Η Αλλαγή των Αξιών στο Πέρασμα της Ιστορίας

«ΕΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑ κανόνων τους οποίους ακολουθεί (ή οφείλει να ακολουθεί) ο άνθρωπος στην προσωπική και στην κοινωνική του ζωή». Αυτός είναι ο ορισμός των ‘ηθικών αρχών’, σύμφωνα με τη γαλλική Ενσαϊκλοπίντια Γιουνιβερσάλις (Encyclopædia Universalis).

Ο ορισμός αυτός στην πραγματικότητα εφαρμόζεται στον καθένα. Συμπεριλαμβάνει τον πιστό που ακολουθεί τις αρχές της θρησκείας του, καθώς και εκείνον ο οποίος δεν ακολουθεί κανένα ηθικό σύστημα ή θρησκεία, αλλά έχει ορισμένες αρχές που καθοδηγούν τη ζωή του. Μέχρι και ο αναρχικός, που ισχυρίζεται ότι δεν έχει «ούτε Θεό ούτε αφέντη», έχει επιλέξει τις αξίες του, επιθυμώντας να έχει το δικαίωμα να αποφασίζει αυτός για τον εαυτό του.

Ποια είναι όμως η βάση γι’ αυτές τις αξίες; Σε τι στηρίζονται αυτές οι ηθικές επιλογές; Μήπως αλλάζουν με τον καιρό;

Διάφορες Αξίες στο Παρελθόν

Τη λέξη «σπαρτιάτικος» τη χρησιμοποιούν πολλές γλώσσες για να περιγράψουν την έλλειψη ανέσεων. Ο όρος αυτός αναφέρεται στις σκληρές συνθήκες υπό τις οποίες εκπαιδεύονταν οι νεαροί πολίτες της αρχαίας Σπάρτης. Αποχωρίζονταν από τους γονείς τους όταν ήταν ακόμα πολύ μικροί, και έπρεπε να μάθουν απόλυτη υπακοή. Ο σκοπός αυτής της εκπαίδευσης ήταν να τους κάνει υποδειγματικούς στρατιώτες.

Άλλοι λαοί ακολουθούσαν διαφορετικές αξίες. Παραδείγματος χάρη, ο αρχαίος Ισραήλ είχε τον κώδικα νόμων που είχε δώσει στον Μωυσή ο Θεός. Σ’ αυτούς τους νόμους περιλαμβάνονταν περιορισμοί σχετικά με τη διατροφή, το σώμα, την ηθική και την πνευματικότητα. Οι Ισραηλίτες έπρεπε να λατρεύουν τον Ιεχωβά Θεό και μόνον αυτόν.

Αναφορικά με τη σεξουαλική ηθική, ο Μωσαϊκός Νόμος καταδίκαζε έντονα την πορνεία, τη μοιχεία, την ομοφυλοφιλία και την κτηνοβασία. Ο σκοπός του ήταν να κρατήσει τους Ισραηλίτες χωρισμένους από τους γειτονικούς λαούς, όχι μόνο από θρησκευτική, αλλά και από ηθική άποψη. Κι αυτό επειδή πολλοί από τους λαούς που περιέβαλλαν τον Ισραήλ ασκούσαν εξαχρειωτική, φθοροποιά σεξουαλική λατρεία, στην οποία περιλαμβάνονταν πόρνοι και πόρνες στους ναούς. Μερικοί έφταναν μέχρι του σημείου να προσφέρουν τα παιδιά τους ως θυσίες στους ψεύτικους θεούς τους.

Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., μια απόφαση που έβγαλε το συμβούλιο των Χριστιανών αποστόλων και πρεσβυτέρων στην Ιερουσαλήμ έδωσε στους Χριστιανούς την οδηγία να ακολουθούν βασικά την ίδια σεξουαλική ηθική που ακολουθούσαν οι Ιουδαίοι, λέγοντάς τους να ‘απέχουν από την πορνεία’. Σύμφωνα με το Λεξικό της Βίβλου (Dictionnaire de la Bible) του Βιγκουρού, η οδηγία αυτή ήταν εξαιρετικά πολύτιμη, επειδή η πορνεία ήταν συνηθισμένη μεταξύ των ειδωλολατρών εκείνη την εποχή.—Πράξεις 15:29.

Η ποικιλία των ηθικών προτύπων εξακολούθησε να υπάρχει σ’ ολόκληρη την ιστορία, με περιόδους ανεκτικότητας και με περιόδους αυστηρότερων ηθικών κανόνων, εναλλάξ. Η ομοφυλοφιλία, που καταδικαζόταν έντονα το Μεσαίωνα, ήταν λίγο-πολύ ανεκτή στη διάρκεια της Αναγέννησης στην Ευρώπη. Στην Ελβετία, όταν ο Καλβίνος εγκαταστάθηκε στη Γενεύη στη διάρκεια της Μεταρρύθμισης, εγκαινίασε μια περίοδο ασυμβίβαστης ηθικής αυστηρότητας. Από την άλλη μεριά, περίπου 200 χρόνια αργότερα, η Γαλλική Επανάσταση νομιμοποίησε τις αξίες που είχαν απορριφθεί στο παρελθόν. Υποστήριξε μια νέα «ηθική ελευθερία» και διευκόλυνε την έκδοση διαζυγίου.

Οι Σημερινές Διιστάμενες Ηθικές Αξίες

Σήμερα, ακόμα και μέσα στην ίδια κοινωνία, οι άνθρωποι έχουν διαφορετικά ηθικά πρότυπα. Υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν αυστηρούς ηθικούς κανόνες, αλλά υπάρχουν κι άλλοι που υποστηρίζουν την ηθική «ελευθερία».

Οι ηθικοί κώδικες αλλάζουν γρήγορα. «Για τους περισσότερους Γάλλους, η μοιχεία έχει σαφές νόημα. Είναι απαράδεκτη και αντίθετη προς τις καλές ηθικές αρχές», λέει το γαλλικό βιβλίο Φρανκοσκοπί (Francoscopie). Εντούτοις, η ίδια πηγή σημειώνει ότι για πολλούς άλλους «η συζυγική απιστία δεν θεωρείται πια διαφυγή, αλλά δικαίωμα· δικαίωμα το οποίο δεν πρέπει να θέτει υπό αμφισβήτηση τη στοργή που μπορεί να τρέφει ο ένας σύζυγος για τον άλλον, αλλά αντιθέτως μάλιστα, πρέπει να την εμπλουτίζει και να τη δυναμώνει».

Η έκτρωση είναι άλλος ένας τομέας στον οποίο αλλάζουν γρήγορα οι ηθικές αξίες. Παρ’ όλο που η έκτρωση εξακολουθεί να αποτελεί έγκλημα σε μερικές χώρες, γίνεται ανεκτή—ή απαιτείται κιόλας—σε κάποιες άλλες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γαλλικός Ιατρικός Σύλλογος θεωρούσε την έκτρωση έγκλημα, ώσπου αυτή νομιμοποιήθηκε το 1974. Σήμερα, πολλοί Γάλλοι τη θεωρούν ηθικά αποδεκτή.

Αλλά, πού βασίζονται αυτές οι ηθικές αρχές; Είναι κατάλληλο οι ηθικές μας αξίες να είναι απλώς σχετικές και να αλλάζουν ανάλογα με τις περιστάσεις;

Ο Άνθρωπος Έχει Καθιερώσει τις Δικές του Ηθικές Αξίες

Στο πέρασμα των αιώνων, οι φιλόσοφοι έχουν προτείνει πολλές ιδέες στην προσπάθειά τους να απαντήσουν σ’ αυτά τα ερωτήματα. Μερικοί έχουν εισηγηθεί έναν ‘παγκόσμιο κώδικα ηθικών αρχών’, αλλά δεν μπορούν να συμφωνήσουν ως προς το ποιος είναι εκείνος του οποίου ο ορισμός των ηθικών αρχών πρέπει να είναι το πρότυπο.

Άλλοι πιστεύουν ότι η συμπεριφορά του ατόμου πρέπει να καθοδηγείται από το ενδιαφέρον του για το συνάνθρωπό του. Αλλά αυτό που κάποιος θεωρεί κατάλληλο ενδιαφέρον για τους άλλους ένας τρίτος μπορεί να το βλέπει διαφορετικά. Για παράδειγμα, επί αιώνες, πολλοί ιδιοκτήτες δούλων θεωρούσαν κατάλληλο ενδιαφέρον το να τους παρέχουν τροφή και στέγη, αλλά οι δούλοι πίστευαν ότι το κατάλληλο ενδιαφέρον θα έπρεπε να οδηγήσει στην απελευθέρωσή τους από τη δουλεία.

Αναμφίβολα, η μεγάλη ποικιλία των συχνά αντικρουόμενων απόψεων που έχουν οι φιλόσοφοι σχετικά με τις ηθικές αξίες έχει μπερδέψει πολλούς ανθρώπους. Οι ιδέες τους δεν έχουν παραγάγει κάποιο κοινό πρότυπο ηθικής ούτε οι φιλοσοφίες τους έχουν οδηγήσει την ανθρώπινη οικογένεια στην ειρήνη και στην ενότητα. Αν έχουν κάνει κάτι, αυτό ήταν να οδηγήσουν με τις πολλές και αντικρουόμενες ιδέες τους ολοένα και περισσότερους ανθρώπους στο συμπέρασμα πως το ατομικό πρότυπο ηθικής του καθενός είναι εξίσου καλό μ’ εκείνο των «ειδικών».

Γι’ αυτόν το λόγο, πολλοί σήμερα έχουν υιοθετήσει την άποψη του Γάλλου φιλόσοφου Ζαν Πολ Σαρτρ, ο οποίος πίστευε ότι ο άνθρωπος οφείλει να κρίνει ο ίδιος τον εαυτό του σ’ ό,τι αφορά τα ηθικά θέματα. Μάλιστα αυτό το σκεπτικό το έχουν υιοθετήσει και πολλοί θρησκευόμενοι. Παραδείγματος χάρη, οι Καθολικές αρχές ανησυχούν επειδή πολλοί Καθολικοί δεν ακολουθούν πια τις διδασκαλίες της εκκλησίας σε σεξουαλικά ζητήματα και χρησιμοποιούν αντισυλληπτικά, πράγμα που η εκκλησία απαγορεύει.

Το μάθημα που μας διδάσκει η ιστορία είναι ότι οι άνθρωποι έχουν καθιερώσει διάφορους ηθικούς κώδικες, αλλά με τον καιρό οι κώδικες αυτοί τίθενται υπό αμφισβήτηση, αλλάζουν ή ξεχνιούνται. Εντούτοις, οι Βιβλικές αρχές που αναφέρθηκαν νωρίτερα σ’ αυτό το άρθρο δεν υπόκεινται στις ιδιοτροπίες των φιλόσοφων ή των κοινωνιών που αλλάζουν. Τι αξία έχουν σήμερα αυτές οι Βιβλικές αρχές; Είναι δυνατό να τις ακολουθήσει κανείς;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 7]

«Η ΣΥΖΥΓΙΚΗ ΑΠΙΣΤΙΑ ΔΕΝ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΠΙΑ ΔΙΑΦΥΓΗ, ΑΛΛΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑ»