‘Στοιχίζει Πολύ να Πεθάνετε’ στην Ιαπωνία;

(Από τον Ανταποκριτή του «Ξύπνα» στην Ιαπωνία)

ΟΠΟΥΔΗΠΟΤΕ ζη κανείς είτε στην Ιαπωνία είτε αλλού, ο θάνατος δεν κάνει διάκρισι.

Ούτε περιμένει ο θάνατος το θύμα του μέχρις ότου εξοικονομήση τα αναγκαία για την κηδεία του. Έρχεται συνήθως ξαφνικά, αφήνοντας στην οικογένεια που υπέστη την απώλεια μικρό περιθώριο εκλογής εκτός από το ν’ ακολουθήση τα πατροπαράδοτα έθιμα περί κηδείας—παρά τη μεγάλη δαπάνη τους.

Γιατί να μην αφιερώσετε λίγα λεπτά για να σκεφθήτε μερικές από τις συνήθειες και τα έξοδα ταφής εδώ στην Ιαπωνία; Αν δεν έχετε παρακολουθήσει ποτέ μια Ιαπωνική κηδεία, πιθανόν θα είναι ενδιαφέρον να την συγκρίνετε με κηδείες του τόπου σας. Αλλά το να διαβάσετε για μια Ιαπωνική κηδεία, μπορεί να σας βοηθήση και μ’ άλλον τρόπο. Σπάνια κάποιος σκέπτεται σοβαρά εκ των προτέρων για την κηδεία του ή την κηδεία ενός αγαπημένου του προσώπου. Εν τούτοις, παρατηρώντας όσα περιλαμβάνονται σε πολλές Ιαπωνικές κηδείες, μπορείτε να συμπεράνετε ότι θα ήταν λογικό να εξετάσετε και τις τοπικές σας συνήθειες.

Το κόστος μιας κηδείας εξαρτάται από την κατάστασι της οικογενείας και την κοινωνική τάξι του αποθανόντος. Μπορεί να στοιχίση λιγότερο από σαράντα χιλιάδες γιέν ή να φθάση το ποσόν εκατομμυρίων γιέν.a Ο εργολάβος κηδειών που θ’ αναλάβη την κηδεία συνήθως προτείνει πόσα θα ξοδέψουν. Στην Ιαπωνία, οι γείτονες και άλλοι παρευρίσκονται εκεί για να παρακολουθήσουν την κηδεία και θα την σχολιάσουν μετά, κι έτσι υπάρχει μεγάλη κοινωνική πίεσις να γίνη μια «καλή εκφορά,» στον αποθανόντα.

Ο Εργολάβος

Σε μερικές περιοχές της Ιαπωνίας εξακολουθούν να υπάρχουν αρχαία έθιμα. Ένα απ’ αυτά είναι ότι οι άνθρωποι που ζουν στην ίδια περιοχή, φροντίζουν όλα τα της κηδείας. Στις πόλεις, όμως, είναι συνηθέστερο να φροντίζη για όλα ο εργολάβος κηδειών. Προμηθεύει το φέρετρο και τη νεκροφόρα και (για τους Βουδδιστάς) τον βωμό. Μπορεί, επίσης, να διευθετήση για τον χώρο που θα γίνη η κηδεία, για τα λουλούδια για τα ταξί που θα πάνε και θα έλθουν από το αποτεφρωτήριο και την αγορά του μνήματος. Μπορεί επίσης να προσφέρη τη βοήθειά του για την αγορά μιας κατάλληλης επιτύμβιας στήλης και ενός οικογενειακού βωμού, αν δεν έχη ήδη βωμό η βουδδιστική οικογένεια.

Οι περισσότεροι εργολάβοι κηδειών είναι συμβεβλημένοι με το Υπουργείο Διεθνούς Εμπορίου και Βιομηχανίας, αλλ’ αυτό δεν είναι απαραίτητο. Ένα κομψό αντιπροσωπευτικό φυλλάδιο τοποθετημένο έξω από ένα συμβεβλημένο γραφείο τελετών διαφημίζει δύο ομάδες βωμών για την κηδεία φερέτρων και λοιπών εξαρτημάτων. Η «Α» ομάδα στοιχίζει 200.000 γιέν, ενώ η «Β» ομάδα στοιχίζει περίπου τα μισά. Απ’ όλα τα λοιπά εξαρτήματα μόνο τρία παραμένουν μετά την κηδεία: ένας κατάλογος που περιέχει ονόματα των πενθούντων, μια επιγραφή επάνω στην οποία είναι χαραγμένο το όνομα του νεκρού που του εδόθη μετά θάνατον, ένα τεφροδοχείο και ένα ξύλινο κουτί για τη διατήρησι της στάχτης.

Βεβαίως δεν σταματά κανείς στις τιμές που φαίνονται στο φυλλάδιο. Μερικοί μπορεί να πιστεύουν ότι η οικονομική κατάστασις και η κοινωνική θέσις του αποθανόντος απαιτούν κάτι ακριβώτερο. Παραδείγματος χάριν, ένα συνηθισμένο φέρετρο από κόκκινο ξύλο «λάουαν» με καπλαμά από παυλοβνία στοιχίζει 20.000 γιέν. Ένα ακριβώτερο φέρετρο από κυπαρίσσι μπορεί να κοστίση 200.000 γιέν.

Οι ιδιωτικοί εργολάβοι κηδειών αυξάνονται όλο και περισσότερο και ο καθένας έχει τις δικές του τιμές. Δεν έχουν ένα καθωρισμένο σχέδιο κηδείας, όπως οι συμβεβλημένοι συνάδελφοί τους και η αρχική τους αμοιβή είναι περίπου 300.000 γιέν. Έτσι, αν γνωρίζη κανείς αυτές τις προϋποθέσεις θα εκπλαγή αν μάθη ότι σε μια πρόσφατη κηδεία η αμοιβή του εργολάβου μόνον ήταν 2.000.000 γιέν.

Η Τελετή της Κηδείας—Πού;

Είτε είναι κάποιος Βουδδιστής, Σιντοϊστής ή Χριστιανός το συνηθισμένο μέρος για την τελετή είναι το σπίτι του αποθανόντος. Εντούτοις, τα άτομα που κατοικούν σε μικρά διαμερίσματα πιθανόν να αισθάνωνται την ανάγκη να ενοικιάσουν ένα πιο ευρύχωρο χώρο. Λόγω προτιμήσεως ή επειδή αναμένονται πολλοί να παρευρεθούν, ωρισμένοι ενοικιάζουν χώρο σ’ ένα ναό. Κάποια οικογένεια πρόσφατα επλήρωσε 6.000.000 γιέν για να χρησιμοποιήση μόνον τον θάλαμο ενός φημισμένου ναού. Αίθουσες εκθέσεων και γυμναστήρια διαρρυθμίζονται ειδικά για μεγάλες Ιαπωνικές κηδείες.

Αγρυπνία Κοντά στον Νεκρό

Την νύκτα του θανάτου ή την προηγούμενη νύκτα της κηδείας τα μέλη της οικογενείας, οι συγγενείς και οι στενοί φίλοι του νεκρού μένουν άγρυπνοι για να φυλάνε τον νεκρό. Τα αρχαία χρόνια στην Ιαπωνία, αυτή η αγρυπνία διαρκούσε μια εβδομάδα. Ήταν καιρός γιορτής και χορού με την ελπίδα να επιστρέψη η ψυχή του νεκρού. Σε μια παρόμοια αρχή εβασίζετο ένα έθιμο που ισχύει μέχρι πρόσφατα: ανέβαιναν στη στέγη του σπιτιού του νεκρού κι εφώναζαν δυνατά το όνομά του.

Η κηδεία εγίνετο την νύκτα. Θα ήταν μια τρομακτική εμπειρία εκείνη την εποχή να παρευρεθή κανείς σε μια τέτοια τελετή, μακριά από την κατοικημένη περιοχή, περπατώντας σιγά-σιγά προς το μνήμα που ευρίσκετο στο βουνό, με μερικούς φανούς στο χέρι και μ’ ένα Βουδδιστή ιερέα, ή δυο μικρά κουδουνάκια που χτυπούσαν και με ψαλμωδίες. Σήμερα η τελετή γίνεται την ημέρα και η όλη διαδικασία αντικαταστάθηκε στις πόλεις από την πομπή της νεκροφόρου προς το αποτεφρωτήριο. Παραμένει το έθιμο της αγρυπνίας, αλλά μόνον μια νύκτα.

Η Κηδεία

Αν παρακολουθήσετε μια Βουδδιστική κηδεία είναι σαν να τις έχετε παρακολουθήσει όλες. Στο δωμάτιο ευρίσκεται ο βωμός με μια φωτογραφία του νεκρού. Το φέρετρο είναι πίσω από τον βωμό, ενώ μπροστά του βρίσκονται το θυμιατήρι και η φωτιά.

Τα μέλη της αμέσου οικογενείας, οι άλλοι συγγενείς και εν συνεχεία οι φίλοι και οι γνωστοί με τη σειρά αποτίουν τον ύστατο φόρο τιμής στον νεκρό. Σε μεγάλες κηδείες συντάσσεται ένας κατάλογος των ονομάτων και διαβάζεται δυνατά έτσι ώστε η όλη τελετή να προχωρή ομαλά. Τι αναμένεται να κάνη ένας που παρευρίσκεται σε μια Βουδδιστική κηδεία; Κρατώντας ένα ροζάριο στο αριστερό του χέρι υποκλίνεται πρώτα στους ιερείς και στα μέλη της αμέσου οικογενείας. Κατόπιν με το πρόσωπο προς τον βωμό υποκλίνεται μπρος στην φωτογραφία του νεκρού. Πλησιάζει, παίρνει λίγο θυμίαμα από το θυμιατήρι και το ρίχνει στη φωτιά. Τελικά με τα χέρια του στο πλάι σκύβει και αποχαιρετά για τελευταία φορά τον νεκρό.

Αυτό το μέρος της κηδείας συχνά λαμβάνει χώρα ανάμεσα σε κομμάτια Βουδδιστικής «σούτρας» που βάλλονται από έναν ή περισσοτέρους ιερείς. Ο ιερεύς αμείβεται για την τελετή ανάλογα με τον ναό, το δόγμα και το βαθμό του. Σε μια πρόσφατη κηδεία ο ιερεύς έλαβε 10.000 γιέν, ενώ σε μια άλλη 500.000 γιέν. Συνεπώς ακόμη και το τελετουργικό μέρος μπορεί να είναι ακριβό.

Καύσις ή Ταφή

Στο τέλος της τελετής το φέρετρο τοποθετείται σε μια περίτεχνο νεκροφόρο και μεταφέρεται για ν’ αποτεφρωθή, ή για να ταφή μετά από λίγα λεπτά. Ακόμη και όταν ο νεκρός καίγεται, η τέφρα συνήθως θάπτεται σε μνήμα, μικρό βέβαια.

Πόσο κοστίζει ένας τάφος; Στην Ιαπωνία η γη είναι σπάνια και ακριβή. Ένα τμήμα 90x90 εκατοστά (περίπου 35 τετραγωνικές ίντσες) συνήθως το καθιερωμένο μέγεθος, στοιχίζει περίπου 200.000 γιέν. Και δεν τελειώνει εδώ το ζήτημα, υπάρχει και ο μαρμαροτεχνίτης. Ανάλογα με το μέγεθος, τη μορφή, την κατεργασία και το είδος του μαρμάρου ο κατασκευαστής θα πληρωθή από 200.000 έως 800.000 γιέν. Ο συνηθέστερος τύπος τάφου έχει 4 ορθογώνια επίπεδα. Το τελευταίο στην κορυφή είναι ένα ορθογώνιο πρίσμα με το όνομα της οικογενείας στο εμπρόσθιο μέρος και στο πλάι το μεταθανάτιο όνομα.

Μεταθανάτιο όνομα

«Μεταθανάτιο όνομα;» πιθανόν να ρωτήσετε με έκπληξι. Μάλιστα, δίδεται όνομα στον νεκρό μετά τον θάνατό του. Σύμφωνα με τα έθιμα ένα τέτοιο όνομα, δίδεται από τον Βουδδιστή ιερέα. Αλλ’ η τήρησις αυτού του εθίμου στοιχίζει ακριβά. Ένα τέτοιο όνομα, που οι Ιάπωνες αποκαλούν καΐμγιο μπορεί να κοστίση από είκοσι χιλιάδες έως ένα εκατομμύριο και πλέον γιέν. Η τιμή εξαρτάται από τους Κινέζικους χαρακτήρες των γραμμάτων του ονόματος καθώς επίσης και από το δόγμα και τον βαθμό του ιερέως που το χαράζει σε μια πινακίδα ειδικά αγορασμένη από τον εργολάβο κηδειών. Αυτό το όνομα υποτίθεται ότι ωφελεί τον νεκρό στον άλλο κόσμο, αλλά ωρισμένοι αρχίζουν ν’ αμφιβάλλουν για την αναγκαιότητα ενός τόσο ακριβού εθίμου.

Για όσους συνεχίζουν να τηρούν αυτό το έθιμο η ειδική πινακίδα με το όνομα τοποθετείται μέσα στον Μπουτσουντάν. Τι είναι αυτό; Ένας οικογενειακός βωμός που μπορεί να είναι πολύ ακριβός. Μολονότι ένας κοινός Μπουτσουντάν στοιχίζει 300.000 γιέν η τιμή μπορεί να φθάση τα τριάντα εκατομμύρια γιέν. Στα περασμένα χρόνια πριν εμφανισθή αυτός ο φορητός οικογενειακός βωμός, έκτιζαν ένα μέρος λατρείας σ’ ένα από τα δωμάτια του σπιτιού. Τον αποκαλούσαν τοκονόμα. Μερικά σπίτια ακόμη έχουν ένα τοκονόμα, αλλά επειδή αυτή η κόγχη καταλαμβάνει περίπου τον μισό τοίχο, τώρα χρησιμοποιείται κυρίως για να τοποθετούνται λουλούδια.

Αν υπολογίσετε τα διάφορα αυτά έξοδα που μπορούν να γίνουν για μια συνηθισμένη Ιαπωνική κηδεία, πιθανόν να σκεφθήτε, «Αυτό είναι βεβαίως ένα βαρύ φορτίο για την οικογένεια.» Έχετε δίκιο. Αλλά τα Ιαπωνικά έθιμα επιβαρύνουν και τους άλλους, ίσως για ν’ ανακουφισθή κάπως η οικογένεια. Αυτό συμβαίνει επειδή τα έθιμα απαιτούν να κάνουν και οι άλλοι χρηματικά δώρα, τα λεγόμενα κόντεν που στην κυριολεξία σημαίνει «προσφορά θυμιάματος.»

Έξω από το σπίτι όπου γίνεται η κηδεία, στήνεται μια μικρή τέντα και ένα τραπέζι. Εκεί κάποιος διωρισμένος επί της υποδοχής λαμβάνει το κόντεν. Αργότερα, ένα μέρος των χρημάτων χρησιμοποιείται για την αγορά ενός δώρου για τον δωρητή σαν εκδήλωσι ευγνωμοσύνης. Τα υπόλοιπα θα χρησιμοποιηθούν για να ελαττωθούν κάπως τα έξοδα της κηδείας. Αφού ληφθούν τα κόντεν, τότε συντάσσεται ο πίναξ των πενθούντων.

Φθηνότερες Κηδείες

Οι συμβεβλημένοι εργολάβοι καλούνται συνήθως ν’ αναλάβουν την κηδεία ενός ασφαλισμένου. Για τέτοιες κηδείες η κυβέρνησις πληρώνει μια πάγια τιμή 51.700 γιέν. Όπως καταλαβαίνετε, αυτές οι κηδείες είναι απλές. Αυτές οι κηδείες και αξιοπρεπείς είναι και δεν επιβαρύνουν με χρέη την πενθούσα οικογένεια.

Οι κηδείες των Χριστιανών μαρτύρων του Ιεχωβά είναι συνήθως πολύ πιο φθηνές από τις παραδοσιακές Βουδδιστικές κηδείες. Αυτό οφείλεται στην εκ μέρους των κατανόησι των διδασκαλιών της Γραφής σχετικά με τους νεκρούς και στην ταπεινότητα και τη λογική που συνιστά η Βίβλος. Παραδείγματος χάριν, εξετάστε μια πρόσφατη κηδεία που έγινε σε μια από τις Αίθουσες Βασιλείας των Μαρτύρων του Ιεχωβά.

Ο εργολάβος κηδειών επρομήθευσε μόνο το φέρετρο και το μικρό φορτηγό που μετέφερε το σώμα στο αποτεφρωτήριο. Ενώ οι περισσότεροι Βουδδισταί που πρώτα καίνε και κατόπιν θάβουν ένα προσφιλές τους πρόσωπο δαπανούν ένα μεγάλο ποσόν χρημάτων για την κατασκευή ενός μαρμάρινου τάφου, στην περίπτωσι αυτή η Χριστιανική οικογένεια δεν το θεώρησε αυτό απαραίτητο. Διεπίστωσαν ότι αυτό που είναι σπουδαίο είναι η στάσις του ατόμου ενώπιον του Δημιουργού του, που στον ωρισμένο καιρό θ’ αναστήση εκείνους που απολυτρώθηκαν με τη θυσία του Χριστού. Ένας ακόμη λόγος ήταν ότι αυτή η οικογένεια δεν θα έκανε ετήσια προσκυνήματα στον τάφο, όπως κάνουν οι Βουδδισταί.

«Αλλά,» πιθανόν να ρωτήσετε, «δεν έγινε κάποια τελετή;» Ναι, μετά την καύσι σε χρόνο που ήταν κατάλληλος για τους περισσοτέρους έγινε μια ομιλία στην Αίθουσα Βασιλείας. Δεν υπήρχε ούτε ακριβός βωμός ούτε φωτογραφία και θυμιατήρι για την λατρεία του νεκρού. Δεν υπήρξε ανάγκη να δοθούν κόντεν από τους επισκέπτες. Ο διάκονος που μίλησε σχετικά με τη Χριστιανική ελπίδα της αναστάσεως δεν περίμενε πληρωμή για την υπηρεσία που προσέφερε. Τα μέλη της εκκλησίας ανώνυμα πρόσφεραν ωραία λουλούδια για το βήμα του ομιλητού. Πολλοί Βουδδισταί συγγενείς και γνωστοί εξέφρασαν την ικανοποίησί τους για την απλή τελετή, η οποία μετά από έναν ύμνο σχετικά με την ελπίδα της αναστάσεως, έκλεισε με μια προσευχή προς Εκείνον που μπορεί ν’ αναστήση τους νεκρούς.

Ένα Θέμα Για Σκέψι

Μια σύντομη εξέτασις της πατροπαράδοτης Βουδδιστικής κηδείας δείχνει γιατί μπορεί να λεχθή για σχεδόν πολλά άτομα ότι στοιχίζει πολύ να πεθάνουν. Εν τούτοις, μπορεί κανείς ν’ αντιληφθή ότι δεν είναι απαραίτητα όλα τα έξοδα που προκύπτουν από την τήρησι των εθίμων. Είναι αλήθεια ότι επί του παρόντος ο θάνατος αποτελεί ‘μέρος της ζωής.’ Εν τούτοις, όταν τα άτομα παίρνουν αποφάσεις σύμφωνα μ’ εκείνα που είναι πραγματικά απαραίτητα και καλά και όχι σύμφωνα με τα έθιμα, οι επιζώντες δεν θα είναι αναγκασμένοι να προσθέσουν στη θλίψι των το φορτίον του χρέους.

[Υποσημειώσεις]