Μια Πόλις Πάνω σε Πασσάλους

«ΠΑΠΠΟΥ! Το έδαφος τρέμει! Σεισμός είναι;» Ο παππούς χαμογελάει και λέγει στον έφηβο εγγονό του που περνά τις διακοπές του στο Άμστερνταμ: «Όχι, Φρανκ, δεν είναι σεισμός. Το φορτηγό που μόλις πέρασε με τρομερό θόρυβο έκανε το έδαφος να σεισθή. Το έδαφος σ’ αυτή την πόλι είναι τόσο ασταθές που η ξαφνική πίεσις βάρους κάνει τα πάντα τριγύρω να τρέμουν.»

Ο Φρανκ αναστενάζει με ανακούφισι. «Δεν είχα αισθανθή ποτέ κάτι τέτοιο. Πραγματικά τρομοκρατήθηκα.»

«Και οι αρχές της πόλεως, επίσης, έχουν λόγους ν’ ανησυχούν, Φρανκ. Η μεγάλη κυκλοφορία που υπάρχει στην παλιά πόλι προκαλεί δονήσεις. Αυτό επιφέρει μεγάλες ζημιές στα οικοδομήματα που έγιναν πριν από αιώνες και που δεν εκτίσθηκαν για ν’ αντέχουν σ’ αυτό το πράγμα.»

Αφού περπάτησαν κι οι δυο για λίγο, ο Φρανκ ρωτά: «Αυτό που δεν μπορώ να καταλάβω είναι, Πώς τα παλιά σπίτια κατορθώνουν να στέκωνται όρθια αφού το έδαφος είναι τόσο βορβορώδες και μαλακό;»

«Με πασσάλους, Φρανκ.»

«Πασσάλους;»

«Βέβαια, ομολογώ ότι ένας ειδικός στα θέματα των οικοδομών δεν θα χρησιμοποιούσε αυτή τη λέξι. Θέλεις να μάθης γι’ αυτή τη μέθοδο οικοδομήσεως;»

«Φυσικά, Παππού.»

«Ας καθήσωμε σ’ αυτό το παγκάκι. Τώρα, προσπάθησε να βγάλης από το βλέμμα σου όλα τα σπίτια, τις πολυκατοικίες, τους πύργους, τους δρόμους, τις γέφυρες—τα πάντα. Τι βλέπεις;»

«Ο Φρανκ κλείνει τα μάτια του και προσπαθεί να φαντασθή ότι δεν υπάρχει τίποτα. Μα, . . . δεν βλέπω τίποτα.»

«Σωστά! Έτσι άρχισαν όλα—μια ελώδης περιοχή στο στόμιο του ποταμού. Με τον καιρό, εγκατασταθήκαμε εκεί μια μικρή ομάδα, μερικοί αγρότες και ένας—δύο έμποροι. Για να προστατεύωνται από τις ανερχόμενες παλίρροιες, έκτισαν ένα φράγμα κατά μήκος του στομίου του ποταμού Άμστελ. Τα σπίτια που κατασκευάσθηκαν στην περιοχή, Φρανκ, δεν έμοιαζαν καθόλου με τα σημερινά. Οι άνθρωποι ικανοποιούντο με πολύ λίγα. Στερέωναν τους ξύλινους τοίχους σε απλά θεμέλια από καλάμια και κλαδιά. Στην κορυφή κατασκεύαζαν μια στέγη από καλάμια και, για να προστατεύεται από τη φωτιά, έβαζαν επάνω ένα στρώμα λάσπης. Αυτά τα πρώτα σπίτια είχαν πολύ μικρό βάρος. Όταν κάποιο σπίτι έπιανε φωτιά, οι άνθρωποι που ζούσαν στο διπλανό σπίτι, αποσυναρμολογούσαν γρήγορα το σπίτι τους και το μετέφεραν σε μια πιο ασφαλή περιοχή.

«Ο πάντοτε παρών κίνδυνος φωτιάς με την πάροδο του χρόνου απαιτούσε πιο σταθερά οικοδομήματα. Τον δέκατο πέμπτο αιώνα, δύο μεγάλες πυρκαϊές ερήμωσαν το παλιό ‘Άμστερνταμ.’ Η μία, που συνέβη το 1452, κατέστρεψε το ήμισυ και πλέον των εκατοντάδων σπιτιών που υπήρχαν εκεί. Από τότε οι αρχές απαγόρευσαν τα σπίτια με ξύλινους τοίχους και απήτησαν ν’ ανεγείρωνται οικοδομήματα από τούβλα. Αυτό δημιούργησε ένα καινούργιο πρόβλημα για τους πολίτες. Υποθέτω, Φρανκ, ότι διακρίνεις εύκολα το πρόβλημα που ανέκυψε.»

«Υποθέτω ότι τα παλιά θεμέλια από καλάμια και κλαδιά δεν θα μπορούσαν να στηρίξουν τους τοίχους από τούβλα.»

«Ακριβώς! Εχρειάζοντο νέα θεμέλια. Το πρώτο βήμα ήταν να βάλουν στο υγρό έδαφος ξύλινους στύλους ή πασσάλους. Στην αρχή, αυτοί οι στύλοι ήσαν κοντοί, με μήκος μόνο τέσσερα ή πέντε πόδια [1,2 ή 1,5 μέτρα]. Όταν άρχισαν να κτίζωνται μεγαλύτερα σπίτια, χρησιμοποιούντο στύλοι με μήκος μέχρι είκοσι πέντε πόδια [7,6 μέτρα].

«Ωστόσο, τα σπίτια του παλιού Άμστερνταμ ήσαν αρκετά πρωτόγονα. Μερικά σπίτια χρησιμοποιούσαν μόνο μια τουαλέττα. Τα συμβόλαια των πωλήσεων περιείχαν διατάξεις, που ώριζαν ποιος θα ήταν υπεύθυνος για την εκκένωσι των βόθρων και από ποιο σπίτι θα μετεφέροντο οι ακαθαρσίες. Μόνο το 1528 οι αρχές της πόλεως εξέδωσαν διάταγμα που απαγόρευε την ανέγερσι σπιτιού το οποίο δεν θα είχε τη δική του τουαλέττα. Τελικά, η πόλις ανεπτύχθη σε μεγάλο εμπορικό λιμάνι, και η ζήτησις πιο σταθερών οικοδομημάτων μεγάλωσε. Στις αρχές του δεκάτου εβδόμου αιώνος, ευρέθη ένα παχύ στρώμα σκληρής άμμου σε βάθος τριάντα έξη ποδών [11 μέτρων] κάτω από το λασπώδες έδαφος της πόλεως. Από τότε, οι αρχές της πόλεως απεφάσισαν να τοποθετούν τους στύλους μέχρι το σκληρό αυτό στρώμα.»

«Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον, Παππού,» παρατηρεί ο Φρανκ, «αλλά πώς έβαζαν αυτούς τους μακρείς πασσάλους μέσα στο έδαφος;»

«Επί πολύν καιρό, οι στύλοι ετοποθετούντο με το χέρι. Πρώτα, χρησιμοποιήθηκε μια απλή βαρειά. Αργότερα, η τοποθέτησις των στύλων γινόταν με μια πιο βαρειά σφύρα που είχε χερούλια και τη μετακινούσαν πάνω-κάτω δύο άνδρες. Αργότερα ακόμη, οι σφύρες εκινούντο πάνω και κάτω μεταξύ δύο ορθίων οδηγών στύλων. Αυτή η σφύρα ανυψώνετο με ένα σχοινί που περνούσε από ένα τροχό. Εχρειάζοντο αρκετοί άνδρες για να κινούν τη σφύρα πάνω και κάτω.»

«Πώς μπορούσαν τόσοι πολλοί άνδρες να τραβούν το σχοινί χωρίς να πέφτη ο ένας επάνω στον άλλον;»

«Πολύ λογική ερώτησις! Εκείνοι οι πρώτοι κάτοικοι του Άμστερνταμ είχαν βρει τη λύσι. Έδεναν πολλά λεπτότερα σχοινιά στο κύριο σχοινί κι έτσι κάθε άνδρας είχε το δικό του σχοινί. Φυσικά, ήταν μονότονη εργασία. Για να σπάσουν τη μονοτονία, τραγουδούσαν ειδικά τραγούδια για την τοποθέτησι των στύλων, στο ρυθμό του σφυριού. Ο πρωτομάστορας τραγουδούσε τα τραγούδια και οι εργάτες τον ρυθμό. Για να επιταχύνουν τον ρυθμό και το τραγούδι, τους προσέφεραν δυνατό ποτό. Αλλ’ αυτό ωδηγούσε συνήθως σε άσχημη διαγωγή και φασαρία—και παραβίασι του κώδικος ανοικοδομήσεως.

«Επί εκατοντάδες χρόνια χρησιμοποιούντο μόνο ξύλινοι στύλοι. Επειδή ο κάθε στύλος μπορούσε να σηκώση βάρος μέχρι οχτώ ως δώδεκα τόννων, εχρειάζοντο πολλοί στύλοι για να υποβαστάσουν ένα οικοδόμημα, μεγάλου μεγέθους. Θυμάσαι το Βασιλικό Παλάτι που είδες προχθές; Ε, χτίσθηκε πάνω σε 13.659 ξύλινους στύλους.»

«Μα δεν φθείρονται ποτέ αυτοί οι ξύλινοι στύλοι, Παππού; Δεν πρέπει ν’ αντικατασταθούν με νέους στύλους;»

«Έτσι φαίνεται, Φρανκ, αλλ’ όταν οι κορυφές των στύλων φθάνουν κάτω από το επίπεδο του νερού, διαρκούν για εκατοντάδες χρόνια.»

«Χρησιμοποιούνται ακόμη ξύλινοι στύλοι;»

«Μερικές φορές, για μικρότερες οικοδομές» Αλλά συνήθως χρησιμοποιούνται στύλοι από σιδηροπαγές σκυροκονίαμα (μπετόν αρμέ). Δεν είναι ανάγκη να κατεβαίνουν κάτω από το επίπεδο του νερού και μπορούν να βαστάσουν πολύ πιο βαρειά φορτία απ’ ό,τι οι ξύλινοι στύλοι. Τώρα, ας επανέλθωμε στο ερώτημα σου για την αντικατάστασι των εφθαρμένων στύλων. Οι στύλοι που χρησιμοποιούνται για την αντικατάστασι των παλαιών αποτελούνται από τμήματα τεσσάρων περίπου ποδών (1,2 μέτρα) ή περίπου τόσο. Αυτά τα τμήματα είναι κούφια στον κεντρικό τους άξονα και είναι με τέτοιον τρόπο κατασκευασμένα ώστε το ένα να τοποθετήται πάνω στο άλλο για να σχηματισθή ένας πλήρης στύλος. Αυτοί οι στύλοι τοποθετούνται μέσα στο έδαφος με υδραυλική δύναμι. Καθώς τοποθετείται ένα τμήμα, το χώμα από κάτω απομακρύνεται μέσω του κούφιου κεντρικού άξονος. Όταν το ένα τμήμα τοποθετηθή μέσα στο έδαφος, τα άλλα τμήματα, ένα κάθε φορά, πιέζονται μέσα στο χώμα έως ότου φθάσουν το σκληρό στρώμα. Μετά, το κούφιο κεντρικό τμήμα του πασσάλου πληρούται με τσιμέντο, κι αυτό προσθέτει δύναμι στον τεμαχισμένο στύλο και σχηματίζεται έτσι μια ευρεία βάσι που του προσδίδει μεγάλη ικανότητα αντοχής. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται συνήθως στις περιοχές των κτιρίων τα οποία θα υφίστανται βλάβες από το συνηθισμένο κτύπημα με τη σφύρα ή σε περιοχές νοσοκομείων και κτιρίων με γραφεία όπου οι άνθρωποι θα υπέφεραν από τον θόρυβο του μηχανήματος τοποθετήσεως των στύλων.»

«Σ’ ευχαριστώ, παππού, που μου είπες όλ’ αυτά. Όταν γυρίσω σπίτι, θα έχω να πω πολλά στους φίλους μου για τις διακοπές μου στην Ολλανδία.»