Έξοδος—Από την Τυραννία στη Θεοκρατική Τάξη

Ο ΙΕΧΩΒΑ άκουσε τις φωνές τους σαν ‘σκλάβων κάτω από τυραννία.’ Ήταν καιρός να δράσει, και πράγματι έδρασε σαν ο Παντοδύναμος Απελευθερωτής τους. Σύντομα μετά, ο Θεός κατέστησε τον εκλεγμένο του λαό μια σωστά οργανωμένη θεοκρατία.

Αυτή, στην ουσία, είναι η συγκινητική περιγραφή που θα βρείτε στο βιβλίο της Γραφής με το όνομα Έξοδος. Γραμμένη από τον Εβραίο προφήτη Μωυσή, αφηγείται τις πείρες των Ισραηλιτών από το 1657 μέχρι το 1512 π.Χ. Εκπληκτικά θαύματα και υπέροχη νομοθεσία είναι ανάμεσα στα συναρπαστικά χαρακτηριστικά του βιβλίου.

Αλλά έχει πραγματικό νόημα για τον 20ό αιώνα η Έξοδος; Και βέβαια έχει, όπως θα δείξει η σύντομη εξέτασή μας.

Περίληψη της Εξόδου

Σαν κάτοικοι στην Αίγυπτο, οι απόγονοι του Ιακώβ αυξάνουν τόσο γρήγορα ώστε με βασιλική διαταγή τους καταθλίβουν σαν ‘σκλάβους κάτω από τυραννία.’ Ο Φαραώ φτάνει στο σημείο να βγάλει διάταγμα να θανατώνονται όλα τα αρσενικά μωρά των Ισραηλιτών. Από ένα τέτοιο τέλος γλυτώνει ένα μωρό, η μητέρα του οποίου το βάζει μέσα σε ένα κιβώτιο από πάπυρο και το αφήνει να παρασύρεται αργά-αργά από τα νερά του Νείλου. Η κόρη του Φαραώ το βρίσκει και υιοθετεί το παιδί, δίνοντάς του το όνομα Μωυσής, που σημαίνει ‘σωσμένος από το νερό.’ Αν και ανατρέφεται στο βασιλικό σπιτικό, στην ηλικία των 40 ετών, ο Μωυσής πάει με το μέρος του καταπιεσμένου λαού του, σκοτώνοντας έναν Αιγύπτιο. Εξαναγκασμένος να φύγει, πηγαίνει στη Μαδιάμ, όπου παντρεύεται και ζει σαν ποιμένας. Στο μεταξύ ο Φαραώ πεθαίνει, αλλά ένας άλλος Φαραώ καταδυναστεύει τους Ισραηλίτες. Με τον καιρό, ο Θεός ακούει τις κραυγές τους για βοήθεια.—Έξοδος 1:1-2:25.

Μια μέρα ο Μωυσής βλέπει ένα θάμνο που φλέγεται αλλά θαυματουργικά, δεν καίγεται. Μέσω ενός αγγέλου ο Ιεχωβά εκεί του αναθέτει να επιστρέψει στην Αίγυπτο και να οδηγήσει τους Ισραηλίτες έξω από την τυραννική δουλεία. Ο Θεός διορίζει τον αδελφό του Ααρών να είναι εκπρόσωπός του.—Έξοδος 3:1-4:31.

Ο Μωυσής και ο Ααρών εμφανίζονται μπροστά στον Φαραώ, ζητώντας να επιτραπεί στους Ισραηλίτες να κάνουν μια γιορτή στον Ιεχωβά στην έρημο. Ο Αιγύπτιος ηγεμόνας αρνιέται προκλητικά αλλά τότε ο Ιεχωβά αναλαμβάνει δράση για να κάνει όνομα για τον εαυτό του. Ο υψηλόφρων Φαραώ και οι μάγοι του ασφαλώς δεν είναι ισάξιοι του Μωυσή, τον οποίο ο Ιεχωβά χρησιμοποιεί για να φέρει εντυπωσιακές πληγές. Αλλά ακόμη και μετά από εννιά πληγές ο Αιγύπτιος τύραννος εξακολουθεί να είναι αδιάλλακτος!—Έξοδος 5:1-10:29.

Αναμένοντας την 10η πληγή, ο Ιεχωβά προστάζει τους Ισραηλίτες να γιορτάσουν ένα «πάσχα.» Στις 10 του Νισάν παίρνουν ένα αρνί ή ένα κατσικάκι για κάθε σπιτικό. Το ζώο το σκοτώνουν στις 14 Νισάν και το αίμα του το ραντίζουν στους παραστάτες και στο ανώφλι των σπιτιών τους. Το ψήνουν και το τρώνε μετά το ηλιοβασίλεμα, μαζί με πικρά χόρτα και άζυμο ψωμί. Ενώ όλες αυτές οι οικογένειες βρίσκονται στο εσωτερικό του σπιτιού, γύρω στα μεσάνυχτα ο άγγελος του Ιεχωβά περνάει μέσα απ’ όλη τη χώρα αλλά προσπερνάει κάθε Ισραηλιτικό σπίτι. Επέρχεται η 10η πληγή. Ο θάνατος χτυπάει όλα τα πρωτότοκα των Αιγυπτίων, περιλαμβανομένου και του πρωτότοκου γιου του Φαραώ. Μ’ αυτό αφήνει τους Ισραηλίτες να φύγουν.—Έξοδος 11:1-12:36.

Σύντομα, ωστόσο, ο Αιγύπτιος καταπιεστής και οι στρατιωτικές του δυνάμεις αρχίζουν τη σκληρή καταδίωξη. Αλλά ο Ιεχωβά παρέχει απελευθέρωση ανοίγοντας ένα διάδρομο διαφυγής μέσα από την Ερυθρά Θάλασσα. Κατόπιν, με τους Ισραηλίτες ασφαλείς στην άλλη πλευρά, ο Ιεχωβά κάνει τη θάλασσα να κλείσει πάνω στον διώκτη Φαραώ και στο στρατό του πνίγοντάς τους όλους. Τι τρόπος για να φτάσουν να γνωρίσουν τον Ιεχωβά και τη φοβερή του δύναμη!—Έξοδος 12:37-15:21.

Από εκεί μέχρι το Όρος Σινά στην Αραβία οι Ισραηλίτες επανειλημμένα μαθαίνουν περισσότερα για τον Ιεχωβά, καθώς κάνει το πικρό νερό γλυκό, τους παρέχει αφθονία ορτυκιών και τους παρέχει εύγευστη τροφή που την αποκαλούν μάνα. Στον τρίτο τους μήνα μετά την απελευθέρωση από την Αιγυπτιακή τυραννία, στρατοπεδεύουν στους πρόποδες του Όρους Σινά. Εκεί λαβαίνουν τους νόμους του Θεού, ανάμεσα στους οποίους και τις Δέκα Εντολές, και μπαίνουν σε διαθήκη με τον Ιεχωβά, τον Παντοδύναμο Απελευθερωτή τους.—Έξοδος 15:22-24:18· Δευτερονόμιον 4:13.

Ο Μωυσής περνάει 40 μέρες στο βουνό λαβαίνοντας οδηγίες σχετικά με την αληθινή λατρεία και την κατασκευή της σκηνής του Ιεχωβά, ενός φορητού ναού. Στο μεταξύ, οι Ισραηλίτες φτιάχνουν και λατρεύουν ένα χρυσό μοσχάρι. Κατεβαίνοντας από το βουνό, ο Μωυσής το βλέπει αυτό και εξοργίζεται τόσο πολύ ώστε συντρίβει τις δύο πλάκες πάνω στις οποίες είχαν σκαλιστεί θαυματουργικά οι Δέκα Εντολές. Μετά από την πρέπουσα τιμωρία στους παραβάτες ειδωλολάτρες, ξανά ανεβαίνει στο βουνό κι εκεί λαβαίνει δύο άλλες πλάκες. Ο Μωυσής λαβαίνει μια θέα της δόξας του Θεού και ακούει τον Ιεχωβά να διακηρύττει ότι Αυτός είναι ελεήμονας αλλά δεν εξαιρεί κανέναν που του αξίζει η τιμωρία.—Έξοδος 25:1-34:7.

Με την επιστροφή του Μωυσή από το βουνό τη δεύτερη αυτή φορά, αρχίζει η κατασκευή της σκηνής του μαρτυρίου, σύμφωνα με το πρότυπο που έδωσε ο Ιεχωβά. Με το τέλος του πρώτου έτους της ελευθερίας του Ισραήλ, η θαυματουργική αυτή σκηνή και όλα της τα εφόδια έχουν αποπερατωθεί. Η σκηνή του μαρτυρίου στήνεται και εφοδιάζεται πλήρως, οπότε ο Ιεχωβά τη γεμίζει με τη δόξα του.—Έξοδος 34:8-40:38.

Πιθανόν θα έχετε συγκινηθεί βαθιά από την ανασκόπηση αυτή των συναρπαστικών αυτών γεγονότων. Αλλά μια προσωπική ανάγνωση της Εξόδου μπορεί να δημιουργήσει ορισμένα ερωτήματα, μερικά από τα οποία ίσως απαντηθούν καθώς τώρα θα εξετάσουμε τα τρία κύρια χαρακτηριστικά του βιβλίου με τη μορφή ερωταπαντήσεων.

‘Σκλάβοι Κάτω από Τυραννία’

•3:1—Τι είδους ιερέας ήταν ο Ιοθόρ, ο πεθερός του Μωυσή;

Ο Ιοθόρ προφανώς ήταν πατριαρχική κεφαλή μιας φυλής Μαδιανιτών και ήταν υπεύθυνος για τη διδασκαλία και την καθοδήγησή τους σε ζητήματα κοσμικά και θρησκευτικά. Εφόσον οι Μαδιανίτες ήταν απόγονοι του Αβραάμ από τη Χεττούρα, διακρατούσαν την ανάμνηση της λατρείας του Ιεχωβά που ο Αβραάμ πάντοτε είχε στο σπιτικό του. Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το πόσο αγνή ήταν η θρησκεία της φυλής στις μέρες του Μωυσή. Αλλά ο Ιοθόρ έδειξε αξιοσημείωτη εκτίμηση για τον Ιεχωβά παρ’ ότι δεν ήταν ειδικά διορισμένος από τον Θεό.—Έξοδος 18:1-24.

•4:11—Είναι ο Ιεχωβά υπεύθυνος για ελαττώματα όπως είναι η τύφλωση;

Όχι, ο Ιεχωβά δεν είναι υπεύθυνος για κάθε περίπτωση τέτοιου φυσικού ελαττώματος όπως το να είναι κανείς τυφλός ή κουφός. Αυτά έχουν επέλθει κυρίως επειδή ο Ιεχωβά επέτρεψε να έρθει σε ύπαρξη το αμαρτωλό ανθρώπινο γένος, γιατί οι αμαρτωλοί Αδάμ και Εύα έχασαν τη δική τους τελειότητα και, επομένως την ικανότητά τους να παράγουν τέλεια παιδιά. (Ιώβ 14:4· Ρωμαίους 5:12) Καθώς οι απόγονοί τους έκαναν κι αυτοί απογόνους, εκδηλώνονταν ολοένα και περισσότερες ατέλειες, ανάμεσα στις οποίες και σωματικά ελαττώματα. Επιτρέποντας την κατάσταση αυτή ν’ αναπτυχθεί, ο Θεός μπορούσε ν’ αναφέρεται στον εαυτό Του σαν εκείνον ο οποίος ‘διόριζε’ τον άλαλο, τον κουφό και τον τυφλό. Για ειδικούς σκοπούς, αλλά μόνο σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ο Ιεχωβά έχει κάνει μερικούς να τυφλωθούν και να μείνουν βουβοί. (2 Βασιλέων 6:18· Λουκάς 1:20-22, 62-64· Πράξεις 13:8-11) Αν οι άνθρωποι διαλέγουν να είναι κουφοί και τυφλοί πνευματικά, τους επιτρέπει να συνεχίσουν να μένουν στην κατάσταση αυτή της απιστίας και της απόρριψης του αγγέλματός του, ‘κάνοντάς’ τους έτσι κουφούς και τυφλούς με μια πνευματική έννοια. (Ησαΐας 6:9, 10) Αλλά ο Ιεχωβά έχει χαρίσει πνευματική όραση και ακοή σε όσους επιδιώκουν να τον ευχαριστούν. Επιπρόσθετα, μέσω της Βασιλείας του με τον Ιησού Χριστό, ο στοργικός Θεός, ο Ιεχωβά, θα απελευθερώσει το ανθρώπινο γένος από τη φυσική τυφλότητα και όλα τα άλλα μειονεκτήματα.—Ησαΐας 61:1, 2· 1 Ιωάννου 4:8· Αποκάλυψις 21:1-4.

•4:24-26—Τίνος η ζωή βρισκόταν σε κίνδυνο, και τι συνέβη;

Επειδή το εδάφιο αυτό είναι ασαφές, υποθέτουμε: Ο γιος του Μωυσή απειλήθηκε με θάνατο επειδή δεν βρισκόταν σε αρμονία με την προηγούμενη διαθήκη της περιτομής. (Γένεσις 17:9-14) Αφού αφαίρεσε την ακροβυστία του παιδιού, η Σεπφώρα έκανε την απόδειξη αυτή της συμμόρφωσης με τη διαθήκη να ακουμπήσει στα πόδια του υλοποιημένου αγγέλου, δείχνοντας έτσι ότι δεν υπήρχε πια κανένας λόγος για να πεθάνει ο γιος της. Αν απευθυνόταν στον Ιεχωβά μέσω του αγγέλου σαν ‘το νυμφίο των αιμάτων’, το έκανε αυτό σαν να είχε δεχτεί μια θέση συζύγου στη διαθήκη της περιτομής, με τον Θεό σαν το σύζυγο.

•6:3—Εφόσον ο Αβραάμ, ο Ισαάκ και ο Ιακώβ χρησιμοποίησαν το όνομα του Ιεχωβά, με ποια έννοια δεν τους είχε κάνει γνωστό ο Θεός το όνομα του;

Το όνομα του Ιεχωβά κατά γράμμα σημαίνει «Αυτός που Προξενεί να Γίνει», δηλαδή, σύμφωνα με το σκοπό του Θεού. Ο Αβραάμ, ο Ισαάκ και ο Ιακώβ χρησιμοποίησαν το θείο όνομα κι έλαβαν υποσχέσεις από τον Ιεχωβά. Ωστόσο δεν ήξεραν ούτε είχαν λάβει πείρα του Ιεχωβά σαν Εκείνου ο οποίος έκανε να εκπληρωθούν πλήρως αυτές οι υποσχέσεις. (Γένεσις 12:1, 2· 15:7, 13-16· 26:24· 28:10-15) Ωστόσο, το όνομα του Ιεχωβά σύντομα θα λάβαινε μεγαλύτερη σημασία για τους απογόνους τους, τους Ισραηλίτες. Θα έφταναν να γνωρίσουν την πραγματική του σημασία όταν ο Ιεχωβά θα εκτελούσε το σκοπό του απέναντι στον Ισραήλ απελευθερώνοντάς τους από την τυραννία και κατόπιν δίνοντάς τους την Υποσχεμένη Γη σ’ εκπλήρωση της διαθήκης του με τους προπάτορές τους.

•7:22—Πού βρήκαν οι Αιγύπτιοι ιερείς νερό που δεν είχε μετατραπεί σε αίμα;

Θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιήσει ένα μέρος από το νερό που είχε παρθεί από το Νείλο Ποταμό πριν από αυτή την πληγή. Ωστόσο, το νερό που δεν είχε γίνει αίμα μπορούσε προφανώς να συλλεχθεί σκάβοντας πηγάδια στο υγρό έδαφος γύρω από το Νείλο. (Έξοδος 7:24) Ίσως οι ιερείς να χρησιμοποίησαν τέτοιο νερό για να εκτελέσουν το τέχνασμα τους.

•12:29—Υπολογίζονταν και τα αρσενικά και τα θηλυκά σαν πρωτότοκα;

Πρωτότοκα θεωρούνταν μόνο τα αρσενικά. Αυτό είναι φανερό από το γεγονός ότι αργότερα, όταν έγινε μια ανταλλαγή δίνοντας Λευίτες στον Ιεχωβά, μόνο τα αρσενικά αριθμήθηκαν. (Αριθμοί 3:40-51) Ο ίδιος ο Φαραώ ήταν πρωτότοκος, αλλά δεν θανατώθηκε γιατί είχε το δικό του σπιτικό και επίσης εκείνη την Πασχαλινή νύχτα δεν πέθανε η κεφαλή του σπιτικού, αλλά ο πρωτότοκος γιος του σπιτικού.—Έξοδος 12:12.

Απελευθέρωση από τον Ιεχωβά

•15:8—Εφόσον τα νερά της Ερυθράς θάλασσας «έπηξαν», μήπως πάγωσαν;

Η Εβραϊκή λέξη που μεταφράζεται εδώ «έπηξαν» σημαίνει συστέλλομαι η πυκνώνω. Στο Ιώβ 10:10 η έκφραση χρησιμοποιείται σχετικά με το πήξιμο του τυριού. Έτσι δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι τα τείχη του νερού έγιναν στερεός πάγος. Εφόσον τίποτα ορατό δεν κρατούσε τα νερά, θα είχαν την όψη ότι ήταν πηγμένα, σκληρυμένα ή πυκνωμένα έτσι ώστε να παραμείνουν όρθια. Αν ο άνεμος που αναφέρεται προηγουμένως ήταν ψυχρός αρκετά ώστε να παγώσει τα νερά, αναμφίβολα κάτι θα λεγόταν γι’ αυτό το τρομερό κρύο.—Έξοδος 14:21.

Οργανωμένοι σαν Θεοκρατία

•20:5—Μήπως αυτό σημαίνει ότι οι πιστοί θα τιμωρούνταν;

Όχι, γιατί κάθε άτομο, αφού φτάσει στην ηλικία ευθύνης, κρίνεται με βάση τη δική του συμπεριφορά και στάση. (Παράβαλε με Ιεζεκιήλ 18:20) Ωστόσο, όταν το έθνος Ισραήλ αργότερα στράφηκε στην ειδωλολατρία, υπέστη τις κακές συνέπειες αυτού επί γενεές μετά. Οι πιστοί δεν τιμωρήθηκαν προσωπικά για την αμαρτία του έθνους, παρ’ ότι πράγματι αισθάνθηκαν μερικά από τα αποτελέσματά της. Ήταν δύσκολο γι’ αυτούς που διακράτησαν την ακεραιότητά τους να βαδίζουν ενάντια στην πλημμυρίδα της εθνικής θρησκευτικής αποχαλίνωσης, αλλά κάνοντάς το αυτό απολάμβαναν τη στοργική καλοσύνη του Ιεχωβά.

•23:20-23—Ποιος ήταν ο άγγελος που αναφέρεται εδώ, και πώς συνέβαινε ώστε το όνομα του Ιεχωβά να «είναι εν αυτώ»;

Άλλοι άγγελοι εκτός από τον προανθρώπινο Ιησού Χριστό χρησιμοποιήθηκαν για να μεταδώσουν το νόμο του Θεού στον Μωυσή. (Ιωάννης 1:1-3, 14· Εβραίους 2:2, 3) Αλλά είναι λογικό να συμπεράνουμε ότι ο άγγελος για τον οποίο ο Ιεχωβά είπε «το όνομά μου είναι εν αυτώ» ήταν ο Ιησούς στην προανθρώπινη μορφή του. Αυτός χρησιμοποιήθηκε για να καθοδηγεί τους Ισραηλίτες στο δρόμο τους στην Υποσχεμένη Γη. (1 Κορινθίους 10:1-4) Ο Ιησούς, που το όνομά του σημαίνει «Σωτηρία του Ιεχωβά», είναι ο κυριότερος που υποστηρίζει και διεκδικεί το όνομα του Πατέρα του.

•32:25—Γιατί δεν τιμωρήθηκε ο Ααρών που έφτιαξε το χρυσό μοσχάρι;

Ο Ααρών το έκανε αυτό με εντολή του λαού, και όχι επειδή αισθανόταν καμιά από καρδιάς συμπάθεια προς την ειδωλολατρία. Αργότερα, προφανώς ενώθηκε με τους συν-Λευίτες παίρνοντας μια στάση υπέρ του Ιεχωβά και ενάντια σ’ εκείνους οι οποίοι αντιστάθηκαν στον Μωυσή σ’ αυτή την περίπτωση. Γύρω στα 3.000 άτομα (πιθανόν οι αρχηγοί) θανατώθηκαν αλλά περισσότεροι ήταν ένοχοι γιατί αφού έφυγαν από τη μέση οι 3.000, ο Μωυσής υπενθύμισε στο λαό ότι είχε αμαρτήσει πάρα πολύ. Έτσι περισσότερα άτομα και όχι μόνο ο Ααρών έλαβαν το έλεος του Ιεχωβά στην περίπτωση εκείνη.—Έξοδος 32:1-6, 26-35.

•34:26—Ποια ήταν η σημασία αυτής της εντολής να μη βράζουν ένα κατσίκι μέσα στο γάλα της μητέρας του;

Το κόχλασμα ή το βράσιμο ενός κατσικιού, ή μιας νεαρής κατσίκας, στο γάλα της μητέρας του αναφέρεται ότι ήταν ένα ειδωλολατρικό τελετουργικό για την παραγωγή βροχής. Έτσι ίσως στους Ισραηλίτες να δόθηκε αυτός ο νόμος για να τους κρατήσει καθαρούς από τέτοιες συνήθειες. Ωστόσο, η εντολή αυτή, μαζί με άλλες, φαίνεται ότι τονίζει το γεγονός ότι υπάρχει μια σωστή και πρέπουσα τάξη σε όλα τα θέματα. Ο Ιεχωβά έδωσε το γάλα της μητέρας για την εκτροφή του μικρού της. Αλλά το βράσιμο του απογόνου της μέσα σ’ αυτό θα απέληγε σε βλάβη και θάνατο, το ακριβώς αντίθετο από το σκοπό για τον οποίο δόθηκε το γάλα. Ο νόμος αυτός επίσης φαίνεται ότι έχει δώσει ένα μάθημα που δείχνει στο λαό της διαθήκης του Θεού ότι δεν πρέπει να ενεργούν με άσπλαχνο τρόπο αλλά να είναι συμπονετικοί.

Η Αληθινή Σημασία για τον Πιστό

Η Έξοδος είναι μια συγκινητική περιγραφή της τυραννικής σκλαβιάς, της θείας απελευθέρωσης και της οργάνωσης μιας θεοκρατικής κοινωνίας. Αλλά τι μπορούν να μάθουν οι μάρτυρες του Ιεχωβά στον 20ό αιώνα από το βιβλίο αυτό;

Ο Ιεχωβά υποστηρίζει το λαό του. Το έκανε αυτό υποστηρίζοντας και ευλογώντας τους Ισραηλίτες όταν ήταν ‘σκλάβοι κάτω από τυραννία.’ (Έξοδος 1:7, 14) Παρόμοια, ο Ιεχωβά υποστηρίζει τους σύγχρονους μάρτυρές του, ακόμη κι όταν αντιμετωπίζουν σκληρό διωγμό.

Ο Ιεχωβά είναι ο ασύγκριτος Απελευθερωτής. Πόσο φανερό έγινε αυτό στην Ερυθρά Θάλασσα! Κατά συνέπεια, οι σημερινοί μάρτυρές του μπορούν να έχουν την πεποίθηση ότι κι αυτοί, σαν ομάδα, θα επιζήσουν από την επικείμενη «μεγάλη θλίψη» κάτω από το παντοδύναμο χέρι του Μεγαλειώδους αυτού Απελευθερωτή.—Ματθαίος 24:20-22· Αποκάλυψις 7:9, 14.

Ο Ιεχωβά είναι ο Θεός θεοκρατικής οργάνωσης. Όταν οι Ισραηλίτες υπάκουαν στους νόμους του μπορούσαν να τον υπηρετούν με εύτακτο, ασφαλή, χαρούμενο τρόπο που τιμούσε το όνομά του. Με παράλληλο τρόπο, ο Ιεχωβά έχει οργανώσει τους μάρτυρές του σήμερα σε μια εύτακτη, ασφαλή και ευτυχισμένη αδελφότητα. Για τη δική μας ασφάλεια και ευτυχία, συνεπώς, πρέπει να υπηρετούμε πιστά τον Θεό σαν μέρος αυτής της θεοκρατικής κοινωνίας που δοξάζει το άγιο όνομά του.—Ψαλμός 100:1-5· 1 Πέτρου 2:17.

Αυτές είναι μερικές από τις πολλές ωφέλειες που μπορεί ν’ αποκομίσει κανείς από το βιβλίο της Εξόδου. Είθε η πίστη μας να δυναμώσει καθώς κάνουμε σκέψεις πάνω στη συναρπαστική περιγραφή της θείας απελευθέρωσης από την τυραννία στη θεοκρατική τάξη.

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Στο Όρος Σινά ο Ιεχωβά οργάνωσε τους Ισραηλίτες σαν μια θεοκρατία