Ακυβέρνητοι σε μια Θάλασσα Μεταβαλλόμενων Αξιών
ΕΝΑΣ δημοφιλής θρύλος κάνει λόγο για κάποιον που περπατούσε μέρα μεσημέρι κρατώντας ένα φανάρι και έψαχνε αποφασιστικά αλλά μάταια να βρει ενάρετο άνθρωπο. Λεγόταν Διογένης, και ήταν ένας φιλόσοφος που έζησε στην Αθήνα τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ.
Το αν αυτός ο θρύλος είναι ακριβής δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί. Ωστόσο, αν ο Διογένης ζούσε σήμερα, ίσως δεν θα ήταν παράξενο αν χρειαζόταν να ψάξει ακόμη περισσότερο για να βρει ηθικά άτομα. Πολλοί φαίνεται να απορρίπτουν την άποψη πως οι άνθρωποι πρέπει να αποδέχονται οποιεσδήποτε παγιωμένες ηθικές αξίες. Επανειλημμένα, τα μέσα ενημέρωσης στρέφουν την προσοχή μας σε ηθικά ατοπήματα—στην ιδιωτική ζωή, στην κυβέρνηση, σε διάφορα επαγγέλματα, στον αθλητισμό, στον επιχειρηματικό κόσμο και σε άλλους τομείς. Πολλές από τις αξίες τις οποίες εκτιμούσαν οι παλαιότερες γενιές δεν γίνονται πλέον σεβαστές. Οι καθιερωμένοι κανόνες επαναξιολογούνται και πολλές φορές απορρίπτονται. Κάποιες άλλες αξίες χαίρουν σεβασμού στη θεωρία αλλά όχι στην πράξη.
«Η εποχή των κοινώς αποδεκτών ηθικών κανόνων έχει περάσει», αναφέρει ο θρησκειολόγος Άλαν Γουλφ, και προσθέτει: «Ποτέ στην ιστορία δεν ήταν τόσο διάχυτη η αίσθηση ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να βασίζονται στις παραδόσεις και στους θεσμούς για να τους καθοδηγούν από ηθική άποψη». Σχετικά με τα περασμένα 100 χρόνια, η εφημερίδα Λος Άντζελες Τάιμς (Los Angeles Times) αναφέρει την επισήμανση του φιλόσοφου Τζόναθαν Γκλόβερ, σύμφωνα με την οποία η παρακμή της θρησκείας και των παγκόσμιων ηθικών νόμων συνέβαλε σημαντικά σε ένα γενικευμένο κατρακύλισμα προς τη βία.
Ωστόσο, αυτή η σύγχυση σχετικά με τις κοινώς αποδεκτές αξίες δεν έχει εμποδίσει μερικούς ανθρώπους να αναζητήσουν έναν ηθικό κώδικα. Πριν από λίγα χρόνια, ο Φεντερίκο Μαγιόρ, τέως γενικός διευθυντής της Εκπαιδευτικής, Επιστημονικής και Πολιτιστικής Οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO), δήλωσε ότι «ποτέ προηγουμένως δεν αποτελούσε η ηθική τόσο φλέγον ζήτημα παγκοσμίως». Αλλά η αποτυχία του κόσμου να υιοθετήσει θετικές αξίες δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ωφέλιμες αξίες που μπορούν και πρέπει να υιοθετηθούν.
Είναι, όμως, όλοι οι άνθρωποι σε θέση να συμφωνήσουν ως προς το ποιοι κανόνες πρέπει να υιοθετηθούν; Προφανώς όχι. Και αν δεν υπάρχουν αποδεκτοί κανόνες περί ορθού και εσφαλμένου, πώς μπορεί ο καθένας να αποτιμήσει οποιεσδήποτε αξίες; Αυτού του είδους ο ηθικός σχετικισμός είναι δημοφιλής σήμερα. Εντούτοις, μπορείτε να διακρίνετε ότι, σε γενικές γραμμές, αυτή η στάση δεν έχει βελτιώσει στην πραγματικότητα την ηθική.
Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Τζόνσον υποστηρίζει ότι αυτή η φιλοσοφία του σχετικισμού έχει συμβάλει στην «υπονόμευση . . . του εξαιρετικά αναπτυγμένου αισθήματος προσωπικής ευθύνης και καθήκοντος απέναντι σε κάποιον καθορισμένο και αντικειμενικά αληθινό ηθικό κώδικα» που φαίνεται ότι επικρατούσε πριν από την έναρξη του 20ού αιώνα.
Είναι δυνατόν, λοιπόν, να βρούμε έναν «αντικειμενικά αληθινό ηθικό κώδικα» ή να ζούμε σύμφωνα με “παγκόσμιους ηθικούς νόμους”; Υπάρχει κάποιο πρόσωπο που να έχει το κύρος και την εξουσία να παράσχει διαχρονικές, αμετάβλητες αξίες οι οποίες μπορούν να προσδώσουν σταθερότητα στη ζωή μας και να μας προσφέρουν ελπίδα για το μέλλον; Το επόμενο άρθρο θα απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα.