Κατακλυσμός—Μια Άποψις από την Αρχαία Μεσοποταμία

Ο νεαρός στον οποίο μιλούσα ήταν φοιτητής ιστορίας. Όταν τον είπα ότι ενδιαφέρομαι για τη Βιβλική ιστορία, μου είπε κάτι που αντηχεί ακόμη στα αυτιά μου: «Τι Περιμένεις να κερδίσης με τη Βίβλο; Σου διαφεύγει το γεγονός ότι υπάρχουν ιστορικές αφηγήσεις πολύ αρχαιότερες.»

«Ποιες έχεις υπ’ όψιν;» τον ρώτησα. «Το Έπος του Γιλγαμές» απάντησε. «Ανάγεται σε πολύ αρχαιότερους χρόνους στην ιστορία απ’ ό,τι η Βιβλική αφήγησι.»

Θυμήθηκα ότι το αρχαίο Βαβυλωνιακό Έπος του Γιλγαμές περιείχε μια αφήγησι για ένα τεράστιο κατακλυσμό που κατέστρεψε όλη την ανθρωπότητα. Πολλοί ισχυρίζονται ότι αυτή η αφήγησις περί κατακλυσμού βασίζεται σε ιστορικά στοιχεία πολύ πιο αρχαία από τη Βιβλική αφήγησι για ένα παγκόσμιο κατακλυσμό όπως βρίσκεται στη Γένεσι κεφάλαια 6 ως 8.

Από περιέργεια αποφάσισα να κάνω κάποια έρευνα πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Η καλά εξοπλισμένη Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης μού προμήθευσε αρκετές τεχνικές εκδόσεις για το Έπος του Γιλγαμές. Θα σας πω μερικά από τα αποτελέσματα της έρευνάς μου.

Βαβυλωνιακές Ιστορίες Περί Κατακλυσμού

Διαπίστωσα ότι στις αρχές του 19ου αιώνα, το Βιβλικό υπόμνημα για ένα παγκόσμιο κατακλυσμό, από τον οποίο επέζησε ο Νώε και η οικογένειά του, έγινε αντικείμενο μεγάλης επικρίσεως και πολλοί τον απέρριψαν σαν ένα απλό μύθο. Αλλά λόγω μιας αρχαιολογικής ανακαλύψεως που έγινε την άνοιξι του 1850, δημιουργήθηκε και πάλι παγκόσμιο ενδιαφέρον για τον κατακλυσμό του Νώε. Ανασκαφές στη Νινευή ωδήγησαν στην ανακάλυψι ενός δωματίου που ήταν γεμάτο από πήλινα πλακίδια. Οι αρχαιολόγοι είχαν ανακαλύψει την από πήλινα πλακίδια βιβλιοθήκη του Ασσύριου βασιλιά Ασουρμπανιπάλ.

Αργότερα όταν ο Τζωρτζ Σμιθ του Βρετανικού Μουσείου κατάφερε να μεταφράση κείμενα σφηνοειδούς γραφής απ’ τη συλλογή αυτή, βρέθηκε μπροστά σε μια σειρά από πλακίδια που είναι γνωστά σαν το Έπος του Γιλγαμές. Καθώς εργαζόταν μ’ ένα απ’ αυτά τα πλακίδια, η καρδιά του Σμιθ αναπήδησε από χαρά. Γράμμα προς γράμμα κατάφερε να μεταφράση:

«Άνδρα του Σούριπακ, γιε του Ουμπάρα-Τούτου! Γκρέμισε το σπίτι (σου), φτιάξε ένα πλοίο! Άφησε τα υπάρχοντά (σου), προσπάθησε (να σώσης) τη ζωή!. . . Φρόντισε να ανέβη μέσα στο πλοίο το σπέρμα όλων των ζώντων πλασμάτων. Το πλοίο που θα φτιάξης θα έχη τα μέτρα (επακριβώς). . .»

Ο Σμιθ κατάλαβε ότι είχε να κάνη με μια αφήγησι για τον Κατακλυσμό από μια Ασσυρο-Βαβυλωνιακή άποψι.

Μολονότι αυτό το κείμενο χρονολογήθηκε στον έβδομο αιώνα π.Χ., οι λόγιοι παραδέχθηκαν ότι η πηγή των πληροφοριών που χρησιμοποιήθηκε για τη συγγραφή του ήταν πολύ αρχαιότερη. Σήμερα έχουν ανακαλυφθή μερικά από τα πιο αρχαία υπομνήματα. Η πιο αρχαία γνωστή μη Βιβλική αφήγησις περί Κατακλυσμού βρίσκεται σ’ ένα Σουμεριανό κείμενο. Αποσπάσματα αυτού του κειμένου γραμμένα σ’ ένα σπασμένο πήλινο πλακίδιο βρέθηκαν στο Νιππούρ, στη νότια Μεσοποταμία. Μερικές αυθεντίες πιστεύουν ότι γράφθηκε μεταξύ του 21ου και 18ου αιώνα π.Χ. Ένα απόσπασμα αυτού του Σουμεριανού εγγράφου Λέει: «[Δώσε] αυτί στις εντολές μου: Από μας. . .ένας κατακλυσμός θα σαρώση τα κέντρα λατρείας. Για να καταστρέψη το σπέρμα του ανθρώπινου γένους. . . Αυτή είναι η απόφασις, ο λόγος του συμβουλίου [των θεών].»

Το Έπος του Γιλγαμές

Αλλά ας επιστρέψωμε στο Έπος του Γιλγαμές. Έμαθα ότι ο Γιλγαμές πιστεύεται ότι ήταν ένας αρχαίος βασιλιάς της πόλεως Ουρούκ (που ονομάζεται Ερέχ στο εδάφιο Γένεσις 10:10) Ένας κατάλογος Σουμερίων βασιλιάδων τον κατατάσσει στην πρώτη δυναστεία της Ουρούκ. Ένα λεξικό λέει γι’ αυτό το άτομο: «Γύρω από τον Γιλγαμές φτιάχθηκε ένας κύκλος Σουμεριανής μυθικο-επικής ποιήσεως που μόνο μερικά αποσπάσματα μεταβιβάζονται μετά το 1900 π.Χ. περίπου.»

Το ίδιο το Έπος του Γιλγαμές περιλαμβάνει πολλά ποιήματα που έχουν συνδυασθή σ’ ένα έργο. Καταλαμβάνει 12 πήλινα πλακίδια από τα οποία το 11ο παρουσιάζει την ιστορία του Κατακλυσμού που τόσο με ενδιέφερε. Περιληπτικά, το περιεχόμενό της έχει ως εξής: Ο Γιλγαμές μαθαίνει ότι ο φίλος του Ενκιντού έχει πεθάνει. Συνεπώς, ο φόβος του θανάτου κάνει τον Γιλγαμές να αναζήτηση τον Ουτναπιστίμ, που λέγεται ότι είναι ο μόνος θνητός που κατάφερε να κερδίση αιώνια ζωή. Ο Γιλγαμές διασχίζει το ποτάμι του Θανάτου με τη βοήθεια ενός βαρκάρη και συναντά τον Ουτναπιστίμ, ο οποίος του λέει για τον Κατακλυσμό και για το πώς αυτός κατάφερε να διασωθή. Σε μια παλιότερη Βαβυλωνιακή ιστορία περί Κατακλυσμού ο Ουτναπιστίμ ονομάζεται Ατράχασις, που σημαίνει «ο υπερβολικά σοφός».

Αυτές οι πληροφορίες σε πήλινα πλακίδια είναι πράγματι σημαντικές. Μολονότι είναι πάρα πολύ διακοσμημένες με φανταστικές λεπτομέρειες, δείχνουν ότι ένας κατακλυσμός τεραστίων διαστάσεων είχε αποτυπωθή στη μνήμη της ανθρωπότητος.

Μια Διαφορά Γνωμών

Αφού οι ειδικοί εξέτασαν προσεκτικά το Έπος του Γιλγαμές, οι γνώμες τους διχάστηκαν για το ποια αφήγησις περί Κατακλυσμού ήταν πιο αρχαία, της Μεσοποταμίας που αναφέρεται στο Έπος, ή αυτή που βρίσκεται στη Βίβλο. Πολλοί υιοθέτησαν την άποψι ότι η μη Βιβλική αφήγησις ήταν αρχαιότερη. Για παράδειγμα, στο βιβλίο Θεοί, Τάφοι και Λόγιοι, ο Κ. Γ. Σέραμ ισχυρίζεται ότι είναι «αδύνατον να αμφισβητηθή το γεγονός ότι έχει βρεθή μια προγενέστερη έκδοσις της Βιβλικής αφηγήσεως περί Κατακλυσμού.» Ίσως ο νεαρός με τον οποίο είχα μιλήσει να είχε βασίσει την άποψί του σε μια τέτοια δήλωσι.

Αλλά είναι σωστή; Έχει πραγματικά η αφήγησις της Γενέσεως περί Κατακλυσμού την πηγή της σε Σουμεριανούς ή Βαβυλωνιακούς μύθους; Θεώρησα καλύτερο ν’ αναζητήσω μια απάντησι σ’ αυτό το ερώτημα κάνοντας μια σύγκρισι της Βιβλικής αφηγήσεως περί Κατακλυσμού μ’ αυτή που βρίσκεται στο Έπος του Γιλγαμές.

Μερικές Ομοιότητες

Ο παγκόσμιος κατακλυσμός κατέχει μία σπουδαία θέσι στις ιστορίες των αρχαίων εθνών. Έχουν βρεθή 100 και πλέον ξεχωριστές ιστορίες περί Κατακλυσμού από κάθε μέρος της γης, συμπεριλαμβανομένης και αυτής του Έπους του Γιλγαμές.

Όπως η έρευνά μου έδειξε, αυτή η αρχαία αφήγησις από τη Μεσοποταμία περί Κατακλυσμού μοιάζει σε ωρισμένες λεπτομέρειες με αυτή των Αγίων Γραφών. Για παράδειγμα: Και οι δυο πηγές αναφέρουν ότι, αν εξαιρέσωμε τους λίγους που επέζησαν, όλη η ανθρώπινη φυλή υπέστη καταστροφή. Σ’ ένα άτομο ελέχθη να κατασκευάση ένα σκάφος για τη διαφύλαξι. Νερά πέφτουν από τον ουρανό επί μέρες. Κατόπιν, πουλιά εξαποστέλλονται από το σκάφος για να διαπιστωθή αν η ξηρά έχει φανή. Μετά την έξοδό τους από το σωτήριο σκάφος, αυτοί που επέζησαν προσφέρουν θυσία.

Μήπως αυτές οι ομοιότητες παρέχουν απόδειξι ότι το Έπος του Γιλγαμές ή οι αρχαιότερες ιστορίες της Μεσοποταμίας περί Κατακλυσμού προηγούνται της Βιβλικής αφηγήσεως; Πριν απαντήσω σ’ αυτό το ερώτημα, βρήκα υποβοηθητικό να απομονώσω μερικές από τις. . .

Εμφανείς Διαφορές

Πρώτα-πρώτα για την αιτία του Κατακλυσμού. Σύμφωνα με το Έπος του Γιλγαμές, ένα συμβούλιο θεών αποφάσισε να καταστρέψη την ανθρωπότητα μ’ ένα κατακλυσμό. Αν και η απόφασις αυτή έπρεπε να τηρηθή μυστική, ο θεός Έα (στη Σουμεριανή αφήγησι «Ένκι») προειδοποίησε τον ευνοούμενό του, τον Ουτναπιστίμ, σχετικά μ’ αυτό.

Το αρχαιότερο Βαβυλωνιακό Έπος του Ατράχασις δηλώνει ότι ένας από τους θεούς (ο Ενλίλ) ενοχλήθηκε καθώς κοιμόταν από τον θόρυβο που έκαναν οι άνθρωποι. Στράφηκε για βοήθεια στο ιερό συμβούλιο των «μεγάλων θεών» οι οποίοι τότε έστειλαν ένα λιμό για έξι περίπου χρόνια χωρίς όμως να φέρουν την ποθούμενη ησυχία. Όταν οι θεοί αποφάσισαν να φέρουν κατακλυσμό, ο Έα αποκάλυψε το σχέδιο στον Ατράχασις, ο οποίος έφτιαξε ένα σκάφος, για να επιβιώση σύμφωνα με τις θεόδοτες διαστάσεις.

Η Βιβλική αφήγησις περί Κατακλυσμού είναι εντελώς διαφορετική. Αυτή περιέχει μία πραγματικά δίκαιη αιτία για τον Κατακλυσμό:

«Και είδεν ο Κύριος ότι επληθύνετο η κακία του ανθρώπου επί της γης, και πάντες οι σκοποί των διαλογισμών της καρδίας αυτού ήσαν μόνον κακία πάσας τας ημέρας. Διεφθάρη δε η γη ενώπιον του Θεού, και ενεπλήσθη η γη αδικίας. Και είδε ο Θεός την γην, και ιδού, ήτο διεφθαρμένη· διότι πάσα σαρξ είχε διαφθείρει την οδόν αυτής επί της γης Και είπεν ο Θεός προς τον Νώε, το τέλος πάσης σαρκός ήλθεν ενώπιόν μου, διότι η γη ενεπλήσθη αδικίας απ’ αυτών· και ιδού θέλω εξολοθρεύσει αυτούς και την γην,»—Γέν. 6:5, 11-13.

Ως προς την καταστροφή ή την επιβίωσι από τον Κατακλυσμό, η Βίβλος λέει ότι οι άνθρωποι πέθαναν διότι δεν «ενόησαν» ούτε το έργο του Νώε και της οικογενείας του σχετικά με την κιβωτό για επιβίωσι, ούτε όσα έλεγε ο Νώε σαν «κήρυκας της δικαιοσύνης.» (Ματθ. 24:39· 2 Πέτρ. 2:5) Αν είχαν προσέξει τα προειδοποιητικά λόγια και το παράδειγμα του Νώε, θα είχαν επιζήσει.

Επίσης, στη Βίβλο δεν υπάρχει καμμιά εντολή για να κρατήση ο Νώε μυστικό το γεγονός ότι ο Θεός επρόκειτο να φέρη έναν παγκόσμιο κατακλυσμό. Ωστόσο, ο μύθος της Μεσοποταμίας δείχνει ότι ο θεός Έα έφθασε μέχρι του σημείου να συμβουλεύση τον Ουτναπιστίμ να εξαπατήση τους συγχρόνους του ώστε να τους κρατήση στο σκοτάδι σχετικά με την επερχόμενη καταστροφή.

Σημαντικές διαφορές εμφανίζονται επίσης σχετικά με την επίδρασι του Κατακλυσμού. Το Έπος του Γιλγαμές λέει ότι οι θεοί κατατρόμαξαν και ζήτησαν καταφύγιο στους υψηλότερους ουρανούς του θεού Ανού. Πριν εισέλθουν εκεί, «τρομοκρατήθηκαν σαν σκυλιά,» ταπεινώθηκαν και άρχισαν να θρηνούν. Ενόσω θρηνούσαν ύψωσαν φωνές διαμαρτυρίας. Ιδιαίτερα η θεά Ιστάρ επιτίμησε σκληρά τον εαυτό της διότι αυτή αρχικά είχε συναινέσει στο συμβούλιο των θεών υπέρ της καταστροφής της ανθρωπότητος.

Και, ωστόσο, υπάρχουν κι άλλες διαφορές. Το Έπος αναφέρει ότι, μετά τον Κατακλυσμό, όταν ο Ουτναπιστίμ ήταν έτοιμος να προσφέρη θυσία, «οι θεοί συγκεντρώθηκαν σαν μύγες γύρω από τον θύτη.» Η Ιστάρ, «η μεγάλη θεά,» επιθυμούσε να εξαιρεθή ο Ενλίλ από τη θυσία και τον κατηγόρησε ότι αυτός προκάλεσε τη συμφορά. Η αφήγησις της Μεσοποταμίας παρουσιάζει τον Ενλίλ να παροργίζεται επειδή διασώθηκε ένας από την ανθρώπινη φυλή.

Διαπίστωσε ότι αυτή η ανάλυσις ομοιοτήτων και διαφορών ήταν πολύ υποβοηθητική στο να καθορίσω ποια από τις αφηγήσεις περί Κατακλυσμού γράφθηκε πρώτη, και άλλες εργασίες στην Εθνική Βιβλιοθήκη επιβεβαίωσαν τα συμπεράσματά μου.

‘Η Εξάρτησις Εντελώς Απίθανη’

Αφού παρατήρησε τις διαφορές ανάμεσα στις αφηγήσεις του Κατακλυσμού από τη Βίβλο και την αρχαία Βαβυλώνα, ο Π. Τζ. Γουάιζμαν έγραψε στο βιβλίο Νέες Ανακαλύψεις στη Βαβυλώνα Για τη Γένεσι: Η Βιβλική αφήγησις είναι απλή στις ιδέες της, και άψογη ως προς τις διδασκαλίες της περί Θεού, ενώ τα Βαβυλωνιακά πλακίδια είναι περίπλοκα και πολυθεϊκά. Η διαφορά μπορεί να συγκριθή με τη διαφορά που έχει το καθαρό νερό των πηγών εκεί που αρχίζει ο Τάμεσις, με τα μολυσμένα νερά στις Προβλήτες του Λονδίνου. Υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στις πήγες και στις εκβολές ενός ποταμού, και στις δυο περιπτώσεις πρόκειται για το ίδιο ποτάμι υπό μια έννοια· έτσι στη Γένεσι βρίσκομε την ιστορία στην αγνή της πηγή, ενώ στη Βαβυλωνιακή αφήγησι τη βλέπομε στην μολυσμένη της εξέλιξι.»

Ως προς το αν η Βίβλος έχη βασισθή σε αφηγήσεις περί Κατακλυσμού από την αρχαία Βαβυλώνα, το Λεξικόν Τσουρ Μπίμπελ υπό Φριτς Ρίνεκερ περιέχει την εξής σημείωσι: «Μια φιλολογική εξάρτησις της Βιβλικής αφηγήσεως περί Κατακλυσμού, η οποία δεν έχει κανένα μυθολογικό στοιχείο, από τις Βαβυλωνιακές ιστορίες φαίνεται να είναι, όμως, εντελώς απίθανη, έχοντας υπ’ όψιν τις διαφορές των δύο κειμένων στο στυλ και τα περιεχόμενα.»

Από τη δική μου έρευνα πάνω στην Βιβλική χρονολογία, ήξερα ότι ο συγγραφέας της Γενέσεως δεν χρειάσθηκε ν’ αντλήση ύλη από οποιοδήποτε Βαβυλωνιακό μύθο. Λόγω της συνεχούς διαδοχής των προσώπων, η αλήθεια για τον Κατακλυσμό μπόρεσε εύκολα να μεταβιβασθή από το γιο του Νώε Σημ (που ήταν αυτόπτης μάρτυρας) μέσω τριών και μόνον συνδετικών κρίκων στον Μωυσή, τον συγγραφέα της Γενέσως. Είναι παράλογο να σκεφθή κανείς ότι οι Εβραίοι, που λάτρευαν τον ίδιο Θεό όπως ο Νώε, δεν θα είχαν συμπεριλάβει ένα γεγονός τόσης σπουδαιότητος στην ιστορία τους.

Επίσης εγνώριζα ότι κι άλλοι Βιβλικοί συγγραφείς είχαν επιβεβαιώσει την αφήγησι της Γενέσεως. Παραδείγματος χάριν, ο Ησαΐας και ο Ιεζεκιήλ επέστησαν την προσοχή στο Νώε και στον Κατακλυσμό. (Ησ. 54:9· Ιεζ. 14:14, 18, 20) Οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος αναφέρθηκαν συγκεκριμένα στον Κατακλυσμό. (1 Πέτρ. 3:20· 2 Πέτρ. 2:5· 3:5, 6· Εβρ. 11:7) Και όλοι αυτοί οι Βιβλικοί συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένου και του Μωυσή, ήσαν ‘θεόπνευστοι,’ πράγμα που με διαβεβαιώνει για την αληθινότητα των αφηγήσεών τους.—2 Τιμ. 3:16.

Ο Ιησούς Χριστός, επίσης, αναγνώρισε ότι η αφήγησις της Γενέσεως ήταν αληθινή. Όταν μιλούσε για την επερχόμενη καταστροφή του παρόντος πονηρού συστήματος πραγμάτων, είπε: «Διότι καθώς εν ταις ημέραις ταις προ του Κατακλυσμού ήσαν τρώγοντες και πίνοντες, νυμφευόμενοι και νυμφεύοντες, έως της ημέρας καθ’ ην ο Νώε εισήλθεν εις την κιβωτόν, και δεν ενόησαν, εωσού ήλθεν ο κατακλυσμός και εσήκωσεν πάντας,» το ίδιο θα συνέβαινε και στο τέλος αυτού του συστήματος.—Ματθ. 24:37-39.

«Έτσι, η έρευνα που έκανα ισχυροποίησε την πεποίθησί μου ότι η Βιβλική αφήγησις περί Κατακλυσμού είναι αυθεντική, γνήσια. Δεν βασίζεται στις μεταβαλλόμενες και υπερβολικές λαϊκές παραδόσεις των πρωτόγονων λαών.—Από Συνεργάτη.