Στρατόπεδο — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «στρατόπεδο» ή «καταυλισμός» (μαχανέχ) προέρχεται από τη ρίζα χανάχ, ένα ρήμα που σημαίνει «στρατοπεδεύω» και «στήνω καταυλισμό». (Γε 33:18· Εξ 14:2· Κρ 15:9· Νε 11:30) Αυτές οι λέξεις χρησιμοποιούνται αναφερόμενες στις τοποθεσίες όπου στάθμευαν νομάδες (Γε 32:21· 33:18), στην προσωρινή και κινητή κατασκήνωση των Ισραηλιτών κατά την οδοιπορία τους στην έρημο (Αρ 2:17) ή στον προστατευτικό περίβολο ενός στρατού (2Βα 25:1). Το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, εκτός από τη λέξη στρατόπεδον (Λου 21:20), χρησιμοποιεί και τη λέξη παρεμβολή, που αποδίδεται επίσης «στρατόπεδο».—Βλέπε ΣΤΡΑΤΟΣ.

Το Στρατόπεδο του Ισραήλ. Η Έξοδος του Ισραήλ από την Αίγυπτο δεν έγινε μέσα σε χαώδη σύγχυση, αλλά με εύτακτο «σχηματισμό μάχης» όπως άρμοζε στα «στρατεύματα του Ιεχωβά». (Εξ 13:18· 12:41· 6:26) Αυτός ο σχηματισμός μάχης πιθανόν να έμοιαζε με στράτευμα αποτελούμενο από πέντε μέρη—εμπροσθοφυλακή ή προπορευόμενο τμήμα, κύριο σώμα, οπισθοφυλακή και δύο πτέρυγες. Εκείνον τον καιρό η κοινωνία των Ισραηλιτών εξακολουθούσε να διέπεται από το πατριαρχικό σύστημα, κάτι που λογικά θα αντανακλούνταν στον καθορισμό των συγκεκριμένων θέσεων που κατείχαν οι φυλές και οι οικογένειες κατά την οδοιπορία. Σύμφωνα με τα πατριαρχικά έθιμα, οι υπηρέτες, οι δούλοι και άλλοι προσκολλούμενοι στην κάθε οικογένεια θεωρούνταν μέρος του σπιτικού, επομένως η «τεράστια μεικτή ομάδα» που έφυγε από την Αίγυπτο πρέπει να αναμείχθηκε με τις διάφορες φυλές, φυλετικές ομάδες και οικογένειες.—Εξ 12:38· Αρ 11:4· Δευ 29:11.

Όταν κατασκευάστηκε η σκηνή της μαρτυρίας, η διάταξη του στρατοπέδου οργανώθηκε σύμφωνα με τις θεϊκές οδηγίες στις αρχές του δεύτερου χρόνου. Κέντρο του στρατοπέδου, τόσο από γεωγραφική άποψη όσο και από άποψη σπουδαιότητας, ήταν η σκηνή της παρουσίας του Ιεχωβά, η σκηνή της μαρτυρίας, με την αυλή που την περιέβαλλε. Η είσοδός της έβλεπε προς την Α, εκεί όπου στρατοπέδευαν ο Μωυσής, ο Ααρών και οι ιερείς. (Αρ 3:38) Οι υπόλοιποι Λευίτες (που αριθμούσαν 22.000 άρρενες ηλικίας ενός μηνός και πάνω) στρατοπέδευαν στις υπόλοιπες τρεις πλευρές: οι Κααθίτες στο Ν, οι Γηρσωνίτες στη Δ και οι Μεραρίτες στο Β. (Αρ 3:23, 29, 35, 39) Αυτές οι δύο τελευταίες ομάδες είχαν στη φροντίδα τους ορισμένες αποσκευές, άμαξες και ζώα που χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά της σκηνής της μαρτυρίας και του εξοπλισμού της. Έτσι λοιπόν, όσοι ήταν διορισμένοι να υπηρετούν στο αγιαστήριο του Ιεχωβά ζούσαν κοντά στη σκηνή της μαρτυρίας και γύρω από αυτήν, δημιουργώντας μια προστατευτική ζώνη που απέκλειε την παρείσδυση μη Λευιτών, «για να μην επέλθει αγανάκτηση εναντίον της σύναξης».—Αρ 1:53· 7:3-9.

Έξω και πέρα από τις σκηνές των Λευιτών, οι 12 φυλές ήταν στρατοπεδευμένες σε τετράπλευρο σχηματισμό, σύμφωνα με τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Φαίνεται ότι ο λαός γενικά βρισκόταν αρκετά μακριά από τη σκηνή της μαρτυρίας. Μερικοί σχολιαστές υποστηρίζουν ότι απείχαν περίπου 900 μέτρα, δεδομένου ότι έπρεπε να υπάρχει απόσταση «δύο χιλιάδων περίπου πήχεων» ανάμεσα στο λαό και στην κιβωτό της διαθήκης όταν άρχισε η διάσχιση του Ιορδάνη. (Ιη 3:4) Οι 12 φυλές ήταν χωρισμένες σε τέσσερις μεγάλες υποδιαιρέσεις, καθεμιά από τις οποίες έφερε το όνομα της κεντρικής φυλής της υποδιαίρεσης. Έτσι λοιπόν, η τρίφυλη υποδιαίρεση που βρισκόταν Α της σκηνής της μαρτυρίας αποκαλούνταν υποδιαίρεση του Ιούδα και είχε από τη μία πλευρά του Ιούδα τον Ισσάχαρ και από την άλλη τον Ζαβουλών. (Αρ 2:3-8) Όταν εφαρμόστηκε αυτή η διάταξη το 1512 Π.Κ.Χ., η τρίφυλη υποδιαίρεση του Ιούδα αριθμούσε 186.400 ακμαίους άρρενες ηλικίας 20 χρονών και πάνω. (Αρ 1:1-3· 2:9) Ακολουθώντας τη φορά των δεικτών του ρολογιού, στο Ν υπήρχε η τρίφυλη υποδιαίρεση του Ρουβήν, εκατέρωθεν του οποίου βρίσκονταν ο Συμεών και ο Γαδ. Η εν λόγω υποδιαίρεση διέθετε 151.450 πολεμιστές. (Αρ 2:10-16) Αυτές οι δύο υποδιαιρέσεις, στην Α και στο Ν, μαζί με τους Λευίτες, ήταν απόγονοι του Ιακώβ από τη Λεία και την υπηρέτριά της τη Ζελφά. (Γε 35:23, 26) Παρεμπιπτόντως, το γεγονός ότι τόσο ο Ρουβήν όσο και οι Κααθίτες στρατοπέδευαν Ν του αγιαστηρίου εξηγεί την προσωπική επαφή που υπήρχε ανάμεσα στους Ρουβηνίτες στασιαστές Δαθάν και Αβιρών και στον Κααθίτη Κορέ. (Αρ 16:1) Στη Δ βρισκόταν η τρίφυλη υποδιαίρεση του Εφραΐμ, ο οποίος περιστοιχιζόταν από τον Μανασσή και τον Βενιαμίν. Όλοι αυτοί ήταν απόγονοι της Ραχήλ και αριθμούσαν 108.100 πολεμιστές. (Αρ 2:18-24) Τέλος, στο Β βρισκόταν η τρίφυλη υποδιαίρεση του Δαν, στην οποία περιλαμβανόταν ο Ασήρ και ο Νεφθαλί και η οποία διέθετε συνολικά 157.600 μάχιμους άντρες. (Αρ 2:25-31) Ο Δαν και ο Νεφθαλί ήταν απόγονοι της θεράπαινας της Ραχήλ, της Βαλλά, αλλά ο Ασήρ ήταν απόγονος της υπηρέτριας της Λείας, της Ζελφά.—Γε 35:25, 26.

Το μέγεθος του στρατοπέδου του Ισραήλ ήταν πολύ μεγάλο. Σύμφωνα με τους παραπάνω αριθμούς που προέκυψαν κατά την απογραφή, υπήρχαν συνολικά 603.550 μάχιμοι άντρες, εκτός από τα γυναικόπαιδα, τους ηλικιωμένους και τους ανάπηρους, τους 22.000 Λευίτες και «μια τεράστια μεικτή ομάδα» ξένων—όλοι αυτοί οι άνθρωποι πιθανόν να έφταναν ή να ξεπερνούσαν τα 3.000.000. (Εξ 12:38, 44· Αρ 3:21-34, 39) Δεν είναι βέβαιο πόση έκταση θα κάλυπτε ένα τέτοιο στρατόπεδο. Οι εκτιμήσεις διαφέρουν πολύ. Όταν το στρατόπεδο στήθηκε απέναντι από την Ιεριχώ, στις Πεδιάδες του Μωάβ, αναφέρεται ότι εκτεινόταν «από τη Βαιθ-ιεσιμώθ ως την Αβέλ-σιττίμ».—Αρ 33:49.

Το στρατόπεδο παρουσιάζεται συνήθως να έχει ορθογώνια ή τετράγωνη διαρρύθμιση, διάταξη που θεωρείται ότι προσφέρει τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και ασφάλεια. Το γεγονός ότι γίνεται λόγος για έξοδο ή είσοδο στο στρατόπεδο υποδηλώνει ότι αυτό είχε σαφή όρια. (Λευ 13:46· 16:26, 28· 17:3) Επίσης υπήρχαν “πύλες”, δηλαδή σημεία εισόδου, στο στρατόπεδο. (Εξ 32:26, 27) Ο Ιώσηπος αναφέρει στην περιγραφή του ότι εντός του στρατοπέδου υπήρχαν χαραγμένοι δρόμοι. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Γ΄, 289 [xii, 5]) Όλα αυτά προϋπέθεταν μεθοδικότητα και οργάνωση προκειμένου να μπορούν οι Ισραηλίτες να μεταστρατοπεδεύουν γρήγορα με όσο το δυνατόν λιγότερο κόπο και καθυστέρηση.

Για να βοηθούνται οι Ισραηλίτες να βρίσκουν τη θέση τους στο στρατόπεδο, υπήρχαν «σημεία του οίκου των πατέρων τους». (Αρ 2:2) Εφόσον η έκφραση ντέγελ του εβραϊκού κειμένου, η οποία αποδίδεται «τρίφυλη υποδιαίρεση», σημαίνει επίσης «λάβαρο» (όπως στο εδ. Ασμ 2:4), πιθανόν να υπήρχαν φυλετικά σημάδια καθώς και οικογενειακά εμβλήματα. Η Γραφή δεν αναφέρει ούτε τον αριθμό ούτε κάποια περιγραφή αυτών των σημείων.

Το στρατόπεδο του Ιεχωβά διοικούνταν με εξαιρετικά αποτελεσματικό τρόπο. Υπό τη θεοκρατική διευθέτηση, διορίζονταν αρχηγοί για κάθε 10, 50, 100 και 1.000 Ισραηλίτες. Επρόκειτο για “ικανούς άντρες, που φοβούνταν τον Θεό, αξιόπιστους άντρες, που μισούσαν το άδικο κέρδος”. (Εξ 18:21· Δευ 1:15) Υπό την κατεύθυνσή τους υπήρχε καλή επιτήρηση και φροντίδα, καθώς και ένα δίκαιο δικαστικό σύστημα. Επίσης, μέσω αυτών εξασφαλιζόταν η γρήγορη επικοινωνία με όλο το λαό. Κωδικοποιημένα σαλπίσματα καλούσαν ολόκληρη τη σύναξη ή, ενίοτε, τους αρχηγούς των χιλιάδων ως εκπροσώπους των φυλών για να παρουσιαστούν στη σκηνή της συνάντησης.—Αρ 1:16· 10:2-4, 7, 8.

Διεξοδικός κώδικας νόμων ρύθμιζε κάθε πτυχή της ζωής στο στρατόπεδο. Η υγεία και η καθαρότητά του διατηρούνταν μέσω κανόνων υγιεινής. Οι λεπροί, όποιος είχε λοιμώδη νόσο ή εκκρίσεις, καθώς και όσοι είχαν αγγίξει νεκρό σώμα αποκλείονταν από το στρατόπεδο μέχρι να ανακηρυχτούν καθαροί. (Αρ 5:2, 3) Τους νεκρούς τούς έθαβαν έξω από αυτό. (Λευ 10:4, 5) Τις στάχτες από τα ολοκαυτώματα καθώς και τα κουφάρια των ζώων που προσφέρονταν σε ορισμένες θυσίες τα πετούσαν έξω. (Λευ 4:11, 12· 6:11· 8:17) Οι εγκληματίες επίσης εκτελούνταν έξω (Λευ 24:14· Αρ 15:35, 36), ενώ οι αιχμάλωτοι πολέμου και οι πολεμιστές που γυρνούσαν από τη μάχη παρέμεναν για ένα διάστημα έξω, μέχρι να καθαριστούν.—Αρ 31:19.

Η μετακίνηση αυτού του τεράστιου στρατοπέδου από τη μία τοποθεσία στην άλλη (ο Μωυσής ανασκοπεί περίπου 40 τέτοια σημεία στρατοπέδευσης στο 33ο κεφάλαιο των Αριθμών) αποτελούσε επίσης θαυμάσια επίδειξη οργάνωσης. Όσο το σύννεφο βρισκόταν πάνω από τη σκηνή της μαρτυρίας, το στρατόπεδο παρέμενε στη θέση του. Όταν μετακινούνταν το σύννεφο, μετακινούνταν και το στρατόπεδο. «Με την προσταγή του Ιεχωβά στρατοπέδευαν και με την προσταγή του Ιεχωβά αναχωρούσαν». (Αρ 9:15-23) Δύο σφυρήλατες ασημένιες σάλπιγγες μεταβίβαζαν αυτές τις προσταγές του Ιεχωβά σε όλο το στρατόπεδο. (Αρ 10:2, 5, 6) Ειδικά σαλπίσματα με διακυμάνσεις σηματοδοτούσαν τη μεταφορά του στρατοπέδου. Η πρώτη φορά που συνέβη αυτό ήταν «το δεύτερο έτος [1512 Π.Κ.Χ.], το δεύτερο μήνα, την εικοστή ημέρα». Με προπορευόμενη την κιβωτό της διαθήκης, ξεκίνησε η πρώτη τρίφυλη υποδιαίρεση της οποίας επικεφαλής ήταν ο Ιούδας, ακολουθούμενος από τον Ισσάχαρ και κατόπιν από τον Ζαβουλών. Στη συνέχεια έρχονταν οι Γηρσωνίτες και οι Μεραρίτες, μεταφέροντας τα μέρη της σκηνής της μαρτυρίας που τους είχαν ανατεθεί. Μετά ήταν η σειρά της τρίφυλης υποδιαίρεσης της οποίας επικεφαλής ήταν ο Ρουβήν, ακολουθούμενος από τον Συμεών και τον Γαδ. Πίσω τους έρχονταν οι Κααθίτες με το αγιαστήριο, και έπειτα η τρίτη τρίφυλη υποδιαίρεση, του Εφραΐμ, ακολουθούμενου από τον Μανασσή και τον Βενιαμίν. Τέλος, στην οπισθοφυλακή βρισκόταν η υποδιαίρεση της οποίας επικεφαλής ήταν ο Δαν, συνοδευόμενος από τον Ασήρ και τον Νεφθαλί. Συνεπώς, οι δύο πολυπληθέστερες και ισχυρότερες υποδιαιρέσεις αποτέλεσαν την εμπροσθοφυλακή και την οπισθοφυλακή.—Αρ 10:11-28.

«Άρχισαν, λοιπόν, να πορεύονται από το βουνό του Ιεχωβά για ένα ταξίδι τριών ημερών . . . Και το σύννεφο του Ιεχωβά ήταν από πάνω τους». (Αρ 10:33, 34) Δεν μας αποκαλύπτεται πόσο μεγάλη φάλαγγα σχημάτιζαν οι οδοιπόροι που οδηγούνταν από το σύννεφο ούτε ποια ήταν η ταχύτητά τους ή η απόσταση που κάλυπταν σε μία ημέρα. Εφόσον είχαν μικρά παιδιά και ποίμνια, πρέπει να προχωρούσαν αργά. Στη διάρκεια αυτής της τριήμερης οδοιπορίας, το πιθανότερο είναι ότι δεν καταυλίζονταν για τη νύχτα σύμφωνα με την επίσημη διάταξη του στρατοπέδου η οποία απαιτούσε να στηθεί η σκηνή της μαρτυρίας, αλλά έκαναν μόνο τις απαραίτητες διευθετήσεις για φαγητό και ύπνο.

Στρατιωτικοί Καταυλισμοί. Με στρατιωτική έννοια, η λέξη «στρατόπεδο» χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως. Μπορεί, για παράδειγμα, να υποδηλώνει το αρχηγείο, ή αλλιώς την επιχειρησιακή βάση, από όπου γίνονταν οι πολεμικές εξορμήσεις. Τέτοια στρατόπεδα ήταν τα Γάλγαλα και η Σηλώ. (Ιη 4:19· 5:10· 9:6· 10:6, 15, 43· 18:9· Κρ 21:12) Μερικές φορές, η λέξη «στρατόπεδο» δηλώνει τον ίδιο το στρατό και όχι τον τόπο όπου καταυλίζονται στρατεύματα τη νύχτα. (Ιη 10:5· 11:4, 5) Η φράση “στρατοπεδεύω εναντίον” μιας πόλης σήμαινε τη διεξαγωγή πολέμου εναντίον της, όπως επίσης η φράση “στήνω στρατόπεδο” υποδήλωνε πολεμικές προετοιμασίες.—Κρ 9:50· 1Σα 11:1· 2Βα 25:1· 1Χρ 11:15.

Αρκετοί παράγοντες έπαιζαν ρόλο στην επιλογή μιας τοποθεσίας ως στρατιωτικού καταυλισμού. Τα δυσπρόσιτα υψώματα παρείχαν φυσική προστασία και απαιτούσαν λιγότερη φρούρηση από ό,τι τα ανοιχτά και ευπρόσβλητα μέρη. (1Σα 26:3) Το στρατόπεδο έπρεπε να έχει πρόσβαση σε νερό. (2Βα 3:9) Ο Ιησούς του Ναυή νίκησε έναν συνασπισμό βασιλιάδων που είχαν στρατοπεδεύσει στα νερά της Μερώμ. (Ιη 11:5) Οι δυνάμεις του Γεδεών στρατοπέδευσαν κοντά στο πηγάδι Αρώδ (Κρ 7:1), και το ένα τρίτο του στρατού του Δαβίδ παρέμεινε στρατοπεδευμένο στην κοιλάδα του χειμάρρου Βεσόρ ωσότου επέστρεψαν οι σύντροφοί τους από τη νίκη.—1Σα 30:9, 10.

Τον προστατευτικό περίβολο μπορεί να τον σχημάτιζαν χρησιμοποιώντας αποσκευές, άμαξες και ζώα, όπως στην περίπτωση του στρατοπέδου του Σαούλ. (1Σα 26:5, 7) Τα στρατεύματα που είχαν άρματα ίσως περιέκλειαν τα στρατόπεδά τους με αυτά. Οι μονιμότεροι καταυλισμοί προστατεύονταν μερικές φορές από περιμετρικά χαρακώματα και προχώματα. Συνήθως οι μάχες δεν διεξάγονταν μέσα στον καταυλισμό, παρά μόνο σε περίπτωση αιφνιδιαστικής επίθεσης. (Ιη 11:7) Γι’ αυτό, δεν συνηθίζονταν τα εκτεταμένα χαρακώματα και οι ισχυροί περιτειχισμένοι περίβολοι.

Ιστορικές πηγές κάνουν σύντομες νύξεις για τη ζωή στους ειδωλολατρικούς στρατιωτικούς καταυλισμούς των Βιβλικών χρόνων. Για παράδειγμα, το αιγυπτιακό στρατόπεδο του Ραμσή Β΄ ήταν περιφραγμένο με ασπίδες. Το ασσυριακό οχυρωμένο στρατόπεδο ήταν γενικά κυκλικό και ενισχυμένο με τείχη και πύργους. Όλες οι σκηνές στα περσικά στρατόπεδα έβλεπαν προς την Α, οι δε καταυλισμοί τους προστατεύονταν από χαρακώματα και αναχώματα. Οι αρχαίοι ελληνικοί στρατιωτικοί καταυλισμοί ήταν επίσης κυκλικοί και η σκηνή του διοικητή βρισκόταν στη μέση του στρατοπέδου. Όταν οι Ρωμαίοι στρατιώτες καταυλίζονταν, έσκαβαν μια αρκετά μεγάλη τάφρο ολόγυρα από την περίμετρο του καινούριου στρατοπέδου.