Μια Μέρα από τη Ζωή της Πεταλούδας

ΑΝ ΤΟ καθημερινό σας πρόγραμμα σάς φαίνεται γεμάτο ένταση και δυσκολίες, αφιερώστε λίγο χρόνο για να σκεφτείτε τη σκληρά εργαζόμενη πεταλούδα. Στην αρχή μπορεί να σκεφτείτε ότι το πρόγραμμα εργασίας μιας πεταλούδας μοιάζει με ονειρεμένες διακοπές. Καθώς πετάει από λουλούδι σε λουλούδι, καθώς ρουφάει λίγο νέκταρ εδώ και εκεί και καθώς λιάζεται όποτε θέλει, φαίνεται πως η πεταλούδα είναι η προσωποποίηση του ανέμελου τρόπου ζωής.

Αλλά στον κόσμο των εντόμων, τα φαινόμενα πολλές φορές απατούν. Οι πεταλούδες είναι πολυάσχολα πλάσματα τα οποία εκτελούν μια ζωτική υπηρεσία ενώ διεξάγουν ένα διαρκή αγώνα με το χρόνο. Ας συνοδέψουμε την πεταλούδα σε μια τυπική εργάσιμη μέρα.

Πρόγευμα από Ήλιο

Μήπως όταν ξυπνάτε νιώθετε αδύναμος; Οι κακοδιαθεσίες νωρίς το πρωί είναι συνηθισμένες στις πεταλούδες. Μερικά πρωινά δεν μπορούν ούτε καν να κινηθούν—στην κυριολεξία. Το πρόβλημά τους είναι η θερμοκρασία του σώματός τους, η οποία αυξομειώνεται ανάλογα με το περιβάλλον. Αφού περάσουν μια κρύα νύχτα ακουμπισμένες σε ένα φύλλο, το αίμα τους είναι τόσο κρύο ώστε δεν μπορούν να κινηθούν, πόσο μάλλον να πετάξουν. Έτσι πρέπει να περιμένουν τον ήλιο.

Όταν ανατέλλει ο ήλιος, η πεταλούδα ανοίγει τα φτερά της και τα στρέφει προς τις θερμές ακτίνες του. Τα απλωμένα φτερά τα οποία παίζουν το ρόλο μικροσκοπικών ηλιακών συλλεκτών σύντομα δεσμεύουν την απαραίτητη θερμότητα, και να που η πεταλούδα αρχίζει να γλιστράει στον αέρα. Αλλά τι γίνεται αν ο ουρανός είναι συννεφιασμένος; Στις ψυχρές περιοχές της εύκρατης ζώνης, οι πεταλούδες πρέπει να παραμείνουν στην ίδια θέση—ακινητοποιημένες πάνω σε ένα βολικό κλαδί ή λουλούδι—μέχρι να λάμψει ο ήλιος. Αυτό δεν είναι τεμπελιά. Είναι επιβεβλημένη ανάγκη.

Αν η μέρα δεν είναι και τόσο ζεστή, η πεταλούδα σταματάει κάπου-κάπου για περαιτέρω ηλιοθεραπεία. Όπως ένα αυτοκίνητο ανεφοδιάζεται σε κάποιο βενζινάδικο, έτσι και εκείνη χρειάζεται να «φορτιστεί» με ηλιακή ενέργεια. Στις τροπικές περιοχές η πεταλούδα μπορεί να χρειάζεται να λιαστεί μόνο νωρίς το πρωί ή ύστερα από μια μπόρα. Γενικά μιλώντας, όσο πιο κρύος είναι ο καιρός τόσο περισσότερο χρόνο διαθέτει για να λιαστεί. Μόλις η ενέργειά της ανανεωθεί, συνεχίζει την εργασία που έχει να κάνει.

‘Έρωτας με την Πρώτη Οσμή’

Η πιο επείγουσα αποστολή είναι να βρει ένα ταίρι. Εφόσον η διάρκεια της ζωής της σπάνια ξεπερνάει τις λίγες εβδομάδες, δεν υπάρχει καιρός για χάσιμο. Μάλιστα το να βρει κανείς ένα ταίρι στον κόσμο των πεταλούδων δεν είναι εύκολη δουλειά—απαιτεί ηρωική υπομονή και επιμονή.

Ο «έρωτας με την πρώτη ματιά» είναι άγνωστος στις πεταλούδες. Είναι πασίγνωστο ότι οι πεταλούδες έχουν «μυωπία» και πολύ συχνά κάνουν το λάθος να νομίζουν ότι κάποιο άλλο είδος είναι το δικό τους. Αυτό πολλές φορές οδηγεί σε ένα μάταιο κυνηγητό το οποίο φτάνει στο τέλος του όταν η αρσενική πεταλούδα «μνηστήρας» συνειδητοποιεί τελικά ότι τη γέλασαν τα μάτια της.

Για να κάνει τη ζωή ακόμα πιο δύσκολη, η θηλυκή συνήθως δεν ανταποκρίνεται. Η φλογερή αρσενική πετάει επίμονα γύρω της, σε ένα είδος ταχύτατου εναέριου βαλς, ελπίζοντας ότι εκείνη τελικά θα ενδώσει. Αλλά αυτές οι θεαματικές χορευτικές κινήσεις της πεταλούδας παίρνουν συνήθως απότομο τέλος όταν η θηλυκή απομακρύνεται, αφήνοντας την άτυχη αρσενική να συνεχίσει την αναζήτησή της.

Είναι αρκετά παράξενο που τη θηλυκή δεν τη συγκινούν και τόσο τα φανταχτερά χρώματα του αρσενικού συντρόφου της. Μολονότι ο Δαρβίνος με χαρά συμπέρανε ότι τα λαμπερά χρώματα των πεταλούδων παρείχαν κάποιο ‘εξελικτικό πλεονέκτημα’, δεν υπάρχουν διαθέσιμες αποδείξεις για κάτι τέτοιο. Σε ένα πείραμα, θηλυκές πεταλούδες του είδους της Βόρειας Αμερικής Αναρτία η αμάθια ζευγάρωσαν με μεγάλη επιτυχία με αρσενικές των οποίων τα φτερά που είχαν έντονο πορφυρό και μαύρο χρώμα είχαν βαφτεί εντελώς μαύρα. Εκείνο που φαίνεται ότι έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ο τρόπος με τον οποίο πετάει το αρσενικό, η επιμονή του και, πάνω από όλα, η μοναδική «σκόνη του έρωτα».

Η σκόνη του έρωτα περιέχει μια φερομόνη η οποία είναι το ατού της αρσενικής. Είναι ένα μεθυστικό άρωμα, ειδικά φτιαγμένο για να επηρεάζει τα θηλυκά του είδους της. Στη διάρκεια της ερωτοτροπίας η αρσενική προσπαθεί να ραντίσει τη θηλυκή με αυτή την «υπερ-οσμή». Μολονότι η σκόνη του έρωτα δεν αποτελεί εγγύηση επιτυχίας, κάνει θαύματα όταν τελικά βρεθεί μια πρόθυμη θηλυκή.

Γεύση από Νέκταρ

Όλη η ενέργεια που δαπανάται στην αναζήτηση συντρόφου πρέπει να αναπληρωθεί. Έτσι εξηγείται η όρεξη της πεταλούδας για νέκταρ. Τα λουλούδια διαφημίζουν αυτή την τροφή που δίνει μεγάλη ενέργεια χρησιμοποιώντας γοητευτικά σχέδια και χρώματα. Μόλις καθήσει στο λουλούδι, η πεταλούδα επιδέξια ρουφάει το νέκταρ με μια μακριά προβοσκίδα, που μοιάζει με σωλήνα, την οποία μπήγει μέσα στη βάση του λουλουδιού.

Ενώ το έντομο τρέφεται με νέκταρ, το τριχωτό σώμα του συλλέγει γύρη, και έτσι παίρνει τη γύρη μαζί του στο επόμενο λουλούδι που επισκέπτεται. Στη διάρκεια μιας τυπικής εργάσιμης μέρας, η πεταλούδα επικονιάζει εκατοντάδες λουλούδια. Ωστόσο, στα τροπικά δάση δεν υπάρχει αφθονία λουλουδιών. Τι πίνουν συνήθως οι τροπικές πεταλούδες;

Για τις τροπικές πεταλούδες δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να τρώνε αχόρταγα σάπια φρούτα. Τα πολύ ώριμα φρούτα που πέφτουν στο χώμα τούς παρέχουν μια άφθονη πηγή σακχαρώδους ενέργειας.

Στις πεταλούδες επίσης αρέσει το αλάτι. Συχνά μπορεί να τις δει κανείς να ρουφάνε την αλμυρή υγρασία από ένα κομμάτι υγρού χώματος ή κατά καιρούς τον ιδρώτα από το χέρι κάποιου ανθρώπου θαυμαστή. Η άφοβη πεταλούδα του είδους Dryas iulia έχει ακόμα θεαθεί να στεγνώνει τα δάκρυα του κροκόδειλου καϊμάν.

Ενώ η φτερωτή μας φίλη ψάχνει δραστήρια για ταίρι, επικονιάζει λουλούδια και φροντίζει να τρέφεται καλά, πρέπει επίσης να επαγρυπνεί για να αποφεύγει τους εχθρούς. Μπορεί να μοιάζει ανυπεράσπιστη, αλλά έχει αρκετές μεθόδους για να αποφεύγει τη σύλληψη.

Πώς Περιορίζει τον Κίνδυνο

Μια φανταχτερή πεταλούδα που πετάει εδώ και εκεί σε ένα λιβάδι θα αποτελούσε φυσικά ορεκτικό φαγητό για οποιοδήποτε εντομοφάγο πτηνό. Αλλά το άτακτο, σπασμωδικό πέταγμα της πεταλούδας κάνει το πιάσιμό της πολύ δύσκολη δουλειά. Τα περισσότερα πουλιά παραιτούνται ύστερα από μερικές προσπάθειες. Ακόμα και όταν ένα πουλί πιάσει κάποια πεταλούδα, το έντομο μπορεί να τα καταφέρει να το σκάσει αφήνοντας πίσω του ένα μέρος από το φτερό του στο ράμφος του πτηνού.

Η όραση αποτελεί επίσης άλλο ένα προστατευτικό μέσο. Παρ’ όλο που οι πεταλούδες έχουν «μυωπία», τα σύνθετα μάτια τους είναι πολύ αποτελεσματικά στο να αντιλαμβάνονται την κίνηση. Θα απομακρυνθούν σαν αστραπή σε κάθε υποψία κινδύνου, όπως ξέρει πολύ καλά όποιος έχει προσπαθήσει ποτέ να φωτογραφήσει μια πεταλούδα.

Μερικές πεταλούδες που πετούν αργά έχουν ένα άλλο σύστημα ασφαλείας—την απαίσια γεύση τους. Αυτή οφείλεται στο ότι όταν ήταν κάμπιες τρέφονταν με δηλητηριώδη φυτά. Από τη στιγμή που δαγκώσει μια τέτοια πεταλούδα, ένα πουλί συνήθως θα αποφύγει μια δεύτερη προσπάθεια. Συχνά αυτές οι αηδιαστικές στη γεύση πεταλούδες—όπως είναι η πεταλούδα μονάρχης—έχουν λαμπερά χρώματα, μια ορατή προειδοποίηση που από ό,τι φαίνεται υπενθυμίζει στο πουλί να μένει μακριά.

Το Τέλος του Ταξιδιού

Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia) παρατηρεί ότι οι περισσότερες πεταλούδες δεν ζουν παραπάνω από λίγες εβδομάδες, αλλά ότι μερικά είδη μπορεί να ζήσουν μέχρι και 18 μήνες. Μερικές πέφτουν σε νάρκη τους κρύους μήνες του χειμώνα ή στη διάρκεια μιας παρατεταμένης περιόδου ξηρασίας στις τροπικές περιοχές.

Όμως παρά τη σύντομη σε διάρκεια ζωή τους, οι πεταλούδες μπορούν να επιτελέσουν εκπληκτικούς άθλους. Τον περασμένο αιώνα αρκετές πεταλούδες του είδους μονάρχης διέσχισαν τον Ατλαντικό για να εγκατασταθούν στα Κανάρια Νησιά, στα ανοιχτά των ακτών της Αφρικής. Ένας άλλος ικανότατος ταξιδιώτης, η «ωραία κυρία», ταξιδεύει συχνά από τη Βόρεια Αφρική προς τα βόρεια της Ευρώπης την καλοκαιρινή περίοδο.

Στη σύντομη διάρκεια της ζωής τους, οι ακούραστες πεταλούδες επιτελούν μια ζωτική εργασία επικονιάζοντας λουλούδια, θάμνους και οπωροφόρα δέντρα. Και εκτός από αυτά, η παρουσία τους προσθέτει μια νότα ομορφιάς και απόλαυσης στην ύπαιθρο. Το καλοκαίρι δεν θα ήταν καλοκαίρι χωρίς αυτές.

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Λιάζεται νωρίς το πρωί

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ρουφάει το νέκταρ από ένα λουλούδι

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Ρουφάει υγρασία από το έδαφος

[Ευχαριστίες]

Courtesy of Buckfast Butterfly Farm