Εφηβεία​—Σκαλοπάτι για την Ενήλικη Ζωή

ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ ότι έχετε φύγει από ένα τροπικό νησί και τώρα φτάνετε στον Αρκτικό Κύκλο. Με το που βγαίνετε από το αεροπλάνο, συνειδητοποιείτε ότι επικρατεί πολικό ψύχος. Μπορείτε να εγκλιματιστείτε; Ναι, αρκεί να κάνετε μερικές προσαρμογές.

Κάτι παρόμοιο σας περιμένει όταν τα παιδιά σας μπαίνουν στην εφηβεία. Από τη μια μέρα στην άλλη, το κλίμα φαίνεται να έχει αλλάξει. Το αγοράκι που κάποτε δεν ξεκολλούσε από δίπλα σας τώρα προτιμάει την παρέα των φίλων του. Όσο δε για το κοριτσάκι που πριν δεν έβλεπε την ώρα να σας πει τα νέα του, τώρα του βγάζετε τις απαντήσεις με το τσιγκέλι.

«Πώς πήγε το σχολείο;» ρωτάτε.

«Καλά», απαντάει.

Σιωπή.

«Τι σκέφτεσαι;» ρωτάτε.

«Τίποτα», απαντάει.

Ξανά σιωπή.

Μα τι συμβαίνει; Μέχρι πρότινος, «ήταν σαν να είχατε το ελεύθερο να μπαινοβγαίνετε στα παρασκήνια της ζωής του παιδιού σας», λέει το βιβλίο Σπάστε τον Κώδικα (Breaking the Code). «Τώρα, το πολύ πολύ να βρείτε μια θέση κάπου στο ακροατήριο, και μάλλον δεν θα είναι από τις καλές».

Μήπως πρέπει να συμβιβαστείτε με αυτή την παγερή απόσταση; Φυσικά και όχι. Μπορείτε να μείνετε κοντά στα παιδιά σας καθώς περνούν την εφηβεία. Πρώτα από όλα, όμως, πρέπει να καταλάβετε τι ακριβώς συμβαίνει σε αυτό το συναρπαστικό αλλά ενίοτε θυελλώδες στάδιο της ανάπτυξής τους.

«Μετακόμιση» από την Παιδική Ηλικία στην Ενηλικίωση

Οι ερευνητές πίστευαν κάποτε ότι ο εγκέφαλος του παιδιού αναπτύσσεται σχεδόν πλήρως ως τα πέντε του χρόνια. Τώρα πιστεύουν ότι, αν και το μέγεθος του εγκεφάλου αλλάζει ελάχιστα έπειτα από αυτή την ηλικία, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τη λειτουργία του. Όταν τα παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία, ξεκινάει μια ορμονική επανάσταση που αλλάζει τον τρόπο σκέψης τους. Για παράδειγμα, ενώ τα μικρά παιδιά βλέπουν συνήθως τα πράγματα με έναν απόλυτο τρόπο, σαν να είναι όλα άσπρο ή μαύρο, οι έφηβοι αρχίζουν να σκέφτονται αφηρημένες έννοιες και σταθμίζουν τις βαθύτερες πλευρές ενός ζητήματος. (1 Κορινθίους 13:11) Σχηματίζουν απόψεις και δεν διστάζουν να τις εκφράσουν.

Ο Πάολο από την Ιταλία παρατήρησε αυτή την αλλαγή στο παιδί του: «Όταν κοιτάζω τον έφηβο γιο μου, νομίζω ότι έχω μπροστά μου έναν μικρό κύριο, όχι πια ένα αγοράκι. Και δεν μιλάω απλώς για τις αλλαγές στο σώμα του. Αυτό που μου κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι ο τρόπος με τον οποίο σκέφτεται. Δεν διστάζει να πει τη γνώμη του και να την υπερασπιστεί!»

Έχετε παρατηρήσει εσείς κάτι παρόμοιο στο παιδί σας; Ίσως όταν ήταν μικρό, ακολουθούσε απλώς οδηγίες. Η μόνη εξήγηση που χρειαζόταν να του δώσετε ήταν: «Επειδή το λέω εγώ». Τώρα, όμως, που έχει μπει στην εφηβεία, θέλει να ξέρει το λόγο για το καθετί και μπορεί μάλιστα να αμφισβητεί τις αξίες σύμφωνα με τις οποίες ζει η οικογένεια. Ο δυναμισμός του μοιάζει ενίοτε με ανταρσία.

Μη σπεύδετε, όμως, να συμπεράνετε ότι το παιδί σας βάλθηκε να ανατρέψει τις αξίες σας. Ίσως απλώς παλεύει να τις κάνει και δικές του, να τους βρει μια θέση στη δική του ζωή. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι μετακομίζετε και παίρνετε μαζί και τα έπιπλά σας. Θα είναι εύκολο να βρείτε μια θέση για κάθε κομμάτι στο καινούριο σπίτι; Πιθανώς όχι. Αλλά ένα πράγμα είναι βέβαιο: Δεν πρόκειται να πετάξετε κάτι που θεωρείτε πολύτιμο.

Στα εφηβικά του χρόνια, το παιδί σας αντιμετωπίζει μια παρόμοια κατάσταση καθώς προετοιμάζεται για τον καιρό που θα «αφήσει τον πατέρα του και τη μητέρα του». (Γένεση 2:24) Είναι αλήθεια ότι αυτή η μέρα μπορεί να αργεί​—το παιδί σας δεν έχει ενηλικιωθεί ακόμα. Κατά μία έννοια, όμως, έχει ήδη αρχίσει να πακετάρει. Στη διάρκεια της εφηβείας εξετάζει τις αξίες με τις οποίες ανατράφηκε και διαλέγει ποιες θα πάρει μαζί του για να το συντροφεύουν στην ενήλικη ζωή του.a

Μπορεί να τρομάζετε στη σκέψη ότι το παιδί σας έχει να πάρει αυτές τις αποφάσεις. Αλλά να είστε βέβαιοι πως, όταν «μετακομίσει» στην ενήλικη ζωή του, θα πάρει στις αποσκευές του μόνο τις αξίες που εκείνο θεωρεί πολύτιμες. Οπότε, τώρα​—ενώ είναι ακόμα στο σπίτι—​είναι ο καιρός να ερευνήσει διεξοδικά τις αξίες βάσει των οποίων θα ζει.​—Πράξεις 17:11.

Στην πραγματικότητα, αυτή η διαδικασία είναι για το καλό του παιδιού σας. Στο κάτω κάτω, αν τώρα αποδέχεται ασυζητητί τους δικούς σας κανόνες, αύριο ίσως αποδεχτεί απονήρευτα τους κανόνες κάποιων άλλων. (Έξοδος 23:2) Η Γραφή, μιλώντας για έναν τέτοιον νεαρό, λέει ότι παρασύρεται εύκολα επειδή “στερείται καρδιάς”​—φράση που σημαίνει μεταξύ άλλων ότι στερείται διάκρισης. (Παροιμίες 7:7) Ένα άβουλο νεαρό άτομο μπορεί “να κλυδωνίζεται και να μεταφέρεται εδώ και εκεί από κάθε άνεμο διδασκαλίας μέσω του δόλου των ανθρώπων”.​—Εφεσίους 4:14.

Τι μπορείτε να κάνετε για να μη βρεθεί το παιδί σας σε αυτή τη θέση; Φροντίστε να μην του λείψουν τα ακόλουθα τρία εφόδια:

 1 ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ

Ο απόστολος Παύλος έγραψε ότι “οι ώριμοι άνθρωποι έχουν τις δυνάμεις της αντίληψής τους γυμνασμένες για να διακρίνουν και το ορθό και το εσφαλμένο”. (Εβραίους 5:14) “Μα αυτό το έμαθα στο παιδί μου πριν από χρόνια”, ίσως πείτε. Και σίγουρα αυτή η εκπαίδευση αποδείχτηκε ωφέλιμη τότε και το προετοίμασε για το στάδιο της ανάπτυξης στο οποίο βρίσκεται τώρα. (2 Τιμόθεο 3:14) Ο Παύλος όμως είπε ότι οι άνθρωποι χρειάζεται να έχουν τις δυνάμεις της αντίληψής τους γυμνασμένες. Ενώ τα μικρά παιδιά ίσως έχουν κάποια γνώση περί ορθού και εσφαλμένου, οι έφηβοι πρεπει “να γίνονται πλήρως αναπτυγμένοι όσον αφορά τις δυνάμεις κατανόησης”. (1 Κορινθίους 14:20· Παροιμίες 1:4· 2:11) Το ζητούμενο δεν είναι να δείχνει το παιδί σας τυφλή υποταγή αλλά να χρησιμοποιεί επωφελώς τη λογική του. (Ρωμαίους 12:1, 2) Πώς θα το βοηθήσετε;

Ένας τρόπος είναι να το αφήνετε να εκφράζεται. Μην το διακόπτετε, και βάλτε τα δυνατά σας να μην αντιδράτε υπερβολικά​—ακόμα και αν αυτό που λέει είναι το τελευταίο πράγμα που θα θέλατε να ακούσετε. Σύμφωνα με τη συμβουλή της Αγίας Γραφής, “να είστε γρήγοροι στο να ακούτε, αργοί στο να μιλάτε, αργοί σε οργή”. (Ιακώβου 1:19· Παροιμίες 18:13) Επιπρόσθετα, ο Ιησούς είπε: «Από την αφθονία της καρδιάς μιλάει το στόμα». (Ματθαίος 12:34) Αν ακούτε με προσοχή, θα καταφέρετε να ανακαλύψετε τι απασχολεί πραγματικά το παιδί σας.

Όταν έρχεται η σειρά σας να μιλήσετε, να προσπαθείτε να κάνετε ερωτήσεις αντί για απόλυτες δηλώσεις. Ο Ιησούς κάποιες φορές ρωτούσε «Τι νομίζετε;» για να υποκινήσει, όχι μόνο τους μαθητές του, αλλά και όσους ήταν ισχυρογνώμονες να εκφραστούν ανοιχτά. (Ματθαίος 21:23, 28) Μπορείτε να κάνετε κάτι παρόμοιο με το παιδί σας, ακόμα και όταν η άποψή του είναι εντελώς αντίθετη με τη δική σας. Για παράδειγμα:

Αν το παιδί σας πει: «Δεν είμαι σίγουρος ότι πιστεύω στον Θεό».

Αντί να απαντήσετε: «Αυτά σου μάθαμε εμείς; Και βέβαια πιστεύεις στον Θεό!»

Θα μπορούσατε να πείτε: «Γιατί νιώθεις έτσι;»

Γιατί να υποκινήσετε το παιδί να εκφραστεί; Επειδή, παρ’ όλο που ακούτε τι λέει, πρέπει να μάθετε και τι σκέφτεται. (Παροιμίες 20:5) Ίσως το ζήτημα που το απασχολεί δεν είναι τόσο η ύπαρξη του Θεού αυτή καθαυτή όσο οι κανόνες Του.

Παραδείγματος χάρη, ο νεαρός που νιώθει την πίεση να παραβεί τους ηθικούς κανόνες του Θεού ίσως επιχειρεί να δικαιολογήσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο βγάζοντας τον Θεό από το προσκήνιο. (Ψαλμός 14:1) Μπορεί να κάνει το συλλογισμό: “Αν δεν υπάρχει Θεός, δεν είμαι αναγκασμένος να ζω σύμφωνα με τους Γραφικούς κανόνες”.

Αν το παιδί σας φαίνεται ότι έχει μια τέτοια άποψη, ίσως χρειάζεται να κάνει λογικές σκέψεις γύρω από το ερώτημα: Πιστεύω στ’ αλήθεια ότι οι κανόνες του Θεού είναι για το καλό μου; (Ησαΐας 48:17, 18) Αν όντως το πιστεύει αυτό, βοηθήστε το να δει ότι αξίζει να προσκολληθεί σε κάτι που είναι για το καλό του.​—Γαλάτες 5:1.

Αν το παιδί σας πει: «Το ότι αυτή είναι η θρησκεία σου δεν σημαίνει ότι είναι και δική μου».

Αντί να απαντήσετε: «Αυτή είναι η θρησκεία μας, εσύ είσαι το παιδί μας, και θα πιστεύεις ό,τι σου λέμε εμείς».

Θα μπορούσατε να πείτε: «Ακούγεσαι αρκετά αποφασισμένος. Αν όμως απορρίψεις τα πιστεύω μου, θα πρέπει να έχεις κάτι για να τα αντικαταστήσεις. Ποια είναι λοιπόν τα δικά σου πιστεύω; Ποια πρότυπα διαγωγής θεωρείς εσύ σωστά;»

Γιατί να υποκινήσετε το παιδί να εκφραστεί; Επειδή μια λογική συζήτηση αυτού του είδους μπορεί να το βοηθήσει να εξετάσει τον τρόπο σκέψης του. Ίσως εκπλαγεί διαπιστώνοντας ότι πιστεύει τα ίδια πράγματα με εσάς και ότι άλλο είναι τελικά αυτό που το απασχολεί.

Μπορεί, ας πούμε, να μην ξέρει πώς να εξηγήσει αυτά που πιστεύει στους άλλους. (Κολοσσαείς 4:6· 1 Πέτρου 3:15) Ή μπορεί να του αρέσει κάποιο άτομο του αντίθετου φύλου το οποίο όμως δεν είναι ομόπιστο. Φτάστε στη ρίζα του προβλήματος, και βοηθήστε το παιδί σας να κάνει το ίδιο. Όσο περισσότερο χρησιμοποιεί τις δυνάμεις της αντίληψής του, τόσο καλύτερα προετοιμασμένο θα είναι για την ενήλικη ζωή του.

 2 ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΑΠΟ ΕΝΗΛΙΚΟΥΣ

Σε μερικούς πολιτισμούς σήμερα, η αναταραχή και η ένταση που κάποιοι ψυχολόγοι θεωρούν αναμενόμενο κομμάτι της εφηβείας παρατηρούνται από ελάχιστα ως καθόλου. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε αυτές τις κοινωνίες οι νεαροί ενσωματώνονται στον κόσμο των ενηλίκων πολύ νωρίς. Δουλεύουν με ενηλίκους, κάνουν παρέα με ενηλίκους και επωμίζονται ευθύνες ενηλίκων. Όροι όπως «νεανική κουλτούρα», «νεανική εγκληματικότητα» ή έστω «εφηβεία» δεν υφίστανται καν.

Στον αντίποδα, σκεφτείτε τους νεαρούς σε πολλές χώρες οι οποίοι στοιβάζονται σε ασφυκτικά γεμάτα σχολεία όπου η μόνη ουσιαστική επικοινωνία που έχουν είναι με τα άλλα παιδιά. Όταν γυρίζουν από το σχολείο, βρίσκουν ένα άδειο σπίτι. Ο μπαμπάς και η μαμά είναι στη δουλειά. Οι συγγενείς ζουν μίλια μακριά. Επομένως, η εύκολη λύση είναι η παρέα με τους συνομηλίκους τους.b Διακρίνετε τον κίνδυνο; Το θέμα δεν είναι μόνο να μην μπλέξουν με κακές παρέες. Ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι ακόμα και υποδειγματικοί νεαροί κινδυνεύουν να υποπέσουν σε ανεύθυνη συμπεριφορά αν είναι απομονωμένοι από τον κόσμο των ενηλίκων.

Μια κοινωνία που δεν απομόνωνε τους νεαρούς από τους ενηλίκους ήταν ο αρχαίος Ισραήλ.c Για παράδειγμα, η Γραφή μιλάει για τον Οζία, ο οποίος έγινε βασιλιάς του Ιούδα όταν ήταν έφηβος. Πώς κατάφερε να αντεπεξέλθει σε αυτή τη βαριά ευθύνη; Όπως φαίνεται, τουλάχιστον σε κάποιον βαθμό, τον βοήθησε η επιρροή ενός ενηλίκου, του Ζαχαρία, για τον οποίο η Γραφή λέει ότι «δίδασκε το φόβο του αληθινού Θεού».​—2 Χρονικών 26:5.

Έχει το παιδί σας έναν ή περισσότερους ενήλικους φίλους που συμμερίζονται τις αξίες σας; Μη ζηλεύετε τη φιλία του παιδιού σας με αυτά τα άτομα που αποτελούν καλή επιρροή. Τέτοιες φιλίες μπορούν να βοηθήσουν το παιδί σας να κάνει το σωστό. Μια Γραφική παροιμία δηλώνει: «Αυτός που περπατάει με σοφούς θα γίνει σοφός».​—Παροιμίες 13:20.

 3 ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ

Σε μερικές χώρες, ο νόμος απαγορεύει να εργάζονται τα νεαρά άτομα περισσότερο από έναν συγκεκριμένο αριθμό ωρών την εβδομάδα ή να κάνουν κάποιες συγκεκριμένες εργασίες. Περιορισμοί όπως αυτοί επιβλήθηκαν προκειμένου να προστατευτούν τα παιδιά από επικίνδυνες συνθήκες εργασίας. Η ανάγκη για τέτοιου είδους νομοθεσία προέκυψε λόγω της βιομηχανικής επανάστασης του 18ου και του 19ου αιώνα.

Ενώ η νομοθεσία περί παιδικής εργασίας προστατεύει τους νεαρούς από κινδύνους και εκμετάλλευση, ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι αυτές οι απαγορεύσεις τούς κρατούν «αποστειρωμένους» από κάθε αίσθημα ευθύνης. Ως αποτέλεσμα, όπως λέει το βιβλίο Αποφυγή της Αιώνιας Εφηβείας (Escaping the Endless Adolescence), πολλοί έφηβοι έχουν αναπτύξει «ένα αίσθημα δύστροπης διεκδίκησης, πιστεύοντας εν πολλοίς ότι τους αξίζει να τους προσφέρουν οι άλλοι πράγματα χωρίς οι ίδιοι να χρειαστεί να κοπιάσουν για αυτά». Οι συγγραφείς παρατηρούν ότι αυτή η συμπεριφορά «μοιάζει φυσικό επακόλουθο της ζωής σε έναν κόσμο ο οποίος προσανατολίζεται κυρίως στο να διασκεδάζει τους εφήβους παρά στο να αναμένει κάτι από αυτούς».

Σε πλήρη αντίθεση, η Γραφή αναφέρει παραδείγματα νεαρών που ανέλαβαν βαριές ευθύνες σε μικρή ηλικία. Σκεφτείτε την περίπτωση του Τιμόθεου, ο οποίος βρισκόταν πιθανότατα στην εφηβεία όταν γνώρισε τον απόστολο Παύλο​—έναν άνθρωπο που τον επηρέασε βαθιά. Κάποια φορά, ο Παύλος τού είπε: «Να αναζωπυρώνεις το χάρισμα του Θεού, το οποίο είναι μέσα σου». (2 Τιμόθεο 1:6) Ο Τιμόθεος ήταν πάνω κάτω είκοσι χρονών όταν έφυγε από το σπίτι του και άρχισε να ταξιδεύει με τον απόστολο Παύλο, βοηθώντας στην ίδρυση εκκλησιών και στην ενίσχυση των αδελφών. Έπειτα από περίπου μια δεκαετία συνεργασίας με τον Τιμόθεο, ο Παύλος ήταν σε θέση να πει στους Χριστιανούς στους Φιλίππους: «Δεν έχω κανέναν άλλον με διάθεση σαν τη δική του, ο οποίος θα ενδιαφερθεί γνήσια για αυτά που σας αφορούν».​—Φιλιππησίους 2:20.

Οι έφηβοι είναι συχνά πρόθυμοι να αναλαμβάνουν ευθύνες, ιδίως όταν έχουν την αίσθηση ότι έτσι κάνουν κάτι ουσιαστικό και αξιόλογο. Αυτό, όχι μόνο τους εκπαιδεύει ώστε να γίνουν υπεύθυνοι ενήλικοι αύριο, αλλά φέρνει από τώρα στην επιφάνεια τον καλύτερό τους εαυτό.

Προσαρμογή στο Διαφορετικό «Κλίμα»

Όπως αναφέραμε και στην αρχή, αν έχετε παιδί στην εφηβεία, μάλλον νιώθετε ότι το «κλίμα» είναι διαφορετικό σε σύγκριση με αυτό που επικρατούσε πριν από λίγα χρόνια. Να είστε βέβαιοι ότι θα καταφέρετε τελικά να προσαρμοστείτε, όπως άλλωστε το έχετε ήδη κάνει στα προηγούμενα στάδια της ανάπτυξης του παιδιού σας.

Δείτε τα εφηβικά χρόνια του παιδιού σας ως μια ευκαιρία (1) για να το βοηθήσετε να αναπτύξει τις δυνάμεις της αντίληψής του, (2) για να του παράσχετε ωφέλιμη καθοδήγηση και (3) για να το κάνετε υπεύθυνο άνθρωπο. Ενεργώντας έτσι, το προετοιμάζετε για την ενήλικη ζωή.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 20]

«ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΩ ΚΑΛΥΤΕΡΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ»

Με τα λόγια και με το παράδειγμά τους, οι γονείς που είναι Μάρτυρες του Ιεχωβά διδάσκουν τα παιδιά τους να ζουν σύμφωνα με τις αρχές της Αγίας Γραφής. (Εφεσίους 6:4) Ωστόσο, δεν τα εξαναγκάζουν να το κάνουν αυτό. Αντιλαμβάνονται ότι κάθε γιος και κάθε κόρη πρέπει μεγαλώνοντας να αποφασίσει προσωπικά ποιες αξίες θα έχει στη ζωή.

Η 18χρονη Άσλιν έχει κάνει δικές της τις αξίες με τις οποίες ανατράφηκε. Η ίδια λέει: «Η θρησκεία μου δεν είναι κάτι που περιορίζεται σε μία μέρα την εβδομάδα. Είναι τρόπος ζωής για εμένα. Επηρεάζει κάθε μου πράξη και κάθε μου απόφαση​—από τις φιλίες που θα έχω μέχρι τα μαθήματα και τα βιβλία που θα επιλέξω».

Η Άσλιν νιώθει απέραντη ευγνωμοσύνη για την ανατροφή που της έδωσαν οι Χριστιανοί γονείς της. «Δεν μπορώ να φανταστώ καλύτερους γονείς», λέει. «Είμαι τυχερή που μου μετέδωσαν την επιθυμία να γίνω και να παραμείνω Μάρτυρας του Ιεχωβά. Η καθοδηγία που μου έδωσαν οι γονείς μου θα με συντροφεύει σε όλη μου τη ζωή».

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Να αφήνετε το παιδί σας να εκφράζεται

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Ένας ενήλικος φίλος μπορεί να επηρεάσει θετικά το παιδί σας

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Η ουσιαστική εργασία βοηθάει τους εφήβους να γίνουν υπεύθυνοι ενήλικοι