Κεφάλαιο 18
Σεισμοί στην Ημέρα του Κυρίου
1, 2. (α) Πώς θα μπορούσατε να περιγράψετε την εμπειρία ενός ισχυρού σεισμού; (β) Τι περιγράφει ο Ιωάννης όταν ανοίγεται η έκτη σφραγίδα;
ΕΧΕΤΕ ζήσει ποτέ την εμπειρία ενός ισχυρού σεισμού; Δεν πρόκειται για ευχάριστη εμπειρία. Πριν από μια μεγάλη δόνηση μπορεί να προηγηθούν υπόκωφοι κρότοι και βουή. Το ακανόνιστο σείσιμο μπορεί να γίνει πιο έντονο ενώ εσείς προσπαθείτε να τρέξετε κάπου για να προστατευτείτε—ίσως κάτω από ένα τραπέζι. Ή μπορεί να εκδηλωθεί με ένα ξαφνικό, βίαιο τράνταγμα, το οποίο ακολουθεί ο ήχος των πιατικών και των επίπλων που γίνονται κομμάτια ή ακόμη και των κτιρίων που σωριάζονται. Οι ζημιές μπορεί να είναι ολέθριες, ενώ οι συχνές μετασεισμικές δονήσεις προξενούν και άλλες ζημιές και προσθέτουν στην εικόνα της αθλιότητας.
2 Με αυτά υπόψη, εξετάστε την περιγραφή που κάνει ο Ιωάννης όταν ανοίγεται η έκτη σφραγίδα: «Και είδα όταν άνοιξε την έκτη σφραγίδα, και έγινε μεγάλος σεισμός». (Αποκάλυψη 6:12α) Αυτό πρέπει να λαβαίνει χώρα στο ίδιο χρονικό πλαίσιο με το άνοιγμα των άλλων σφραγίδων. Σε ποιο χρονικό σημείο στην ημέρα του Κυρίου συμβαίνει αυτός ο σεισμός, και τι είδους σεισμός είναι;—Αποκάλυψη 1:10.
3. (α) Ποια συμβάντα προείπε ο Ιησούς στην προφητεία σχετικά με το σημείο της παρουσίας του; (β) Πώς σχετίζονται οι κατά γράμμα σεισμοί με το μεγάλο συμβολικό σεισμό του εδαφίου Αποκάλυψη 6:12;
3 Αρκετές φορές στη Γραφή αναφέρονται τόσο κατά γράμμα όσο και μεταφορικές δονήσεις της γης. Ο Ιησούς, στη βαρυσήμαντη προφητεία του σχετικά με το σημείο της παρουσίας του με Βασιλική εξουσία, προείπε ότι θα γίνουν «σεισμοί στον έναν τόπο μετά τον άλλον». Αυτοί θα αποτελούσαν μέρος της “αρχής βασανιστικών πόνων”. Από το 1914, καθώς ο πληθυσμός της γης αυξάνεται με ιλιγγιώδη ρυθμό φτάνοντας σε αρκετά δισεκατομμύρια, οι κατά γράμμα σεισμικές δονήσεις έχουν συμβάλει σημαντικά στους βασανιστικούς πόνους των καιρών μας. (Ματθαίος 24:3, 7, 8) Ωστόσο, παρότι αυτοί οι σεισμοί εκπληρώνουν προφητείες, είναι φυσικές καταστροφές. Προηγούνται του μεγάλου, συμβολικού σεισμού που αναφέρεται στο εδάφιο Αποκάλυψη 6:12. Στην πραγματικότητα, αυτός ο σεισμός έρχεται ως ερημωτική κατάληξη μιας σειράς προσεισμικών δονήσεων που σείουν συθέμελα το ανθρώπινο επίγειο σύστημα πραγμάτων του Σατανά.a
Δονήσεις στην Ανθρώπινη Κοινωνία
4. (α) Από πότε ανέμενε ο λαός του Ιεχωβά ότι το 1914 θα άρχιζαν καταστροφικά γεγονότα; (β) Το τέλος ποιας χρονικής περιόδου θα σηματοδοτούσε το 1914;
4 Από τα μέσα της δεκαετίας του 1870, ο λαός του Ιεχωβά ανέμενε ότι το 1914 θα άρχιζαν καταστροφικά γεγονότα τα οποία θα σηματοδοτούσαν το τέλος των καιρών των εθνών. Αυτή είναι η περίοδος των “εφτά καιρών” (2.520 ετών) που άρχισε με την ανατροπή της Δαβιδικής βασιλείας στην Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ. και τελείωσε με την ενθρόνιση του Ιησού στην ουράνια Ιερουσαλήμ το 1914 Κ.Χ.—Δανιήλ 4:24, 25· Λουκάς 21:24.b
5. (α) Ποια ανακοίνωση έκανε ο Κ. Τ. Ρώσσελ στις 2 Οκτωβρίου 1914; (β) Ποιες πολιτικές αναταραχές έχουν λάβει χώρα από το 1914;
5 Έτσι λοιπόν, όταν ο Κ. Τ. Ρώσσελ εμφανίστηκε το πρωί της 2ας Οκτωβρίου 1914 για την πρωινή λατρεία με την οικογένεια Μπέθελ στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, έκανε την εξής συνταρακτική ανακοίνωση: «Οι καιροί των εθνών τελείωσαν. Ο καιρός των βασιλέων τους πέρασε». Πράγματι, η παγκόσμια αναταραχή που άρχισε το 1914 ήταν τόσο εκτεταμένη ώστε πολλές μακραίωνες μοναρχίες εξαφανίστηκαν. Η ανατροπή του τσαρισμού από την Μπολσεβικική Επανάσταση το 1917 οδήγησε σε μια μακρά αντιπαράθεση μεταξύ μαρξισμού και καπιταλισμού. Οι δονήσεις των πολιτικών αλλαγών εξακολουθούν να διαταράσσουν την ανθρώπινη κοινωνία παγκόσμια. Σήμερα, πολλές κυβερνήσεις δεν καταφέρνουν να παραμείνουν στην εξουσία πάνω από ένα ή δύο χρόνια. Η έλλειψη σταθερότητας στον πολιτικό κόσμο φαίνεται παραστατικά στην περίπτωση της Ιταλίας, η οποία άλλαξε 47 κυβερνήσεις σε 42 μόνο χρόνια μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά αυτές οι προσεισμικές δονήσεις απλώς προηγούνται ενός αποκορυφώματος σε ό,τι αφορά την κυβερνητική αναταραχή. Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα; Η Βασιλεία του Θεού θα αναλάβει την εξουσία ως η μοναδική κυβέρνηση της γης.—Ησαΐας 9:6, 7.
6. (α) Πώς περιέγραψε ο Χ. Τζ. Γουέλς τη νέα και μνημειώδη εποχή; (β) Τι έγραψαν ένας φιλόσοφος και ένας πολιτικός σχετικά με την εποχή που άρχισε το 1914;
6 Ιστορικοί, φιλόσοφοι και πολιτικοί ηγέτες έχουν επισημάνει το έτος 1914 ως την αρχή μιας νέας και μνημειώδους εποχής. Δεκαεφτά χρόνια μετά την αρχή αυτής της εποχής, ο ιστορικός Χ. Τζ. Γουέλς σχολίασε: «Ο προφήτης θα προφήτευε μετά χαράς ευχάριστα πράγματα. Αλλά είναι καθήκον του να πει αυτά που βλέπει. Βλέπει έναν κόσμο ο οποίος εξακολουθεί να ελέγχεται σταθερά από στρατιώτες, πατριώτες, τοκογλύφους και τυχοδιώκτες που κυνηγούν το χρήμα. Έναν κόσμο παραδομένο στην καχυποψία και στο μίσος, που χάνει με ταχύτατο ρυθμό όσες προσωπικές ελευθερίες του απέμειναν, που σκοντάφτει σε έντονες ταξικές συγκρούσεις και που ετοιμάζεται για νέους πολέμους». Το 1953 ο φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ έγραψε: «Από το 1914, όποιος είναι ενήμερος των τάσεων του κόσμου ανησυχεί βαθιά για αυτό που φαίνεται σαν μοιραία και προκαθορισμένη πορεία προς μια ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή. . . . Βλέπουν την ανθρώπινη φυλή σαν τον ήρωα μιας ελληνικής τραγωδίας, που οδηγείται από οργισμένους θεούς και δεν είναι πια κύριος του πεπρωμένου του». Το 1980, ο πολιτικός Χάρολντ Μακμίλαν, αναλογιζόμενος το ειρηνικό ξεκίνημα του 20ού αιώνα, είπε: «Τα πάντα θα γίνονταν όλο και πιο καλά. Αυτός ήταν ο κόσμος στον οποίο γεννήθηκα. . . . Ξαφνικά, απροσδόκητα, ένα πρωί του 1914, όλα αυτά τελείωσαν».
7-9. (α) Ποιες αναταραχές έχουν συγκλονίσει την ανθρώπινη κοινωνία από το 1914; (β) Ποια κατάσταση μεταξύ των ανθρώπων επρόκειτο να περιλαμβάνουν τελικά οι αναταραχές στην ανθρώπινη κοινωνία κατά την παρουσία του Ιησού;
7 Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε ένα ακόμη κύμα αναταραχών. Μικρότεροι πόλεμοι καθώς και η διεθνής τρομοκρατία εξακολουθούν να σείουν τη γη. Η φοβερή απειλή της χρήσης όπλων μαζικής καταστροφής από τρομοκράτες ή από κράτη προβληματίζει πολλούς ανθρώπους.
8 Ωστόσο, και άλλα πράγματα εκτός από τους πολέμους έχουν σείσει συθέμελα την ανθρώπινη κοινωνία από το 1914. Μια από τις πιο οδυνηρές αναταραχές πυροδοτήθηκε από το κραχ του χρηματιστηρίου των ΗΠΑ στις 29 Οκτωβρίου 1929. Αυτό επέφερε τη Μεγάλη Οικονομική Κρίση η οποία επηρέασε όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Αν και η κρίση κόπασε ανάμεσα στα έτη 1932 και 1934, εμείς εξακολουθούμε να νιώθουμε τις επιπτώσεις της. Από το 1929, ο οικονομικά άρρωστος κόσμος μπαλώνεται με πρόχειρα σχέδια. Οι κυβερνήσεις ενδίδουν στην οικονομική πολιτική των ελλειμμάτων. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 και η χρηματιστηριακή κατάρρευση του 1987 συνέβαλαν στις δονήσεις της οικονομικής αυτοκρατορίας. Στο μεταξύ, εκατομμύρια άνθρωποι αγοράζουν κυρίως με πίστωση. Αμέτρητοι άλλοι πέφτουν θύματα οικονομικών τεχνασμάτων, σχεδίων τύπου «πυραμίδας», αγοράς λαχείων και άλλων δόλιων τυχερών παιχνιδιών, πολλά από τα οποία χρηματοδοτούνται από κυβερνήσεις που θα έπρεπε να προστατεύουν το λαό. Ακόμη και οι τηλεοπτικοί ευαγγελιστές του Χριστιανικού κόσμου απλώνουν το χέρι τους για να εισπράξουν το μερίδιό τους που ανέρχεται σε εκατομμύρια!—Παράβαλε Ιερεμίας 5:26-31.
9 Στο παρελθόν, τα οικονομικά προβλήματα άνοιξαν το δρόμο για να καταλάβουν την εξουσία ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ. Η Βαβυλώνα η Μεγάλη έσπευσε να κερδίσει την εύνοιά τους, και το Βατικανό σύναψε κονκορδάτα με την Ιταλία το 1929 και με τη Γερμανία το 1933. (Αποκάλυψη 17:5) Οι σκοτεινές ημέρες που ακολούθησαν αποτελούσαν σίγουρα μέρος της εκπλήρωσης της προφητείας του Ιησού σχετικά με την παρουσία του, η οποία θα περιλάμβανε «οδύνη εθνών τα οποία θα βρίσκονται σε αδιέξοδο . . . ενώ οι άνθρωποι θα λιποθυμούν από το φόβο και την προσδοκία αυτών που πρόκειται να έρθουν πάνω στην κατοικημένη γη». (Λουκάς 21:7-9, 25-31)c Ναι, οι σεισμοί που άρχισαν να συγκλονίζουν την ανθρώπινη κοινωνία το 1914 συνεχίστηκαν, με ισχυρές μετασεισμικές δονήσεις.
Και ο Ιεχωβά Σείει
10. (α) Γιατί υπάρχουν τόσο πολλές δονήσεις στις ανθρώπινες υποθέσεις; (β) Τι κάνει ο Ιεχωβά, ως προετοιμασία για ποιο πράγμα;
10 Αυτές οι δονήσεις στις ανθρώπινες υποθέσεις είναι αποτέλεσμα του ότι ο άνθρωπος δεν έχει την ικανότητα να κατευθύνει το ίδιο του το βήμα. (Ιερεμίας 10:23) Επιπλέον, εκείνο το αρχαίο φίδι, ο Σατανάς, “που παροδηγεί ολόκληρη την κατοικημένη γη”, επιφέρει «αλίμονο» στην ύστατη προσπάθεια που καταβάλλει προκειμένου να απομακρύνει όλη την ανθρωπότητα από τη λατρεία του Ιεχωβά. Η σύγχρονη τεχνολογία έχει κάνει τη γη μικρή σαν μια γειτονιά, όπου τα εθνικιστικά και τα φυλετικά μίση σείουν συθέμελα την ανθρώπινη κοινωνία, ενώ τα λεγόμενα Ηνωμένα Έθνη δεν μπορούν να βρουν καμιά αποτελεσματική λύση. Ο άνθρωπος εξουσιάζει όσο ποτέ άλλοτε τον άνθρωπο προς βλάβη του. (Αποκάλυψη 12:9, 12· Εκκλησιαστής 8:9) Ωστόσο, ο Υπέρτατος Κύριος Ιεχωβά, ο Πλάστης του ουρανού και της γης, σείει με το δικό του τρόπο εδώ και σχεδόν 90 χρόνια, κάνοντας προετοιμασίες για να λύσει τα προβλήματα της γης μια για πάντα. Με ποιον τρόπο;
11. (α) Ποιο σείσιμο περιγράφεται στα εδάφια Αγγαίος 2:6, 7; (β) Πώς εκπληρώνεται η προφητεία του Αγγαίου;
11 Στα εδάφια Αγγαίος 2:6, 7 διαβάζουμε: «Διότι αυτό είπε ο Ιεχωβά των στρατευμάτων: “Ακόμη μια φορά—λίγος καιρός απομένει—και σείω τους ουρανούς και τη γη και τη θάλασσα και την ξηρά. Και θα σείσω όλα τα έθνη, και θα έρθουν τα επιθυμητά πράγματα όλων των εθνών· και θα γεμίσω αυτόν τον οίκο με δόξα”, είπε ο Ιεχωβά των στρατευμάτων». Ιδιαίτερα από το έτος 1919, ο Ιεχωβά έχει κάνει τους μάρτυρές του να διακηρύξουν τις κρίσεις του σε όλα τα στοιχεία της ανθρώπινης κοινωνίας στη γη. Το παγκόσμιο σύστημα του Σατανά έχει λάβει γνώση από αυτή την παγγήινη προειδοποίηση.d Καθώς η προειδοποίηση εντείνεται, οι θεοφοβούμενοι άνθρωποι, «τα επιθυμητά πράγματα», έχουν υποκινηθεί να χωριστούν από τα έθνη. Αυτό που τους κάνει να βγουν δεν είναι οι δονήσεις στην οργάνωση του Σατανά. Αλλά καθώς διακρίνουν την κατάσταση, αποφασίζουν από μόνοι τους να συμμετάσχουν με τη χρισμένη τάξη του Ιωάννη στο να γεμίσουν τον οίκο της λατρείας του Ιεχωβά με δόξα. Πώς επιτελείται αυτό; Με το γεμάτο ζήλο έργο κηρύγματος των καλών νέων της εγκαθιδρυμένης Βασιλείας του Θεού. (Ματθαίος 24:14) Αυτή η Βασιλεία, που αποτελείται από τον Ιησού και τους χρισμένους ακολούθους του, θα στέκεται για πάντα προς δόξα του Ιεχωβά, ως «μια βασιλεία που δεν μπορεί να κλονιστεί».—Εβραίους 12:26-29.
12. Αν έχετε αρχίσει να ανταποκρίνεστε στο κήρυγμα που προλέχθηκε στο εδάφιο Ματθαίος 24:14, τι πρέπει να κάνετε προτού συμβεί ο μεγάλος σεισμός που αναφέρεται στο εδάφιο Αποκάλυψη 6:12;
12 Μήπως είστε ένα από τα άτομα που έχουν αρχίσει να ανταποκρίνονται σε αυτό το κήρυγμα; Μήπως συγκαταλέγεστε στα εκατομμύρια άτομα που τα πρόσφατα χρόνια παρακολούθησαν την τήρηση της Ανάμνησης του θανάτου του Ιησού; Αν ναι, τότε συνεχίστε να προοδεύετε καθώς μελετάτε τη Βιβλική αλήθεια. (2 Τιμόθεο 2:15· 3:16, 17) Εγκαταλείψτε εντελώς το διεφθαρμένο τρόπο ζωής της καταδικασμένης επίγειας κοινωνίας του Σατανά! Ελάτε στη Χριστιανική κοινωνία του νέου κόσμου και να έχετε πλήρη συμμετοχή στις δραστηριότητές της, προτού ο τελικός καταστροφικός «σεισμός» συντρίψει ολόκληρο τον κόσμο του Σατανά. Αλλά τι είναι αυτός ο μεγάλος σεισμός; Ας δούμε.
Ο Μεγάλος Σεισμός!
13. Με ποιον τρόπο αποτελεί ο μεγάλος σεισμός εντελώς καινούρια εμπειρία για τους ανθρώπους;
13 Ναι, αυτές οι κρίσιμες τελευταίες ημέρες είναι καιρός σεισμών—κατά γράμμα και μεταφορικών. (2 Τιμόθεο 3:1) Αλλά κανένας από αυτούς τους σεισμούς δεν είναι η τελική μεγάλη δόνηση που βλέπει ο Ιωάννης όταν ανοίγεται η έκτη σφραγίδα. Ο καιρός των προσεισμικών δονήσεων τελειώνει. Τώρα επέρχεται ο μεγάλος σεισμός ο οποίος αποτελεί εντελώς καινούρια εμπειρία για τους ανθρώπους. Είναι τόσο μεγάλος ώστε οι αναταραχές και η αναστάτωση που προξενεί δεν μπορούν να μετρηθούν ούτε με την κλίμακα Ρίχτερ ούτε με κανένα άλλο ανθρώπινο σύστημα μέτρησης. Δεν πρόκειται απλώς για κάποια τοπική δόνηση, αλλά για ένα καταστροφικό σείσιμο που ερημώνει ολόκληρη τη «γη», δηλαδή όλη τη διεφθαρμένη ανθρώπινη κοινωνία.
14. (α) Ποια προφητεία προλέγει έναν μεγάλο σεισμό καθώς και τις συνέπειές του; (β) Σε τι πρέπει να αναφέρονται η προφητεία του Ιωήλ και τα εδάφια Αποκάλυψη 6:12, 13;
14 Και άλλοι προφήτες του Ιεχωβά προείπαν έναν τέτοιον σεισμό καθώς και τις καταστροφικές του συνέπειες. Για παράδειγμα, γύρω στο 820 Π.Κ.Χ., ο Ιωήλ έκανε λόγο για «την έλευση της μεγάλης και φοβερής ημέρας του Ιεχωβά», δηλώνοντας ότι τότε «ο ήλιος θα μετατραπεί σε σκοτάδι και η σελήνη σε αίμα». Παρακάτω, προσθέτει τα εξής λόγια: «Πλήθη, πλήθη βρίσκονται στην κοιλάδα της απόφασης, γιατί η ημέρα του Ιεχωβά πλησιάζει στην κοιλάδα της απόφασης. Ο ήλιος και η σελήνη θα σκοτεινιάσουν, και τα άστρα θα αποσύρουν τη λαμπρότητά τους. Και από τη Σιών ο Ιεχωβά θα βρυχηθεί και από την Ιερουσαλήμ θα εκπέμψει τη φωνή του. Και ο ουρανός και η γη θα σειστούν· αλλά ο Ιεχωβά θα είναι καταφύγιο για το λαό του και φρούριο για τους γιους του Ισραήλ». (Ιωήλ 2:31· 3:14-16) Αυτό το σείσιμο μπορεί να εφαρμοστεί μόνο στην εκτέλεση κρίσης από μέρους του Ιεχωβά στη διάρκεια της μεγάλης θλίψης. (Ματθαίος 24:21) Επομένως, η παράλληλη αφήγηση στα εδάφια Αποκάλυψη 6:12, 13 πρέπει λογικά να έχει την ίδια εφαρμογή.—Βλέπε επίσης Ιερεμίας 10:10· Σοφονίας 1:14, 15.
15. Ποια δυνατή δόνηση προείπε ο προφήτης Αββακούμ;
15 Διακόσια περίπου χρόνια μετά τον Ιωήλ, ο προφήτης Αββακούμ είπε προσευχόμενος στον Θεό του: «Ιεχωβά, άκουσα όσα εξιστορούνται για εσένα. Φοβήθηκα, Ιεχωβά, τις ενέργειές σου. Στο μέσο των ετών ζωοποίησέ τες! Στο μέσο των ετών κάνε τες γνωστές. Στη διάρκεια της ταραχής, είθε να θυμηθείς να δείξεις έλεος». Ποια θα ήταν αυτή η “ταραχή”; Ο Αββακούμ δίνει κατόπιν μια παραστατική περιγραφή της μεγάλης θλίψης, λέγοντας για τον Ιεχωβά: «Στάθηκε ακίνητος ώστε να κλονίσει τη γη. Είδε, και κατόπιν έκανε τα έθνη να αναπηδήσουν. . . . Με κατάκριση προέλαυνες μέσα στη γη. Με θυμό αλώνιζες τα έθνη. Εγώ, όμως, θα αγάλλομαι σε σχέση με τον Ιεχωβά· θα χαίρομαι σε σχέση με τον Θεό της σωτηρίας μου». (Αββακούμ 3:1, 2, 6, 12, 18) Τι δυνατή δόνηση θα προξενήσει ο Ιεχωβά σε όλη τη γη όταν θα αλωνίσει τα έθνη!
16. (α) Τι προλέγει ο προφήτης Ιεζεκιήλ σχετικά με τον καιρό κατά τον οποίο ο Σατανάς θα κάνει την τελική του επίθεση στο λαό του Θεού; (β) Ποιο είναι το αποτέλεσμα του μεγάλου σεισμού του εδαφίου Αποκάλυψη 6:12;
16 Και ο Ιεζεκιήλ επίσης προείπε ότι όταν ο Γωγ του Μαγώγ (ο υποβιβασμένος Σατανάς) θα κάνει την τελική του επίθεση στο λαό του Θεού, ο Ιεχωβά θα προξενήσει “μεγάλο σεισμό στη γη του Ισραήλ”. (Ιεζεκιήλ 38:18, 19) Αν και μπορεί να περιλαμβάνονται κατά γράμμα σεισμοί, πρέπει να θυμόμαστε ότι η Αποκάλυψη παρουσιάζεται με σημεία. Αυτή η προφητεία και οι άλλες που αναφέρθηκαν είναι κατεξοχήν συμβολικές. Άρα λοιπόν, το άνοιγμα της έκτης σφραγίδας φαίνεται ότι αποκαλύπτει την αποκορύφωση όλων των δονήσεων που πλήττουν αυτό το επίγειο σύστημα πραγμάτων—το μεγάλο σεισμό στον οποίο καταστρέφονται όλοι οι άνθρωποι που εναντιώνονται στην κυριαρχία του Ιεχωβά Θεού.
Καιρός Σκοταδιού
17. Πώς επηρεάζει ο μεγάλος σεισμός τον ήλιο, τη σελήνη και τα άστρα;
17 Όπως μας δείχνει ο Ιωάννης στη συνέχεια, ο μεγάλος σεισμός συνοδεύεται από τρομακτικά γεγονότα που περιλαμβάνουν ακόμη και τους ουρανούς: «Και ο ήλιος έγινε μαύρος σαν τρίχινος σάκος, και ολόκληρη η σελήνη έγινε σαν αίμα, και τα άστρα του ουρανού έπεσαν στη γη, όπως όταν η συκιά που κουνιέται από δυνατό άνεμο ρίχνει τα άγουρα σύκα της». (Αποκάλυψη 6:12β, 13) Τι καταπληκτικό φαινόμενο! Μπορείτε να φανταστείτε το τρομακτικό σκοτάδι που θα επικρατούσε αν η προφητεία εκπληρωνόταν με κυριολεκτική έννοια; Δεν θα υπήρχε πια το ζεστό, ευχάριστο φως του ήλιου την ημέρα! Ούτε το φιλικό, ασημένιο φεγγαρόφωτο τη νύχτα! Και οι μυριάδες των άστρων δεν θα φεγγοβολούσαν πια στο βελούδινο φόντο του ουρανού. Αντίθετα, θα υπήρχε κρύο, αδυσώπητο σκοτάδι.—Παράβαλε Ματθαίος 24:29.
18. Με ποιον τρόπο “σκοτείνιασαν οι ουρανοί” για την Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ.;
18 Με πνευματική έννοια, τέτοιου είδους σκοτάδι είχε προφητευτεί για τον αρχαίο Ισραήλ. Ο Ιερεμίας προειδοποίησε: «Ερημότοπος θα γίνει όλη η χώρα, και δεν θα κάνω εγώ εξόντωση; Γι’ αυτό, η χώρα θα πενθήσει και οι ουρανοί εκεί πάνω θα σκοτεινιάσουν». (Ιερεμίας 4:27, 28) Το 607 Π.Κ.Χ., όταν εκπληρώθηκε εκείνη η προφητεία, τα πράγματα ήταν στ’ αλήθεια σκοτεινά για το λαό του Ιεχωβά. Η πρωτεύουσά τους, η Ιερουσαλήμ, έπεσε στα χέρια των Βαβυλωνίων. Ο ναός τους καταστράφηκε και η χώρα τους εγκαταλείφθηκε. Για αυτούς, δεν φαινόταν κανένα παρηγορητικό φως από τον ουρανό. Αντίθετα, συνέβαινε αυτό που είπε ο Ιερεμίας στον Ιεχωβά θρηνώντας: «Θανάτωσες· δεν έδειξες συμπόνια. Εμπόδισες με πυκνό σύννεφο την πρόσβαση προς εσένα, ώστε να μην περνάει η προσευχή». (Θρήνοι 3:43, 44) Για την Ιερουσαλήμ, αυτό το ουράνιο σκοτάδι σήμαινε θάνατο και καταστροφή.
19. (α) Πώς περιγράφει ο προφήτης του Θεού, ο Ησαΐας, κάποιο σκοτείνιασμα των ουρανών που είχε σχέση με την αρχαία Βαβυλώνα; (β) Πότε και πώς εκπληρώθηκε η προφητεία του Ησαΐα;
19 Αργότερα, ένα παρόμοιο σκοτείνιασμα των ουρανών σήμανε συμφορά για την αρχαία Βαβυλώνα. Σχετικά με αυτό, ο προφήτης του Θεού έγραψε υπό θεϊκή έμπνευση: «Δείτε! Η ημέρα του Ιεχωβά έρχεται, αμείλικτη με σφοδρή οργή αλλά και φλογερό θυμό, για να κάνει τη χώρα αντικείμενο κατάπληξης και για να αφανίσει τους αμαρτωλούς της χώρας από αυτήν. Διότι τα άστρα των ουρανών και οι αστερισμοί Κεσίλ που βρίσκονται σε αυτούς δεν θα εκπέμψουν το φως τους· ο ήλιος θα σκοτεινιάσει μόλις βγει και η σελήνη δεν θα κάνει το φως της να λάμψει. Και θα φέρω τιμωρία στην παραγωγική γη για την κακία της και στους πονηρούς για το σφάλμα τους». (Ησαΐας 13:9-11) Αυτή η προφητεία εκπληρώθηκε το 539 Π.Κ.Χ. όταν η Βαβυλώνα έπεσε στα χέρια των Μήδων και των Περσών. Περιγράφει κατάλληλα το σκοτάδι, την απελπισία, την παντελή έλλειψη παρηγορητικού φωτός για τη Βαβυλώνα, καθώς αυτή έπεσε παντοτινά από τη θέση που κατείχε ως εξέχουσα παγκόσμια δύναμη.
20. Ποια φοβερή κατάληξη επιφυλάσσεται για αυτό το σύστημα πραγμάτων όταν πλήξει ο μεγάλος σεισμός;
20 Με παρόμοιο τρόπο, όταν πλήξει ο μεγάλος σεισμός, ολόκληρο αυτό το παγκόσμιο σύστημα θα βυθιστεί στην απελπισία του απόλυτου σκοταδιού. Οι φωτεινοί, λαμπροί φωτοδότες του επίγειου συστήματος του Σατανά δεν θα εκπέμπουν καμιά αχτίδα ελπίδας. Σήμερα, οι πολιτικοί ηγέτες της γης, ειδικά στο Χριστιανικό κόσμο, είναι ήδη διαβόητοι για τη διαφθορά, τα ψέματα και τον ανήθικο τρόπο ζωής τους. (Ησαΐας 28:14-19) Δεν είναι πια αξιόπιστοι. Το τρεμάμενο φως τους θα χαθεί τελείως όταν ο Ιεχωβά εκτελέσει κρίση. Η επιρροή που ασκούν στις υποθέσεις της γης, επιρροή που μοιάζει με αυτήν της σελήνης, θα εκτεθεί ως αιματοβαμμένη, θανατηφόρα. Τα κοσμικά υπέρλαμπρα άστρα τους θα σβήσουν σαν μετεωρίτες που χάνονται στο κενό και θα σκορπιστούν σαν άγουρα σύκα μέσα σε μια σφοδρή ανεμοθύελλα. Ολόκληρος ο πλανήτης μας θα δονηθεί από μια «μεγάλη θλίψη, τέτοια που δεν έχει συμβεί από την αρχή του κόσμου μέχρι τώρα ούτε πρόκειται να ξανασυμβεί». (Ματθαίος 24:21) Τι φοβερή προοπτική!
«Ο Ουρανός» Αποχωρεί
21. Τι βλέπει ο Ιωάννης στο όραμά του σχετικά με “τον ουρανό” και «κάθε βουνό και κάθε νησί»;
21 Το όραμα του Ιωάννη συνεχίζει: «Και ο ουρανός αποχώρησε σαν ρόλος που τυλίγεται, και κάθε βουνό και κάθε νησί μετακινήθηκαν από τον τόπο τους». (Αποκάλυψη 6:14) Σαφώς, εδώ δεν γίνεται λόγος για τον ουρανό ή για τα βουνά και τα νησιά με κυριολεκτική έννοια. Αλλά τι συμβολίζουν αυτά;
22. Στον Εδώμ, ποιοι ήταν οι «ουρανοί» που “τυλίχτηκαν σαν ρόλος βιβλίου”;
22 Η κατανόησή μας σχετικά με “τον ουρανό” διευκολύνεται από μια παρόμοια προφητεία που περιγράφει το θυμό του Ιεχωβά ενάντια σε όλα τα έθνη: «Και όλοι όσοι είναι από το στράτευμα του ουρανού θα σαπίσουν. Και οι ουρανοί θα τυλιχτούν σαν ρόλος βιβλίου». (Ησαΐας 34:4) Ιδιαίτερα ο Εδώμ πρέπει να υποφέρει. Πώς; Καταλήφθηκε από τους Βαβυλωνίους λίγο μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ. Εκείνον τον καιρό, δεν καταγράφηκαν ασυνήθιστα γεγονότα στους κατά γράμμα ουρανούς. Αλλά στους «ουρανούς» του Εδώμ συνέβησαν καταστροφικά γεγονότα.e Οι ανθρώπινες κυβερνητικές εξουσίες του υποβιβάστηκαν από την εξυψωμένη, όμοια με ουρανό θέση τους. (Ησαΐας 34:5) “Τυλίχτηκαν” και παραμερίστηκαν, σαν να λέγαμε, όπως ένας παλιός ρόλος που δεν χρησίμευε πια σε κανέναν.
23. Ποιος είναι «ο ουρανός» που θα “αποχωρήσει σαν ρόλος”, και πώς επιβεβαιώνουν τα λόγια του Πέτρου αυτή την κατανόηση;
23 Επομένως, «ο ουρανός» που πρόκειται να “αποχωρήσει σαν ρόλος” αναφέρεται στις κυβερνήσεις που εναντιώνονται στον Θεό και οι οποίες εξουσιάζουν αυτή τη γη. Θα εξαλειφθούν μια για πάντα από τον θριαμβευτή Αναβάτη του λευκού αλόγου. (Αποκάλυψη 19:11-16, 19-21) Αυτό επιβεβαιώνεται από τα όσα είπε ο απόστολος Πέτρος αποβλέποντας στα γεγονότα που υποδηλώθηκαν από το άνοιγμα της έκτης σφραγίδας: «Οι ουρανοί και η γη που υπάρχουν τώρα είναι αποταμιευμένα για τη φωτιά και φυλάττονται μέχρι την ημέρα της κρίσης και της καταστροφής των ασεβών ανθρώπων». (2 Πέτρου 3:7) Αλλά τι θα πούμε για την έκφραση «κάθε βουνό και κάθε νησί μετακινήθηκαν από τον τόπο τους»;
24. (α) Στις Βιβλικές προφητείες, πότε αναφέρεται ότι τα βουνά και τα νησιά σείονται ή αποσταθεροποιούνται; (β) Πώς “σείστηκαν βουνά” όταν έπεσε η Νινευή;
24 Στις Βιβλικές προφητείες, αναφέρεται ότι τα βουνά και τα νησιά σείονται ή αποσταθεροποιούνται με κάποιον άλλον τρόπο σε καιρούς μεγάλης πολιτικής αναταραχής. Για παράδειγμα, όταν ο προφήτης Ναούμ προείπε τις κρίσεις του Ιεχωβά εναντίον της Νινευή, έγραψε: «Βουνά έχουν σειστεί εξαιτίας του και οι λόφοι έλιωσαν. Και η γη θα ανασειστεί εξαιτίας του προσώπου του». (Ναούμ 1:5) Δεν έχει καταγραφεί ότι διαλύθηκαν κατά γράμμα βουνά όταν έπεσε η Νινευή το 632 Π.Κ.Χ. Αλλά κατέρρευσε ξαφνικά μια παγκόσμια δύναμη που προηγουμένως φαινόταν ισχυρή σαν βουνό.—Παράβαλε Ιερεμίας 4:24.
25. Στο επερχόμενο τέλος αυτού του συστήματος πραγμάτων, πώς θα μετακινηθεί από τον τόπο του «κάθε βουνό και κάθε νησί»;
25 Συνεπώς, «κάθε βουνό και κάθε νησί» που αναφέρεται στο άνοιγμα της έκτης σφραγίδας πρέπει λογικά να είναι πολιτικές κυβερνήσεις και εξαρτώμενες οργανώσεις αυτού του κόσμου, τις οποίες η πλειονότητα της ανθρωπότητας θεωρεί πολύ σταθερές. Αυτές θα σειστούν και θα φύγουν από τη θέση τους, πράγμα που θα προκαλέσει ταραχή και φρίκη σε εκείνους που προηγουμένως είχαν θέσει την εμπιστοσύνη τους πάνω τους. Όπως λέει παρακάτω η προφητεία, δεν θα υπάρχει αμφιβολία ότι η μεγάλη ημέρα της οργής του Ιεχωβά και του Γιου του—η τελική δόνηση που θα εξαλείψει ολόκληρη την οργάνωση του Σατανά—θα έχει έρθει για να φέρει εκδίκηση!
«Πέστε Πάνω μας και Κρύψτε Μας»
26. Πώς θα ενεργήσουν οι άνθρωποι που εναντιώνονται στην κυριαρχία του Θεού όταν νιώσουν τρόμο, και ποια λόγια φρίκης θα λένε;
26 Τα λόγια του Ιωάννη συνεχίζουν: «Και οι βασιλιάδες της γης και οι μεγιστάνες και οι στρατιωτικοί διοικητές και οι πλούσιοι και οι ισχυροί και κάθε δούλος και κάθε ελεύθερος κρύφτηκαν στις σπηλιές και στους βράχους των βουνών. Και λένε στα βουνά και στους βράχους: “Πέστε πάνω μας και κρύψτε μας από το πρόσωπο Εκείνου που κάθεται στο θρόνο και από την οργή του Αρνιού, επειδή έχει έρθει η μεγάλη ημέρα της οργής τους, και ποιος μπορεί να σταθεί;”»—Αποκάλυψη 6:15-17.
27. Ποιες κραυγές έβγαιναν από το στόμα των άπιστων Ισραηλιτών της Σαμάρειας, και πώς εκπληρώθηκαν αυτά τα λόγια;
27 Όταν ο Ωσηέ διακήρυττε την κρίση του Ιεχωβά εναντίον της Σαμάρειας, της πρωτεύουσας του βόρειου βασιλείου του Ισραήλ, είπε: «Και οι υψηλοί τόποι της Βαιθ-αβέν, η αμαρτία του Ισραήλ, θα αφανιστούν. Αγκάθια και τριβόλια θα ανεβούν πάνω στα θυσιαστήριά τους. Και οι άνθρωποι θα λένε στα βουνά: “Καλύψτε μας!” και στους λόφους: “Πέστε πάνω μας!”» (Ωσηέ 10:8) Πώς εκπληρώθηκαν αυτά τα λόγια; Όταν η Σαμάρεια έπεσε στα χέρια των βάναυσων Ασσυρίων το 740 Π.Κ.Χ., δεν υπήρχε τρόπος διαφυγής για τους Ισραηλίτες. Τα λόγια του Ωσηέ εκφράζουν το αίσθημα του αδιεξόδου, του απελπιστικού τρόμου και της εγκατάλειψης που ένιωθε ο κατακτημένος λαός. Ούτε οι κατά γράμμα λόφοι ούτε οι όμοιοι με βουνά θεσμοί της Σαμάρειας μπορούσαν να τους προστατέψουν, παρότι στο παρελθόν αυτά φαίνονταν ασάλευτα.
28. (α) Ποια προειδοποίηση έδωσε ο Ιησούς στις γυναίκες της Ιερουσαλήμ; (β) Πώς εκπληρώθηκε η προειδοποίηση του Ιησού;
28 Με παρόμοιο τρόπο, όταν οι Ρωμαίοι στρατιώτες οδηγούσαν τον Ιησού στο θάνατό του, αυτός απευθύνθηκε στις γυναίκες της Ιερουσαλήμ και είπε: «Έρχονται ημέρες κατά τις οποίες οι άνθρωποι θα πουν: “Ευτυχισμένες είναι οι στείρες και οι κοιλιές που δεν γέννησαν και τα στήθη που δεν θήλασαν!” Τότε θα αρχίσουν να λένε στα βουνά: “Πέστε πάνω μας!” και στους λόφους: “Καλύψτε μας!”» (Λουκάς 23:29, 30) Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους το 70 Κ.Χ. είναι τεκμηριωμένο γεγονός, και είναι φανερό ότι τα λόγια του Ιησού είχαν παρόμοια σημασία με εκείνη των λόγων του Ωσηέ. Για τους Ιουδαίους που παρέμειναν στην Ιουδαία δεν υπήρχε τόπος να κρυφτούν. Οπουδήποτε και αν προσπάθησαν να κρυφτούν μέσα στην Ιερουσαλήμ ή ακόμη και όταν κατέφυγαν στο ορεινό οχυρό της Μασάδας, δεν κατάφεραν να ξεφύγουν από τη βίαιη εκδήλωση της κρίσης του Ιεχωβά.
29. (α) Όταν έρθει η ημέρα της οργής του Ιεχωβά, σε ποια θλιβερή κατάσταση θα βρεθούν εκείνοι που είναι αποφασισμένοι να υποστηρίζουν αυτό το σύστημα πραγμάτων; (β) Ποια προφητεία του Ιησού θα εκπληρωθεί όταν ο Ιεχωβά εκδηλώσει την οργή Του;
29 Τώρα, το άνοιγμα της έκτης σφραγίδας έχει δείξει ότι κάτι παρόμοιο πρόκειται να συμβεί στη διάρκεια της επερχόμενης ημέρας της οργής του Ιεχωβά. Στο τελικό σείσιμο αυτού του επίγειου συστήματος πραγμάτων, εκείνοι που είναι αποφασισμένοι να το υποστηρίζουν θα ψάχνουν απεγνωσμένα μέρος να κρυφτούν, αλλά δεν πρόκειται να βρουν. Η ψεύτικη θρησκεία, η Βαβυλώνα η Μεγάλη, τους έχει ήδη απογοητεύσει οικτρά. Ούτε οι σπηλιές των κατά γράμμα βουνών ούτε οι συμβολικές, όμοιες με βουνά πολιτικές και εμπορικές οργανώσεις δεν πρόκειται να τους προσφέρουν οικονομική ασφάλεια ή κάποιο άλλο είδος βοήθειας. Τίποτα δεν θα τους προφυλάξει από την οργή του Ιεχωβά. Ο τρόμος τους περιγράφεται κατάλληλα από τον Ιησού: «Τότε θα εμφανιστεί στον ουρανό το σημείο του Γιου του ανθρώπου, και τότε όλες οι φυλές της γης θα χτυπούν τον εαυτό τους θρηνώντας και θα δουν τον Γιο του ανθρώπου να έρχεται πάνω στα σύννεφα του ουρανού με δύναμη και μεγάλη δόξα».—Ματθαίος 24:30.
30. (α) Τι υπονοείται από την ερώτηση: «Ποιος μπορεί να σταθεί;» (β) Θα μπορεί κανείς να σταθεί τον καιρό της κρίσης του Ιεχωβά;
30 Ναι, εκείνοι που αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την εξουσία του νικηφόρου Αναβάτη του λευκού αλόγου θα αναγκαστούν να παραδεχτούν το λάθος τους. Οι άνθρωποι που υπήρξαν εκούσια μέρος του σπέρματος του φιδιού πρόκειται να καταστραφούν όταν παρέλθει ο κόσμος του Σατανά. (Γένεση 3:15· 1 Ιωάννη 2:17) Η παγκόσμια κατάσταση εκείνον τον καιρό θα είναι τέτοια που θα κάνει πολλούς να ρωτήσουν: «Ποιος μπορεί να σταθεί;» Προφανώς θα υποθέσουν ότι κανένας απολύτως δεν μπορεί να σταθεί επιδοκιμασμένος ενώπιον του Ιεχωβά σε εκείνη την ημέρα της κρίσης του. Αλλά θα κάνουν λάθος, όπως δείχνει στη συνέχεια το βιβλίο της Αποκάλυψης.
[Υποσημειώσεις]
a Πριν από τους κατά γράμμα σεισμούς συνήθως παρατηρούνται προσεισμικές διαταράξεις, οι οποίες κάνουν τα σκυλιά να γαβγίζουν ή να φέρονται νευρικά και επίσης αναστατώνουν ορισμένα άλλα ζώα και ψάρια, ενώ οι άνθρωποι μπορεί να είναι ανύποπτοι ώσπου να εκδηλωθεί ο σεισμός.—Βλέπε Ξύπνα! 8 Δεκεμβρίου 1982, σελίδα 14.
b Για λεπτομερή εξήγηση, βλέπε σελίδες 22, 24.
c Επί 35 χρόνια και πλέον, από το 1895 μέχρι το 1931, τα λόγια των εδαφίων Λουκάς 21:25, 28, 31 εμφανίζονταν στο εξώφυλλο του περιοδικού Η Σκοπιά, με φόντο έναν φάρο που φώτιζε το σκοτεινιασμένο ουρανό πάνω από μια φουρτουνιασμένη θάλασσα.
d Για παράδειγμα, σε μια ειδική εκστρατεία το 1931, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έδωσαν προσωπικά πολλές χιλιάδες βιβλιάρια με τίτλο Η Βασιλεία, η Ελπίς του Κόσμου σε κληρικούς, πολιτικούς και επιχειρηματίες σε όλη τη γη.
e Παρόμοια χρήση της λέξης «ουρανοί» γίνεται στην προφητεία για τους «νέους ουρανούς» στα εδάφια Ησαΐας 65:17, 18, η οποία είχε την πρώτη της εκπλήρωση στο νέο κυβερνητικό σύστημα που περιλάμβανε τον Κυβερνήτη Ζοροβάβελ και τον Αρχιερέα Ιησού και ιδρύθηκε στην Υποσχεμένη Γη μετά την επιστροφή των Ιουδαίων από τη βαβυλωνιακή εξορία.—2 Χρονικών 36:23· Έσδρας 5:1, 2· Ησαΐας 44:28.
[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 105]
Το 1914 Είχε Προβλεφθεί
«Το 606 π.Χ. η βασιλεία του Θεού τερματίστηκε, το διάδημα αφαιρέθηκε και όλη η γη παραδόθηκε στους Εθνικούς. Το διάστημα των 2.520 ετών από το 606 π.Χ. θα λήξει το 1914 μ.Χ.».f—Οι Τρεις Κόσμοι (The Three Worlds), έκδοση 1877, σελίδα 83.
«Εν τη Γραφή έχομεν σαφή και ισχυράν απόδειξιν ότι “οι Καιροί των Εθνών” συνίστανται εκ 2.520 ετών χρονικής περιόδου, αρχομένης από του έτους 606 Π.Χ. και ληγούσης εις το έτος 1914 Μ.Χ. και τούτου συμπεριλαμβανομένου».—Γραφικαί Μελέται, Τόμος Β΄, γράφτηκε από τον Κ. Τ. Ρώσσελ και εκδόθηκε το 1889, σελίδα 88.
Ο Κάρολος Τέηζ Ρώσσελ και οι σύντροφοί του σπουδαστές της Γραφής, δεκαετίες πριν από το 1914, κατανόησαν ότι αυτό το έτος θα σηματοδοτούσε το τέλος των προσδιορισμένων καιρών των εθνών. (Λουκάς 21:24) Μολονότι εκείνες τις πρώτες ημέρες δεν αντιλαμβάνονταν πλήρως τι θα σήμαινε αυτό, ήταν πεπεισμένοι ότι το 1914 επρόκειτο να είναι σημαντικό έτος στην ιστορία του κόσμου, και είχαν δίκιο. Προσέξτε την ακόλουθη παράθεση από μια εφημερίδα:
«Ο τρομακτικός πόλεμος που ξέσπασε στην Ευρώπη εκπληρώνει μια εκπληκτική προφητεία. Τα περασμένα είκοσι πέντε χρόνια, οι “Διεθνείς Σπουδαστές της Γραφής”, πιο γνωστοί ως “Οπαδοί της Χαραυγής της Χιλιετηρίδος”, μέσω κηρύκων και μέσω του τύπου, διακήρυτταν στον κόσμο ότι η Ημέρα της Οργής που προφητεύεται στην Αγία Γραφή θα χάραζε το 1914. “Προσέξτε το 1914!” διαλαλούσαν οι εκατοντάδες περιοδεύοντες ευαγγελιστές».—Ο Κόσμος (The World), εφημερίδα της Νέας Υόρκης, 30 Αυγούστου 1914.
[Υποσημείωση]
f Με θεϊκή πρόνοια, εκείνοι οι Σπουδαστές της Γραφής δεν είχαν αντιληφθεί ότι δεν υπάρχει έτος μηδέν ανάμεσα στο «π.Χ.» και στο «μ.Χ.». Αργότερα, όταν κατόπιν έρευνας κατέστη αναγκαίο να αλλάξει το 606 π.Χ. και να γίνει 607 Π.Κ.Χ., αφαιρέθηκε επίσης και το έτος μηδέν, και έτσι η πρόβλεψη για το «1914 μ.Χ.» εξακολουθούσε να είναι σωστή.—Βλέπε το βιβλίο «Η Αλήθεια Ελευθερώσει Υμάς», που εκδόθηκε από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά το 1943, σελίδες 222, 223.
[Πλαίσιο στη σελίδα 106]
1914—Σημείο Στροφής
Το σύγγραμμα Παγκόσμια Ιστορία Πολιτίκεν—Η Δύναμη και η Σημασία της Ιστορίας (Politikens Verdenshistorie—Historiens Magt og Mening), που εκδόθηκε το 1987 στην Κοπεγχάγη, κάνει την ακόλουθη παρατήρηση στη σελίδα 40:
«Η πίστη στην πρόοδο που επικρατούσε το 19ο αιώνα δέχτηκε θανάσιμο πλήγμα το 1914. Έναν χρόνο προτού ξεσπάσει ο πόλεμος, ο Δανός ιστορικός και πολιτικός Πέτερ Μονκ έγραψε με αισιοδοξία: “Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι δεν υπάρχει πιθανότητα να γίνει πόλεμος μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Επίσης, «ο κίνδυνος του πολέμου» θα εξαφανιστεί στο μέλλον, όπως συνέβη επανειλημμένα από το 1871”.
»Αντίθετα, στα μετέπειτα απομνημονεύματά του διαβάζουμε: “Το ξέσπασμα του πολέμου το 1914 αποτελεί το μεγάλο σημείο στροφής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Από μια λαμπρή εποχή προόδου, όπου κάποιος μπορούσε να θέσει στόχους και να τους επιδιώξει με αρκετή ασφάλεια, μπήκαμε σε μια εποχή καταστροφής, φρίκης και μίσους, ενώ παντού επικρατεί ανασφάλεια. Κανένας δεν μπορούσε τότε, και ούτε σήμερα μπορεί, να πει αν το σκοτάδι που έπεσε πάνω μας εκείνη την εποχή θα σημάνει την παντοτινή καταστροφή ολόκληρου του πολιτιστικού οικοδομήματος που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος για τον εαυτό του εδώ και χιλιάδες χρόνια”».
[Εικόνα στη σελίδα 110]
“Κάθε βουνό μετακινήθηκε από τον τόπο του”
[Εικόνα στη σελίδα 111]
Κρύφτηκαν στις σπηλιές