Κεφάλαιο 6

Βουδισμός—Σε Αναζήτηση της Φώτισης Μακριά από τον Θεό

 1. (α) Πώς εμφανίστηκε ο Βουδισμός στη δυτική κοινωνία; (β) Ποιοι είναι οι λόγοι που βρίσκονται πίσω από την ανάπτυξή του στη Δύση;

ΑΝ ΚΑΙ ο Βουδισμός ήταν ελάχιστα γνωστός έξω από την Ασία στις αρχές του 20ού αιώνα, σήμερα έχει προσλάβει ρόλο παγκόσμιας θρησκείας. Μάλιστα, πολλοί άνθρωποι στη Δύση μένουν πραγματικά έκπληκτοι διαπιστώνοντας ότι ο Βουδισμός σφύζει μέσα στην ίδια τη γειτονιά τους. Μεγάλη συμβολή σ’ αυτό είχε η διεθνής μετακίνηση προσφύγων. Στη Δυτική Ευρώπη, στη Βόρεια Αμερική, στην Αυστραλία και σε άλλα μέρη, έχουν σχηματιστεί αρκετά μεγάλες ασιατικές κοινότητες. Καθώς ολοένα και περισσότεροι μετανάστες ριζώνουν στη νέα τους χώρα, αυτοί φέρνουν μαζί τους και τη θρησκεία τους. Συγχρόνως, περισσότεροι άνθρωποι στη Δύση έρχονται για πρώτη φορά σε προσωπική επαφή με το Βουδισμό. Το γεγονός αυτό, καθώς και η ανεκτικότητα και η πνευματική παρακμή των παραδοσιακών εκκλησιών, έχει παρακινήσει μερικούς ανθρώπους να μεταστραφούν στη «νέα» θρησκεία.—2 Τιμόθεον 3:1, 5.

 2. Πού μπορούν να βρεθούν οπαδοί του Βουδισμού σήμερα;

² Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξάχθηκε το 2010 από το Ερευνητικό Κέντρο Πιου, υπάρχουν περίπου 500 εκατομμύρια Βουδιστές σε όλο τον κόσμο, και η συντριπτική πλειονότητα ζει σε ασιατικές χώρες, όπως η Ιαπωνία, η Κίνα, η Μιανμάρ (Βιρμανία), η Νότια Κορέα, η Σρι Λάνκα και η Ταϋλάνδη. Στην Κίνα και μόνο, περίπου 250 εκατομμύρια άνθρωποι δηλώνουν Βουδιστές. Ποιο ήταν το ξεκίνημα αυτής της θρησκείας; Ποιες διδασκαλίες και πράξεις προβάλλει ο Βουδισμός;

Το Ζήτημα της Αξιοπιστίας των Πηγών

 3. Ποιες ιστορικές πηγές για τη ζωή του Βούδα είναι διαθέσιμες;

³ «Ό,τι γνωρίζουμε για τη ζωή του Βούδα στηρίζεται κυρίως σε στοιχεία που αντλούνται από τα κανονικά κείμενα, τα εκτενέστερα και περιεκτικότερα των οποίων είναι γραμμένα στην παλική, μια γλώσσα της αρχαίας Ινδίας», λέει το βιβλίο Θρησκείες του Κόσμου—Από την Αρχαία Ιστορία Μέχρι Σήμερα (World Religions—From Ancient History to the Present). Αυτό σημαίνει δηλαδή ότι δεν υπάρχουν ιστορικές πηγές της εποχής του που να μας λένε κάτι συγκεκριμένο για τον Σιντάρτα Γκαουτάμα, τον ιδρυτή αυτής της θρησκείας, ο οποίος έζησε στη βόρεια Ινδία τον έκτο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτό, βέβαια, είναι ένα πρόβλημα. Ωστόσο, πιο σοβαρό είναι το ερώτημα που αφορά το πότε και το πώς συντάχθηκαν τα «κανονικά κείμενα».

 4. Πώς διαφυλάχθηκαν αρχικά οι αυθεντικές διδασκαλίες του Βούδα;

⁴ Η Βουδιστική παράδοση υποστηρίζει ότι λίγο μετά το θάνατο του Γκαουτάμα, συνήλθε ένα συμβούλιο από 500 μοναχούς για να καθορίσουν ποιες ήταν οι αυθεντικές διδασκαλίες του Δάσκαλου. Το αν έλαβε χώρα πραγματικά ένα τέτοιο συμβούλιο αποτελεί ζήτημα μεγάλης αντιλογίας ανάμεσα στους Βουδιστές λόγιους και ιστορικούς. Ωστόσο το σημαντικό είναι ότι ακόμα και τα Βουδιστικά κείμενα αναγνωρίζουν πως αυτό που καθορίστηκε ως αυθεντική διδασκαλία δεν πήρε γραπτή μορφή αλλά το απομνημόνευσαν οι μαθητές. Η ουσιαστική καταγραφή των ιερών κειμένων έγινε τελικά ύστερα από αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα.

 5. Πότε καταγράφτηκαν τα παλικά κείμενα;

⁵ Σύμφωνα με τα χρονικά της Σρι Λάνκα, έργα του τέταρτου και του έκτου αιώνα Κ.Χ., τα πιο παλιά απ’ αυτά τα παλικά «κανονικά κείμενα» καταγράφτηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Βασιλιά Βαταγκάμινι Αμπάγια, τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ. Σε γραπτή μορφή δεν εμφανίστηκαν άλλες αφηγήσεις για τη ζωή του Βούδα μέχρι πιθανώς τον πρώτο ή ίσως και τον πέμπτο αιώνα Κ.Χ., σχεδόν χίλια χρόνια μετά την εποχή του.

 6. Ποιες κριτικές διατυπώνονται εναντίον των «κανονικών κειμένων»; (Παράβαλε 2 Τιμόθεον 3:16, 17.)

⁶ Γι’ αυτό, παρατηρεί το Λεξικό Άμπινγκτον των Ζωντανών Θρησκειών (Abingdon Dictionary of Living Religions), «οι ‘βιογραφίες’ είναι μεταγενέστερες αλλά και γεμάτες φανταστικά και μυθικά στοιχεία, και τα παλιότερα κανονικά κείμενα είναι προϊόντα μιας μακραίωνης προφορικής μετάδοσης που προφανώς περιλάμβανε μερικές αναθεωρήσεις και πολλές προσθήκες». Μάλιστα, κάποιος λόγιος «ισχυρίστηκε ότι ούτε μια λέξη των καταγραμμένων διδασκαλιών δεν μπορεί να αποδοθεί με ανεπιφύλακτη βεβαιότητα στον Γκαουτάμα προσωπικά». Είναι δικαιολογημένες τέτοιου είδους κριτικές;

Η Σύλληψη και η Γέννηση του Βούδα

 7. Σύμφωνα με Βουδιστικά κείμενα, με ποιον τρόπο συνέλαβε τον Βούδα η μητέρα του;

⁷ Εξετάστε τα επόμενα αποσπάσματα από την Τζατάκα, που είναι ένα τμήμα του παλικού κανόνα, και από τη Βούδα-τσαρίτα, ένα σανσκριτικό κείμενο του δεύτερου αιώνα Κ.Χ. που αναφέρεται στη ζωή του Βούδα. Πρώτα παρατίθεται η αφήγηση που αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο η μητέρα του Βούδα, η Βασίλισσα Μάχα-Μάγια, τον συνέλαβε σ’ ένα όνειρο.

«Οι τέσσερις φύλακες άγγελοι ήρθαν και τη σήκωσαν ψηλά, αυτήν μαζί με την κλίνη της, και την πήγαν πέρα στα Ιμαλάια Όρη. . . . Ύστερα ήρθαν οι γυναίκες αυτών των φυλάκων αγγέλων και την οδήγησαν στη Λίμνη Ανοτάτα και την έλουσαν, για να αφαιρεθεί κάθε ανθρώπινη κηλίδα. . . . Λίγο πιο μακριά από εκεί βρισκόταν ο Αργυρός Λόφος και σ’ αυτόν υπήρχε ένα χρυσό ανάκτορο. Σ’ αυτό το ανάκτορο έστρωσαν μια θεϊκή κλίνη με το κεφαλάρι προς την ανατολή και την έβαλαν να ξαπλώσει πάνω σ’ αυτήν. Στο μεταξύ, ο μελλοντικός Βούδας είχε γίνει ένας μεγαλειώδης λευκός ελέφαντας . . . Αυτός ανέβηκε τον Αργυρό Λόφο, και . . . περπάτησε τρεις φορές γύρω από την κλίνη της μητέρας του, με τη δεξιά του πλευρά προς αυτήν, και χτυπώντας την στη δεξιά της πλευρά, φάνηκε πως εισήλθε στη μήτρα της. Μ’ αυτόν τον τρόπο πραγματοποιήθηκε η σύλληψη στη γιορτή του κατακαλόκαιρου».

 8. Ποια πρόρρηση έγινε όσον αφορά το μέλλον του Βούδα;

⁸ Όταν η βασίλισσα είπε το όνειρο που είδε στο σύζυγό της, το βασιλιά, εκείνος κάλεσε 64 επιφανείς Ινδουιστές ιερείς, τους έδωσε τροφή, τους έντυσε και τους ζήτησε να του ερμηνεύσουν το όνειρο. Η απάντησή τους ήταν η εξής:

«Μην ανησυχείς, μεγάλε βασιλιά! . . . Θα αποκτήσεις ένα γιο. Κι αυτός, αν συνεχίσει να ζει την οικογενειακή ζωή, θα γίνει παγκόσμιος μονάρχης· αν όμως αφήσει την οικογενειακή ζωή και εγκαταλείψει τα εγκόσμια, τότε θα γίνει Βούδας και θα αφαιρέσει τα σύννεφα της αμαρτίας και την ανοησία αυτού του κόσμου».

 9. Ποια ιδιάζοντα γεγονότα λέγεται ότι ακολούθησαν την αναγγελία που έγινε σχετικά με το μέλλον του Βούδα;

⁹ Έπειτα, λέγεται ότι συνέβηκαν 32 θαύματα:

«Ξαφνικά, όλοι οι δέκα χιλιάδες κόσμοι σείστηκαν, τραντάχτηκαν και κλονίστηκαν. . . . Οι φωτιές έσβησαν σ’ όλες τις κολάσεις· . . . οι άνθρωποι γιατρεύτηκαν από τις αρρώστιες τους· . . . όλα τα μουσικά όργανα άρχισαν να βγάζουν ήχους χωρίς να τα παίζουν οι οργανοπαίχτες· . . . στον τεράστιο ωκεανό το νερό έγινε γλυκό· . . . όλοι οι δέκα χιλιάδες κόσμοι μετατράπηκαν σε μια μάζα από γιρλάντες υπέρτατης μεγαλοπρέπειας».

10. Με ποιον τρόπο περιγράφεται στα ιερά Βουδιστικά κείμενα η γέννηση του Βούδα;

¹⁰ Στη συνέχεια ακολούθησε η ασυνήθιστη γέννηση του Βούδα σ’ έναν κήπο με δέντρα σαλ, που ονομαζόταν Άλσος Λουμπίνι. Όταν η βασίλισσα θέλησε να πιάσει ένα κλαδί από το ψηλότερο δέντρο σαλ που υπήρχε στο άλσος, το δέντρο έγειρε προς τη μεριά της για να μπορέσει εκείνη να το φτάσει. Κρατώντας το κλαδί, η βασίλισσα γέννησε όρθια.

«Βγήκε από τη μήτρα της μητέρας του σαν τον κήρυκα που κατεβαίνει από την έδρα του κηρύγματος ή σαν κάποιον άνθρωπο που κατεβαίνει μια σκάλα, τεντώνοντας τα δυο του χέρια και τα δυο του πόδια, ακηλίδωτος από κάθε ακαθαρσία που υπήρχε στη μήτρα της μητέρας του . . . ».

«Μόλις γεννιέται, ο [μελλοντικός Βούδας] πατάει γερά με τα δυο του πόδια πάνω στη γη, προχωράει προς το βορρά με εφτά δρασκελιές, ενώ πάνω από το κεφάλι του μεταφέρεται ένας άσπρος θόλος, και επιθεωρεί όλα τα πέρατα του κόσμου, διακηρύσσοντας με απαράμιλλη φωνή: Σε όλο τον κόσμο είμαι αρχηγός, ο καλύτερος και ο πρώτος· αυτή είναι η τελευταία μου γέννηση· ποτέ πια δεν πρόκειται να ξαναγεννηθώ».

11. Ποιο συμπέρασμα έβγαλαν μερικοί λόγιοι σχετικά με τις αφηγήσεις για τη ζωή του Βούδα, όπως αυτές περιέχονται στα ιερά κείμενα;

¹¹ Ακόμη, υπάρχουν εξίσου περίπλοκες ιστορίες για την παιδική του ηλικία, για τις συναντήσεις του με νεαρές θαυμάστριές του, για τις περιπλανήσεις του και σχεδόν για κάθε γεγονός της ζωής του. Ίσως να μην είναι παράξενο που οι περισσότεροι λόγιοι αγνοούν όλες αυτές τις αφηγήσεις θεωρώντας τες θρύλους και μύθους. Μάλιστα, ένας από τους υπεύθυνους του Βρετανικού Μουσείου δηλώνει ότι, εξαιτίας των «πολυάριθμων θρύλων και θαυμάτων, . . . είναι αδύνατο να αναπλάσουμε ιστορικά τη ζωή του Βούδα».

12, 13. (α) Ποια είναι η παραδοσιακή αφήγηση για τη ζωή του Βούδα; (β) Τι είναι γενικώς αποδεκτό σε σχέση με το πότε γεννήθηκε ο Βούδας; (Παράβαλε Λουκάς 1:1-4.)

¹² Άσχετα μ’ αυτούς τους μύθους που κυκλοφορούν, υπάρχει μια παραδοσιακή, πολύ διαδεδομένη αφήγηση για τη ζωή του Βούδα. Ένα σύγχρονο κείμενο, το Εγχειρίδιο του Βουδισμού (A Manual of Buddhism), που εκδόθηκε στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα, περιλαμβάνει την παρακάτω απλοποιημένη αφήγηση.

«Κατά την πανσέληνο του Μαΐου το έτος 623 π.Χ., γεννήθηκε στην περιοχή του Νεπάλ ένας Ινδός Πρίγκιπας των Σάκια, που ονομαζόταν Σιντάτα Γκοτάμα.a Πατέρας του ήταν ο Βασιλιάς Σουντοντάνα και μητέρα του η Βασίλισσα Μάχα Μάγια. Αυτή πέθανε λίγες μέρες μετά τη γέννηση του παιδιού, το οποίο ανέθρεψε η Μάχα Παγιαπάτι Γκοτάμι.

»Στα δεκαέξι του παντρεύτηκε την εξαδέλφη του, την όμορφη Πριγκίπισσα Γιασοντάρα.

»Τα πρώτα δεκατρία χρόνια περίπου του ευτυχισμένου έγγαμου βίου του τα έζησε στην πολυτέλεια, αγνοώντας με μακαριότητα τις αντιξοότητες που είχε η ζωή έξω από τις πύλες του παλατιού.

»Με το πέρασμα του χρόνου, συνειδητοποίησε σταδιακά την αλήθεια. Στο 29ο έτος της ηλικίας του, στη διάρκεια του οποίου συνέβηκε το καθοριστικό γεγονός της καριέρας του, γεννήθηκε ο γιος του Ράχουλα. Τον απόγονό του τον είδε ως εμπόδιο, γιατί αντιλήφθηκε ότι όλοι, μηδενός εξαιρουμένου, υπόκεινταν στη γέννηση, στις αρρώστιες και στο θάνατο. Κατανοώντας λοιπόν την παγκοσμιότητα της λύπης, αποφάσισε να βρει την πανάκεια γι’ αυτή την παγκόσμια νοσηρότητα της ανθρωπότητας.

»Έτσι, αφού απαρνήθηκε τις βασιλικές απολαύσεις στις οποίες εντρυφούσε, εγκατέλειψε το σπίτι του μια νύχτα . . . έκοψε τα μαλλιά του, φόρεσε ένα απλό ασκητικό ένδυμα και άρχισε να περιπλανιέται ως Εκζητητής της Αλήθειας».

¹³ Είναι φανερό ότι αυτές οι λίγες βιογραφικές λεπτομέρειες έρχονται σε χτυπητή αντίθεση με τις φανταστικές αφηγήσεις που περιέχονται στα «κανονικά κείμενα». Και αν εξαιρέσουμε το έτος της γέννησής του, είναι γενικώς αποδεκτές.

Η Φώτιση—Πώς Έλαβε Χώρα

14. Ποιο ήταν το καθοριστικό γεγονός στη ζωή του Γκαουτάμα;

¹⁴ Ποιο ήταν το «καθοριστικό γεγονός της καριέρας του» που αναφέραμε προηγουμένως; Ήταν όταν, για πρώτη φορά στη ζωή του, είδε έναν άρρωστο, ένα γέρο κι ένα νεκρό. Αυτή η εμπειρία τον γέμισε αγωνία όσον αφορά το ποιο ήταν το νόημα της ζωής: Γιατί γεννιούνταν οι άνθρωποι—απλώς και μόνο για να υποφέρουν, να γερνούν και να πεθαίνουν; Έπειτα, λέγεται ότι είδε έναν άγιο άνθρωπο που είχε απαρνηθεί τον κόσμο για να αναζητήσει την αλήθεια. Αυτό παρακίνησε τον Γκαουτάμα να αφήσει την οικογένειά του, τα υπάρχοντά του και το πριγκιπικό όνομά του και να αφιερώσει τα επόμενα έξι χρόνια ψάχνοντας να βρει την απάντηση σε Ινδουιστές δάσκαλους και γκουρού, χωρίς όμως να καρποφορήσουν οι προσπάθειές του. Οι αφηγήσεις μάς λένε ότι ακολούθησε μια πορεία στοχασμού, νηστείας, Γιόγκα και ακραίας αυταπάρνησης, ωστόσο δεν βρήκε ούτε πνευματική ειρήνη ούτε φώτιση.

15. Πώς έφτασε τελικά ο Γκαουτάμα στην υποτιθέμενη φώτισή του;

¹⁵ Τελικά συνειδητοποίησε ότι η ακραία πορεία της αυταπάρνησης που ακολουθούσε ήταν το ίδιο άχρηστη με την τρυφηλότητα με την οποία ζούσε προηγουμένως. Έτσι υιοθέτησε αυτό που ονόμασε Μέση Οδό, αποφεύγοντας τους ακραίους τρόπους ζωής που είχε ακολουθήσει. Αποφάσισε ότι για να βρει την απάντηση έπρεπε να στραφεί στη δική του συνειδητότητα, γι’ αυτό κάθισε κάτω από μια βανιανή, δηλαδή μια ινδική συκιά, και έκανε στοχασμούς. Αφού αντιστάθηκε στις επιθέσεις και στους πειρασμούς του διαβόλου Μάρα, συνέχισε με σταθερότητα τους στοχασμούς του για τέσσερις εβδομάδες (μερικοί λένε για εφτά εβδομάδες) ώσπου υποτίθεται ότι ξεπέρασε κάθε όριο γνώσης και κατανόησης και έφτασε στη φώτιση.

16. (α) Τι έγινε ο Γκαουτάμα; (β) Ποιες διαφορετικές απόψεις διακρατούνται σε σχέση με τον Βούδα;

¹⁶ Μ’ αυτή τη διαδικασία, ο Γκαουτάμα έγινε, σύμφωνα με τη Βουδιστική ορολογία, ο Βούδας—ο Αφυπνισμένος ή Φωτισμένος. Είχε πετύχει τον ύστατο στόχο, τη Νιρβάνα, την κατάσταση της τέλειας ειρήνης και φώτισης, και απαλλάχτηκε από επιθυμίες και παθήματα. Έγινε επίσης γνωστός και ως Σακιαμούνι (σοφός της φυλής των Σάκια), και συχνά αυτοαποκαλούνταν Ταθαγκάτα (κάποιος που έφτασε έτσι [να διδάσκει]). Όμως οι διάφορες Βουδιστικές αιρέσεις έχουν διαφορετικές απόψεις γι’ αυτό το θέμα. Μερικοί πιστεύουν ότι δεν ήταν παρά ένας άνθρωπος που βρήκε το μονοπάτι που τον οδήγησε στη φώτισή του και το δίδαξε στους ακολούθους του. Άλλοι τον θεωρούν ως τον τελευταίο μιας σειράς από Βούδες που ήρθαν στον κόσμο για να κηρύξουν ή να αναβιώσουν την ντάρμα (στην παλική, Ντάμα), η οποία είναι η διδασκαλία ή η οδός του Βούδα. Κάποιοι άλλοι τον βλέπουν σαν μποντισάτβα, έναν άνθρωπο που πέτυχε τη φώτιση αλλά ανέβαλε την είσοδό του στη Νιρβάνα για να βοηθήσει κι άλλους που αναζητούσαν τη φώτιση. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, αυτό το γεγονός, η Φώτιση, παίζει βασικό ρόλο σ’ όλες τις σχολές του Βουδισμού.

Η Φώτιση—Τι Είναι;

17. (α) Πού και σε ποιους έκανε ο Βούδας το πρώτο του κήρυγμα; (β) Εξηγήστε με συντομία τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες.

¹⁷ Αφού πέτυχε τη φώτιση και ξεπέρασε κάποιους αρχικούς ενδοιασμούς του, ο Βούδας άρχισε να κηρύττει σ’ άλλους την αλήθεια που μόλις είχε βρει, την ντάρμα του. Το πρώτο και ίσως σπουδαιότερο κήρυγμά του το έκανε στην πόλη Μπενάρες, σ’ ένα πάρκο με ελάφια, μπροστά σε πέντε μπίκου—λέξη που σημαίνει μαθητές ή μοναχοί. Σ’ αυτό το κήρυγμα, δίδαξε ότι για να σωθεί ένας άνθρωπος, πρέπει να αποφεύγει την πορεία της αισθησιακής τρυφής και τον ασκητισμό και να ακολουθεί τη Μέση Οδό. Κατόπιν, πρέπει να καταλάβει και να ακολουθήσει τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες (βλέπε πλαίσιο στη διπλανή σελίδα), τις οποίες μπορούμε να συνοψίσουμε ως εξής:

(1) Κάθε είδους ύπαρξη συνεπάγεται παθήματα.

(2) Τα παθήματα προξενούνται από τις επιθυμίες ή τον πόθο.

(3) Αν εκμηδενιστούν οι επιθυμίες, παύουν και τα παθήματα.

(4) Η εκμηδένιση των επιθυμιών επιτυγχάνεται με το να ακολουθήσει κανείς το Οχταπλό Μονοπάτι, το οποίο ελέγχει τη διαγωγή του, τις σκέψεις του και τις πεποιθήσεις του.

18. Τι είπε ο Βούδας για την πηγή της φώτισής του; (Παράβαλε Ιώβ 28:20, 21, 28· Ψαλμός 111:10.)

¹⁸ Αυτό το κήρυγμα γύρω από τη Μέση Οδό και τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες εκφράζει την ουσία της Φώτισης και θεωρείται η επιτομή ολόκληρης της διδαχής του Βούδα. (Σε αντιπαράθεση, παράβαλε Ματθαίος 6:25-34· 1 Τιμόθεον 6:17-19· Ιακώβου 4:1-3, ΝΔΜ· 1 Ιωάννου 2:15-17.) Ο Γκαουτάμα δεν ισχυρίστηκε ότι το κήρυγμά του αυτό ήταν θεόπνευστο, αλλά το απέδωσε στον εαυτό του χρησιμοποιώντας τη φράση «αυτό που ανακαλύφτηκε από τον Ταθαγκάτα». Λέγεται ότι στην επιθανάτια κλίνη του, ο Βούδας είπε στους μαθητές του: «Να αναζητάτε τη σωτηρία μόνο στην αλήθεια· να μη στρέφεστε για βοήθεια σε κανέναν, παρά μόνο στον εαυτό σας». Έτσι, σύμφωνα με τον Βούδα, η φώτιση έρχεται, όχι από τον Θεό, αλλά από τις προσωπικές προσπάθειες που καταβάλλει ο άνθρωπος για να αναπτύξει ορθό τρόπο σκέψης και καλά έργα.

19. Γιατί βρήκε απήχηση εκείνη την εποχή το άγγελμα του Βούδα;

¹⁹ Δεν είναι δύσκολο να διακρίνουμε το λόγο για τον οποίο αυτή η διδαχή βρήκε απήχηση στην ινδική κοινωνία εκείνης της εποχής. Καταδίκαζε από τη μια μεριά την απληστία και τη διαφθορά που εκδήλωναν στις θρησκευτικές τους συνήθειες οι Ινδουιστές Βραχμάνοι, δηλαδή η κάστα των ιερέων, και από την άλλη μεριά τον αυστηρό ασκητισμό των Ζαϊνιστών και άλλων μυστικιστικών ρευμάτων. Επίσης κατάργησε τις θυσίες και τις τελετουργίες, τους μυριάδες θεούς και τις θεές και το καταπιεστικό σύστημα των καστών που διακατείχε και υποδούλωνε τους ανθρώπους σε κάθε τομέα της ζωής τους. Με λίγα λόγια, υποσχόταν απελευθέρωση σε όποιον επιθυμούσε να ακολουθήσει την οδό του Βούδα.

Ο Βουδισμός Επεκτείνει την Επιρροή του

20. (α) Ποια είναι τα «Τρία Κοσμήματα» του Βουδισμού; (β) Πόσο εκτενής ήταν η εκστρατεία κηρύγματος που έκανε ο Βούδας;

²⁰ Αφού οι πέντε μπίκου δέχτηκαν τη διδαχή του Βούδα, αποτέλεσαν το πρώτο σάνγκα, δηλαδή τάγμα μοναχών. Έτσι, συμπληρώθηκαν τα «Τρία Κοσμήματα» (Τριράτνα) του Βουδισμού, δηλαδή ο Βούδας, η ντάρμα και το σάνγκα, που υποτίθεται ότι θα βοηθούσαν τους ανθρώπους να βρουν το δρόμο της φώτισης. Μ’ αυτά τα μέσα στη διάθεσή του, ο Βούδας Γκαουτάμα άρχισε να κηρύττει από άκρη ως άκρη της Κοιλάδας του Γάγγη. Άνθρωποι κάθε κοινωνικής βαθμίδας και θέσης έρχονταν για να τον ακούσουν και γίνονταν μαθητές του. Μέχρι το θάνατό του σε ηλικία 80 χρόνων, είχε γίνει πασίγνωστος και πολύ σεβαστός. Αναφέρεται ότι τα τελευταία του λόγια προς τους μαθητές του ήταν τα εξής: «Η φθορά συμβαίνει αναπόφευκτα σ’ όλα τα σύνθετα πράγματα. Εργαστείτε με επιμέλεια για τη σωτηρία σας».

21. (α) Ποιος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επέκταση του Βουδισμού; (β) Ποιο ήταν το αποτέλεσμα των προσπαθειών του;

²¹ Τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ., περίπου 200 χρόνια μετά το θάνατο του Βούδα, εμφανίστηκε ο πιο μεγάλος υπέρμαχος του Βουδισμού, ο Αυτοκράτορας Ασόκα, ο οποίος προσάρτησε το μεγαλύτερο μέρος της Ινδίας. Επειδή τον λύπησε η σφαγή και η αναταραχή που προκλήθηκαν από τις κατακτήσεις του, αυτός ασπάστηκε το Βουδισμό και του παραχώρησε κρατική υποστήριξη. Έστησε θρησκευτικά μνημεία, συγκάλεσε συμβούλια και πρότρεψε το λαό να ζει σύμφωνα με τα εντάλματα του Βούδα. Ακόμη, ο Ασόκα έστειλε Βουδιστές ιεραποστόλους σ’ όλα τα μέρη της Ινδίας, καθώς και στη Σρι Λάνκα, στη Συρία, στην Αίγυπτο και στην Ελλάδα. Κυρίως χάρη στις προσπάθειες του Ασόκα, ο Βουδισμός μεταβλήθηκε από ινδική αίρεση σε παγκόσμια θρησκεία. Δικαιολογημένα λοιπόν μερικοί τον θεωρούν ως το δεύτερο ιδρυτή του Βουδισμού.

22. Πώς έφτασε να εδραιωθεί ο Βουδισμός σ’ όλη την Ασία;

²² Από τη Σρι Λάνκα, ο Βουδισμός εξαπλώθηκε ανατολικά στη Μιανμάρ (Βιρμανία), στην Ταϋλάνδη και σε άλλα μέρη της Ινδοκίνας. Προς το βορρά, ο Βουδισμός εξαπλώθηκε στο Κασμίρ και στην κεντρική Ασία. Απ’ αυτές τις περιοχές και από τον πρώτο κιόλας αιώνα Κ.Χ., οι Βουδιστές μοναχοί διέσχισαν τα φοβερά βουνά και τις δύσβατες ερήμους κι έφεραν τη θρησκεία τους στην Κίνα. Από την Κίνα ο Βουδισμός μεταδόθηκε λίγο παραπέρα, στην Κορέα και στην Ιαπωνία. Επίσης εισήχθηκε και στο Θιβέτ, τη γειτονική χώρα που βρίσκεται στα βόρεια της Ινδίας. Αφού αναμείχθηκε με τοπικές δοξασίες, πήρε τελικά τη μορφή του Λαμαϊσμού, ο οποίος εξουσίαζε τόσο τη θρησκευτική όσο και την πολιτική ζωή του Θιβέτ. Μέχρι τον έκτο ή τον έβδομο αιώνα Κ.Χ., ο Βουδισμός είχε εδραιωθεί γερά σ’ όλη τη Νοτιοανατολική Ασία και την Άπω Ανατολή. Αλλά τι συνέβαινε στην Ινδία;

23. Τι απέγινε ο Βουδισμός στην Ινδία;

²³ Παρά το ότι ο Βουδισμός επέκτεινε την επιρροή του σε άλλες χώρες, πίσω στην Ινδία σιγά-σιγά έπεφτε σε παρακμή. Οι μοναχοί, που ασχολούνταν υπερβολικά με φιλοσοφικά και μεταφυσικά ζητήματα, άρχισαν να χάνουν την επαφή τους με τους λαϊκούς ακολούθους τους. Επιπλέον, η απώλεια της βασιλικής υποστήριξης και η υιοθέτηση Ινδουιστικών ιδεών και συνηθειών επίσπευσαν την κατάρρευση του Βουδισμού στην Ινδία. Ακόμα και διάφοροι ιεροί τόποι του Βουδισμού, όπως το Λουμπίνι όπου γεννήθηκε ο Γκαουτάμα και το Μπουντ Γκαγιά όπου γνώρισε τη «φώτιση», έγιναν ερείπια. Μέχρι το 13ο αιώνα, ο Βουδισμός είχε ουσιαστικά εξαφανιστεί από την Ινδία, τη χώρα από την οποία ξεκίνησε.

24, 25. Ποιες περαιτέρω εξελίξεις παρατηρήθηκαν στο Βουδισμό τον 20ό αιώνα;

²⁴ Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, ο Βουδισμός υπέστη άλλη μια σημαντική αλλαγή. Η πολιτική αναταραχή στην Κίνα, στη Μογγολία, στο Θιβέτ και στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας τού επέφεραν ένα σαρωτικό πλήγμα. Χιλιάδες μοναστήρια και ναοί καταστράφηκαν και εκατοντάδες χιλιάδες μοναχοί και μοναχές εκδιώχθηκαν, φυλακίστηκαν ή ακόμη και θανατώθηκαν. Παρ’ όλα αυτά, η επιρροή του Βουδισμού εξακολουθεί να είναι έντονα αισθητή στον τρόπο σκέψης και στις συνήθειες που έχουν οι άνθρωποι σ’ αυτές τις χώρες.

²⁵ Στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, η Βουδιστική ιδέα σχετικά με το ότι οι άνθρωποι πρέπει να αναζητούν την αλήθεια μέσα στον εαυτό τους φαίνεται πως είναι ιδιαίτερα ελκυστική και η εξάσκηση του στοχασμού παρέχει διαφυγή από το θόρυβο της δυτικής ζωής. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Τενσίνγκ Γκουατσά, ο εξόριστος Δαλάι Λάμα του Θιβέτ, έγραψε στον πρόλογο του βιβλίου Ο Ζωντανός Βουδισμός (Living Buddhism): «Σήμερα ο Βουδισμός ίσως έχει κάτι να πει για να θυμίσει στους ανθρώπους του δυτικού κόσμου την πνευματική διάσταση της ζωής τους».

Οι Διαφορετικοί Δρόμοι του Βουδισμού

26. Σε τι είδους δρόμους διαιρείται ο Βουδισμός;

²⁶ Μολονότι συνήθως εκλαμβάνουμε το Βουδισμό ως μια ενιαία θρησκεία, στην πραγματικότητα αυτός διαιρείται σε πολλές σχολές. Η καθεμιά ερμηνεύει διαφορετικά τη φύση του Βούδα και τις διδασκαλίες του, κι έτσι έχει τα δικά της δόγματα, τις δικές της συνήθειες και τα δικά της ιερά συγγράμματα. Αυτές οι σχολές με τη σειρά τους διαιρούνται σε πολυάριθμες ομάδες και αιρέσεις, πολλές από τις οποίες είναι έντονα επηρεασμένες από τοπικούς πολιτισμούς και παραδόσεις.

27, 28. Πώς θα περιγράφατε το Βουδισμό Θεραβάντα; (Παράβαλε Φιλιππησίους 2:12· Ιωάννης 17:15, 16.)

²⁷ Η Βουδιστική σχολή Θεραβάντα (Δρόμος των Πρεσβυτέρων), ή αλλιώς Χιναγιάνα (Μικρό Όχημα), ακμάζει στη Σρι Λάνκα, στη Μιανμάρ (Βιρμανία), στην Ταϋλάνδη, στην Καμπότζη και στο Λάος. Μερικοί τη θεωρούν ως τη συντηρητική σχολή. Αυτή δίνει έμφαση στην απόκτηση σοφίας και στο ότι ο κάθε άνθρωπος πρέπει να εργάζεται μόνος του για τη σωτηρία του με το να απαρνηθεί τον κόσμο και να ακολουθήσει τη μοναστική ζωή αφιερώνοντας τον εαυτό του στο στοχασμό και στη μελέτη σ’ ένα μοναστήρι.

²⁸ Σε μερικές απ’ αυτές τις χώρες δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπει κανείς ξυπόλυτους νεαρούς με ξυρισμένο κεφάλι και με βαθυκίτρινες στολές να κυκλοφορούν σε ομάδες και, κρατώντας ένα πιάτο, να ζητούν ελεημοσύνη για να λάβουν την καθημερινή τους μερίδα από τους λαϊκούς πιστούς, οι οποίοι έχουν καθήκον να τους συντηρούν. Είναι έθιμο να περνούν οι άντρες τουλάχιστον ένα μέρος της ζωής τους σε μοναστήρι. Ο απώτερος σκοπός της μοναστικής ζωής είναι να γίνει ο μοναχός άρχατ, δηλαδή άνθρωπος που έχει πετύχει την πνευματική τελειότητα και την απελευθέρωση από τον πόνο και τα παθήματα που οφείλονται στον κύκλο των γεννήσεων. Ο Βούδας έχει δείξει το δρόμο· εναπόκειται στον καθένα προσωπικά να τον ακολουθήσει.

29. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Βουδισμού Μαχαγιάνα; (Παράβαλε 1 Τιμόθεον 2:3, 4· Ιωάννης 3:16.)

²⁹ Η Βουδιστική σχολή Μαχαγιάνα (Μεγάλο Όχημα) απαντάται συνήθως στην Κίνα, στην Κορέα, στην Ιαπωνία και στο Βιετνάμ. Πήρε αυτό το όνομα επειδή δίνει έμφαση στη διδασκαλία του Βούδα ότι «η αλήθεια και η οδός της σωτηρίας είναι για τον καθένα, είτε ζει σε σπηλιά είτε σε μοναστήρι είτε σε σπίτι . . . Δεν είναι μόνο γι’ αυτούς που απαρνούνται τον κόσμο». Η βασική αντίληψη της Μαχαγιάνα συνίσταται στο ότι η αγάπη και η συμπόνια του Βούδα είναι τόσο μεγάλες που δεν θα στερούσε από κανέναν τη σωτηρία. Σύμφωνα μ’ αυτήν, επειδή η φύση του Βούδα υπάρχει μέσα σ’ όλους, ο καθένας έχει την ικανότητα να γίνει Βούδας, δηλαδή φωτισμένος, ή μποντισάτβα. Η φώτιση δεν έρχεται με επίπονη αυτοπειθαρχία, αλλά με πίστη στον Βούδα και με συμπόνια για όλα τα ζωντανά πλάσματα. Φυσικά, αυτή η διδασκαλία έχει μεγαλύτερη απήχηση στις μάζες, που σκέφτονται πιο πρακτικά. Ωστόσο, εξαιτίας αυτής της πιο φιλελεύθερης στάσης, αναπτύχθηκαν πολυάριθμες ομάδες και ρεύματα.

30. Ποιο στόχο προσπαθούν να πετύχουν οι ακόλουθοι του Βουδισμού «Αγνή Γη»; (Παράβαλε Ματθαίος 6:7, 8, ΜΝΚ· 1 Βασιλέων 18:26, 29.)

³⁰ Ανάμεσα στις πολλές αιρέσεις της Μαχαγιάνα που αναπτύχθηκαν στην Κίνα και στην Ιαπωνία συγκαταλέγονται οι Βουδιστικές σχολές Αγνή Γη και Ζεν. Η πρώτη έχει ως επίκεντρο των δοξασιών της την πίστη στη σωτήρια δύναμη του Βούδα Αμίντα, ο οποίος υποσχέθηκε στους ακολούθους του ότι θα ξαναγεννηθούν στην Αγνή Γη, ή αλλιώς Δυτικό Παράδεισο, μια γη χαράς και απόλαυσης που κατοικείται από θεούς και ανθρώπους. Από εκεί, μπορούν εύκολα να μεταβούν στη Νιρβάνα. Καθώς ο πιστός επαναλαμβάνει την προσευχή «θέτω την πίστη μου στον Βούδα Αμίντα», ίσως και χιλιάδες φορές τη μέρα, εξαγνίζεται έτσι ώστε να πετύχει τη φώτιση ή να εξασφαλίσει τη γέννηση στο Δυτικό Παράδεισο.

31. Ποια είναι τα γνωρίσματα του Βουδισμού Ζεν; (Παράβαλε Φιλιππησίους 4:8.)

³¹ Ο Βουδισμός Ζεν (στην Κίνα λέγεται σχολή Τσ’αν) πήρε το όνομά του από την άσκηση του στοχασμού. Οι λέξεις τσ’αν (στην κινεζική) και ζεν (στην ιαπωνική) είναι παραλλαγές της σανσκριτικής λέξης ντγιάνα, που σημαίνει «στοχασμός». Αυτό το θρησκευτικό σύστημα διδάσκει ότι η μελέτη, τα καλά έργα και οι τελετουργίες δεν έχουν μεγάλη αξία. Για να πετύχει κανείς τη φώτιση χρειάζεται απλώς να κάνει συλλογισμούς γύρω από άλυτα αινίγματα, όπως είναι τα εξής: ‘Τι ήχος βγαίνει από το χειροκρότημα του ενός χεριού;’ και ‘Τι βρίσκουμε εκεί όπου δεν υπάρχει τίποτα;’ Η μυστικιστική υφή του Βουδισμού Ζεν βρήκε την έκφρασή της σε διάφορες ευγενείς τέχνες όπως η ανθική διακόσμηση, η καλλιγραφία, η ζωγραφική με μελάνι, η ποίηση, η κηπευτική κτλ., κι αυτές οι τέχνες είχαν θετική απήχηση στη Δύση. Σήμερα, υπάρχουν σε πολλές δυτικές χώρες κέντρα στοχασμού Ζεν.

32. Με ποιον τρόπο ασκείται ο Θιβετιανός Βουδισμός;

³² Τέλος, υπάρχει ο Θιβετιανός Βουδισμός, ή Λαμαϊσμός. Αυτή η μορφή Βουδισμού λέγεται μερικές φορές και Μαντραγιάνα (Όχημα Μάντρα), επειδή είναι βασική σ’ αυτήν η χρήση των μάντρα, δηλαδή μιας σειράς συλλαβών με ή χωρίς νόημα, τις οποίες απαγγέλλουν για πολλή ώρα. Αντί να δίνει έμφαση στη σοφία ή στη συμπόνια, αυτή η μορφή Βουδισμού δίνει έμφαση στη χρήση τελετουργιών, προσευχών, μαγικών πράξεων και πνευματιστικών εκδηλώσεων στη λατρεία. Οι προσευχές επαναλαμβάνονται χιλιάδες φορές κάθε μέρα, και γι’ αυτόν το σκοπό χρησιμοποιούνται κομπολόγια και τροχοί προσευχών. Για να μάθει κανείς τις περίπλοκες τελετουργίες πρέπει απαραίτητα να εκπαιδευτεί από τους λάμα, δηλαδή τους ηγούμενους μονών, από τους οποίους οι πιο γνωστοί είναι ο Δαλάι Λάμα και ο Πάντσεν Λάμα. Όταν πεθαίνει ένας λάμα, ψάχνουν να βρουν κάποιο παιδί στο οποίο λέγεται ότι έχει μετενσαρκωθεί ο λάμα, για να τον αντικαταστήσει στη θέση του πνευματικού ηγέτη. Όμως ο όρος εφαρμόζεται γενικά σ’ όλους τους μοναχούς, οι οποίοι, σύμφωνα με έναν υπολογισμό, έφτασαν κάποτε να αριθμούν το ένα πέμπτο ολόκληρου του πληθυσμού του Θιβέτ. Οι λάμα έπαιζαν επίσης το ρόλο δασκάλων, γιατρών, γεωκτημόνων και πολιτικών προσώπων.

33. Πώς μοιάζουν οι διαιρέσεις του Βουδισμού μ’ αυτές του Χριστιανικού κόσμου; (Παράβαλε 1 Κορινθίους 1:10.)

³³ Αυτές οι κύριες διαιρέσεις του Βουδισμού υποδιαιρούνται με τη σειρά τους σε πολλές ομάδες και αιρέσεις. Μερικές είναι αφοσιωμένες σε κάποιο συγκεκριμένο ηγέτη, όπως είναι ο Νιτσιρέν στην Ιαπωνία, που δίδαξε ότι μόνο το Σούτρα του Λωτού, ένα κείμενο της Μαχαγιάνα, περιέχει τις οριστικές διδασκαλίες του Βούδα, και ο Νουν Τσ’ιν-Χάι στην Ταϊβάν, ο οποίος έχει μεγάλο πλήθος ακολούθων. Απ’ αυτή την άποψη, ο Βουδισμός δεν διαφέρει και πολύ από το Χριστιανικό κόσμο που έχει άφθονα θρησκεύματα και αιρέσεις. Μάλιστα δεν είναι σπάνιο να βλέπει κανείς ανθρώπους που ισχυρίζονται ότι είναι Βουδιστές να επιδίδονται σε πράξεις που έχουν σχέση με τον Ταοϊσμό, το Σιντοϊσμό, την προγονολατρία ακόμη και το Χριστιανικό κόσμο.b Όλες αυτές οι Βουδιστικές αιρέσεις ισχυρίζονται ότι βασίζουν τις δοξασίες και τις πράξεις τους στις διδασκαλίες του Βούδα.

Τα Τρία Καλάθια και Άλλες Βουδιστικές Γραφές

34. Τι πρέπει να θυμόμαστε όταν εξετάζουμε τις διδασκαλίες του Βουδισμού;

³⁴ Οι διδασκαλίες που αποδίδονται στον Βούδα μεταβιβάστηκαν από στόμα σε στόμα και άρχισαν να καταγράφονται μόνο αφού πέρασαν αιώνες από το θάνατό του. Έτσι, αυτές φανερώνουν, στην καλύτερη περίπτωση, εκείνα που οι ακόλουθοί του σε κατοπινές γενιές πίστευαν ότι είπε ή έκανε. Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο επειδή, μέχρι τότε, ο Βουδισμός είχε ήδη διασπαστεί σε πολλές σχολές. Γι’ αυτό, διαφορετικά κείμενα παρουσιάζουν εντελώς διαφορετικές απόψεις για το Βουδισμό.

35. Ποια είναι τα πιο παλιά ιερά κείμενα του Βουδισμού;

³⁵ Τα πιο παλιά Βουδιστικά κείμενα γράφτηκαν περίπου τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ. στην παλική γλώσσα, η οποία λέγεται ότι συνδέεται με τη μητρική γλώσσα του Βούδα. Αυτά τα δέχεται η σχολή Θεραβάντα ως τα αυθεντικά κείμενα. Αποτελούνται από 31 βιβλία, τα οποία είναι ταξινομημένα σε τρεις συλλογές που λέγονται Τιπιτάκα (στη σανσκριτική, Τριπιτάκα), δηλαδή «Τρία Καλάθια» ή «Τρεις Συλλογές». Η Βινάγια Πιτάκα (Καλάθι της Πειθαρχίας) ασχολείται κυρίως με αρχές και κανόνες για τους μοναχούς και τις μοναχές. Η Σούτα Πιτάκα (Καλάθι των Ομιλιών) περιέχει κηρύγματα, παραβολές και παροιμίες που ειπώθηκαν από τον Βούδα και τους κορυφαίους μαθητές του. Τέλος, η Αμπιντάμα Πιτάκα (Καλάθι της Ύστατης Δογματικής) αποτελείται από σχόλια που αναφέρονται σε δόγματα του Βουδισμού.

36. Τι χαρακτηρίζει τις γραφές του Βουδισμού Μαχαγιάνα;

³⁶ Από την άλλη μεριά, τα περισσότερα συγγράμματα της σχολής Μαχαγιάνα είναι γραμμένα στη σανσκριτική, στην κινεζική και στη θιβετική γλώσσα, και περιλαμβάνουν πολλούς τόμους. Μονάχα τα κινεζικά κείμενα αποτελούνται από 5.000 και πλέον τόμους. Περιέχουν πολλά στοιχεία που δεν υπήρχαν στα αρχαιότερα συγγράμματα, όπως λόγου χάρη τόσο πολλές αφηγήσεις για διάφορους Βούδες όση είναι και η άμμος του Γάγγη, οι οποίοι λέγεται ότι έζησαν αναρίθμητα εκατομμύρια χρόνια κι ο καθένας ηγούνταν του δικού του Βουδιστικού κόσμου. Δεν είναι υπερβολή αυτό που έγραψε κάποιος συγγραφέας, ότι δηλαδή αυτά τα κείμενα «χαρακτηρίζονται από αντιθέσεις, αχαλίνωτη φαντασία, παραστατικές φιγούρες και άμετρες επαναλήψεις».

37. Ποια προβλήματα δημιουργήθηκαν από τα συγγράμματα της Μαχαγιάνα; (Παράβαλε Φιλιππησίους 2:2, 3.)

³⁷ Εξυπακούεται ότι είναι λίγοι εκείνοι που μπορούν να κατανοήσουν αυτά τα τόσο αφηρημένα συγγράμματα. Ως αποτέλεσμα, αυτές οι κατοπινές εξελίξεις απομάκρυναν πάρα πολύ το Βουδισμό από το πρότυπο που είχε συλλάβει αρχικά ο Βούδας. Σύμφωνα με τη Βινάγια Πιτάκα, ο Βούδας ήθελε να καταλαβαίνουν τη διδαχή του όχι μόνο οι μορφωμένοι, αλλά και κάθε λογής άνθρωποι. Γι’ αυτό άλλωστε επέμενε να διδάσκονται οι ιδέες του στη γλώσσα του απλού λαού, όχι στη νεκρή ιερή γλώσσα του Ινδουισμού. Έτσι, όταν οι οπαδοί του Βουδισμού Θεραβάντα ισχυρίζονται ότι αυτά τα βιβλία δεν είναι κανονικά, οι ακόλουθοι της Μαχαγιάνα απαντούν ότι ο Βούδας Γκαουτάμα δίδαξε πρώτα τους απλοϊκούς και αδαείς ανθρώπους, αλλά στους πολυμαθείς και στους σοφούς αποκάλυψε τις διδασκαλίες που καταγράφτηκαν αργότερα στα βιβλία της Μαχαγιάνα.

Ο Κύκλος του Κάρμα και της Σαμσάρα

38. (α) Πώς συγκρίνονται οι Βουδιστικές διδασκαλίες σε σχέση με τις Ινδουιστικές; (β) Ποια αντίληψη έχει ο Βουδισμός για την ψυχή στη θεωρία και ποια στην πράξη;

³⁸ Αν και ο Βουδισμός ελευθέρωσε μέχρι ενός σημείου τους ανθρώπους από τα δεσμά του Ινδουισμού, οι θεμελιώδεις ιδέες του δεν παύουν να είναι κληρονομημένες από τις Ινδουιστικές διδασκαλίες του Κάρμα και της σαμσάρα. Ο Βουδισμός, με τη μορφή που τον δίδαξε στην αρχή ο Βούδας, διαφέρει από τον Ινδουισμό στο ότι αρνείται την ύπαρξη αθάνατης ψυχής, αλλά λέει ότι ο άνθρωπος είναι «συνδυασμός φυσικών και διανοητικών δυνάμεων ή ενεργειών».c Εντούτοις, οι διδασκαλίες του εξακολουθούν να περιστρέφονται γύρω από τις ιδέες ότι όλοι οι άνθρωποι περιπλανιούνται από ζωή σε ζωή μέσω αναρίθμητων αναγεννήσεων (σαμσάρα) και ότι υποφέρουν τις συνέπειες των περασμένων και των τωρινών τους πράξεων (Κάρμα). Μολονότι μπορεί να φαίνεται ελκυστικό το άγγελμα της φώτισης και της απελευθέρωσης απ’ αυτόν τον κύκλο, μερικοί ρωτούν: Πόσο βάσιμο είναι το θεμέλιο; Ποια απόδειξη υπάρχει που να υποστηρίζει ότι όλα τα παθήματα είναι αποτέλεσμα των πράξεων που έκανε κάποιος σε μια προηγούμενη ζωή; Και υπάρχει πράγματι κάτι που να αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι έχουν ζήσει ξανά στο παρελθόν;

39. Πώς εξηγεί το νόμο του Κάρμα κάποιο Βουδιστικό κείμενο;

³⁹ Μια εξήγηση που δίνεται για το νόμο του Κάρμα λέει:

«Το Κάμα [η παλική λέξη που αντιστοιχεί στη λέξη Κάρμα] είναι από μόνο του ένας νόμος. Αλλά δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρχει και κάποιος νομοθέτης. Οι συνηθισμένοι νόμοι της φύσης, όπως η βαρύτητα, δεν χρειάζεται να έχουν νομοθέτη. Έτσι κι ο νόμος του Κάμα δεν απαιτεί νομοθέτη. Λειτουργεί στα δικά του όρια χωρίς την παρέμβαση κάποιας εξωτερικής και ανεξάρτητης εξουσίας».—Εγχειρίδιο του Βουδισμού.

40. (α) Τι υποδηλώνει η ύπαρξη των φυσικών νόμων; (β) Τι λέει η Αγία Γραφή για το νόμο της αιτίας και του αποτελέσματος;

⁴⁰ Είναι αυτή βάσιμη επιχειρηματολογία; Αληθεύει ότι οι νόμοι της φύσης δεν χρειάζεται να έχουν νομοθέτη; Ο Δρ Βέρνερ φον Μπράουν, ειδικός στους πυραύλους, δήλωσε κάποτε: «Οι φυσικοί νόμοι του σύμπαντος είναι τόσο ακριβείς που δεν δυσκολευόμαστε να φτιάξουμε ένα διαστημόπλοιο για να πάει στη σελήνη και μπορούμε να υπολογίσουμε την πτήση με ακρίβεια κλάσματος του δευτερολέπτου. Οι νόμοι αυτοί πρέπει να έχουν θεσπιστεί από κάποιον». Και η Αγία Γραφή επίσης μιλάει για το νόμο της αιτίας και του αποτελέσματος. Μας λέει ότι «ο Θεός δεν εμπαίζεται· επειδή ό,τι αν σπείρη ο άνθρωπος, τούτο και θέλει θερίσει». (Γαλάτας 6:7) Αντί να πει ότι αυτός ο νόμος δεν χρειάζεται να έχει νομοθέτη, τονίζει ότι «ο Θεός δεν εμπαίζεται», υποδηλώνοντας ότι ο νόμος αυτός τέθηκε σε ισχύ από Αυτόν που τον έφτιαξε, τον Ιεχωβά.

41. (α) Ποια σύγκριση μπορούμε να κάνουμε ανάμεσα στο νόμο του Κάρμα και στο νόμο των δικαστηρίων; (β) Αντιπαραβάλετε το Κάρμα με την υπόσχεση της Αγίας Γραφής.

⁴¹ Επιπλέον, η Αγία Γραφή μάς λέει ότι «ο μισθός της αμαρτίας είναι θάνατος» και «ο αποθανών ηλευθερώθη από της αμαρτίας». Ακόμα και τα δικαστήρια αναγνωρίζουν ότι δεν πρέπει κανένας να τιμωρείται δυο φορές για το ίδιο αδίκημα. Γιατί θα πρέπει λοιπόν ένα άτομο που έχει ήδη πληρώσει με τη ζωή του για τις αμαρτίες του να ξαναγεννηθεί απλώς και μόνο για να υποφέρει και πάλι τις συνέπειες των παλιών του πράξεων; Εξάλλου, αν κάποιος δεν γνωρίζει για ποιες παλιές πράξεις τιμωρείται, πώς είναι δυνατόν να μετανοήσει και να βελτιωθεί; Θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτό δικαιοσύνη; Εναρμονίζεται με το έλεος, που λέγεται ότι ήταν η πιο εξέχουσα ιδιότητα του Βούδα; Η Αγία Γραφή αντίθετα, αφού δηλώνει ότι «ο μισθός της αμαρτίας είναι θάνατος», λέει στη συνέχεια: «Το δε χάρισμα του Θεού ζωή αιώνιος δια Ιησού Χριστού του Κυρίου ημών». Ναι, η Αγία Γραφή υπόσχεται ότι ο Θεός θα εξαλείψει τη διαφθορά, την αμαρτία και το θάνατο και θα φέρει ελευθερία και τελειότητα σ’ όλη την ανθρωπότητα.—Ρωμαίους 6:7, 23· 8:21· Ησαΐας 25:8.

42. Πώς εξηγεί την αναγέννηση ένας Βουδιστής λόγιος;

⁴² Όσο για την αναγέννηση, ακολουθεί μια εξήγηση την οποία δίνει ένας Βουδιστής λόγιος, ο Δρ Βαλπόλα Ράχουλα:

«Το κάθε ον δεν είναι παρά συνδυασμός φυσικών και διανοητικών δυνάμεων ή ενεργειών. Αυτό που ονομάζουμε θάνατος είναι η παύση του συνόλου των λειτουργιών του φυσικού σώματος. Μήπως όλες αυτές οι δυνάμεις και οι ενέργειες εξαφανίζονται παντελώς, όταν παύουν οι λειτουργίες του σώματος; Ο Βουδισμός λέει: ‘Όχι’. Η θέληση, η βούληση, η επιθυμία, η δίψα για ύπαρξη, για διάρκεια, για συνεχή ανάπτυξη είναι μια τεράστια δύναμη που κινεί ολόκληρες ζωές, ολόκληρες υπάρξεις, ακόμα και ολόκληρο τον κόσμο. Αυτή είναι η μεγαλύτερη δύναμη, η μεγαλύτερη ενέργεια που υπάρχει στον κόσμο. Σύμφωνα με το Βουδισμό, αυτή η δύναμη δεν εξαφανίζεται όταν παύουν οι λειτουργίες του σώματος, όταν δηλαδή επέρχεται ο θάνατος· αντίθετα, συνεχίζει να εκδηλώνεται με μια άλλη μορφή, παρέχοντας μια νέα ύπαρξη, κάτι που λέγεται αναγέννηση».

43. (α) Από βιολογική άποψη, πώς καθορίζεται η γενετική σύσταση ενός ανθρώπου; (β) Ποια «απόδειξη» χρησιμοποιείται μερικές φορές για να υποστηρίξει την αναγέννηση; (γ) Εναρμονίζεται αυτή η «απόδειξη» για την αναγέννηση με τα όσα μας διδάσκει η πείρα της ζωής;

⁴³ Τη στιγμή της σύλληψης, ο άνθρωπος κληρονομεί από τον κάθε γονέα του 50 τοις εκατό των γονιδίων του. Επομένως, αποκλείεται να είναι κατά 100 τοις εκατό όμοιος με κάποιον άλλο άνθρωπο σε μια προηγούμενη ύπαρξη. Πράγματι, η διαδικασία της αναγέννησης δεν είναι δυνατόν να βρει υποστήριξη από καμιά γνωστή επιστημονική αρχή. Πολλές φορές, αυτοί που πιστεύουν στη δοξασία της αναγέννησης προβάλλουν ως απόδειξη τις εμπειρίες διάφορων ανθρώπων που ισχυρίζονται ότι τους είναι γνωστά ορισμένα πρόσωπα, γεγονότα και μέρη τα οποία δεν ήξεραν προηγουμένως. Είναι αυτό λογικό; Αν παραδεχτούμε ότι ένα άτομο που μπορεί να θυμάται πράγματα από παλιότερες εποχές πρέπει να έχει ζήσει εκείνη την περίοδο, τότε θα έπρεπε επίσης να παραδεχτούμε ότι κι ένα άτομο που μπορεί να προλέγει το μέλλον—και υπάρχουν πολλοί που ισχυρίζονται ότι το κάνουν αυτό—πρέπει να έχει ζήσει στο μέλλον. Αυτό προφανώς δεν είναι δυνατόν.

44. Παραβάλετε τη Γραφική διδασκαλία που αναφέρεται στο «πνεύμα» με τη Βουδιστική δοξασία της αναγέννησης.

⁴⁴ Τετρακόσια και πλέον χρόνια πριν από τον Βούδα, η Αγία Γραφή αναφέρθηκε σε κάποια δύναμη της ζωής. Περιγράφοντας τι συμβαίνει όταν πεθαίνει ο άνθρωπος, αυτή λέει: ‘Επιστρέφει το χώμα εις την γην, καθώς ήτο, και το πνεύμα επιστρέφει εις τον Θεόν, όστις έδωκεν αυτό’. (Εκκλησιαστής 12:7) Η λέξη «πνεύμα» αποτελεί μετάφραση της εβραϊκής λέξης ρούαχ, που σημαίνει τη δύναμη της ζωής η οποία θέτει σε κίνηση όλα τα ζωντανά πλάσματα, είτε άνθρωποι είτε ζώα είναι αυτά. (Εκκλησιαστής 3:18-22, ΜΝΚ) Ωστόσο, η σημαντική διαφορά που υπάρχει εδώ συνίσταται στο ότι το ρούαχ είναι απρόσωπη δύναμη· δεν έχει δική του θέληση ούτε διατηρεί την προσωπικότητα ή κάποια χαρακτηριστικά του πεθαμένου ατόμου. Δεν μεταβαίνει από τον έναν άνθρωπο στον άλλον όταν επέρχεται ο θάνατος, αλλά ‘επιστρέφει εις τον Θεόν, όστις έδωκεν αυτό’. Με άλλα λόγια, οι προοπτικές που έχει ένας άνθρωπος για να ζήσει και πάλι στο μέλλον—η ελπίδα της ανάστασης—απόκεινται αποκλειστικά στον Θεό.—Ιωάννης 5:28, 29· Πράξεις 17:31.

Νιρβάνα—Επίτευξη του Ανέφικτου;

45. Ποια είναι η αντίληψη του Βουδισμού για τη Νιρβάνα;

⁴⁵ Ερχόμαστε τώρα στη διδασκαλία του Βούδα που έχει να κάνει με τη φώτιση και τη σωτηρία. Μιλώντας με Βουδιστικούς όρους, η βασική ιδέα της σωτηρίας είναι η απελευθέρωση από τους νόμους του Κάρμα και της σαμσάρα, καθώς και η επίτευξη της Νιρβάνα. Και τι είναι η Νιρβάνα; Τα Βουδιστικά κείμενα λένε ότι είναι αδύνατο να την περιγράψει ή να την εξηγήσει κανείς, αλλά μπορεί μόνο να τη νιώσει. Δεν είναι ένας ουρανός όπου πηγαίνει κάποιος μετά το θάνατο, αλλά είναι μια επίτευξη που είναι εφικτή για όλους, εδώ και τώρα. Η ίδια η λέξη πιστεύεται ότι σημαίνει «ξεφύσημα, σβήσιμο». Έτσι, μερικοί ορίζουν τη Νιρβάνα ως την εκμηδένιση κάθε πάθους και επιθυμίας· μια ύπαρξη απαλλαγμένη από κάθε είδους ερεθίσματα, όπως είναι ο πόνος, ο φόβος, η στέρηση, η αγάπη ή το μίσος· μια κατάσταση αιώνιας ειρήνης, ανάπαυσης και αμεταβλητότητας. Στην ουσία, λέγεται ότι είναι η εκμηδένιση της ύπαρξης του ατόμου.

46, 47. (α) Σύμφωνα με τις Βουδιστικές διδασκαλίες, ποια είναι η πηγή της σωτηρίας; (β) Γιατί η Βουδιστική άποψη για την πηγή της σωτηρίας έρχεται σε αντίθεση μ’ αυτά που μας διδάσκει η πείρα της ζωής;

⁴⁶ Ο Βούδας δίδαξε ότι η φώτιση και η σωτηρία—η τέλεια επίτευξη της Νιρβάνα—έρχεται, όχι από κάποιον Θεό ή από κάποια εξωτερική δύναμη, αλλά μέσα από το ίδιο το άτομο, με τις δικές του προσπάθειες που συνίστανται σε καλά έργα και σωστές σκέψεις. Αυτό δημιουργεί το ερώτημα: Μπορεί να προκύψει κάτι τέλειο από κάτι ατελές; Δεν μας διδάσκει η πείρα της ζωής, όπως μας δείχνει και ο Εβραίος προφήτης Ιερεμίας, ότι «η οδός του ανθρώπου δεν εξαρτάται απ’ αυτού· του περιπατούντος ανθρώπου δεν είναι το να κατευθύνη τα διαβήματα αυτού»; (Ιερεμίας 10:23) Αν αληθεύει ότι κανένας δεν είναι σε θέση να ελέγξει τις ενέργειές του ακόμα και σε απλά καθημερινά ζητήματα, είναι λογικό να νομίζουμε ότι μπορεί κάποιος να αποκτήσει με δικές του και μόνο προσπάθειες την αιώνια σωτηρία του;—Ψαλμός 146:3, 4.

⁴⁷ Όπως ακριβώς ένας άνθρωπος που βουλιάζει μέσα σε κινούμενη άμμο δεν έχει πιθανότητες να ελευθερωθεί μόνος του απ’ αυτήν, έτσι και όλο το ανθρώπινο γένος είναι παγιδευμένο στην αμαρτία και στο θάνατο και κανείς δεν μπορεί να ελευθερωθεί από τα πλοκάμια τους. (Ρωμαίους 5:12) Κι όμως, ο Βούδας δίδαξε ότι η σωτηρία εξαρτάται αποκλειστικά από τις ατομικές προσπάθειες του καθενός. Η αποχαιρετιστήρια προτροπή του προς τους μαθητές του ήταν να «βασίζεστε στον εαυτό σας και όχι σε εξωτερική βοήθεια· κρατήστε γερά την αλήθεια ως λύχνο· να αναζητάτε τη σωτηρία μόνο στην αλήθεια· να μη στρέφεστε για βοήθεια σε κανέναν, παρά μόνο στον εαυτό σας».

Φώτιση ή Απογοήτευση;

48. (α) Πώς περιγράφει ένα βιβλίο την επίδραση των περίπλοκων Βουδιστικών ιδεών, όπως αυτή που αναφέρεται στη Νιρβάνα; (β) Ποια υπήρξε η κατάληξη του πρόσφατου ενδιαφέροντος για τις Βουδιστικές διδασκαλίες που παρατηρήθηκε σε ορισμένες περιοχές;

⁴⁸ Ποια είναι η επίδραση μιας τέτοιας δοξασίας; Μήπως εμπνέει αληθινή πίστη και αφοσίωση σ’ εκείνους που την πιστεύουν; Το βιβλίο Ο Ζωντανός Βουδισμός αναφέρει ότι, σε μερικές Βουδιστικές χώρες, ακόμα και «τους μοναχούς δεν τους απασχολούν πολύ οι μεγαλειώδεις προοπτικές που προσφέρει η θρησκεία τους. Η επίτευξη της Νιρβάνα θεωρείται γενικά ως απελπιστικά μη ρεαλιστική φιλοδοξία και ο στοχασμός σπάνια εφαρμόζεται. Εκτός από κάποια περιστασιακή μελέτη της Τιπιτάκα, αυτοί αφοσιώνονται στο να έχουν μια καλοκάγαθη και αρμονική συμβολή στην κοινωνία». Παρόμοια, η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια (στην ιαπωνική), σχολιάζοντας την πρόσφατη αναβίωση του ενδιαφέροντος για τις Βουδιστικές διδασκαλίες, παρατηρεί: «Όσο περισσότερο εξειδικεύεται η μελέτη του Βουδισμού, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τον αρχικό της σκοπό—να καθοδηγεί τους ανθρώπους. Βλέποντας τα πράγματα απ’ αυτή τη σκοπιά, η πρόσφατη τάση για εντατική μελέτη του Βουδισμού δεν υποδηλώνει κατ’ ανάγκη την αναζωπύρωση μιας ζωντανής θρησκείας. Αντίθετα, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι, όταν μια θρησκεία γίνεται το αντικείμενο περίπλοκων μεταφυσικών σπουδών, τότε η πραγματική της ζωή ως θρησκεία χάνει τη δύναμή της».

49. Τι έχει καταλήξει να είναι τώρα ο Βουδισμός για πολλούς;

⁴⁹ Η θεμελιώδης έννοια του Βουδισμού είναι ότι η γνώση και η κατανόηση οδηγούν στη φώτιση και στη σωτηρία. Όμως το μόνο που κατάφεραν τα πολύπλοκα δόγματα των διάφορων σχολών του Βουδισμού είναι να δημιουργήσουν αυτή την ‘απελπιστικά μη ρεαλιστική’ κατάσταση, που δεν μπορεί να τη συλλάβει ο νους των περισσότερων πιστών. Γι’ αυτούς, ο Βουδισμός έχει περιοριστεί στην εκτέλεση καλών πραγμάτων και στην τήρηση λίγων τελετουργιών και απλών κανόνων διαγωγής. Αυτός δεν καταπιάνεται με τα περίπλοκα ερωτήματα της ζωής, όπως είναι τα εξής: Από πού προερχόμαστε; Γιατί βρισκόμαστε εδώ; Και ποιο είναι το μέλλον για τον άνθρωπο και για τη γη;

50. Ποια ερώτηση έρχεται στο μυαλό μας, έχοντας υπόψη τις εμπειρίες ορισμένων ειλικρινών Βουδιστών; (Παράβαλε Κολοσσαείς 2:8.)

⁵⁰ Ορισμένοι ειλικρινείς Βουδιστές έχουν συνειδητοποιήσει τη σύγχυση και την απογοήτευση που δημιουργούνται από τα πολύπλοκα δόγματα και τις καταπιεστικές τελετουργίες του Βουδισμού, με τη σημερινή του μορφή. Σε μερικές χώρες, οι ανθρωπιστικές προσπάθειες διάφορων Βουδιστικών ομάδων και συλλόγων ίσως έφεραν ανακούφιση από τον πόνο και τα παθήματα σε πολλούς ανθρώπους. Αλλά σαν πηγή αληθινής φώτισης και απελευθέρωσης για όλους τους ανθρώπους, έχει ανταποκριθεί ο Βουδισμός στην υπόσχεσή του;

Φώτιση Μακριά από τον Θεό;

51. (α) Τι μαθαίνουμε για τις διδασκαλίες του Βούδα από ένα περιστατικό; (β) Ποια σημαντική παράλειψη είναι προφανής στις διδασκαλίες του Βούδα; (Παράβαλε 2 Χρονικών 16:9· Ψαλμός 46:1· 145:18.)

⁵¹ Ορισμένες αφηγήσεις για τη ζωή του Βούδα αναφέρουν πως μια φορά αυτός και οι μαθητές του βρίσκονταν σ’ ένα δάσος. Ο Βούδας έπιασε από κάτω μια χούφτα φύλλα και είπε στους μαθητές του: «Αυτά που σας δίδαξα είναι σαν τα φύλλα στο χέρι μου, αυτά όμως που δεν σας δίδαξα είναι σαν την ποσότητα των φύλλων που υπάρχουν στο δάσος». Εκείνο που ήθελε να πει βέβαια ο Βούδας ήταν ότι είχε διδάξει μόνο ένα μικρό τμήμα αυτών που ήξερε. Εδώ όμως υπάρχει μια σημαντική παράλειψη—ο Βούδας Γκαουτάμα δεν ανέφερε στην ουσία τίποτα για τον Θεό· ούτε και ισχυρίστηκε ποτέ πως ήταν Θεός. Μάλιστα, λέγεται ότι είπε στους μαθητές του: «Αν υπάρχει Θεός, είναι αδιανόητο να ενδιαφέρεται Αυτός για τις καθημερινές μου υποθέσεις», και «δεν υπάρχουν θεοί που μπορούν ή που πρόκειται να βοηθήσουν τον άνθρωπο».

52. (α) Ποια άποψη έχει ο Βουδισμός για τον Θεό; (β) Τι έχει αγνοήσει ο Βουδισμός;

⁵² Με αυτή την έννοια, η συμβολή του Βουδισμού στην αναζήτηση που επιχείρησε ο άνθρωπος για να βρει τον Θεό είναι μηδαμινή. Η Εγκυκλοπαίδεια των Πίστεων του Κόσμου (The Encyclopedia of World Faiths) παρατηρεί ότι «στα πρώτα βήματά του, ο Βουδισμός φαίνεται ότι δεν έλαβε καθόλου υπόψη του την ύπαρξη Θεού και ασφαλώς δεν δίδαξε ούτε απαίτησε την εκδήλωση πίστης στον Θεό». Εφόσον δίνει έμφαση στο ότι ο καθένας πρέπει να επιδιώκει μόνος του τη σωτηρία του, στρέφοντας τις προσπάθειές του για φώτιση στη δική του διάνοια ή συνειδητότητα, ο Βουδισμός είναι στην πραγματικότητα μια αγνωστικιστική, αν όχι αθεϊστική, θρησκεία. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 145.) Προσπαθώντας να αποτινάξει τα δεσμά της δεισιδαιμονίας του Ινδουισμού και των πάμπολλων μυθικών θεών του, ο Βουδισμός κατέληξε στο άλλο άκρο. Αγνόησε τη θεμελιώδη αντίληψη για την ύπαρξη ενός Υπέρτατου Όντος, με το θέλημα του οποίου υπάρχουν και λειτουργούν τα πάντα.—Πράξεις 17:24, 25.

53. Τι μπορεί να ειπωθεί για την επιδίωξη της φώτισης μακριά από τον Θεό; (Παράβαλε Παροιμίαι 9:10· Ιερεμίας 8:9.)

⁵³ Αυτός ο εγωκεντρικός και ανεξάρτητος τρόπος σκέψης είχε σαν αποτέλεσμα έναν πραγματικό λαβύρινθο θρύλων, παραδόσεων, πολύπλοκων δογμάτων και ερμηνειών, τα οποία παρήγαγαν σ’ όλους τους αιώνες οι άφθονες σχολές και αιρέσεις. Εκείνο που στόχευε να φέρει μια απλή λύση στα περίπλοκα προβλήματα της ζωής έφτασε να γίνει ένα θρησκευτικό και φιλοσοφικό σύστημα που δεν είναι δυνατό να το κατανοήσουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Απεναντίας, ο μέσος οπαδός του Βουδισμού ασχολείται απλώς με τη λατρεία ειδώλων και λειψάνων, θεών και δαιμόνων, πνευμάτων και προγόνων, καθώς και με την τέλεση πολλών άλλων τελετουργιών και πράξεων που δεν έχουν καμιά σχέση μ’ αυτά που δίδαξε ο Βούδας Γκαουτάμα. Είναι φανερό ότι η επιδίωξη της φώτισης μακριά από τον Θεό δεν φέρνει αποτελέσματα.

54. Τις διδασκαλίες ποιων άλλων θρησκευόμενων στοχαστών της Ανατολής θα εξετάσουμε στη συνέχεια;

⁵⁴ Περίπου τον ίδιο καιρό που ο Βούδας Γκαουτάμα έψαχνε για να βρει το δρόμο προς τη φώτιση, σ’ ένα άλλο μέρος της ασιατικής ηπείρου έζησαν δυο φιλόσοφοι οι οποίοι επηρέασαν με τις ιδέες τους εκατομμύρια ανθρώπους. Αυτοί ήταν ο Λάο-τσε και ο Κομφούκιος, οι δυο σοφοί τους οποίους λάτρεψαν ολόκληρες γενιές Κινέζων και άλλων ανθρώπων. Τι δίδαξαν αυτοί και πώς επηρέασαν τον άνθρωπο στην αναζήτησή του προκειμένου να βρει τον Θεό; Αυτό το θέμα θα το εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιο.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 139]

Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του Βούδα

Ο Βούδας εξέθεσε τη θεμελιώδη του διδασκαλία στις λεγόμενες Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες. Παραθέτουμε εδώ ένα απόσπασμα από την Νταμακακαπαβατάνα Σούτα (Το Θεμέλιο του Βασιλείου της Δικαιοσύνης), σε μετάφραση του Τ. Γ. Ράις Ντέιβιντς:

▪ «Αυτή είναι, ω! Μπίκου, η ευγενής αλήθεια σχετικά με τα παθήματα. Η γέννηση συνοδεύεται από οδύνη, η φθορά είναι οδυνηρή, η ασθένεια είναι οδυνηρή, ο θάνατος είναι οδυνηρός. Η ένωση με το δυσάρεστο είναι οδυνηρή, οδυνηρός είναι και ο αποχωρισμός από το ευχάριστο· και ο κάθε πόθος που μένει ανικανοποίητος, κι αυτός είναι οδυνηρός. . . .

▪ »Αυτή είναι, ω! Μπίκου, η ευγενής αλήθεια σχετικά με την προέλευση των παθημάτων. Είναι στ’ αλήθεια αυτή η δίψα που προξενεί την ανακαίνιση της ύπαρξης, που συνοδεύεται από αισθησιακή απόλαυση, που επιζητεί την ικανοποίηση πότε εδώ και πότε εκεί—δηλαδή, ο πόθος για την ικανοποίηση των παθών ή ο πόθος για ζωή ή ο πόθος για επιτυχία. . . .

▪ »Αυτή είναι, ω! Μπίκου, η ευγενής αλήθεια σχετικά με την εξάλειψη των παθημάτων. Είναι στ’ αλήθεια η εξάλειψη αυτής ακριβώς της δίψας, χωρίς να μείνει ίχνος πάθους· η παραμέριση αυτής της δίψας, η απόρριψή της, η απελευθέρωση από αυτήν, η απουσία της. . . .

▪ »Αυτή είναι, ω! Μπίκου, η ευγενής αλήθεια σχετικά με την οδό που οδηγεί στην εξάλειψη της θλίψης. Αληθινά, είναι αυτό το ευγενές οχταπλό μονοπάτι· δηλαδή: ορθή αντίληψη· ορθή σκέψη· ορθή ομιλία· ορθή πράξη· ορθός τρόπος ζωής· ορθή προσπάθεια· ορθή μέριμνα· και ορθή αυτοσυγκέντρωση».

[Πλαίσιο στη σελίδα 145]

Ο Βουδισμός και ο Θεός

«Ο Βουδισμός διδάσκει το δρόμο για την τέλεια καλοσύνη και την τέλεια σοφία μακριά από κάποιον προσωπικό Θεό· την ανώτατη γνώση αγνοώντας την περίπτωση της ‘αποκάλυψης’· . . . τη δυνατότητα λύτρωσης χωρίς την ύπαρξη κάποιου λυτρωτή ο οποίος εκπροσωπεί το άτομο, τη σωτηρία κατά την οποία ο καθένας είναι σωτήρας του εαυτού του».—Το Μήνυμα του Βουδισμού (The Message of Buddhism), από τον Μπίκου Σουμπάντρα, όπως παρατίθεται στο σύγγραμμα Τι Είναι Βουδισμός; (What Is Buddhism?)

Μήπως λοιπόν είναι άθεοι οι Βουδιστές; Το βιβλίο Τι Είναι Βουδισμός;, έκδοση της Βουδιστικής Στοάς του Λονδίνου, δίνει την απάντηση: «Αν με τη λέξη άθεος εννοείτε το άτομο που απορρίπτει την αντίληψη για την ύπαρξη ενός προσωπικού Θεού, τότε είμαστε άθεοι». Το βιβλίο συνεχίζει: «Ένα καλλιεργημένο μυαλό μπορεί να καταλάβει τόσο εύκολα την ιδέα ότι το Σύμπαν διέπεται από έναν απαρέγκλιτο Νόμο όσο μπορεί να καταλάβει και την ιδέα για την ύπαρξη μιας μακρινής Προσωπικότητας την οποία δεν πρόκειται να δει ποτέ, η οποία κατοικεί στο άγνωστο και η οποία κάποτε δημιούργησε από το τίποτα ένα Σύμπαν που διακατέχεται από έχθρα, αδικία, ανισότητα ευκαιριών, ατέλειωτα παθήματα και ακατάπαυστες έριδες».

Επομένως, ο Βουδισμός δεν προάγει, θεωρητικά, την πίστη στον Θεό ή σε κάποιον Δημιουργό. Ωστόσο, σχεδόν σε κάθε χώρα όπου υπάρχουν οπαδοί του Βουδισμού μπορούμε να βρούμε σήμερα Βουδιστικούς ναούς και Βουδιστικές στούπα, ενώ οι πιστοί Βουδιστές απευθύνουν τις προσευχές, τις προσφορές και την αφοσίωσή τους σε εικόνες και λείψανα από διάφορους Βούδες και μποντισάτβα. Ο Βούδας, που ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι είναι Θεός, έχει γίνει θεός με κάθε έννοια της λέξης.

[Χάρτης στη σελίδα 142]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μέχρι τον έβδομο αιώνα Κ.Χ., ο Βουδισμός είχε διαδοθεί από την Ινδία σε ολόκληρη την ανατολική Ασία

ΙΝΔΙΑ

Μπενάρες

Μπουντ Γκαγιά

3ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Π.Κ.Χ. ΣΡΙ ΛΑΝΚΑ

4ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Κ.Χ. ΚΟΡΕΑ

6ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Κ.Χ. ΙΑΠΩΝΙΑ

7ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Κ.Χ. ΘΙΒΕΤ

[Εικόνες στη σελίδα 131]

Η τεχνοτροπία των Βουδιστικών ναών ποικίλλει σ’ όλο τον κόσμο

Τσενγκ-Τε, βόρεια Κίνα

Κόφου, Ιαπωνία

Πόλη της Νέας Υόρκης, Η.Π.Α.

Τσιάνγκ Μάι, Ταϋλάνδη

[Εικόνα στη σελίδα 133]

Λίθινο ανάγλυφο, το Όνειρο της Μάγια, από την Γκαντάρα του Πακιστάν, που απεικονίζει τον μελλοντικό Βούδα ως λευκό ελέφαντα με φωτοστέφανο, καθώς εισέρχεται στη δεξιά πλευρά της Βασίλισσας Μάγια για να την καταστήσει έγκυο

[Εικόνες στη σελίδα 134]

Βουδιστές μοναχοί και λάτρεις σ’ ένα ναό στην Πόλη της Νέας Υόρκης

[Εικόνες στη σελίδα 141]

Αγάλματα του Βούδα με τις χαρακτηριστικές του στάσεις

είσοδος στη Νιρβάνα

διδασκαλία

στοχασμός

αντίσταση στον πειρασμό

[Εικόνα στη σελίδα 147]

Πομπή για τον εορτασμό των γενεθλίων του Βούδα, στο Τόκιο της Ιαπωνίας. Ο λευκός ελέφαντας στο πίσω μέρος συμβολίζει τον Βούδα

[Εικόνα στη σελίδα 150]

Σελίδες του Σούτρα του Λωτού (10ος αιώνας), στην κινεζική, περιγράφουν τη δύναμη που έχει ο μποντισάτβα Κουάν-γιν να σώζει από τη φωτιά και από τον κατακλυσμό. Ο μποντισάτβα Κσιτιγκάρμπα, στα δεξιά, ήταν δημοφιλής στην Κορέα κατά το 14ο αιώνα

[Εικόνα στη σελίδα 155]

Βουδιστικός ρόλος από το Κυότο της Ιαπωνίας, που απεικονίζει τα βασανιστήρια της «κόλασης»

[Εικόνες στη σελίδα 157]

Ακολουθώντας τη φορά των δεικτών του ρολογιού από πάνω προς τα κάτω, βλέπουμε τους Βουδιστές να αποδίδουν σήμερα λατρεία μπροστά: σ’ ένα λίνγκα στην Μπανγκόκ της Ταϋλάνδης· στο λείψανο του Δοντιού του Βούδα, στην Κάντι της Σρι Λάνκα· σε αγάλματα του Βούδα στη Σιγκαπούρη και στη Νέα Υόρκη

[Εικόνες στη σελίδα 158]

Μια Βουδίστρια που προσεύχεται μπροστά στον οικογενειακό βωμό και παιδιά που συμμετέχουν στη λειτουργία μέσα σε κάποιο ναό