Έρημος — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

ΕΡΗΜΟΣ

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «έρημος» (μιδμπάρ) αναφέρεται γενικά σε αραιοκατοικημένη, ακαλλιέργητη γη. (Ιερ 2:2) Σε αυτήν μπορεί να υπάρχουν βοσκοτόπια (Ψλ 65:12· Ιερ 23:10· Εξ 3:1), στέρνες (2Χρ 26:10), σπίτια, ακόμη δε και μερικές πόλεις (1Βα 2:34· Ιη 15:61, 62· Ησ 42:11). Μολονότι συχνά η λέξη μιδμπάρ προσδιορίζει απλώς εκτάσεις στέπας με χαμηλούς θάμνους και χόρτα, ίσως να εφαρμόζεται επίσης και σε άνυδρες περιοχές που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αληθινές έρημοι. Άλλες εβραϊκές λέξεις, που χρησιμοποιούνται για να προσδιορίσουν τέτοιες περιοχές πιο συγκεκριμένα, βρίσκονται συχνά σε ποιητικό παραλληλισμό με τη λέξη μιδμπάρ.—Ψλ 78:40· Ιερ 50:12.

Η λέξη γεσιμών υποδηλώνει έναν φυσικό χέρσο τόπο ή μια έρημο. (Ψλ 68:7· Ησ 43:19, 20) Προφανώς, αυτή η λέξη είναι δυνατότερη από τη λέξη μιδμπάρ, καθώς υπονοεί έναν τόπο ακόμη πιο άγονο, όπως συμβαίνει στην έκφραση “άδεια έρημος [γεσιμών] ουρλιαχτών”. (Δευ 32:10) Όταν χρησιμοποιείται με το οριστικό άρθρο, αναφέρεται σε συγκεκριμένες ερήμους.—Αρ 21:20· 1Σα 23:19, 24· βλέπε ΓΕΣΙΜΩΝ.

Η λέξη ‛αραβάχ προσδιορίζει άνυδρα και άγονα τμήματα γης, όπως αυτά στην πλευρά του Ιορδάνη που βρίσκεται απέναντι από την Ιεριχώ. (Αρ 22:1) Αυτές οι έρημες πεδιάδες μπορεί να προέκυψαν από την καταστροφή των δασών και την έλλειψη κατάλληλης φροντίδας και καλλιέργειας ή από παρατεταμένη ξηρασία—συνθήκες που μετέβαλαν το παραγωγικό έδαφος σε άγονες ερημιές. (Ησ 33:9· Ιερ 51:43) Με το οριστικό άρθρο, η λέξη υποδηλώνει επίσης ένα συγκεκριμένο τμήμα της Υποσχεμένης Γης. (Βλέπε ΑΡΑΒΑ· ΑΡΑΒΑ, ΚΟΙΛΑΔΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ.) Μια άλλη λέξη, η λέξη τσιγιάχ, προσδιορίζει οποιαδήποτε «άνυδρη περιοχή» και χρησιμοποιείται σε παραλληλισμό με τις προαναφερόμενες λέξεις.—Ψλ 107:35· Ησ 35:1.

Ακόμη και οι περιοχές οι οποίες πληρούσαν τις προϋποθέσεις για να χαρακτηριστούν «έρημοι» στην Αγία Γραφή σπάνια ήταν αμμώδεις έρημοι με κυματιστούς αμμόλοφους, όπως ορισμένα τμήματα της ερήμου Σαχάρας. Συνήθως επρόκειτο για σχετικά άδεντρα, άνυδρα ή ημιάνυδρα επίπεδα μέρη, βραχώδη οροπέδια ή γυμνές, ξερές κοιλάδες περιτριγυρισμένες από ψηλά βουνά και άγονα υψώματα.—Ιωβ 30:3-7· Ιερ 17:6· Ιεζ 19:13.

Το έθνος του Ισραήλ, μετά την Έξοδό του από την Αίγυπτο, οδηγήθηκε από τον Θεό στην έρημο δίπλα στην Ερυθρά Θάλασσα, κάτι που έκανε τον Φαραώ να νομίσει ότι είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους. (Εξ 13:18-20· 14:1-3) Αφότου βρέθηκε στην άλλη πλευρά της Ερυθράς Θάλασσας, και για τα επόμενα 40 χρόνια, ο Ισραήλ περνούσε από τη μια έρημο στην άλλη, παραδείγματος χάρη στην έρημο της Σιουρ, στην έρημο Σιν, στην έρημο του Σινά, στην έρημο Φαράν και στην έρημο Ζιν (Εξ 15:22· 16:1· 19:1· Αρ 10:12· 20:1), στρατοπεδεύοντας μερικές φορές σε οάσεις, όπως στην Αιλίμ, με τις 12 πηγές της και τους 70 φοίνικες (Εξ 15:27), και στην Κάδης.—Αρ 13:26· Δευ 2:14· ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 1, σ. 541.

Η ίδια η Υποσχεμένη Γη, ως τμήμα της λεγόμενης Εύφορης Ημισελήνου, έμοιαζε με μια λωρίδα επιμελώς καλλιεργούμενης γης η οποία συνόρευε από τη μια πλευρά με τη Μεσόγειο Θάλασσα και από άλλες δύο πλευρές με τεράστιες ερήμους—τη Συροαραβική Έρημο στα Α και τη Χερσόνησο του Σινά στα Ν. (Εξ 23:31) Μέσα στα όρια αυτής της γης υπήρχαν μικρότερες εκτάσεις ερήμου, για παράδειγμα η έρημος κοντά στη Δωθάν, ακριβώς Ν από την Κοιλάδα της Ιεζραέλ, όπου οι αδελφοί του Ιωσήφ τον έριξαν μέσα στο νερόλακκο (Γε 37:17, 22), η έρημος του Ιούδα, ορισμένα τμήματα της οποίας εκτείνονταν γύρω από τις πόλεις Ζιφ, Μαών και Εν-γαδί—έρημοι όπου αναζήτησε καταφύγιο ο Δαβίδ κυνηγημένος από τον Σαούλ (Κρ 1:16· 1Σα 23:14, 24· 24:1)—καθώς επίσης έρημοι στην ανατολική πλευρά του Ιορδάνη, οι οποίες ενώνονται με τη Συροαραβική Έρημο (Αρ 21:13· Δευ 1:1· 4:43). Μεγάλο μέρος της ρηξιγενούς κοιλάδας διαμέσου της οποίας ρέει ο Ιορδάνης Ποταμός (σήμερα ονομάζεται Γορ) είναι βασικά έρημη γη.

Μολονότι πολλές από τις ερήμους που αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι τελείως άγονες και χέρσες σήμερα, υπάρχουν αποδείξεις ότι μερικές δεν ήταν έτσι ανέκαθεν. Ο Ντένις Μπέιλι, στο βιβλίο Η Γεωγραφία της Αγίας Γραφής ([The Geography of the Bible] 1957, σ. 91), λέει ότι «ο χαρακτήρας της χλωρίδας πρέπει να έχει υποστεί πολύ μεγάλες αλλαγές από τους Βιβλικούς χρόνους». Οι αρχικές συνθήκες καλής ισορροπίας στις οποίες το έδαφος, το κλίμα και η βλάστηση συνέθεταν ένα σταθερό περιβάλλον, με μικρή διάβρωση του εδάφους, ανατράπηκαν από την καταστροφή δασών που δεν ξαναφυτεύτηκαν ποτέ. Όταν χάθηκε η σκιά και δεν υπήρχαν πια ρίζες για να συγκρατούν το χώμα, ο καύσωνας του καλοκαιριού και οι χειμωνιάτικες μπόρες κατέστρεψαν το έδαφος. Το χώμα ψήθηκε από τον ήλιο, διαβρώθηκε από τον άνεμο, θρυμματίστηκε από τις ακραίες μεταβολές της θερμοκρασίας και παρασύρθηκε από τις βροχές. Οι αρχαιολογικές έρευνες δείχνουν ότι σε πολλές περιοχές που τώρα είναι τελείως άγονες κάποτε «υπήρχαν βοσκοτόπια, πεδιάδες και οάσεις, όπου χάρη στις πηγές και στις σποραδικές βροχοπτώσεις, καθώς και στην προσεκτική διατήρηση του νερού, χτίζονταν χωριά και παρέμεναν ανοιχτές σημαντικές οδοί καραβανιών». (Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή [The Interpreter’s Dictionary of the Bible], επιμέλεια Τζ. Μπάτρικ, 1962, Τόμ. 1, σ. 828) Ακόμη και σήμερα, πολλές τέτοιες έρημοι καλύπτονται την άνοιξη με παχιά χλόη, αν και στο τέλος του καλοκαιριού καταλήγουν γυμνές από τη ζέστη και την ξηρασία.

Οι Συνθήκες στην Έρημο της Περιπλάνησης. Μολονότι οι συνθήκες σε κάποιες από τις ερήμους πιθανότατα να ήταν πιο ευνοϊκές στην αρχαιότητα από ό,τι τώρα, ο Μωυσής χαρακτήρισε ορθά την οδοιπορία του Ισραήλ μέσα από το Σινά ως οδοιπορία «μέσα στη μεγάλη και φοβερή έρημο με τα δηλητηριώδη φίδια και τους σκορπιούς και το διψασμένο, άνυδρο έδαφος». (Δευ 1:19· 8:15· ΕΙΚΟΝΕΣ, Τόμ. 1, σ. 542) Ήταν “γη πυρετών” (Ωσ 13:5), γη λάκκων και βαθιάς σκιάς. (Ιερ 2:6) Οι πιο άγονες έρημοι είτε ήταν ακατοίκητες (Ιωβ 38:26) είτε ήταν τόποι όπου ζούσαν σκηνίτες και περιφέρονταν νομάδες. (1Χρ 5:9, 10· Ιερ 3:2) Εδώ υπήρχαν θάμνοι και βάτα (Γε 21:14, 15· Εξ 3:1, 2· Κρ 8:7), αγκαθωτοί λωτοί και συστάδες από αιχμηρές ακακίες.—Εξ 25:10· Ιωβ 40:21, 22.

Οι κουρασμένοι ταξιδιώτες που ακολουθούσαν τα γνωστά μονοπάτια (Ιερ 12:12) μπορεί να αναζητούσαν σκιά κάτω από τα λεπτά, ραβδόμορφα κλαδιά ενός σπάρτου (1Βα 19:4, 5) ή κάτω από μια καχεκτική άρκευθο-νάνο (Ιερ 48:6) ή κοντά σε ένα αλμυρίκι με ροζιασμένο κορμό και μικροσκοπικά αειθαλή φύλλα που δημιουργούσαν την εντύπωση ότι το δέντρο είχε φτέρωμα (Γε 21:33). Ψηλά στον ανέφελο ουρανό, διέγραφαν κύκλους αετοί και άλλα αρπακτικά πουλιά (Δευ 32:10, 11), ενώ κερασφόρες οχιές και ακοντίες γλιστρούσαν πάνω σε πέτρες και κάτω από τους θάμνους, σαύρες της άμμου έτρεχαν εδώ και εκεί και μεγάλες σαύρες (βάρανοι) περπατούσαν βαριά πάνω στα κοντά, δυνατά τους πόδια. (Λευ 11:30· Ψλ 140:3· Ησ 34:15) Βουνίσιες αίγες ξεπρόβαλλαν σε απόκρημνους βράχους (1Σα 24:2), άγρια γαϊδούρια, ζέβρες, καμήλες και στρουθοκάμηλοι τρέφονταν με τη λιγοστή βλάστηση, ενώ υπήρχαν ακόμη και πελεκάνοι και σκαντζόχοιροι. (Ιωβ 24:5· 39:5, 6· Ιερ 2:24· Θρ 4:3· Σοφ 2:13, 14) Τη νύχτα, το ουρλιαχτό των τσακαλιών και των λύκων έσμιγε με τον κρωγμό των μπούφων ή το ταχύ βούισμα του νυχτοπάτη, εντείνοντας την αίσθηση της ερημιάς και της απομόνωσης. (Ησ 34:11-15· Ιερ 5:6) Όσοι κοιμούνταν σε κάποια έρημο γενικά δεν αισθάνονταν πολύ ασφαλείς.—Παράβαλε Ιεζ 34:25.

Με εξαίρεση ορισμένες διάσπαρτες οάσεις, η Χερσόνησος του Σινά είναι ως επί το πλείστον μια περιοχή με άμμο, σκληρά χαλίκια και πέτρες. Λιγοστή βλάστηση φυτρώνει στα ουάντι (κοίτες χειμάρρων). Στα αρχαία χρόνια μπορεί να σημειώνονταν περισσότερες βροχοπτώσεις και να υπήρχε περισσότερη βλάστηση. Ωστόσο, χωρίς τη φροντίδα του Θεού, οι Ισραηλίτες—οι οποίοι ίσως αριθμούσαν τρία εκατομμύρια—σε καμία περίπτωση δεν θα είχαν καταφέρει να επιβιώσουν σε αυτή την άγονη περιοχή. Όπως τους είπε ο Μωυσής στις Πεδιάδες του Μωάβ: «Πρόσεξε να μην ξεχάσεις τον Ιεχωβά τον Θεό σου . . . που σε έβγαλε από τη γη της Αιγύπτου, από το σπίτι των δούλων, που σε έκανε να πορευτείς μέσα στη μεγάλη και φοβερή έρημο με τα δηλητηριώδη φίδια και τους σκορπιούς και το διψασμένο, άνυδρο έδαφος, που σου έβγαλε νερό από τον πυρολιθικό βράχο, που σε έθρεψε στην έρημο με μάννα, το οποίο δεν ήξεραν οι πατέρες σου, προκειμένου να σε κάνει να γίνεις ταπεινός και προκειμένου να σε υποβάλει σε δοκιμή ώστε να κάνει το καλό προς εσένα στις μελλοντικές σου ημέρες».—Δευ 8:11-16.

Η Έρημος στις Ελληνικές Γραφές. Η λέξη ἔρημος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αντιστοιχεί γενικά στην εβραϊκή λέξη μιδμπάρ. (Λου 15:4) Προσδιορίζει την έρημο στην οποία κήρυττε ο Ιωάννης ο Βαφτιστής (Ματ 3:1) και τους ερημικούς τόπους στους οποίους οδηγούνταν κάποιος δαιμονισμένος άντρας. (Λου 8:27-29) Ο Ιησούς, αφού βαφτίστηκε, στη συνέχεια νήστεψε και πειράστηκε από τον Σατανά σε μια έρημο. (Ματ 4:1· παράβαλε Λευ 16:20-22.) Στη διάρκεια της διακονίας του, ο Ιησούς αποσυρόταν μερικές φορές στην έρημο για να προσευχηθεί. (Λου 5:16) Ωστόσο, διαβεβαίωσε τους μαθητές του ότι η παρουσία του με βασιλική εξουσία δεν θα περιοριζόταν σε κάποια απόμακρη έρημο, αλλά θα γινόταν φανερή παντού. (Ματ 24:26) Η ερημιά εξακολουθούσε να εγκυμονεί τους δικούς της ιδιαίτερους κινδύνους όταν ο απόστολος Παύλος έκανε τα ιεραποστολικά του ταξίδια.—2Κο 11:26· παράβαλε Πρ 21:38.

Μεταφορικές Χρήσεις. Από τις ερήμους στα Α και ΝΑ της Παλαιστίνης έρχονταν επίσης σφοδρότατοι ζεστοί άνεμοι που τώρα ονομάζονται σιρόκοι, ονομασία παραγόμενη από την αραβική λέξη (σαρκίγε) που σημαίνει «ανατολικός άνεμος». Αυτοί οι άνεμοι, που πνέουν από την έρημο, κατακαίνε τα πάντα, απορροφώντας όλη την υγρασία του αέρα και μεταφέροντας πολλές φορές λεπτή, κιτρινωπή σκόνη. (Ιερ 4:11) Οι σιρόκοι πνέουν κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο, και αυτοί της άνοιξης μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες καταστροφές στη βλάστηση και στις σοδειές. (Ιεζ 17:10) Μιλώντας για τον Εφραΐμ, ως τη φυλή που αντιπροσώπευε το αποστατικό βόρειο βασίλειο του Ισραήλ, ο Ιεχωβά προείπε ότι, ακόμη και αν ο Εφραΐμ «αποδειχτεί καρποφόρος, ένας ανατολικός άνεμος . . . θα έρθει. Από μια έρημο ανεβαίνει και θα ξεράνει το πηγάδι του και θα στραγγίσει την πηγή του. Αυτός θα λαφυραγωγήσει το θησαυρό όλων των επιθυμητών αντικειμένων». Αυτός ο ολέθριος ανατολικός άνεμος από την έρημο συμβόλιζε την επίθεση που έκανε στον Ισραήλ η Ασσυρία από τα Α, λεηλατώντας και αιχμαλωτίζοντας τους Ισραηλίτες.—Ωσ 13:12-16.

Οι ίδιες οι έρημοι, όντας χαρακτηριστικά αραιοκατοικημένες και με εμφανή την έλλειψη φροντίδας και καλλιέργειας από τον άνθρωπο, χρησιμοποιούνταν συχνά για να συμβολίσουν τα καταστροφικά αποτελέσματα των εχθρικών εισβολών. Εξαιτίας της απιστίας του Ιούδα, τα στρατεύματα της Βαβυλώνας θα έκαναν τις “άγιες πόλεις [του] ερημιά, τη Σιών σκέτη ερημιά, την Ιερουσαλήμ αγριότοπο” (Ησ 64:10), καθώς όλοι οι δεντρόκηποι και οι καλλιεργημένοι αγροί του θα αποκτούσαν όψη ερήμου. (Ιερ 4:26· 9:10-12) Οι άρχοντές του, οι οποίοι στο παρελθόν ήταν σαν τους μεγαλοπρεπείς κέδρους του δάσους, θα συντρίβονταν. (Ιερ 22:6, 7· παράβαλε Ιεζ 17:1-4, 12, 13.) Από την άλλη πλευρά, σε ανταπόδοση για το μίσος και την εναντίωσή τους προς τη διευθέτηση της βασιλείας του Θεού, τα εχθρικά έθνη, όπως η Βαβυλώνα, η Αίγυπτος, ο Εδώμ και άλλα, θα είχαν παρόμοια εμπειρία. Ειδικά η Βαβυλώνα ξεχωρίστηκε ως υποψήφια να γίνει «άνυδρη έρημος και έρημη πεδιάδα», ακατοίκητη, ξεχασμένη στην ερήμωσή της.—Ιερ 50:12-16· Ιωλ 3:19· Σοφ 2:9, 10.

Αντίθετα, η αποκατάσταση του Ιούδα, μετά την 70χρονη εξορία, θα ήταν σαν να μεταβάλλεται μια έρημος σε κήπο της Εδέμ, με καρποφόρους δεντρόκηπους και παραγωγικούς αγρούς που θα ποτίζονταν από ρυάκια και ποταμούς, καθώς και με καλαμιές, φυλλώδη δέντρα και ανθισμένα λουλούδια, πράγματα που θα προσέδιδαν στη γη χαρούμενη όψη.—Ησ 35:1, 2· 51:3.

Άτομα. Παρόμοιες αναφορές σε άτομα δείχνουν ότι αυτές οι προφητείες εφαρμόζονται κυρίως με τρόπο πνευματικό και όχι κατά γράμμα. Έτσι λοιπόν, αυτός που εμπιστεύεται σε ανθρώπους και όχι στον Ιεχωβά παρομοιάζεται με μοναχικό δέντρο σε έρημη πεδιάδα, χωρίς ελπίδα να δει καλό. Αυτός όμως που εμπιστεύεται στον Ιεχωβά είναι σαν «δέντρο φυτεμένο δίπλα στα νερά», καρποφόρο, θαλερό και ασφαλές. (Ιερ 17:5-8) Αυτές οι αντιθέσεις παρέχουν επίσης τη βάση για να σχηματίσουμε μια νοερή εικόνα τού πώς ήταν μια έρημος.

“Η έρημος της θάλασσας”. Ορισμένοι σχολιαστές θεωρούν ότι η έκφραση “έρημος [μιδμπάρ] της θάλασσας” στο εδάφιο Ησαΐας 21:1 αναφέρεται στο νότιο μέρος της αρχαίας Βαβυλωνίας. Όταν ο Ευφράτης και ο Τίγρης ξεχείλιζαν κάθε χρόνο, αυτή η περιοχή γινόταν σαν “έρημος θάλασσας”.

Στην Αποκάλυψη. Στο βιβλίο της Αποκάλυψης, η έρημος χρησιμοποιείται με διπλή έννοια: για να υποδηλώσει απομόνωση και καταφύγιο από τους επιτιθέμενους στην περίπτωση της συμβολικής γυναίκας που γεννάει το βασιλικό αρσενικό παιδί (Απ 12:6, 14), καθώς και για να αντιπροσωπεύσει την κατοικία θηρίων στην περίπτωση της συμβολικής γυναίκας που ονομάζεται «Βαβυλώνα η Μεγάλη» και κάθεται πάνω στο εφτακέφαλο θηρίο.—Απ 17:3-6, 12-14.