5) (Βλέπε επίσης εικόνα.)
7 Διαβάστε Αριθμοί 6:5. Οι ναζηραίοι έκαναν την ευχή να μην κόβουν τα μαλλιά τους. Αυτός ήταν ένας τρόπος να δείχνουν την ολοκληρωτική τους υποταγή στον Ιεχωβά. Αν η ναζηραιοσύνη ενός Ισραηλίτη διαρκούσε αρκετό καιρό, οι άλλοι θα παρατηρούσαν ότι τα μαλλιά του είχαν μακρύνει. Αν οι γύρω του υποστήριζαν την επιθυμία του να τηρήσει την ευχή ναζηραίου, αυτό δεν θα αποτελούσε πρόβλημα. Δυστυχώς όμως, υπήρξαν περίοδοι στην ιστορία του Ισραήλ κατά τις οποίες οι ναζηραίοι δεν έχαιραν εκτίμησης ούτε είχαν υποστήριξη. Την εποχή του προφήτη Αμώς, οι αποστάτες Ισραηλίτες “έδιναν στους ναζηραίους να πιουν κρασί”, πιθανότατα προσπαθώντας να τους κάνουν να παραβιάσουν την ευχή που είχαν κάνει να απέχουν από κρασί. (Αμώς 2:12) Κάποιες φορές, πρέπει να χρειαζόταν πραγματικό θάρρος για να τηρήσει ένας ναζηραίος την ευχή του και να διαφέρει από τους άλλους.
8. Τι σας ενθαρρύνει στην εμπειρία του νεαρού Μπένγιαμιν;
8 Με τη βοήθεια του Ιεχωβά, μπορούμε και εμείς να έχουμε το θάρρος να διαφέρουμε, ακόμα και αν είμαστε ντροπαλοί ή συνεσταλμένοι εκ φύσεως. Προσέξτε το παράδειγμα του Μπένγιαμιν, ενός δεκάχρονου Μάρτυρα στη Νορβηγία. Το σχολείο του έκανε μια εκδήλωση προς υποστήριξη της Ουκρανίας, η οποία σπαράσσεται από τον πόλεμο. Ζητήθηκε από τα παιδιά να πουν ένα τραγούδι ντυμένα με τα εθνικά χρώματα της Ουκρανίας. Ο Μπένγιαμιν σκόπευε να αποφύγει αυτή την εθνικιστική εκδήλωση μένοντας σε διακριτική απόσταση από το σημείο όπου θα λάβαινε χώρα. Ωστόσο, μια δασκάλα τον είδε και φώναξε δυνατά: «Άντε, έλα! Όλοι εσένα περιμένουμε!» Ο Μπένγιαμιν πλησίασε θαρραλέα τη δασκάλα και είπε: «Εγώ είμαι ουδέτερος και δεν συμμετέχω σε πολιτικές εκδηλώσεις. Μάλιστα, πολλοί Μάρτυρες του Ιεχωβά είναι στη φυλακή επειδή αρνούνται να πάνε στον πόλεμο». Η δασκάλα δέχτηκε αυτή την εξήγηση και επέτρεψε στον Μπένγιαμιν να μη λάβει μέρος στην εκδήλωση. Οι συμμαθητές του όμως άρχισαν να ρωτούν γιατί δεν συμμετείχε. Ο Μπένγιαμιν ένιωσε τόσο άβολα ώστε κόντεψε να βάλει τα κλάματα. Ωστόσο, επανέλαβε με θάρρος σε όλη την τάξη αυτά που είχε πει στη δασκάλα. Έπειτα, ο Μπένγιαμιν είπε στους γονείς του ότι ένιωσε πως ο Ιεχωβά τον είχε βοηθήσει να υπερασπιστεί την πίστη του.
9. Με ποιον τρόπο μπορούμε να κάνουμε την καρδιά του Ιεχωβά να χαίρεται;
9 Επειδή επιλέγουμε να υποτασσόμαστε στο θέλημα του Ιεχωβά, διαφέρουμε από τους ανθρώπους γύρω μας. Χρειαζόμαστε θάρρος για να λέμε ότι είμαστε Μάρτυρες του Ιεχωβά στην εργασία μας ή στο σχολείο. Και καθώς η νοοτροπία και η διαγωγή αυτού του κόσμου πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο, πιθανότατα θα είναι πιο δύσκολο να ζούμε σύμφωνα με τις Βιβλικές αρχές και να μεταδίδουμε τα καλά νέα στους άλλους. (2 Τιμ. 1:8· 3:13) Αλλά πάντοτε να θυμάστε ότι “κάνουμε την καρδιά [του Ιεχωβά] να χαίρεται” όταν έχουμε το θάρρος να διαφέρουμε από εκείνους που δεν τον υπηρετούν.—Παρ. 27:11· Μαλ. 3:18.
ΝΑ ΚΡΑΤΑΤΕ ΤΟΝ ΙΕΧΩΒΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΘΕΣΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΣΑΣ
10. Πώς θα μπορούσε η απαίτηση που αναφέρεται στα εδάφια Αριθμοί 6:6, 7 να αποτελέσει δοκιμασία για τους ναζηραίους;
10 Διαβάστε Αριθμοί 6:6, 7. Οι ναζηραίοι δεν επιτρεπόταν να πλησιάσουν ένα πτώμα. Εκ πρώτης όψεως, αυτή ίσως δεν φαίνεται μεγάλη θυσία. Στους Βιβλικούς χρόνους όμως, αυτή η απαίτηση θα αποτελούσε πραγματική δυσκολία για έναν ναζηραίο αν πέθαινε κάποιος στενός συγγενής του. Τα επικήδεια έθιμα της εποχής περιλάμβαναν το να βρίσκεται κάποιος κοντά στη σορό του εκλιπόντος. (Ιωάν. 19:39, 40· Πράξ. 9:36-40) Η ευχή ενός ναζηραίου θα περιόριζε πάρα πολύ τη δυνατότητά του να τηρήσει τέτοια έθιμα. Ακόμα και όταν χειρίζονταν οικογενειακά ζητήματα σε περιόδους μεγάλου πένθους, οι ναζηραίοι έδειχναν ισχυρή πίστη τηρώντας την ευχή τους. Ο Ιεχωβά ασφαλώς έδινε σε αυτούς τους αφοσιωμένους λάτρεις του τη δύναμη να διαχειριστούν τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν.
11. Τι πρέπει να είναι αποφασισμένος να κάνει ένας Χριστιανός όσον αφορά τα οικογενειακά ζητήματα; (Βλέπε επίσης εικόνα.)
11 Ως Χριστιανοί, παίρνουμε στα σοβαρά την ευχή της αφιέρωσής μας στον Ιεχωβά. Αυτό επηρεάζει τις αποφάσεις και τις πράξεις μας όσον αφορά τα οικογενειακά ζητήματα. Φροντίζουμε επιμελώς για τις οικογενειακές ευθύνες που έχουμε σύμφωνα με τη Γραφή, αλλά ποτέ δεν βάζουμε τις επιθυμίες των μελών της οικογένειάς μας πάνω από αυτά που απαιτεί ο Ιεχωβά από εμάς. (Ματθ. 10:35-37· 1 Τιμ. 5:8) Μερικές φορές, αυτό ίσως σημαίνει ότι θα χρειαστεί να θυσιάσουμε ως έναν βαθμό την ειρήνη με τους συγγενείς μας προκειμένου να ευαρεστήσουμε τον Ιεχωβά.
12. Όταν ο Αλεξάντρου χειριζόταν μια δύσκολη οικογενειακή κατάσταση, τι έκανε και τι δεν έκανε;
12 Πάρτε για παράδειγμα τον Αλεξάντρου και τη σύζυγό του, την Ντορίνα. Αφού μελέτησαν μαζί τη Γραφή για έναν χρόνο, η Ντορίνα αποφάσισε να σταματήσει και είπε στον Αλεξάντρου να σταματήσει και εκείνος. Ωστόσο, ο Αλεξάντρου τής είπε ήρεμα και διακριτικά ότι θα συνέχιζε. Η Ντορίνα δυσαρεστήθηκε πολύ και προσπάθησε να τον αναγκάσει να σταματήσει τη μελέτη. Ο Αλεξάντρου λέει ότι προσπαθούσε να κατανοήσει την αντίδρασή της, αλλά δεν του ήταν εύκολο. Κάποιες φορές, όταν η Ντορίνα τον επέκρινε και του μιλούσε με σκληρότητα, εκείνος ένιωθε πως ήθελε να σταματήσει τη μελέτη. Ωστόσο, συνέχισε να βάζει τον Ιεχωβά στην πρώτη θέση, δείχνοντας παράλληλα μεγάλη αγάπη και σεβασμό στη γυναίκα του. Τελικά, το θαυμάσιο παράδειγμά του την υποκίνησε να ξαναρχίσει τη μελέτη της και με τον καιρό προχώρησε στην αλήθεια.—Βλέπε το βίντεο Αλεξάντρου και Ντορίνα Βακάρ: «Η Αγάπη Είναι Μακρόθυμη και Δείχνει Καλοσύνη» στη σειρά «Η Αλήθεια Μεταμορφώνει Ζωές» στον ιστότοπο jw.org.
13. Πώς μπορούμε να δείχνουμε αγάπη για τον Ιεχωβά και για την οικογένειά μας;
13 Ο Ιεχωβά δημιούργησε τον θεσμό της οικογένειας και θέλει να έχουμε ευτυχισμένη οικογένεια. (Εφεσ. 3:14, 15) Προκειμένου να είμαστε αληθινά ευτυχισμένοι, χρειάζεται να ενεργούμε με τον τρόπο του Ιεχωβά. Ποτέ μην αμφιβάλλετε ότι ο Ιεχωβά εκτιμάει τις αυτοθυσιαστικές προσπάθειες που καταβάλλετε για να τον λατρεύετε καθώς φροντίζετε τα μέλη της οικογένειάς σας και τους συμπεριφέρεστε με αγάπη και σεβασμό.—Ρωμ. 12:10.
ΝΑ ΠΡΟΩΘΕΙΤΕ ΕΝΑ ΠΝΕΥΜΑ ΣΑΝ ΤΩΝ ΝΑΖΗΡΑΙΩΝ
14. Ποιους ιδιαίτερα πρέπει να προσπαθούμε να ενθαρρύνουμε με τα λόγια μας;
14 Όλοι όσοι επιλέγουν να λατρεύουν τον Ιεχωβά σήμερα χρειάζεται να είναι πρόθυμοι να κάνουν θυσίες υποκινούμενοι από αγάπη. Κάποιες φορές, αυτό δεν είναι εύκολο. Πώς μπορούμε να βοηθάμε ο ένας τον άλλον να εκδηλώνουμε τέτοιο πνεύμα; Δίνοντας ενθάρρυνση με τα λόγια μας. (Ιώβ 16:5) Μήπως υπάρχουν κάποιοι στην εκκλησία σας που προσπαθούν να απλοποιήσουν τη ζωή τους για να έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή σε θεοκρατικές δραστηριότητες; Μήπως γνωρίζετε νεαρά άτομα που έχουν το θάρρος να διαφέρουν από τους άλλους στο σχολείο, παρότι αυτό είναι δύσκολο; Τι θα πούμε για τους σπουδαστές και για κάποιους ομοπίστους σας που ίσως κάνουν αγώνα για να μείνουν πιστοί εξαιτίας της οικογενειακής εναντίωσης; Ας αξιοποιούμε κάθε ευκαιρία να μιλάμε καθησυχαστικά σε αυτούς τους αγαπητούς συλλάτρεις μας, εκφράζοντας την εκτίμησή μας για το αυτοθυσιαστικό τους πνεύμα και το θάρρος τους.—Φιλήμ. 4, 5, 7.
15. Πώς στηρίζουν μερικοί εκείνους που βρίσκονται στην ολοχρόνια υπηρεσία;
15 Κάποιες φορές, ίσως είμαστε σε θέση να προσφέρουμε πρακτική βοήθεια σε συγχριστιανούς μας που βρίσκονται στην ολοχρόνια υπηρεσία. (Παρ. 19:17· Εβρ. 13:16) Αυτή ήταν η ειλικρινής επιθυμία μιας πιστής ηλικιωμένης αδελφής η οποία ζει στη Σρι Λάνκα. Έλαβε αύξηση στη σύνταξή της και ήθελε να βοηθήσει δυο νεαρές σκαπάνισσες να συνεχίσουν τη διακονία τους παρά τις οικονομικές δυσκολίες. Αποφάσισε λοιπόν να συνεισφέρει ένα συγκεκριμένο ποσό κάθε μήνα για τα τηλεφωνικά τους έξοδα. Τι υπέροχο πνεύμα εκδηλώνει αυτή η αδελφή!
16. Τι μπορούμε να μάθουμε από τη διευθέτηση της ναζηραιοσύνης;
16 Ασφαλώς μπορούμε να μάθουμε πολλά από το θαυμάσιο παράδειγμα που έθεσαν οι εθελοντές ναζηραίοι στην αρχαιότητα! Ωστόσο, αυτή η διευθέτηση αποκαλύπτει και κάτι σχετικά με τον ουράνιο Πατέρα μας, τον Ιεχωβά. Εκείνος είναι βέβαιος ότι επιθυμούμε ειλικρινά να τον ευαρεστούμε και ότι είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε θυσίες για να ζούμε σύμφωνα με την ευχή της αφιέρωσής μας. Μας προσδίδει αξιοπρέπεια, αφήνοντάς μας να εκφράζουμε την αγάπη μας για εκείνον με προσωπικό τρόπο. (Παρ. 23:15, 16· Μάρκ. 10:28-30· 1 Ιωάν. 4:19) Η διευθέτηση της ναζηραιοσύνης δείχνει ότι ο Ιεχωβά παρατηρεί τις θυσίες που κάνουμε για να τον υπηρετούμε και τις θεωρεί πολύτιμες. Ας είμαστε λοιπόν αποφασισμένοι να συνεχίσουμε να υπηρετούμε τον Ιεχωβά, προσφέροντάς του πρόθυμα ό,τι καλύτερο έχουμε.
ΠΩΣ ΘΑ ΑΠΑΝΤΟΥΣΑΤΕ;
Με ποιους τρόπους αποδεικνύονταν οι εθελοντές ναζηραίοι αυτοθυσιαστικοί και θαρραλέοι;
Πώς μπορούμε να παρακινούμε ο ένας τον άλλον σήμερα να δείχνουμε πνεύμα σαν των ναζηραίων;
Τι αποκαλύπτει η διευθέτηση της ναζηραιοσύνης σχετικά με τη βεβαιότητα που έχει ο Ιεχωβά για τους λάτρεις του;
ΥΜΝΟΣ 124 Πάντα Όσιοι
a Αν και μερικοί ναζηραίοι διορίστηκαν από τον Θεό, οι περισσότεροι ήταν πιθανότατα Ισραηλίτες που προσφέρθηκαν εθελοντικά να υπηρετήσουν με αυτή την ιδιότητα.—Βλέπε το πλαίσιο «Ναζηραίοι που Διορίστηκαν από τον Ιεχωβά».
b Κάποιες φορές, οι εκδόσεις μας έχουν παρομοιάσει τους ναζηραίους με εκείνους που βρίσκονται στην ολοχρόνια υπηρεσία. Ωστόσο, σε αυτό το άρθρο, θα εστιάσουμε στο πώς μπορούν όλοι οι αφιερωμένοι υπηρέτες του Ιεχωβά να δείχνουν πνεύμα σαν των ναζηραίων.
c Από ό,τι φαίνεται, οι ναζηραίοι γενικά δεν είχαν επιπρόσθετες υποχρεώσεις, λόγου χάρη κάποιον διορισμό εργασίας που έπρεπε να επιτελέσουν για να εκπληρώσουν την ευχή τους.
d Βλέπε το άρθρο «Αποφασίσαμε να Απλοποιήσουμε τη Ζωή Μας» στη σειρά «Εμπειρίες Μαρτύρων του Ιεχωβά» στον ιστότοπο jw.org.
e ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Από μια ταράτσα, ένας ναζηραίος παρακολουθεί τη νεκρική πομπή ενός αγαπημένου μέλους της οικογένειάς του. Η ευχή του τον εμποδίζει να συμμετάσχει από κοντά.