ΕΛΙΑ

[εβρ. κείμενο, ζάγιθ· ελλ. κείμενο, ἐλαία].

Το ελαιόδεντρο ήταν αναμφίβολα ένα από τα πολυτιμότερα φυτά στους Βιβλικούς χρόνους, ίσης σπουδαιότητας με το κλήμα και τη συκιά. (Κρ 9:8-13· 2Βα 5:26· Αββ 3:17· Ιακ 3:12) Εμφανίζεται νωρίς στη Βιβλική αφήγηση. Μετά τον Κατακλυσμό, το φύλλο ελιάς το οποίο έφερε πίσω ένα περιστέρι ήταν αυτό που έδωσε στον Νώε να καταλάβει ότι τα νερά είχαν υποχωρήσει.—Γε 8:11.

Το ελαιόδεντρο (ελαία η ευρωπαϊκή [Olea europaea]) αναπτύσσεται στις βουνοπλαγιές της Γαλιλαίας και της Σαμάρειας, καθώς και ψηλά στα κεντρικά οροπέδια, όπως και σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσογείου. (Δευ 28:40· Κρ 15:5) Ευδοκιμεί σε πετρώδες, ασβεστώδες έδαφος—έδαφος υπερβολικά ξερό για πολλά άλλα φυτά—και μπορεί να αντέξει συχνές ξηρασίες. Την εποχή της Εξόδου από την Αίγυπτο, οι Ισραηλίτες έλαβαν την υπόσχεση ότι η γη στην οποία θα πήγαιναν ήταν γη με «λαδοελιές και μέλι», με “αμπέλια και ελαιόδεντρα τα οποία δεν φύτεψαν”. (Δευ 6:11· 8:8· Ιη 24:13) Επειδή η ελιά είναι δέντρο που αναπτύσσεται αργά και μπορεί να περάσουν δέκα ή και περισσότερα χρόνια μέχρι να αρχίσει να αποδίδει καλές σοδειές, το γεγονός ότι αυτά τα δέντρα αναπτύσσονταν ήδη αποτελούσε πλεονέκτημα αποφασιστικής σημασίας για τους Ισραηλίτες. Οι ελιές είναι εξαιρετικά μακρόβια δέντρα και καρποφορούν επί αιώνες, υποστηρίζεται δε ότι η ηλικία ορισμένων ελαιόδεντρων στην Παλαιστίνη ξεπερνάει τα 1.000 χρόνια.

Τα ελαιόδεντρα αποτελούν ευχάριστο θέαμα σε όλη την Παλαιστίνη. Πολλές φορές φύονται σε πετρώδεις αναβαθμίδες στις λοφοπλαγιές ή καλύπτουν ολόκληρες κοιλάδες. Το ύψος τους μπορεί να ξεπεράσει τα 6 μ. Ο ροζιασμένος κορμός τους με το σταχτή φλοιό καταλήγει σε πολλά κλαδιά με πυκνό φύλλωμα αποτελούμενο από λεπτά, γκριζοπράσινα φύλλα. Η ελιά είναι αειθαλές δέντρο. Συνήθως ανθίζει γύρω στον Μάιο οπότε και καλύπτεται από χιλιάδες αχνοκίτρινα άνθη. Η Αγία Γραφή μνημονεύει την ευκολία με την οποία πέφτουν αυτά τα λουλούδια. (Ιωβ 15:33) Ο καρπός—η δρύπη της ελιάς—έχει πράσινο χρώμα όταν είναι άγουρος, αλλά όταν ωριμάζει γίνεται σκούρος μοβ ή μαύρος. Το μάζεμα της ελιάς λαβαίνει χώρα το φθινόπωρο (Οκτώβριο-Νοέμβριο), και η αρχαία μέθοδος του ραβδίσματος των δέντρων χρησιμοποιείται συχνά ακόμη και σήμερα. (Δευ 24:20· Ησ 24:13) Στους Βιβλικούς χρόνους, τους καρπούς που απέμεναν τους μάζευαν όσοι σταχυολογούσαν. (Ησ 17:6) Από τη φύση του, το ελαιόδεντρο παρενιαυτοφορεί, δηλαδή δίνει άφθονο καρπό τη μια χρονιά και λιγοστό την επόμενη. Ο φρέσκος καρπός περιέχει μια πικρή ουσία, για την αφαίρεση της οποίας οι ελιές μουσκεύονται σε άλμη, προκειμένου να φαγωθούν στη συνέχεια όπως είναι ή ξιδάτες. Η κυριότερη αξία τους, ωστόσο, έγκειται στο λάδι τους, το οποίο συνιστά μέχρι και το 30 τοις εκατό ή περισσότερο του φρέσκου καρπού (σε βάρος). Έτσι λοιπόν, ένα καλό δέντρο θα μπορούσε να αποφέρει 38 ως 57 λίτρα σε έναν χρόνο. Το ξύλο της ελιάς είναι πολύ σκληρό και πρέπει να ξηραίνεται επί χρόνια προτού μπορέσει να χρησιμοποιηθεί στην ξυλουργική.

Το ελαιόδεντρο δεν είναι μόνο αιωνόβιο αλλά, αν κοπεί, βγάζει από τις ρίζες του μέχρι και έξι καινούρια βλαστάρια τα οποία γίνονται καινούριοι κορμοί, τα δε γέρικα δέντρα πολλές φορές διαιωνίζονται και εκείνα με αυτόν τον τρόπο. Συχνά για τη φύτευση καινούριων δέντρων χρησιμοποιούνται μοσχεύματα που κόβονται από κάποιο αναπτυγμένο δέντρο. Επομένως, είναι πολύ εύστοχη η παραβολή του ψαλμωδού, όταν αυτός παρομοιάζει τους γιους του ευλογημένου άντρα με «βλαστάρια από ελαιόδεντρα γύρω από το τραπέζι» του.—Ψλ 128:3.

Μπόλιασμα. Οι αγριελιές που φύονταν στις λοφοπλαγιές συνήθως μπολιάζονταν με κομμάτια βλαστού από τις ήμερες παραγωγικές ελιές ώστε να παράγουν καλό καρπό. Άρα, το να μπολιαστεί άγριος βλαστός σε ήμερο δέντρο ήταν κάτι το εντελώς αντικανονικό, εφόσον ο άγριος βλαστός θα συνέχιζε να παράγει το δικό του καρπό. Το γεγονός αυτό αυξάνει την ισχύ της παραβολής του Παύλου στα εδάφια Ρωμαίους 11:17-24, στην οποία παρομοίασε τους Εθνικούς Χριστιανούς που αποτέλεσαν μέρος του “σπέρματος του Αβραάμ” με κλαδιά αγριελιάς τα οποία μπολιάστηκαν σε ήμερο δέντρο για να αντικαταστήσουν τα μη παραγωγικά κλαδιά που κόπηκαν, πράγμα που αντιπροσώπευε την απόρριψη των φυσικών Ιουδαίων οι οποίοι αφαιρέθηκαν από το συμβολικό δέντρο εξαιτίας της απιστίας τους. (Γα 3:28, 29) Αυτή η ενέργεια, που ήταν “αντίθετη με τη φύση”, δίνει έμφαση στην παρ’ αξία καλοσύνη του Θεού προς τους Εθνικούς πιστούς, τονίζει τα οφέλη που προκύπτουν για τους ίδιους καθώς αυτοί, τα κλαδιά “αγριελιάς”, λαβαίνουν από το “πάχος” των ριζών της ήμερης ελιάς, και ως εκ τούτου καταργεί κάθε βάση για καύχηση από μέρους αυτών των Εθνικών Χριστιανών.—Παράβαλε Ματ 3:10· Ιωα 15:1-10· βλέπε ΜΠΟΛΙΑΣΜΑ.

Ελαιώνες και Ελαιοπιεστήρια. Εφόσον το επέτρεπαν οι συνθήκες, σχεδόν κάθε χωριό στην Παλαιστίνη είχε τον ελαιώνα του. Αν αυτός δεν καρποφορούσε, όπως συνέβαινε όταν καταστρεφόταν από τον κυριότερο εχθρό του, την κάμπια, τότε η συμφορά ήταν βαριά για το λαό. (Αμ 4:9) Ο Βασιλιάς Δαβίδ είχε ελαιώνες μεγάλης αξίας στην περιοχή της Σεφηλά. (1Χρ 27:28) Η οροσειρά Α της Ιερουσαλήμ, η οποία βρισκόταν περίπου σε «απόσταση οδοιπορίας σαββάτου», ήταν φημισμένη για τις ελιές της από τις ημέρες του Βασιλιά Δαβίδ, ενώ στην εποχή του Ζαχαρία ονομαζόταν ήδη το «βουνό των ελαιόδεντρων». (2Σα 15:30· Ζαχ 14:4· Λου 19:29· 22:39· Πρ 1:12) Τα πολλά αρχαία πέτρινα ελαιοπιεστήρια που έχουν βρεθεί σε όλη την Παλαιστίνη πιστοποιούν την ευρεία καλλιέργεια της ελιάς. Οι «κήποι» εκείνης της εποχής είχαν συνήθως δέντρα και πολλές φορές διέθεταν ελαιοπιεστήριο. Παραδείγματος χάρη, ο κήπος που ονομαζόταν Γεθσημανή, στον οποίο αποσύρθηκε ο Ιησούς μετά το τελευταίο του δείπνο με τους μαθητές του, πήρε το όνομά του από τον αραμαϊκό όρο γκαθ σεμαναί, που σημαίνει «ελαιοπιεστήριο». Επίσης, μερικές φορές πατούσαν τις ελιές με τα πόδια.—Μιχ 6:15.

Μεταφορική Χρήση. Το ελαιόδεντρο χρησιμοποιείται μεταφορικά στην Αγία Γραφή ως σύμβολο καρποφορίας, ωραιότητας και μεγαλοπρέπειας. (Ψλ 52:8· Ιερ 11:16· Ωσ 14:6) Τα κλαδιά του χρησιμοποιούνταν μεταξύ άλλων στη Γιορτή των Σκηνών. (Νε 8:15· Λευ 23:40) Στα εδάφια Ζαχαρίας 4:3, 11-14 και Αποκάλυψη 11:3, 4, τα ελαιόδεντρα χρησιμοποιούνται ως σύμβολα των χρισμένων και των μαρτύρων του Θεού.

[Εικόνα στη σελίδα 912]

Τα ελαιόδεντρα ευδοκιμούν σε πετρώδες έδαφος, που είναι υπερβολικά ξερό για πολλά άλλα φυτά