Νέο Όπλο στη Μάχη Κατά της Φυματίωσης

Η ΦΥΜΑΤΙΩΣΗ είναι το αρχαιότερο θανατηφόρο λοιμώδες νόσημα και εξακολουθεί να αποτελεί τόσο σοβαρή απειλή για την υγεία ώστε η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO) την παρομοιάζει με ωρολογιακή βόμβα. «Αγωνιζόμαστε με αντίπαλο το χρόνο», προειδοποιεί μια έκθεση της WHO σχετικά με τη φυματίωση. Αν ο άνθρωπος αποτύχει να εξουδετερώσει αυτή τη βόμβα, ίσως κάποια ημέρα βρεθεί αντιμέτωπος με μια ασθένεια ανθεκτική στα φάρμακα, η οποία «θα εξαπλώνεται μέσω του αέρα, αλλά θα είναι ουσιαστικά εξίσου ανίατη με το AIDS». Έχει έρθει η ώρα, προτρέπει η WHO, να αναγνωρίσουμε τις καταστροφικές δυνατότητες της φυματίωσης. «Όλοι όσοι αναπνέουν, από τη Γουόλ Στριτ ως το Σινικό Τείχος . . . , πρέπει να ανησυχούν για αυτόν τον κίνδυνο».

Μήπως πρόκειται για υπερβολικές δηλώσεις; Κάθε άλλο. Απλώς σκεφτείτε την κατάσταση επιφυλακής στην οποία θα βρισκόταν ο κόσμος αν μια ασθένεια απειλούσε να ξεφύγει από τον έλεγχο και να εξαλείψει, λόγου χάρη, ολόκληρο τον πληθυσμό του Καναδά μέσα σε δέκα χρόνια! Όσο απίστευτο και αν ακούγεται αυτό, η απειλή είναι πραγματική. Σε παγκόσμια κλίμακα, η φυματίωση σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους από όσους σκοτώνουν συνολικά το AIDS, η ελονοσία και οι τροπικές ασθένειες: 8.000 άτομα την ημέρα. Περίπου 20 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν σήμερα από ενεργή φυματίωση, και περίπου 30 εκατομμύρια θα μπορούσαν να πεθάνουν από αυτήν τα επόμενα δέκα χρόνια—αριθμός μεγαλύτερος από τον πληθυσμό του Καναδά.—Βλέπε το πλαίσιο «Η Παγκόσμια Μάστιγα της Φυματίωσης», στη σελίδα 22.

Υπάρχουν και Καλά Νέα

Ωστόσο, σήμερα υπάρχει ελπίδα. Ύστερα από δέκα χρόνια δοκιμών, οι ερευνητές επινόησαν μια στρατηγική που μπορεί να μετατρέψει τη φυματίωση από ανεξέλεγκτο φονιά σε φυλακισμένο εγκληματία. Ο Δρ Χιρόσι Νακατζίμα, πρώην γενικός διευθυντής της WHO, αποκάλεσε αυτή τη νέα στρατηγική «μια από τις σημαντικότερες καινοτομίες αυτής της δεκαετίας στον τομέα της δημόσιας υγείας». Και ο Δρ Άρατα Κότσι, διευθυντής του Παγκόσμιου Προγράμματος της WHO για τη Φυματίωση, λέει ότι αυτή η στρατηγική δίνει για πρώτη φορά τη δυνατότητα να «αντιστραφεί η επιδημία της φυματίωσης». Σε τι οφείλεται όλος αυτός ο ενθουσιασμός; Σε μια μέθοδο που ονομάζεται DOTS.

DOTS είναι ένα αρκτικόλεξο που σημαίνει άμεση παρατήρηση της θεραπείας, βραχυπρόθεσμη αγωγή (directly observed treatment, short-course). Είναι ένα σύστημα θεραπείας το οποίο μπορεί να γιατρέψει τους περισσότερους φυματικούς μέσα σε έξι ως οχτώ μήνες χωρίς να μείνουν ούτε μία ημέρα στο νοσοκομείο. Η επιτυχία της DOTS εξαρτάται από πέντε παράγοντες. Αν λείψει οποιοσδήποτε από αυτούς τους παράγοντες, δηλώνει η WHO, «χάνεται μέσα από τα χέρια μας» η δυνατότητα θεραπείας των φυματικών. Ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες;

● 1. Άμεση: Τα πιο επικίνδυνα κρούσματα φυματίωσης είναι εκείνα που δεν έχουν διαγνωστεί. Γι’ αυτό, η WHO τονίζει ότι, πρώτα-πρώτα, οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας πρέπει να καταβάλλουν άμεσες προσπάθειες για να εντοπίζουν τους ανθρώπους της περιοχής τους οι οποίοι πάσχουν από μεταδοτική φυματίωση.

● 2. Παρατήρηση: Ο δεύτερος παράγοντας της DOTS καθιστά το σύστημα υγείας—όχι τον ασθενή—υπεύθυνο για την επίτευξη θεραπείας. Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας ή οι εκπαιδευμένοι εθελοντές, όπως καταστηματάρχες, δάσκαλοι ή πρώην φυματικοί, παρατηρούν τους ασθενείς την ώρα που καταπίνουν κάθε δόση των αντιφυματικών φαρμάκων. «Τα άτομα που παρατηρούν τους ασθενείς» παίζουν καθοριστικό ρόλο για την επιτυχία, επειδή η κύρια αιτία για την οποία η φυματίωση εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι σήμερα είναι ότι οι ασθενείς σταματούν να παίρνουν τα φάρμακά τους πολύ νωρίς. (Βλέπε το πλαίσιο «Γιατί Εξαπλώνεται—Και Πάλι;» στη σελίδα 22) Αφού τηρήσουν τη φαρμακευτική αγωγή επί μερικές εβδομάδες, αρχίζουν να νιώθουν καλύτερα και σταματούν να παίρνουν τα χάπια τους. Ωστόσο, αυτή η αγωγή πρέπει να συνεχιστεί επί έξι ως οχτώ μήνες προκειμένου να απαλλαχτεί το σώμα από όλους τους βάκιλους της φυματίωσης.

● 3. Θεραπεία: Στη διάρκεια αυτών των έξι ως οχτώ μηνών, οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας παρακολουθούν τα αποτελέσματα της θεραπείας και καταγράφουν την πρόοδο των ασθενών. Με αυτόν τον τρόπο, βεβαιώνονται ότι οι ασθενείς έχουν αποθεραπευτεί και δεν μπορούν να μεταδώσουν τη μόλυνση σε άλλους.

● 4. Βραχυπρόθεσμη Αγωγή: Η χρήση του σωστού συνδυασμού και της σωστής δοσολογίας αντιφυματικών φαρμάκων, αγωγή που ονομάζεται βραχυπρόθεσμη χημειοθεραπεία, σε συνάρτηση με τη σωστή χρονική διάρκεια αποτελεί τον τέταρτο παράγοντα της DOTS. Αυτός ο συνδυασμός φαρμάκων καταφέρει ένα ισχυρό πλήγμα θανατώνοντας τελικά τους βάκιλους της φυματίωσης.a Πρέπει να υπάρχει πάντοτε απόθεμα φαρμάκων για να μη διακοπεί σε καμία περίπτωση η αγωγή.

● 5. !: Η WHO αναπαριστά τον πέμπτο παράγοντα της στρατηγικής DOTS με ένα θαυμαστικό στο τέλος του αρκτικόλεξου DOTS! Αυτό υποδηλώνει τη χρηματοδότηση και την εφαρμογή ορθής πολιτικής. Η WHO προτρέπει τα συστήματα υγείας να εξασφαλίσουν χρηματοδοτήσεις από το κράτος και από μη κυβερνητικές οργανώσεις, και να εντάξουν την αντιφυματική θεραπεία στο ισχύον σύστημα υγείας της χώρας.

Σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση, η μέθοδος DOTS είναι ελκυστική στους πολιτικούς που ελέγχουν την κατανομή των χρηματικών κονδυλίων. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η DOTS είναι «μια από τις πλέον οικονομικές μεθόδους που είναι διαθέσιμες για την καταπολέμηση . . . ασθενειών». Η WHO υπολογίζει ότι το συνολικό κόστος χρήσης αυτής της στρατηγικής στις φτωχές χώρες είναι περίπου 100 δολάρια (περ. 30.000 δρχ.) ανά ασθενή. «Αυτό σπανίως υπερβαίνει τα 10 σεντς [περ. 30 δρχ.] ανά κάτοικο στις αναπτυσσόμενες χώρες, λογική τιμή ακόμη και υπό τις χειρότερες οικονομικές συνθήκες». Εντούτοις, παρά το χαμηλό κόστος, τα οφέλη είναι μεγάλα.

Πόσο Αποτελεσματική Είναι;

Το Μάρτιο του 1997, οι εκπρόσωποι της WHO ανακοίνωσαν ότι η περιορισμένη εφαρμογή της στρατηγικής DOTS «άρχιζε να σταθεροποιεί για πρώτη φορά ύστερα από δεκαετίες την παγκόσμια επιδημία φυματίωσης». «Όπου χρησιμοποιείται η DOTS, ο αριθμός των ασθενών που θεραπεύονται σχεδόν διπλασιάζεται». Τα πειραματικά προγράμματα εφαρμογής της DOTS σε περιοχές οι οποίες μαστίζονται από φυματίωση δείχνουν ήδη ότι αυτή η στρατηγική είναι αποτελεσματική. Εξετάστε ορισμένες επιτυχημένες περιπτώσεις που αναφέρει η WHO.

Στην Ινδία, «η DOTS εφαρμόστηκε δοκιμαστικά σε περιοχές οι οποίες έχουν συνολικά πάνω από 12 εκατομμύρια κατοίκους. . . . Τώρα θεραπεύονται οι 4 στους 5 φυματικούς». Σε ένα πειραματικό πρόγραμμα που κάλυψε ένα εκατομμύριο άτομα στο Μπαγκλαντές, «το 87 τοις εκατό [των φυματικών] θεραπεύτηκε». Σε κάποιο νησί της Ινδονησίας, ένα πρόγραμμα DOTS «θεραπεύει τους 9 στους 10 φορείς της ασθένειας». Στην Κίνα, τα πειραματικά προγράμματα είχαν «εκπληκτική επιτυχία», με ποσοστό θεραπείας που έφτανε το 94 τοις εκατό. Σε μια πόλη της Νότιας Αφρικής, «πάνω από το 80 τοις εκατό [των φυματικών] αποθεραπεύονται». Πρόσφατα, η DOTS εφαρμόστηκε και στην Πόλη της Νέας Υόρκης με εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Τα πορίσματα των εξωεργαστηριακών μελετών σε δεκάδες χώρες, καταλήγει ο Δρ Κότσι, δείχνουν ότι αυτή η στρατηγική «μπορεί να εφαρμοστεί οπουδήποτε και μπορεί να έχει ποσοστό επιτυχίας 85 τοις εκατό ή και περισσότερο».

Δεν Έχει Επικρατήσει Παντού, Αλλά Υπάρχει Πρόοδος

Εφόσον πρόκειται για μια μέθοδο θεραπείας η οποία μπορεί ουσιαστικά να νικήσει εύκολα και ανέξοδα ένα από τα πλέον θανατηφόρα λοιμώδη νοσήματα που πλήττουν τον άνθρωπο, θα αναμενόταν ότι η στρατηγική DOTS θα είχε επικρατήσει παντού. «Ωστόσο», δηλώνει ένα στέλεχος της WHO, «προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι λίγες χώρες εφαρμόζουν αυτή τη δοκιμασμένη και οικονομική αντιφυματική στρατηγική που προτείνει η WHO». Πράγματι, στις αρχές του 1996, μόνο 34 χώρες είχαν εφαρμόσει αυτή τη στρατηγική σε πανεθνική κλίμακα.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει πρόοδος. Πριν από το 1993, όταν η WHO δήλωσε επίσημα ότι η φυματίωση αποτελεί παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η DOTS εφαρμοζόταν μόνο σε 1 στους 50 φυματικούς. Σήμερα η αναλογία είναι 1 στους 10. Αναφέρεται ότι το 1998 περίπου 96 χώρες χρησιμοποιούσαν τη στρατηγική DOTS. Αν την εφαρμόσουν περισσότερες χώρες, ο ετήσιος αριθμός των κρουσμάτων φυματίωσης “θα μειωθεί στο μισό μέσα σε μία μόνο δεκαετία”. Ο Δρ Κότσι λέει: «Έχουμε μια δοκιμασμένη μέθοδο ιατρικής περίθαλψης και το μόνο που χρειάζεται είναι να χρησιμοποιηθεί ευρύτερα».

Εφόσον ο άνθρωπος απέκτησε τη γνώση και τα μέσα για την επιτυχή καταπολέμηση της φυματίωσης, το μόνο που λείπει είναι “οι άνθρωποι εκείνοι οι οποίοι θα φροντίσουν να χρησιμοποιούνται αυτά τα φάρμακα σε όλο τον κόσμο”. Δεν είναι άξιο απορίας το γεγονός ότι, σε ένα έντυπο που απευθύνεται σε γιατρούς και σε άλλα άτομα που εργάζονται στον τομέα της υγείας, η WHO έθεσε το εξής ερώτημα: «Μα τι περιμένουμε επιτέλους;»

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 21]

Κάθε δευτερόλεπτο, κάποιος άνθρωπος πάνω στη γη προσβάλλεται από φυματίωση

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 21]

“Ζωοσωτήρια φάρμακα κάθονται στα ράφια ενώ πεθαίνουν εκατομμύρια άνθρωποι”.—Δρ Άρατα Κότσι

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 23]

«Η στρατηγική DOTS θα αποτελέσει μια από τις σημαντικότερες καινοτομίες αυτής της δεκαετίας στον τομέα της δημόσιας υγείας».—Δελτίο τύπου της WHO

[Πλαίσιο στη σελίδα 22]

Γιατί Εξαπλώνεται—ΚΑΙ ΠΑΛΙ;

Η θεραπεία της φυματίωσης ανακαλύφτηκε πριν από τέσσερις και πλέον δεκαετίες. Έκτοτε, πάνω από 120 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από φυματίωση, και σχεδόν άλλα 3 εκατομμύρια αναμένεται να πεθάνουν φέτος. Γιατί εξακολουθούν να πεθαίνουν από φυματίωση τόσο πολλοί άνθρωποι τη στιγμή που υπάρχει θεραπεία; Για τρεις βασικούς λόγους: αμέλεια, HIV/AIDS, καθώς επίσης φυματίωση ανθεκτική σε πολλά φάρμακα.

Αμέλεια. Τα μάτια του κόσμου είναι στραμμένα σε λοιμώδη νοσήματα όπως το AIDS και ο ιός Έμπολα. Ωστόσο, το 1995, για κάθε άτομο που πέθανε από τον Έμπολα, πέθαναν 12.000 άτομα από φυματίωση. Στην πραγματικότητα, η φυματίωση είναι τόσο συνηθισμένη στις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε οι κάτοικοι αυτών των χωρών έχουν φτάσει στο σημείο να τη θεωρούν δεδομένη. Στο μεταξύ, στις πλουσιότερες χώρες δόθηκε στη φυματίωση το περιθώριο να εξαπλωθεί παρ’ όλο που υπάρχουν αποτελεσματικά φάρμακα για τη θεραπεία της τα οποία κάθονται στα ράφια. Αυτή η παγκόσμια αμέλεια αποδείχτηκε μοιραίο λάθος. Ενώ η ανησυχία του κόσμου για τη φυματίωση καταλάγιαζε, οι βάκιλοι της φυματίωσης γίνονταν ισχυρότεροι. Σήμερα, επιτίθενται σε περισσότερους ανθρώπους και σε περισσότερες χώρες παρά ποτέ άλλοτε στην ανθρώπινη ιστορία.

HIV/AIDS. Η φυματίωση είναι συνταξιδιώτης του HIV και του AIDS. Όταν οι άνθρωποι προσβάλλονται από τον HIV (τον ιό του AIDS)—πράγμα που εξασθενίζει την ανοσία τους—έχουν 30 φορές περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν από φυματίωση. Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο που η σημερινή παγκόσμια επιδημία του HIV έχει προκαλέσει αύξηση και στον αριθμό των φυματικών! Υπολογίζεται ότι 266.000 φορείς του HIV πέθαναν από φυματίωση το 1997. «Πρόκειται για άντρες και γυναίκες», λέει ο Πίτερ Πιο, διευθυντής του Κοινού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών κατά του HIV/AIDS, «που δεν επωφελήθηκαν από τα φτηνά αντιφυματικά φάρμακα που απαιτούνταν για τη θεραπεία της φυματίωσης από την οποία έπασχαν».

Φυματίωση Ανθεκτική σε Πολλά Φάρμακα. Τα «σούπερ-μικρόβια», τα οποία είναι ανθεκτικά στο οπλοστάσιο αντιβιοτικών που διαθέτει ο άνθρωπος, ανήκουν στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας, αλλά στην περίπτωση της φυματίωσης γίνονται γρήγορα πραγματικότητα. Πάνω από 50 εκατομμύρια άνθρωποι μπορεί να έχουν ήδη προσβληθεί από φυματίωση που αντιστέκεται σε πολλά φάρμακα (multidrug-resistant [MDR] TB). Οι φυματικοί που σταματούν να παίρνουν τα φάρμακά τους ύστερα από μερικές εβδομάδες επειδή νιώθουν καλύτερα, επειδή τους τέλειωσαν τα φάρμακα ή επειδή η ασθένεια αυτή τους στιγματίζει κοινωνικά, δεν σκοτώνουν όλους τους βάκιλους της φυματίωσης οι οποίοι βρίσκονται στο σώμα τους. Σε μια ασιατική χώρα, λόγου χάρη, οι 2 στους 3 φυματικούς σταματούν τη φαρμακευτική αγωγή πολύ νωρίς. Όταν αρρωστήσουν ξανά, η ασθένεια μπορεί να είναι δυσκολότερο να αντιμετωπιστεί επειδή τα βακτήρια που επέζησαν αντεπιτίθενται και υπερισχύουν εναντίον των διαθέσιμων αντιφυματικών φαρμάκων. Ως αποτέλεσμα, οι ασθενείς παρουσιάζουν μια φυματίωση που είναι ανίατη—για τους ίδιους και για οποιονδήποτε στον οποίο θα τη μεταδώσουν. Και αφού βγει από το μπουκάλι αυτό το θανατηφόρο ανθεκτικό «τζίνι», το μόνο που μένει είναι το αμείλικτο ερώτημα: Θα μπορέσει ο άνθρωπος να το ξαναβάλει μέσα;

[Πλαίσιο στη σελίδα 22]

Η Παγκόσμια Μάστιγα της Φυματίωσης

Χρόνο με το χρόνο, η επιδημία της φυματίωσης γίνεται ολοένα και πιο εκτεταμένη, πιο δαπανηρή και πιο θανατηφόρα. Οι εκθέσεις που συλλέγει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας παρουσιάζουν ανάγλυφα την εξάπλωση αυτού του σιωπηλού φονιά. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα: «Το Πακιστάν χάνει τη μάχη με τη φυματίωση». «Η φυματίωση επανέρχεται δριμύτερη στην Ταϋλάνδη». «Σήμερα, η φυματίωση είναι μια από τις κύριες αιτίες ασθένειας και θανάτου στη Βραζιλία». «Η αδυσώπητη μάστιγα της φυματίωσης εξακολουθεί να πλήττει το λαό του Μεξικού». Στη Ρωσία «αυξάνονται κατακόρυφα τα κρούσματα φυματίωσης». Στην Αιθιοπία «η φυματίωση μαίνεται σε όλη τη χώρα». «Η Νότια Αφρική είναι μια από τις χώρες με τα περισσότερα κρούσματα φυματίωσης στον κόσμο».

Μολονότι οι 95 στους 100 φυματικούς ζουν στις φτωχότερες χώρες του κόσμου, η μάστιγα της φυματίωσης πλήττει με αυξανόμενη δριμύτητα και τις πλούσιες χώρες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, αυξήθηκαν κατακόρυφα οι αναφορές για κρούσματα φυματίωσης στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Βάλερι Γκάρτσεφ σχολιάζει ότι η φυματίωση «έχει επιστρέψει και πλήττει τους Αμερικανούς». Παρόμοια, ο Δρ Γιάαπ Μπρούκμανς, διευθυντής της Βασιλικής Ολλανδικής Αντιφυματικής Εταιρίας, είπε πρόσφατα ότι η επιδημία της φυματίωσης έχει «αρχίσει να επιδεινώνεται στην Ανατολική Ευρώπη και σε ορισμένα μέρη της Δυτικής Ευρώπης». Δεν είναι παράξενη η δήλωση που έκανε το περιοδικό Επιστήμη (Science), στο τεύχος 22 Αυγούστου 1997, ότι «η φυματίωση εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρή απειλή για την υγεία».

[Πλαίσιο στη σελίδα 24]

Ανακαλύφτηκε το Γενετικό Αποτύπωμα της Φυματίωσης

Κάποιοι ερευνητές πέτυχαν πρόσφατα να καταγράψουν ολόκληρο το γενετικό αποτύπωμα του βακτηριδίου της φυματίωσης. Αυτό το επίτευγμα σημειώνει την έναρξη «μιας νέας φάσης στη μάχη εναντίον ενός από τους πλέον επιτυχημένους εχθρούς της ανθρωπότητας», λέει ο Δρ Ντάγκλας Γιανγκ, της Ιατρικής Σχολής του Αυτοκρατορικού Κολεγίου του Λονδίνου. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας αναφέρει ότι αυτή η ανακάλυψη «θα μπορούσε να αποδειχτεί ανεκτίμητη σε ό,τι αφορά τη μελλοντική έρευνα για αντιφυματικά φάρμακα και εμβόλια».—Ο Παρατηρητής της Αντιφυματικής Θεραπείας (The TB Treatment Observer), 15 Σεπτεμβρίου 1998.

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Αυτός ο συνδυασμός φαρμάκων μπορεί να θανατώσει τους βάκιλους της φυματίωσης

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία από WHO, Geneva

Φωτογραφία: WHO/Thierry Falise

[Εικόνες στη σελίδα 24]

Χρειάζονται περίπου 30.000 δραχμές για να θεραπευτεί ένας ασθενής

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: WHO/Thierry Falise

Φωτογραφία από WHO, Geneva

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 21]

Φωτογραφία: WHO/Thierry Falise

Φωτογραφία από WHO, Geneva

Φωτογραφία: WHO⁄Thierry Falise