Ένας με Θερμή Καρδιά Ιατρός Συγγράφει το Ευαγγέλιον — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

Ένας με Θερμή Καρδιά Ιατρός Συγγράφει το Ευαγγέλιον

ΜΙΑ μεγάλη διήγησις καλά ειπωμένη. Αυτό είναι ιδιαίτερα αληθινό για την έκθεσι των αγαθών νέων από τον ιατρό με τη θερμή καρδιά. Ναι, το πιο περιεκτικό υπόμνημα της ζωής του Ιησού είναι εκείνο που έγραψε ο «Λουκάς ο ιατρός, ο αγαπητός», καθώς τον ονομάζει ο απόστολος Παύλος με στοργή. Και σύμφωνα με αυθεντίες, όπως η Εγκυκλοπαιδεία του ΜακΚλίντοκ και Στρονγκ, από τα τέσσερα Ευαγγέλια, το Ευαγγέλιο του Λουκά είναι το πιο φιλολογικό σε συγγραφικό ύφος.—Κολ. 4:14.

Από το Ευαγγέλιό του γίνεται σαφές ότι ο Λουκάς ήταν και πολύ μορφωμένος και ιατρός με πολύ θερμή καρδιά. Ενώ το όνομά του δεν απαντάται σ’ αυτό, όλη η αρχαία Χριστιανική μαρτυρία είναι σαφής ως προς τον συγγραφέα. Επί πλέον, το συγγραφικό του ύφος αποδεικνύει ότι ολόκληρο το Ευαγγέλιο είναι του Λουκά.

Ο Ιησούς είχε βεβαιώσει τους αποστόλους του ότι το άγιο πνεύμα θα τους ωδηγούσε σε όλη την αλήθεια, και χωρίς αμφιβολία η υπόσχεσις αυτή εφηρμόσθη, επίσης, στους συντρόφους εκείνους των απόστολων που ο Θεός είδε κατάλληλο να εμπνεύση για να έχουν συμμετοχή στη συγγραφή των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, όπως ήταν ο Μάρκος, ο Λουκάς, ο Ιάκωβος και ο Ιούδας. Αυτό, εν τούτοις, δεν σημαίνει ότι οι συγγραφείς εκείνοι ήσαν απλά αυτόματα. Μάλλον, φαίνεται ότι τους εδόθη κάποια ελευθερία ως προς το τι έπρεπε να γράψουν καθώς και ως προς το συγγραφικό του ύφος· το δε άγιο πνεύμα του Θεού τους κατηύθυνε έτσι ώστε εκείνα που έγραψαν ήσαν πράγματι η αλήθεια.—Ιωάν. 16:13.

Πιθανώτατα ο Λουκάς ήταν ένας Ελληνιστής Ιουδαίος. Τα επιχειρήματα για το ότι δεν ήταν Ιουδαίος βασίζονται κυρίως στην υπόθεσι ότι ο Παύλος επροτίθετο να δείξη ότι ο Λουκάς δεν ήταν περιτετμημένος με το να τον αναφέρη αφού εμνημόνευσε τους «εκ της περιτομής». Αλλ’ αυτό είναι ένα πολύ ισχνό επιχείρημα, ειδικά αν έχωμε υπ’ όψι το γεγονός ότι μόνο στους Ιουδαίους «ενεπιστεύθησαν τα λόγια του Θεού». Αν ο Λουκάς δεν ήταν Ιουδαίος, θα ήταν μοναδικός μεταξύ των συγγραφέων της Βίβλου.—Κολ. 4:11, 14· Ρωμ. 3:2.

Ο ΛΟΓΙΟΣ ΙΑΤΡΟΣ

Αρχαία υπομνήματα λέγουν ότι ο Λουκάς ήταν πολύ μορφωμένος, είχε δε γεννηθή στην Αντιόχεια της Συρίας, μια μεγάλη πόλι της εποχής του, και από το βιβλίο του των Πράξεων φαίνεται ότι την εγνώριζε καλά. Η κλασσική του εισαγωγή, η λεπτή του εκλογή λεκτικού και το εκτενές λεξιλόγιό του, ευρύτερο και από των άλλων τριών Ευαγγελίων συνδυασμένων, είναι ό,τι έπρεπε να περιμένωμε από έναν τέτοιον ιατρό.

Ο Λουκάς μεταχειρίζεται πάνω από τριακοσίους ιατρικούς όρους, ή λέξεις, στις οποίες δίδει ιατρική σημασία, και οι οποίες δεν χρησιμοποιούνται καθόλου είτε δεν χρησιμοποιούνται με ιατρική σημασία από οποιουσδήποτε άλλους συγγραφείς των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Έτσι στο Λουκάς 5:12 διαβάζομε: «Ιδού άνθρωπος πλήρης λέπρας.» Οι άλλοι συγγραφείς, μιλώντας γι’ αυτό το γεγονός, εχρησιμοποίησαν την ίδια λέξι για τη λέπρα που ο Λουκάς χρησιμοποιεί για τους δέκα λεπρούς στο Λουκάς 17:12. Για τους άλλους η λέπρα ήταν λέπρα, αλλά όχι και για τον Λουκά· ο λεπρός αυτός ήταν σ’ ένα ειδικό, πιο σοβαρό ή περισσότερο προχωρημένο στάδιο λέπρας. Έτσι, επίσης, μοναδική είναι στον Λουκά η Ελληνική λέξις που χρησιμοποιείται για να περιγράψη τον επαίτη Λάζαρο και που μεταφράζεται «πεπληγωμένος» («ειλκωμένος» Κείμενον). Μόνο ο Λουκάς μάς λέγει ότι η πενθερά του Πέτρου «εκρατείτο υπό πυρετού μεγάλου».—Λουκ. 16:20· 4:38.

Αφού ο Λουκάς δεν ήταν αυτόπτης μάρτυς των όσων ανέγραψε, από ποιες πηγές ήντλησε; Αυτός ο ίδιος λέγει ότι ‘διηριεύνησε πάντα εξ αρχής ακριβώς’. Είναι εντελώς πιθανόν ότι ήταν οικείος με το Ευαγγέλιο του Ματθαίου, το οποίον είχε γραφή μερικά χρόνια προτού ο Λουκάς γράψη το δικό του. Μέσω του αποστόλου Παύλου μπορεί, επίσης, να είχε το όφελος των σημειώσεων του Μάρκου, ο οποίος, εξ άλλου, είχε λάβει πολλές πηγαίες πληροφορίες από τον απόστολο Πέτρο. Είναι, επίσης, εντελώς πιθανόν ότι ο Λουκάς απέκτησε πληροφορίες προσωπικώς από τη Μαρία, τη μητέρα του Ιησού, καθώς και από σημειώσεις που έλαβε ο αδελφός του Ιωάννου, Ιάκωβος—μια υπόθεσις όχι χωρίς βαρύτητα εν όψει των περιεχομένων του Ευαγγελίου του. Και αν ληφθή υπ’ όψιν το πώς τελειώνει το βιβλίο του των Πράξεων των Αποστόλων, είναι λογικό να χρονολογήσωμε το Ευαγγέλιό του μεταξύ του 56 και 58 μ.Χ.—Λουκ. 1:1-3.

Ο Λουκάς, ενώ ένοιωθε μικρότερη κλίσι στο να προσδιορίζη χαρακτήρας με τα κύρια ονόματά των από όσο ένοιωθαν μερικοί από τους συγγραφείς των άλλων Ευαγγελίων, ήταν, ωστόσο, ευσυνείδητα ακριβής. Έχοντας στο νου εκείνους για τους οποίους έγραφε, ελάμβανε φροντίδα να συνδέη τα γεγονότα με την κοσμική ιστορία. Έτσι μας λέγει ότι ο Ιωάννης άρχισε τη διακονία του «εν . . . τω δεκάτω πέμπτω έτει της ηγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος, ότε ο Πόντιος Πιλάτος ηγεμόνευε της Ιουδαίας, και τετράρχης της Γαλιλαίας ήτο ο Ηρώδης, Φίλιππος δε ο αδελφός αυτού τετράρχης της Ιτουραίας και της Τραχωνίτιδος χώρας, και ο Λυσανίας τετράρχης της Αβιληνής». Τι θα μπορούσε να είναι περισσότερο σαφές;—Λουκ. 3:1, 2· 1:5· 2:1.

Για ποιους έγραψε ο Λουκάς; Όχι πρωτίστως για τους Ιουδαίους, όπως έγραψε ο Ματθαίος, ούτε πρωτίστως για τους Ρωμαίους, όπως έγραψε ο Μάρκος, αλλά για τους ‘ανθρώπους ευδοκίας’ όλων των εθνών. Κατάλληλα ανιχνεύει τη γενεαλογία του Ιησού οπίσω «στον Αδάμ, [τον υιόν] του Θεού». Δείχνει ότι ο Χριστός είναι το μέσον ή το «φως εις αποκάλυψιν εθνών», και λέγει ότι «όψεται πάσα σαρξ το σωτήριον του Θεού».—Λουκ. 2:14· 3:38· 2:29-32· 3:6, Κείμενον.

‘ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΠΤΩΧΟΥΣ’

Γράφοντας το Ευαγγέλιό του ο Λουκάς αφιέρωσε το ένα του τρίτον σε διήγησι και τα δύο τρίτα στον ομιλούμενο λόγο. Αναγράφει ένδεκα παραβολές ή εξεικονίσεις και έξη θαύματα που δεν αναφέρονται από τους άλλους τρεις. Εν όλω, το 59 τοις εκατό του Ευαγγελίου του—ή περίπου 540 εδάφια—είναι μοναδικό σ’ αυτόν.

Ο Λουκάς φαίνεται να ορίζη το θέμα του βιβλίου του με το να μιλή για την έλευσι του Ιησού στην πατρίδα του τη Ναζαρέτ ένα σάββατο, για την είσοδό του στη συναγωγή και για την ανάγνωσι και εφαρμογή στον εαυτό του της προφητείας: «Πνεύμα Ιεχωβά είναι επ’ εμέ· δια τούτο με έχρισε· με απέστειλε δια να ευαγγελίζωμαι προς τους πτωχούς», και ούτω καθεξής.—Λουκ. 4:17-21, ΜΝΚ.

Ο Λουκάς φαίνεται να ξεχώρισε τους πτωχούς, τους καταδυναστευομένους, τους συντετριμμένους, τα θύματα της προκαταλήψεως. Το ότι ήταν ιατρός θα τον έκανε ιδιαίτερα να ζητή να δώση στο γυναικείο γένος και στα παιδιά ό,τι ωφείλετο σ’ αυτά. Έτσι βρίσκομε ότι μόνο ο Λουκάς μιλεί για τη στειρότητα της Ελισάβετ, τη σύλληψί της και τη γέννησι του Ιωάννου, και για την εμφάνισι του αγγέλου Γαβριήλ στη Μαρία, την απάντησί της ότι δεν είχε σχέσεις με άνδρα και το άσμα του αίνου της. Μόνο ένας ιατρός θα εσκέπτετο να γράψη ότι το βρέφος της Ελισάβετ εσκίρτησε στην κοιλία της καθώς μίλησε σ’ αυτήν η Μαρία. Ο Λουκάς μόνος λέγει για την περιτομή του Ιησού, την παρουσίασί του στον ναό και για την ηλικιωμένη προφήτισσα Άννα που μαρτυρούσε ότι ο Ιησούς ήταν η ελπίδα του Ισραήλ. Ό,τι γνωρίζομε για την παιδική ηλικία και του Ιωάννου του Βαπτιστού και του Ιησού το οφείλομε στον Λουκά.—Κεφάλαια 1 και 2.

Από τη μια σελίδα στην άλλη βλέπομε αποδείξεις της συμπαθείας του ιατρού για το ασθενέστερο φύλον και της κατανοήσεώς του γι’ αυτό. Ο Λουκάς μόνος μιλεί για τη θλίψι της χήρας της Ναΐν που είχε χάσει τον μόνο της γυιό και για το ότι ο Ιησούς τον ανέστησε, καθώς και για την αμαρτωλή γυναίκα που άλειψε με μύρο τα πόδια του Ιησού, προς ενόχλησιν του Φαρισαίου που τον φιλοξενούσε. Μόνο ο Λουκάς μιλεί για γυναίκες που συνώδευαν τον Ιησού και τον διακονούσαν και για την έξοχη συμβουλή που έδωσε ο Ιησούς σε όλο το γυναικείο γένος που είναι επιρρεπές να παραμελή τα πνευματικά του συμφέροντα φροντίζοντας για τις φυσικές ανάγκες των ανδρών όπως έκαμε η Μάρθα σε αντίθεσι προς τη Μαρία. Πάλι ο Λουκάς είναι εκείνος που αναφέρει το περιστατικό μιας γυναίκας που κάποτε ανεφώνησε: «Μακαρία η κοιλία ήτις σε εβάστασε, και οι μαστοί τους οποίους εθήλασας», καθώς και το περιστατικό στη συναγωγή όπου ο Ιησούς εθεράπευσε μια γυναίκα ανάπηρη επί δεκαοκτώ χρόνια. Έτσι διαβάζομε, επίσης, ότι ο Ιησούς, στο δρόμο του προς τον Γολγοθά, ηκολουθείτο από «πολύ πλήθος του λαού, και γυναικών, αίτινες και ωδύροντο και εθρήνουν αυτόν». Στις γυναίκες δε εστράφη ο Ιησούς, λέγοντας: «Θυγατέρες της Ιερουσαλήμ, μη κλαίετε δι’ εμέ.»—Λουκ. 11:27, 28· 23:27, 28.

Ως ένας ιατρός με θερμή καρδιά ο Λουκάς δείχνει τα καλά του αισθήματα ή τη συμπάθειά του για τον πλησίον του σε όλο το Ευαγγέλιό του. Μεταξύ άλλων καταπιεζομένων—οι συνθήκες ζωής της γυναικός ήσαν συνθήκες καταπιέσεως στην εποχή του Ιησού—ήσαν οι Σαμαρείται, οι τελώναι και εκείνοι που είχαν αποπλανηθή ηθικώς. Ο Ματθαίος ήταν ένας περιφρονημένος τελώνης, αλλά ποτέ δεν θα το μαθαίνατε αυτό από την αφήγησι του Λουκά. Όταν μιλή για το συμπόσιο του Ματθαίου ως τελώνου, ο Λουκάς του δίδει το άλλο του όνομα, Λευί, αποδίδοντας σ’ αυτόν μετάνοια και γενναιαδωρία και φειδόμενος, ωστόσο, του Ματθαίου! Ο Λουκάς μόνος ανέγραψε την παραβολή του Ιησού για τους δύο ανθρώπους που επήγαν στον ναό για να προσευχηθούν, τον Φαρισαίον και τον τελώνην, και πώς όχι ο αυτοδικαιωνόμενος Φαρισαίος, αλλά ο συντετριμμένος τελώνης εισηκούσθη από τον Θεό. Το συγκινητικό περιστατικό του μικρού στο ανάστημα Ζακχαίου, ενός αρχιτελώνου, ο οποίος ανερριχήθη σ’ ένα δένδρο για να δη τον Ιησούν και στον οποίον ο Ιησούς είπε ότι θα εγευμάτιζε στο σπίτι του, αναφέρεται, επίσης, αποκλειστικά στο Ευαγγέλιο του Λουκά.

Δίνοντας στους Σαμαρείτας ό,τι τους ωφείλετο, ο Λουκάς μόνος κατέγραψε την παραβολή του Ιησού για τον καλό Σαμαρείτη, ο οποίος φέρθηκε φιλικά στον άνθρωπο τον χτυπημένο και ληστευμένο, καθώς επίσης ανέφερε τη θεραπεία των δέκα λεπρών από τον Ιησού, από τους οποίους μόνο ο Σαμαρείτης επέστρεψε για να δώση ευχαριστίες στον Θεό για τη θεραπεία του. Ομοίας σημασίας είναι η παραβολή του Ιησού για τον πλούσιο και τον Λάζαρο, μέσω της οποίας ο Ιησούς εξεικόνισε την αντίθεσι μεταξύ του κλήρου της εποχής του και εκείνων που πεινούσαν και διψούσαν για δικαιοσύνη. Και για την παραβολή του ασώτου υιού, η οποία καλώς ωνομάσθη η «πιο μεγάλη σύντομη ιστορία που εγράφη ποτέ», είμεθα επίσης οφειλέται στον Λουκά—μια άλλη ωραία επίδειξις ευσπλαγχνίας.

Από αυτή την άποψι έχει παρατηρηθή ότι το ευαγγέλιο του Λουκά δείχνει πολλές χτυπητές αντιθέσεις, αποκαλύπτοντας αμέσως μια οξεία διάνοια και μια θερμή καρδιά. Μεταξύ των αντιθέσεων αυτών είναι ο Σίμων ο Φαρισαίος και η αμαρτωλή γυναίκα· η Μαρία και η Μάρθα· ο ένας ευγνώμων και οι εννέα αγνώμονες λεπροί· ο καλός Σαμαρείτης και ο ιερεύς και ο Λευίτης· ο πλούσιος και ο επαίτης Λάζαρος· ο Φαρισαίος και ο τελώνης προσευχόμενοι στον ναό· ο άσωτος υιός και ο πρεσβύτερος αδελφός του· ο κακούργος που παρεκάλεσε τον Ιησού να τον θυμηθή και εκείνος που ωνείδιζε τον Ιησού.

ΑΛΛΑ ΜΟΝΑΔΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Μεταξύ άλλων μοναδικών χαρακτηριστικών του Ευαγγελίου του Λουκά πρέπει να αναφερθή το ότι μας δίδει μια ωλοκληρωμένη, καλά ισορροπημένη αφήγησι. Ο Ματθαίος ετόνισε το κήρυγμα του Ιησού· ο Μάρκος, τη δράσι του Ιησού· ο Ιωάννης, τις οικείες ομιλίες του Ιησού· αλλ’ ο Λουκάς προσεπάθησε να επιτύχη ένα αληθινά αντιπροσωπευτικό υπόμνημα, και αυτή, αναμφιβόλως, είναι η αιτία, για την οποία το Ευαγγέλιό του είναι, επίσης, το πιο μεγάλο από τα τέσσερα. Τον βρίσκομε, λοιπόν, να αναφέρη μόνο ένα από τα θαύματα του Ιησού για τη διατροφή των πληθών, μόνο μέρος της επί του Όρους Ομιλίας και μόνο μέρος της καταγγελίας του Ιησού εναντίον των γραμματέων και Φαρισαίων.

Αυτό του παρέσχε χώρο για να μας πη, εκτός από όλα τα προηγούμενα που ανεφέρθησαν, για το πρώτο αλίευμα ψαριών που οι μαθηταί συνέλαβαν καθ’ υπόδειξιν του Ιησού, μετά το οποίο γεγονός άφησαν τα πάντα για ν’ ακολουθήσουν τον Ιησούν· τις παραβολές του αδίκου οικονόμου, των μνων και εκείνη που μας κάνει να κατανοήσωμε ότι όσο μεγαλύτερη είναι η συγχώρησις, τόσο μεγαλύτερη είναι η αγάπη· επίσης, την αποστολή των εβδομήκοντα ευαγγελιστών· την αναφορά στη διαθήκη της Βασιλείας· τη μεταγενέστερη διακονία του Ιησού στην Ιουδαία και στην Περαία· την προφητεία του Ιησού ότι η Ιερουσαλήμ θα περιεκυκλώνετο με χαρακώματα και την αφήγησι για τους δύο μαθητάς που επορεύοντο στους Εμμαούς και τους οποίους συνήντησε ο Ιησούς το πρωί της αναστάσεώς του.

Σύμφωνα με αυτό το θέμα της παρηγορίας για τους καταπιεζομένους, βρίσκομε ότι ενώ αφ’ ενός ο Λουκάς αναφέρεται λιγώτερες φορές σε ασθένειες και νόσους παρά όσο αναφέρονται ο Ματθαίος και ο Μάρκος, αφ’ ετέρου αναφέρει ιάσεις και θεραπείες πολύ πιο συχνά από όσο αναφέρουν αυτοί οι δύο. Χαρακτηριστικό είναι, ότι αυτός είναι ο μόνος που λέγει ότι ο Ιησούς εθεράπευσε το αυτί του δούλου του αρχιερέως που είχε αποκόψει ο Πέτρος, αν και οι άλλοι τρεις μιλούν για το ότι ο Πέτρος απέκοψε το αυτί και ο Ιησούς τον επέπληξε. Ομοίως ο Λουκάς αναφέρεται πολύ περισσότερες φορές σε χαρά και ευφροσύνη από όσο αναφέρονται ο Ματθαίος και ο Μάρκος.

Υπάρχει, όμως, ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό του Ευαγγελίου του Λουκά που αξίζει να μνημονευθή και αυτό είναι η έμφασις στο θέμα της προσευχής. Ο Λουκάς μιλεί για το πλήθος που προσηύχετο ενόσω ο Ζαχαρίας ήταν στον ναό, για το ότι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής εδόθη ως απάντησις σε προσευχές για τέκνο και ότι η Άννα η προφήτις προσηύχετο ημέρα και νύχτα. Αυτός μόνος μας λέγει για την προσευχή του Ιησού τον καιρό του βαπτίσματός του, για το ότι ο Ιησούς εδαπάνησε ολόκληρη νύχτα στην προσευχή προτού εκλέξη τους δώδεκα και για την προσευχή του όταν μετεμορφώθη. Μοναδική στο υπόμνημα του Λουκά είναι, επίσης, η συμβουλή του Ιησού για εμμονή στην προσευχή όπως έκανε κάποια χήρα που είχε αδικηθή. Μόνο ο Λουκάς μιλεί για την αίτησι των μαθητών να τους διδάξη ο Ιησούς να προσεύχωνται, για την αποστολή ενός αγγέλου από τον Θεό για να ενισχύση τον Ιησούν σε απάντησι στις προσευχές του, όταν ήταν στη Γεθσημανή, για την παράκλησι του κακούργου που ήταν στο πλευρό του (η οποία ήταν ένα είδος προσευχής), και για την τελική προσευχή του Ιησού: «Πάτερ, εις χείρας σου παραδίδω το πνεύμα μου.»—Λουκ. 23:46.

Πιθανώς πολλοί έχουν απορήσει γιατί ο Θεός κατηύθυνε να γραφούν τέσσερες Ευαγγελικές αφηγήσεις. Αλλ’ από τα προηγούμενα μπορούμε να δούμε πόσο ιδιάζοντα χαρακτήρα έχει το Ευαγγέλιο του Λουκά. Το αποτέλεσμα είναι ότι η πίστις μας ενισχύεται επειδή αυτά είναι πράγματι χωριστά και διακεκριμένα υπομνήματα της ζωής του Ιησού.

Αν κάποιος αφιερωμένος Χριστιανός σκέπτεται ενίοτε ότι η προσωπικότης του καταπνίγεται επειδή απαιτείται απ’ αυτόν ν’ ακολουθήση οδηγίες και να κάμη εκείνα που κάνουν άλλοι, ας συλλογισθή ότι ο Λουκάς είχε τον ίδιο διορισμό που είχαν και ο Ματθαίος, ο Μάρκος και ο Ιωάννης, και όμως μέσα στην έκτασι των γεγονότων της ζωής του Ιησού τι ξεχωριστό υπόμνημα μας έδωσε! Δεν είχε ανάγκη να πάη έξω από τη ζωή του Ιησού ούτε να εφεύρη πράγματα για να το κάμη τόσο ξεχωριστό.

Το θέμα που εξέλεξε ο Λουκάς, η έμφασις που έδωσε στο έλεος, στην ευσπλαγχνία, στα καλά αισθήματα για τον πλησίον ή στη συμπάθεια, αναγκαστικά μας κάνει να κατανοήσωμε την ανάγκη να μιμηθούμε τον Κύριό μας στην εκδήλωσι αυτών των ιδίων ιδιοτήτων. Αν ο Ιησούς, ο τέλειος, ο εκτελεστής θαυμάτων Υιός του Θεού, μπορούσε να εκδηλώνη τέτοιο στοργικό ενδιαφέρον, ασφαλώς εμείς είμεθα υποχρεωμένοι να ενεργούμε έτσι ακόμη περισσότερο, αφού εμείς οι ίδιοι υστερούμε και έχομε ανάγκη ελέους και συμπαθείας. Αληθινά, ‘Ο λόγος του Θεού είναι λύχνος εις τους πόδας μας, και φως εις τας τρίβους μας’.—Ψαλμ. 119:105.