Η «Μέρα του Αγίου Νικολάου»—Από Πού Προήλθε;

ΑΝ ΠΕΡΠΑΤΗΣΕΤΕ στους δρόμους του Βελγίου στις αρχές Δεκεμβρίου, θα αντικρίσετε ένα συναρπαστικό θέαμα: μικρές παρέες παιδιών που πάνε από σπίτι σε σπίτι και τραγουδάνε στιχάκια, τα οποία λέγονται «κάλαντα του Αγίου Νικολάου». Οι οικοδεσπότες αμείβουν τα χαριτωμένα πιτσιρίκια, δίνοντάς τους φρούτα, ζαχαρωτά ή χρήματα.

Γιατί γίνονται όλα αυτά; Μα είναι η «Μέρα του Αγίου Νικολάου»! Στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες χώρες, ο «Άγιος Νικόλαος», ή αλλιώς «Σάντα Κλοζ» (Santa Claus), σχετίζεται με τη μέρα των Χριστουγέννων.a Αλλά στο Βέλγιο, ο γενειοφόρος «άγιος» έχει δική του μέρα. Μάλιστα ο «Άγιος Νικόλαος» (σιντερκλάας ή Σιν Νικλάας), του οποίου η γιορτή πέφτει στις έξι Δεκεμβρίου, είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς «αγίους» στο Βέλγιο και στην Ολλανδία. Ένα σωρό εκκλησίες, παρεκκλήσια, δρόμοι ή συνοικίες έχουν πάρει το όνομά του. Σύμφωνα με την παράδοση, αυτός ο «άγιος» θεωρείται «ο μεγάλος φίλος των παιδιών», που πρόθυμα τους μοιράζει δώρα τη μέρα της γιορτής του.

Το βράδυ, την παραμονή αυτής της γιορτής, τα παιδάκια αφήνουν ένα από τα παπούτσια τους ή μια από τις παντόφλες τους κοντά στην καμινάδα και τραγουδάνε τα στιχάκια τους. Τους έχουν πει ότι ο «Άγιος» Νικόλαος και ο μαύρος υπηρέτης του (που λέγεται Μαύρος Πέτρος) θα έρθουν τη νύχτα με ατμόπλοιο από την Ισπανία. Κατόπιν, ο «άγιος» θα καβαλήσει το γκρίζο άλογό του και θα περάσει πάνω από τις στέγες, ενώ από πίσω του θα έρχεται ο Μαύρος Πέτρος που θα κουβαλάει μια βέργα κι ένα μεγάλο σάκο γεμάτο παιχνίδια και γλυκά. Ο Νικόλαος φέρνει επίσης μήλα, καρύδια και άλλα γεωργικά προϊόντα. Συχνά αφήνει κάτι καφέ αρωματισμένα μπισκότα που λέγονται σπεκιουλάας, δηλαδή μπισκότα του επισκόπου, και τα οποία έχουν χαρακτηριστικά, έξυπνα σχέδια.

Και ποιοι λαβαίνουν όλα αυτά τα πράγματα; Τα παιδιά που ήταν φρόνιμα στη διάρκεια της περασμένης χρονιάς. Όμως τα παιδιά που ήταν ανυπάκουα υποτίθεται ότι θα ‘τις φάνε’ με τη βέργα· ή, ακόμη χειρότερα, μπορεί να τα βάλει στο σάκο του ο Μαύρος Πέτρος και να τα πάρει μαζί του! Καταλαβαίνει, λοιπόν, κανείς γιατί τα παιδιά προσπαθούν με κάθε τρόπο να καλοπιάσουν αυτούς τους νυχτερινούς επισκέπτες. Γι’ αυτό, βάζουν ένα ποτήρι τζιν για τον «άγιο» κι ένα καρότο ή μερικούς κύβους ζάχαρη για το άλογό του.

Για πολλούς γονείς στο Βέλγιο, η «Μέρα του Αγίου Νικολάου» είναι η πιο ευχάριστη περίοδος της χρονιάς. Χαίρονται πολύ καθώς βλέπουν τα ανυπόμονα πρόσωπα των μικρών παιδιών τους που περιμένουν πώς και πώς να δουν τι τους έφερε ο «καλός άγιος»! Έτσι, μεταδίδουν αυτούς τους μύθους στους απογόνους τους, χωρίς να ξέρουν και πολλά πράγματα για την πηγή αυτών των εθίμων. Αν ήξεραν, ίσως να συγκλονίζονταν.

Ο «Άγιος» Νικόλαος και ο Οντίν

Η Εγκυκλοπαίδεια Ούεστχουκς (Oosthoeks Encyclopedia) εξηγεί: «Ο εορτασμός της μέρας του [Αγίου Νικολάου] στον οικογενειακό κύκλο προήλθε από την εκκλησιαστική γιορτή (περιλαμβανομένων και των εκπλήξεων για τα παιδιά), η οποία προήλθε, με τη σειρά της, από προχριστιανικά στοιχεία. Ο Άγιος Νικόλαος, που περνάει με το άλογο πάνω από τις στέγες, είναι ο ειδωλολατρικός θεός Βόνταν [Οντίν]. . . . Ο Άγιος Νικόλαος ήταν επίσης ο επικεφαλής στην άγρια επέλαση που έκαναν οι ψυχές των νεκρών καθώς επισκέπτονταν τη γη».

Ναι, οι Τεύτονες πίστευαν ότι ο Οντίν, ή αλλιώς Βόνταν, ο σημαντικότερος θεός τους, οδηγούσε τις ψυχές των νεκρών καθώς αυτές διέσχιζαν μανιασμένα τη χώρα, στη διάρκεια των «δώδεκα κακών ημερών», από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Θεοφάνεια (στις 6 Ιανουαρίου). Η θύελλα που σηκωνόταν μετέφερε μαζί της τους σπόρους από τα σπαρτά, προκαλώντας έτσι γονιμότητα. Τι θα πούμε για τα μήλα, τα καρύδια και τα άλλα φθινοπωρινά προϊόντα που προσφέρονται τη «Μέρα του Αγίου Νικολάου»; Αυτά τα προϊόντα ήταν σύμβολα γονιμότητας. Οι αρχαίοι λαοί πίστευαν ότι μπορούσαν να εξευμενίσουν τους θεούς τους, δίνοντάς τους δώρα στη διάρκεια των ψυχρών, σκοτεινών ημερών του χειμώνα. Αυτό θα έφερνε αύξηση της γονιμότητας στον άνθρωπο, στα ζώα και στο έδαφος.

Τον Οντίν τον συντρόφευε ο υπηρέτης του, ο Έκαρντ, ο πρόδρομος του Μαύρου Πέτρου, που κουβαλούσε κι αυτός βέργα. Ακόμη και μέχρι τελευταία, στο Μεσαίωνα, ήταν δημοφιλής η πεποίθηση ότι ορισμένα δέντρα και φυτά μπορούσαν να φέρουν γονιμότητα στους ανθρώπους και ότι αν απλώς χτυπούσες μια γυναίκα με το κλαδί ενός τέτοιου δέντρου, αυτό θα ήταν αρκετό για να την αφήσει έγκυο.

Το βιβλίο Γιορτές και Πανηγύρια στην Εκκλησία και στα Δημοφιλή Έθιμα (Feest-en Vierdagen in kerk en volksgebruik) αναφέρει και μερικές άλλες ομοιότητες μεταξύ του Οντίν και του «Αγίου» Νικολάου: «Ο Βόνταν γέμιζε κι αυτός τις μπότες και τα ξυλοπάπουτσα που ήταν τοποθετημένα κοντά στην καμινάδα· τις γέμιζε, όμως, με χρυσό. Για το άλογο του Βόνταν, οι άνθρωποι έβαζαν μέσα στο ξυλοπάπουτσο άχυρα και σανό. Το τελευταίο δεμάτι από το χωράφι ήταν κι αυτό για το άλογο».

Το βιβλίο Άγιος Νικόλαος (Sint Nicolaas), του Μπ. Σ. Π. φαν ντεν Άαρντβεχ, τονίζει μερικές ακόμη χτυπητές ομοιότητες:

«Άγιος Νικόλαος: είναι ψηλός και γεροδεμένος, και καβαλάει άσπρο άλογο. Έχει μακριά άσπρη γενειάδα, κρατάει στο χέρι ποιμαντορική ράβδο, έχει στο κεφάλι μίτρα . . . και φοράει φαρδύ, ριχτό επισκοπικό μανδύα.

»Βόνταν: έχει ψηλό ανάστημα και άσπρα γένεια. Φοράει πλατύγυρο καπέλο, κατεβασμένο ως τα μάτια. Στο χέρι του κρατάει ένα μαγικό δόρυ. Είναι ντυμένος μ’ ένα φαρδύ μανδύα και καβαλάει το βασιλικό, γκρίζο άλογό του, το Σλάιπνερ.

»Εκτός απ’ αυτές, υπάρχουν κι άλλες εμφανείς ομοιότητες: Ο Βόνταν διέσχιζε με το γκρίζο άλογό του τον αέρα, και οι κατατρομαγμένοι άνθρωποι πρόσφεραν γλυκά με γέμιση, καθώς και κρέας και γεωργικά προϊόντα. Ο Άγιος Νικόλαος περνάει πάνω από τις στέγες και τα παιδιά ετοιμάζουν άχυρο, καρότα και νερό για το άλογό του. Τα μπισκότα με πιπερόριζα και η βέργα ήταν σύμβολα γονιμότητας, πολύ πριν αρχίσει να γιορτάζεται ο Άγιος Νικόλαος».

Σύγχρονες Ιεροτελεστίες Γονιμότητας

Με παρόμοιο τρόπο, αρκετά άλλα έθιμα που σχετίζονται με τον «Άγιο» Νικόλαο προδίδουν την ειδωλολατρική τους προέλευση. Παραδείγματος χάρη, στις βόρειες περιοχές, στις 4 Δεκεμβρίου τα νεαρά αγόρια ηλικίας 12 ως 18 χρονών βγαίνουν στους δρόμους. Τα μασκαρεμένα αγόρια, που φοράνε αλλόκοτα κουστούμια στολισμένα με πούπουλα, κελύφη καρπών και άλλα τοπικά προϊόντα, παριστάνουν τους «μικρούς Άγιους Νικόλαους», ή αλλιώς Σουν Κλέζιν. Στη διάρκεια της επόμενης βραδιάς, έρχεται η σειρά των αντρών ηλικίας από 18 χρονών και πάνω. Νωρίς το βράδυ, γυρίζουν στους δρόμους. Χρησιμοποιώντας σκούπες, κέρατα από βουβάλια, και ρόπαλα, διώχνουν όλες τις γυναίκες, τα κορίτσια και τα αγοράκια που συναντάνε. Τα κοριτσάκια τα βάζουν να χορέψουν ή να πηδήσουν πάνω από ένα ραβδί.

Για ποιο σκοπό γίνονται όλα αυτά; Για τη γονιμότητα και πάλι—κάτι για το οποίο έδειχναν πάντοτε ενδιαφέρον οι αρχαίοι πολιτισμοί. Ο χειμώνας αποτελούσε μια περίοδο σκοταδιού και αγωνίας, και συχνά πιστευόταν ότι στη διάρκειά του ο θεός της γονιμότητας κοιμόταν ή πέθαινε. Επικρατούσε η άποψη ότι, με διάφορους τρόπους, μπορούσε να δοθεί καινούρια ζωή σ’ αυτή τη θεότητα ή ότι θα μπορούσε τουλάχιστο να δοθεί λίγη βοήθεια στον θεό ή στη θεά. Τα δώρα, οι χοροί, ο θόρυβος, τα χτυπήματα με τη βέργα της γονιμότητας—όλα αυτά θεωρούνταν τρόποι για να εκδιωχτούν τα κακά πνεύματα και να αυξηθεί η γονιμότητα στους ανθρώπους, στα ζώα και στο έδαφος.

Έτσι, όταν πηδάνε τα κοριτσάκια πάνω από το ραβδί, μιμούνται τους προγόνους τους που πίστευαν ότι όσο ψηλά πηδούσαν τόσο ψηλό γινόταν το λινάρι που καλλιεργούσαν. Διώχνοντας τις γυναίκες και τα παιδιά, οι νεαροί άντρες αναπαριστούν την ιεροτελεστία της εκδίωξης των κακών πνευμάτων.

Μια Απόφαση που Πρέπει να Πάρουν οι Αληθινοί Λάτρεις

Γιατί έχουν γίνει αυτές οι ιεροτελεστίες μέρος της λεγόμενης Χριστιανοσύνης; Επειδή, πριν από αιώνες, οι ιεραπόστολοι της εκκλησίας δεν δίδαξαν με επιμονή στους προσηλύτους τους ότι έπρεπε να ακολουθήσουν τη Γραφική συμβουλή: «Εξέλθετε εκ μέσου αυτών και αποχωρίσθητε, . . . και μη εγγίσητε ακάθαρτον». (2 Κορινθίους 6:17) Αντί να εξαλείψουν τις ειδωλολατρικές συνήθειες, οι ιεραπόστολοι του Χριστιανικού κόσμου στην πραγματικότητα διαιώνισαν αυτά τα έθιμα τροποποιώντας τα και χρησιμοποιώντας τα. Κατόπιν, αυτού του είδους τα έθιμα εξαπλώθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο.

Οι Ολλανδοί μετανάστες που εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Αμερική πήραν μαζί τους τη γιορτή του «Αγίου» Νικολάου. Αργότερα, το όνομα «Άγιος Νικόλαος» άλλαξε κι έγινε «Σάντα Κλοζ» (Santa Claus). Ο επιβλητικός επίσκοπος έγινε τώρα ένας κοκκινοπρόσωπος, παχύς άνθρωπος, ντυμένος μ’ ένα λαμπερό κόκκινο κουστούμι. Η επισκοπική μίτρα του έγινε μαγικό καπέλο και το άσπρο άλογο έγινε έλκηθρο που το τραβάει τάρανδος. Ωστόσο, ο Σάντα Κλοζ εξακολούθησε να φέρνει δώρα, μολονότι η επίσκεψή του μεταφέρθηκε στην Παραμονή των Χριστουγέννων.

Στις Προτεσταντικές περιοχές της Γερμανίας, ο Καθολικός «Άγιος» Νικόλαος αντικαταστάθηκε από τον πιο ουδέτερο «Φάδερ Κρίστμας» (Father Christmas). Ωστόσο, τα ειδωλολατρικά στοιχεία εξακολουθούν να είναι ευδιάκριτα ακόμη και σήμερα.

Ο Ιησούς Χριστός είπε ότι ‘οι αληθινοί λάτρεις θα λατρεύουν τον Πατέρα με πνεύμα και αλήθεια’. (Ιωάννης 4:23, ΜΝΚ) Για τους αληθινούς λάτρεις, τα έθιμα που σχετίζονται με τον «Άγιο» Νικόλαο θέτουν ένα πραγματικό δίλημμα: Θα συνεχίσουν αυτοί οι λάτρεις να διαιωνίζουν τις αρχαίες συνήθειες της λατρείας του Οντίν ή θα ελευθερωθούν από τα υπολείμματα της ειδωλολατρίας; Αυτή η εποχή του χρόνου είναι κατάλληλη για να σκεφτούμε αυτό το σοβαρό ερώτημα.

[Υποσημειώσεις]

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 26]

Harper’s Weekly