Κεφάλαιο 40
Η Συντριβή του Κεφαλιού του Φιδιού
Όραμα 14—Αποκάλυψη 20:1-10
Θέμα: Το ρίξιμο του Σατανά στην άβυσσο, η Χιλιετής Βασιλεία, η τελική δοκιμή της ανθρωπότητας και η καταστροφή του Σατανά
Χρόνος εκπλήρωσης: Από το τέλος της μεγάλης θλίψης μέχρι την καταστροφή του Σατανά
1. Πώς έχει προχωρήσει η εκπλήρωση της πρώτης προφητείας της Αγίας Γραφής;
ΘΥΜΑΣΤΕ την πρώτη προφητεία της Αγίας Γραφής; Την εξήγγειλε ο Ιεχωβά Θεός όταν είπε στο Φίδι: «Θα βάλω έχθρα ανάμεσα σε εσένα και στη γυναίκα και ανάμεσα στο σπέρμα σου και στο σπέρμα της. Εκείνος θα σε πλήξει στο κεφάλι και εσύ θα τον πλήξεις στη φτέρνα». (Γένεση 3:15) Τώρα η εκπλήρωση αυτής της προφητείας φτάνει στο αποκορύφωμά της! Έχουμε εξετάσει λεπτομερώς την ιστορία του πολέμου του Σατανά ενάντια στην ουράνια, όμοια με γυναίκα οργάνωση του Ιεχωβά. (Αποκάλυψη 12:1, 9) Το επίγειο σπέρμα του Φιδιού, με τη θρησκεία του, την πολιτική του και τις μεγάλες επιχειρήσεις του, έχει επιφέρει απάνθρωπο διωγμό στο σπέρμα της γυναίκας, τον Ιησού Χριστό και τους 144.000 χρισμένους ακολούθους του, εδώ στη γη. (Ιωάννης 8:37, 44· Γαλάτες 3:16, 29) Ο Σατανάς επέφερε οδυνηρό θάνατο στον Ιησού. Αλλά αυτό αποδείχτηκε ότι ήταν σαν τραυματισμός στη φτέρνα, επειδή ο Θεός ανέστησε τον πιστό Γιο του την τρίτη ημέρα.—Πράξεις 10:38-40.
2. Πώς πλήττεται το Φίδι, και τι συμβαίνει στο επίγειο σπέρμα του Φιδιού;
2 Τι θα πούμε για το Φίδι και το σπέρμα του; Γύρω στο 56 Κ.Χ., ο απόστολος Παύλος έγραψε μια μακροσκελή επιστολή στους Χριστιανούς στη Ρώμη. Καθώς ολοκλήρωνε αυτή την επιστολή, τους ενθάρρυνε λέγοντας: «Ο δε Θεός που δίνει ειρήνη θα συντρίψει τον Σατανά κάτω από τα πόδια σας σύντομα». (Ρωμαίους 16:20) Εδώ γίνεται λόγος για κάτι περισσότερο από ένα επιφανειακό πλήγμα. Ο Σατανάς πρόκειται να συντριφτεί! Το ρήμα συντρίβω που χρησιμοποιεί εδώ ο Παύλος σημαίνει πολτοποιώ, καταπατώ, καταστρέφω ολοσχερώς με σύνθλιψη. Όσο για το ανθρώπινο σπέρμα του Φιδιού, αυτό πρόκειται να πληγεί σοβαρά στην ημέρα του Κυρίου, και αυτή η πληγή θα αποκορυφωθεί στη μεγάλη θλίψη όταν θα συντριφτεί πλήρως η Βαβυλώνα η Μεγάλη και τα πολιτικά συστήματα του κόσμου, μαζί με τους οικονομικούς και τους στρατιωτικούς υποστηρικτές τους. (Αποκάλυψη, κεφάλαια 18 και 19) Με αυτόν τον τρόπο, ο Ιεχωβά φέρνει σε αποκορύφωμα την εχθρότητα ανάμεσα στα δύο σπέρματα. Το Σπέρμα της γυναίκας του Θεού θριαμβεύει επί του επίγειου σπέρματος του Φιδιού και το εξαφανίζει!
Ο Σατανάς Ρίχνεται στην Άβυσσο
3. Τι μας λέει ο Ιωάννης ότι πρόκειται να συμβεί στον Σατανά;
3 Τι επιφυλάσσεται, λοιπόν, για τον ίδιο τον Σατανά και τους δαίμονές του; Ο Ιωάννης μάς λέει: «Και είδα έναν άγγελο να κατεβαίνει από τον ουρανό έχοντας το κλειδί της αβύσσου και μια μεγάλη αλυσίδα στο χέρι του. Και έπιασε το δράκοντα, το αρχικό φίδι, ο οποίος είναι ο Διάβολος και ο Σατανάς, και τον έδεσε για χίλια χρόνια. Και τον έριξε στην άβυσσο και την έκλεισε και τη σφράγισε από πάνω του, για να μην παροδηγήσει πια αυτός τα έθνη μέχρι να τελειώσουν τα χίλια χρόνια. Έπειτα από αυτά, πρέπει να λυθεί για λίγο καιρό».—Αποκάλυψη 20:1-3.
4. Ποιος είναι ο άγγελος με το κλειδί της αβύσσου, και πώς το γνωρίζουμε αυτό;
4 Ποιος είναι αυτός ο άγγελος; Πρέπει να έχει τεράστια δύναμη για να μπορεί να εξουδετερώσει το μεγαλύτερο εχθρό του Ιεχωβά. Έχει «το κλειδί της αβύσσου και μια μεγάλη αλυσίδα». Δεν μας θυμίζει αυτό ένα προγενέστερο όραμα; Ναι, ο βασιλιάς των ακρίδων ονομάζεται “ο άγγελος της αβύσσου”! (Αποκάλυψη 9:11) Έτσι λοιπόν, εδώ βλέπουμε και πάλι Εκείνον που πρωτίστως δικαιώνει τον Ιεχωβά, τον δοξασμένο Ιησού Χριστό, σε δράση. Αυτός ο αρχάγγελος που εκδίωξε τον Σατανά από τον ουρανό, έκρινε τη Βαβυλώνα τη Μεγάλη και αφάνισε «τους βασιλιάδες της γης και τα στρατεύματά τους» στον Αρμαγεδδώνα ασφαλώς δεν θα παραμέριζε για να αφήσει κάποιον κατώτερο άγγελο να δώσει το καίριο χτύπημα ρίχνοντας τον Σατανά στην άβυσσο!—Αποκάλυψη 12:7-9· 18:1, 2· 19:11-21.
5. Τι κάνει ο άγγελος της αβύσσου στον Σατανά τον Διάβολο, και γιατί;
5 Όταν ο μεγάλος πυρόχρωμος δράκοντας ρίχτηκε από τον ουρανό, χαρακτηρίστηκε ως «το αρχικό φίδι, εκείνος που αποκαλείται Διάβολος και Σατανάς, ο οποίος παροδηγεί ολόκληρη την κατοικημένη γη». (Αποκάλυψη 12:3, 9) Τώρα, τη στιγμή που πιάνεται και ρίχνεται στην άβυσσο, περιγράφεται πλήρως και πάλι ως “ο δράκοντας, το αρχικό φίδι, ο οποίος είναι ο Διάβολος και ο Σατανάς”. Αυτός ο διαβόητος αδηφάγος, απατεώνας, συκοφάντης και εναντιούμενος αλυσοδένεται και ρίχνεται «στην άβυσσο», η οποία κλείνεται και σφραγίζεται ερμητικά, «για να μην παροδηγήσει πια αυτός τα έθνη». Αυτός ο εγκλεισμός του Σατανά στην άβυσσο διαρκεί χίλια χρόνια, κατά τα οποία η επιρροή του πάνω στην ανθρωπότητα δεν θα είναι μεγαλύτερη από εκείνη που μπορεί να ασκήσει ένας φυλακισμένος ο οποίος βρίσκεται σε βαθύ μπουντρούμι. Ο άγγελος της αβύσσου απομακρύνει εντελώς τον Σατανά από κάθε επαφή με τη Βασιλεία της δικαιοσύνης. Τι ανακούφιση είναι αυτό για την ανθρωπότητα!
6. (α) Ποιες αποδείξεις υπάρχουν για το ότι και οι δαίμονες πηγαίνουν επίσης στην άβυσσο; (β) Τι μπορεί να αρχίσει τώρα, και γιατί;
6 Τι συμβαίνει στους δαίμονες; Και αυτοί επίσης «φυλάττονται για κρίση». (2 Πέτρου 2:4) Ο Σατανάς αποκαλείται “Βεελζεβούλ, ο άρχοντας των δαιμόνων”. (Λουκάς 11:15, 18· Ματθαίος 10:25) Έχοντας υπόψη τη μακραίωνη συνεργασία τους με τον Σατανά, δεν θα πρέπει να επιβληθεί και σε αυτούς η ίδια κρίση; Η άβυσσος αποτελούσε από παλιά αντικείμενο φόβου για εκείνους τους δαίμονες. Σε μια περίπτωση, όταν ο Ιησούς ήρθε αντιμέτωπος με αυτούς, «τον ικέτευαν να μην τους προστάξει να πάνε στην άβυσσο». (Λουκάς 8:31) Αλλά όταν ριχτεί ο Σατανάς στην άβυσσο, οι άγγελοί του οπωσδήποτε θα ριχτούν στην άβυσσο μαζί του. (Παράβαλε Ησαΐας 24:21, 22.) Μετά το ρίξιμο του Σατανά και των δαιμόνων του στην άβυσσο, μπορεί να αρχίσει η Χιλιετής Βασιλεία του Ιησού Χριστού.
7. (α) Σε ποια κατάσταση θα είναι ο Σατανάς και οι δαίμονές του όταν θα βρίσκονται στην άβυσσο, και πώς το γνωρίζουμε αυτό; (β) Είναι ο Άδης και η άβυσσος το ίδιο πράγμα; (Βλέπε υποσημείωση.)
7 Μήπως ο Σατανάς και οι δαίμονές του θα είναι σε δράση όταν θα βρίσκονται στην άβυσσο; Θυμηθείτε το κατακόκκινο, εφτακέφαλο θηρίο που «ήταν, αλλά δεν είναι, και εντούτοις πρόκειται να ανεβεί από την άβυσσο». (Αποκάλυψη 17:8) Ενώ βρισκόταν στην άβυσσο, “δεν ήταν”. Ήταν αδρανές, ακινητοποιημένο, στην ουσία νεκρό. Παρόμοια, μιλώντας για τον Ιησού, ο απόστολος Παύλος είπε: «“Ποιος θα κατεβεί στην άβυσσο;” δηλαδή, για να ανεβάσει τον Χριστό από τους νεκρούς». (Ρωμαίους 10:7) Ο Ιησούς, ενόσω βρισκόταν σε εκείνη την άβυσσο, ήταν νεκρός.a Είναι, λοιπόν, λογικό να συμπεράνουμε ότι ο Σατανάς και οι δαίμονές του θα βρίσκονται σε μια κατάσταση αδράνειας που μοιάζει με θάνατο κατά τα χίλια χρόνια της παραμονής τους στην άβυσσο. Τι καλά νέα είναι αυτά για εκείνους που αγαπούν τη δικαιοσύνη!
Κριτές για Χίλια Χρόνια
8, 9. Τι μας λέει τώρα ο Ιωάννης για εκείνους που κάθονται σε θρόνους, και ποιοι είναι αυτοί;
8 Μετά τα χίλια χρόνια, ο Σατανάς ελευθερώνεται από την άβυσσο για λίγο καιρό. Γιατί; Πριν δώσει την απάντηση, ο Ιωάννης μάς γυρίζει πίσω στην αρχή αυτής της χρονικής περιόδου. Διαβάζουμε: «Και είδα θρόνους, και κάποιοι κάθησαν σε αυτούς και τους δόθηκε εξουσία να κρίνουν». (Αποκάλυψη 20:4α) Ποιοι είναι αυτοί που κάθονται σε θρόνους και κυβερνούν στους ουρανούς μαζί με τον δοξασμένο Ιησού;
9 Είναι «οι άγιοι» οι οποίοι, σύμφωνα με την περιγραφή του Δανιήλ, κυβερνούν στη Βασιλεία μαζί με Εκείνον που είναι «σαν γιος ανθρώπου». (Δανιήλ 7:13, 14, 18) Είναι οι ίδιοι με τους 24 πρεσβυτέρους που κάθονται σε ουράνιους θρόνους στην ίδια την παρουσία του Ιεχωβά. (Αποκάλυψη 4:4) Περιλαμβάνουν τους 12 αποστόλους, στους οποίους ο Ιησούς έδωσε την υπόσχεση: «Στην αναδημιουργία, όταν ο Γιος του ανθρώπου καθήσει στον ένδοξο θρόνο του, και εσείς επίσης που με ακολουθήσατε θα καθήσετε σε δώδεκα θρόνους, κρίνοντας τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ». (Ματθαίος 19:28) Επίσης περιλαμβάνουν τον Παύλο, καθώς και τους Κορίνθιους Χριστιανούς που παρέμειναν πιστοί. (1 Κορινθίους 4:8· 6:2, 3) Ακόμα, θα περιλαμβάνουν μέλη της εκκλησίας της Λαοδίκειας τα οποία νίκησαν.—Αποκάλυψη 3:21.
10. (α) Πώς περιγράφει τώρα ο Ιωάννης τους 144.000 βασιλιάδες; (β) Από αυτά που μας είπε πρωτύτερα ο Ιωάννης, ποιους περιλαμβάνουν οι 144.000 βασιλιάδες;
10 Θρόνοι—144.000 θρόνοι—είναι έτοιμοι για αυτούς τους χρισμένους νικητές που «αγοράστηκαν ανάμεσα από την ανθρωπότητα ως πρώτοι καρποί για τον Θεό και το Αρνί». (Αποκάλυψη 14:1, 4) «Ναι», συνεχίζει ο Ιωάννης, «είδα τις ψυχές εκείνων που εκτελέστηκαν με τον πέλεκυ λόγω της μαρτυρίας που έδιναν για τον Ιησού και επειδή μιλούσαν για τον Θεό, οι οποίοι δεν είχαν λατρέψει ούτε το θηρίο ούτε την εικόνα του και δεν είχαν λάβει το σημάδι στο μέτωπό τους και στο χέρι τους». (Αποκάλυψη 20:4β) Επομένως, ανάμεσα σε αυτούς τους βασιλιάδες είναι οι χρισμένοι Χριστιανοί μάρτυρες οι οποίοι πρωτύτερα, όταν ανοίχτηκε η πέμπτη σφραγίδα, ρώτησαν τον Ιεχωβά πόσο θα περίμενε ακόμα μέχρι να πάρει εκδίκηση για το αίμα τους. Τότε, τους δόθηκε μια λευκή στολή και τους ειπώθηκε να περιμένουν λίγο ακόμα. Αλλά τώρα έχει παρθεί εκδίκηση για αυτούς με την ερήμωση της Βαβυλώνας της Μεγάλης, την καταστροφή των εθνών από τον Βασιλιά βασιλιάδων και τον Κύριο κυρίων και το ρίξιμο του Σατανά στην άβυσσο.—Αποκάλυψη 6:9-11· 17:16· 19:15, 16.
11. (α) Πώς πρέπει να κατανοήσουμε την έκφραση «εκτελέστηκαν με τον πέλεκυ»; (β) Γιατί μπορεί να λεχθεί ότι ο θάνατος όλων των 144.000 ήταν θυσιαστικός;
11 Μήπως όλοι αυτοί οι 144.000 βασιλικοί κριτές «εκτελέστηκαν με τον πέλεκυ» κυριολεκτικά; Πιθανόν σχετικά λίγοι από αυτούς να εκτελέστηκαν κυριολεκτικά με αυτόν τον τρόπο. Αναμφίβολα, όμως, σκοπός αυτής της έκφρασης είναι να συμπεριλάβει όλους τους χρισμένους Χριστιανούς που υφίστανται μαρτυρικό θάνατο με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.b (Ματθαίος 10:22, 28) Ασφαλώς, ο Σατανάς θα ήθελε να τους εκτελέσει όλους με τον πέλεκυ, αλλά, στην πραγματικότητα, δεν πεθαίνουν μαρτυρικά όλοι οι χρισμένοι αδελφοί του Ιησού. Πολλοί από αυτούς πεθαίνουν από ασθένεια ή από γηρατειά. Ωστόσο, ανήκουν και αυτοί στην ομάδα που βλέπει τώρα ο Ιωάννης. Κατά μία έννοια, ο θάνατος όλων αυτών είναι θυσιαστικός. (Ρωμαίους 6:3-5) Επιπρόσθετα, κανείς τους δεν ήταν μέρος του κόσμου. Ως εκ τούτου, όλοι τους έχουν μισηθεί από τον κόσμο και, στην ουσία, έχουν γίνει νεκροί στα μάτια του. (Ιωάννης 15:19· 1 Κορινθίους 4:13) Κανείς τους δεν λάτρεψε το θηρίο ή την εικόνα του και, όταν πέθαναν, κανείς τους δεν είχε πάνω του το σημάδι του θηρίου. Όλοι τους πέθαναν ως νικητές.—1 Ιωάννη 5:4· Αποκάλυψη 2:7· 3:12· 12:11.
12. Τι αναφέρει ο Ιωάννης σχετικά με τους 144.000 βασιλιάδες, και πότε έρχονται στη ζωή αυτοί;
12 Τώρα, αυτοί οι νικητές ξαναζούν! Ο Ιωάννης αναφέρει: «Και ήρθαν στη ζωή και βασίλεψαν με τον Χριστό χίλια χρόνια». (Αποκάλυψη 20:4γ) Μήπως σημαίνει αυτό ότι οι εν λόγω κριτές ανασταίνονται μετά την καταστροφή των εθνών και το ρίξιμο του Σατανά και των δαιμόνων του στην άβυσσο; Όχι. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι ήδη ζωντανοί, αφού ίππευσαν με τον Ιησού εναντίον των εθνών στον Αρμαγεδδώνα. (Αποκάλυψη 2:26, 27· 19:14) Πράγματι, ο Παύλος έδειξε ότι η ανάστασή τους αρχίζει λίγο μετά την έναρξη της παρουσίας του Ιησού το 1914 και ότι ορισμένοι ανασταίνονται πριν από κάποιους άλλους. (1 Κορινθίους 15:51-54· 1 Θεσσαλονικείς 4:15-17) Επομένως, έρχονται στη ζωή κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου καθώς ο καθένας τους ατομικά λαβαίνει το δώρο της αθάνατης ζωής στον ουρανό.—2 Θεσσαλονικείς 1:7· 2 Πέτρου 3:11-14.
13. (α) Πώς πρέπει να θεωρούμε τα χίλια χρόνια στη διάρκεια των οποίων κυβερνούν οι 144.000, και γιατί; (β) Πώς θεωρούσε ο Παπίας της Ιεράπολης τα χίλια χρόνια; (Βλέπε υποσημείωση.)
13 Η περίοδος κατά την οποία θα βασιλέψουν και θα κρίνουν θα είναι χίλια χρόνια. Είναι αυτά τα χίλια χρόνια κυριολεκτικά ή θα πρέπει να τα θεωρούμε συμβολικά ως μια ακαθόριστη, μακρά περίοδο χρόνου; Το «χιλιάδες» μπορεί να σημαίνει έναν μεγάλο, απεριόριστο αριθμό, όπως στο εδάφιο 1 Σαμουήλ 21:11. Αλλά εδώ το «χίλια» είναι κυριολεκτικό, εφόσον εμφανίζεται τρεις φορές στα εδάφια Αποκάλυψη 20:5-7 ως «τα χίλια χρόνια». Ο Παύλος αποκάλεσε αυτόν τον καιρό της κρίσης «ημέρα» όταν δήλωσε: «[Ο Θεός] έχει προσδιορίσει ημέρα κατά την οποία σκοπεύει να κρίνει την κατοικημένη γη με δικαιοσύνη». (Πράξεις 17:31) Αφού ο Πέτρος μάς λέει ότι μία ημέρα για τον Ιεχωβά είναι σαν χίλια χρόνια, είναι κατάλληλο αυτή η Ημέρα Κρίσης να είναι χίλια χρόνια με κυριολεκτική έννοια.c—2 Πέτρου 3:8.
Οι Υπόλοιποι Νεκροί
14. (α) Ποια δήλωση προσθέτει ο Ιωάννης σχετικά με “τους υπόλοιπους νεκρούς”; (β) Πώς οι εκφράσεις του αποστόλου Παύλου ρίχνουν φως στον όρο «ήρθαν στη ζωή»;
14 Ποιους, όμως, θα κρίνουν αυτοί οι βασιλιάδες αν, όπως προσθέτει εδώ ο απόστολος Ιωάννης, «(οι υπόλοιποι νεκροί δεν ήρθαν στη ζωή μέχρι που τελείωσαν τα χίλια χρόνια)»; (Αποκάλυψη 20:5α) Και πάλι, η έκφραση «ήρθαν στη ζωή» πρέπει να κατανοηθεί σύμφωνα με τα συμφραζόμενα. Αυτή η έκφραση μπορεί να έχει ποικίλες σημασίες ανάλογα με τις περιστάσεις. Για παράδειγμα, ο Παύλος είπε για τους χρισμένους συγχριστιανούς του: «Εσάς ζωοποίησε ο Θεός μολονότι ήσασταν νεκροί στα παραπτώματα και στις αμαρτίες σας». (Εφεσίους 2:1) Ναι, οι χρισμένοι με το πνεύμα Χριστιανοί “ζωοποιήθηκαν”, ακόμα και τον πρώτο αιώνα, έχοντας ανακηρυχτεί δίκαιοι με βάση την πίστη τους στη θυσία του Ιησού.—Ρωμαίους 3:23, 24.
15. (α) Ποια υπόσταση είχαν ενώπιον του Θεού οι μάρτυρες του Ιεχωβά της προχριστιανικής εποχής; (β) Πώς “έρχονται στη ζωή” τα άλλα πρόβατα, και πότε θα γίνουν αυτά κάτοχοι της γης με την πληρέστερη έννοια;
15 Παρόμοια, οι μάρτυρες του Ιεχωβά της προχριστιανικής εποχής είχαν ανακηρυχτεί δίκαιοι όσον αφορά τη φιλία με τον Θεό, και για τον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ λέχθηκε ότι ήταν “ζωντανοί” αν και από σωματικής πλευράς ήταν νεκροί. (Ματθαίος 22:31, 32· Ιακώβου 2:21, 23) Εντούτοις, αυτοί και όλοι οι άλλοι που ανασταίνονται, καθώς επίσης και το μεγάλο πλήθος των πιστών άλλων προβάτων που επιζούν από τον Αρμαγεδδώνα και οποιαδήποτε παιδιά μπορεί να γεννήσουν αυτοί στο νέο κόσμο, πρέπει να εξυψωθούν σε ανθρώπινη τελειότητα. Αυτό θα επιτευχθεί από τον Χριστό και τους συμβασιλιάδες και συνιερείς του στη διάρκεια της χιλιετούς Ημέρας Κρίσης, με βάση τη λυτρωτική θυσία του Ιησού. Στο τέλος εκείνης της Ημέρας, «οι υπόλοιποι νεκροί» θα έχουν “έρθει στη ζωή” με την έννοια ότι θα είναι τέλειοι άνθρωποι. Όπως θα δούμε, αυτοί πρέπει κατόπιν να περάσουν μια τελική δοκιμή, αλλά θα αντιμετωπίσουν εκείνη τη δοκιμή ως τελειοποιημένοι άνθρωποι. Όταν περάσουν τη δοκιμή, ο Θεός θα τους ανακηρύξει άξιους να ζουν για πάντα, δίκαιους με την πληρέστερη έννοια. Θα βιώσουν την πλήρη εκπλήρωση της υπόσχεσης: «Οι δίκαιοι θα γίνουν κάτοχοι της γης και θα κατοικούν για πάντα σε αυτήν». (Ψαλμός 37:29) Τι θαυμάσιο μέλλον επιφυλάσσεται για την υπάκουη ανθρωπότητα!
Η Πρώτη Ανάσταση
16. Πώς περιγράφει ο Ιωάννης την ανάσταση που έχουν εκείνοι οι οποίοι βασιλεύουν με τον Χριστό, και γιατί;
16 Επιστρέφοντας τώρα σε εκείνους που «ήρθαν στη ζωή και βασίλεψαν με τον Χριστό», ο Ιωάννης γράφει: «Αυτή είναι η πρώτη ανάσταση». (Αποκάλυψη 20:5β) Με ποια έννοια είναι πρώτη; Είναι «η πρώτη ανάσταση» από χρονική άποψη, επειδή εκείνοι που έχουν αυτή την εμπειρία είναι «πρώτοι καρποί για τον Θεό και το Αρνί». (Αποκάλυψη 14:4) Επίσης είναι πρώτη σε σπουδαιότητα, αφού εκείνοι που συμμετέχουν σε αυτήν γίνονται συγκυβερνήτες με τον Ιησού στην ουράνια Βασιλεία του και κρίνουν την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Και τέλος, είναι πρώτη σε ποιότητα. Εκτός από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό, εκείνοι που εγείρονται στην πρώτη ανάσταση είναι τα μόνα πλάσματα για τα οποία η Αγία Γραφή λέει ότι λαβαίνουν αθανασία.—1 Κορινθίους 15:53· 1 Τιμόθεο 6:16.
17. (α) Πώς περιγράφει ο Ιωάννης την ευλογητή προοπτική που υπάρχει για τους χρισμένους Χριστιανούς; (β) Τι είναι «ο δεύτερος θάνατος», και γιατί «δεν έχει εξουσία» πάνω στους 144.000 νικητές;
17 Τι ευλογητή προοπτική για αυτούς τους χρισμένους! Όπως διακηρύττει ο Ιωάννης: «Ευτυχισμένος και άγιος είναι όποιος έχει μέρος στην πρώτη ανάσταση· πάνω σε αυτούς ο δεύτερος θάνατος δεν έχει εξουσία». (Αποκάλυψη 20:6α) Όπως υποσχέθηκε ο Ιησούς στους Χριστιανούς της Σμύρνης, αυτοί οι νικητές που συμμετέχουν στην «πρώτη ανάσταση» δεν κινδυνεύουν να πάθουν κακό από «το δεύτερο θάνατο», ο οποίος σημαίνει αφανισμό, καταστροφή χωρίς ελπίδα ανάστασης. (Αποκάλυψη 2:11· 20:14) Ο δεύτερος θάνατος «δεν έχει εξουσία» πάνω σε αυτούς, επειδή θα έχουν ντυθεί αφθαρσία και αθανασία.—1 Κορινθίους 15:53.
18. Τι λέει τώρα ο Ιωάννης για τους νέους άρχοντες της γης, και τι θα επιτελέσουν αυτοί;
18 Πόσο διαφέρει αυτό από τους βασιλιάδες της γης που υπάρχουν ενόσω ασκεί εξουσία ο Σατανάς! Αυτοί κυβερνούν το πολύ 50 ή 60 χρόνια, ενώ η συντριπτική πλειονότητα κυβερνάει μόνο λίγα χρόνια. Πολλοί από αυτούς έχουν καταδυναστεύσει την ανθρωπότητα. Ούτως ή άλλως, πώς θα μπορούσαν τα έθνη να λάβουν μόνιμα οφέλη όταν βρίσκονται υπό διαρκώς εναλλασσόμενους κυβερνήτες με διαρκώς μεταβαλλόμενη πολιτική; Αντίθετα, ο Ιωάννης λέει για τους νέους άρχοντες της γης: «Αλλά θα είναι ιερείς του Θεού και του Χριστού και θα βασιλέψουν μαζί του τα χίλια χρόνια». (Αποκάλυψη 20:6β) Μαζί με τον Ιησού, αυτοί θα σχηματίσουν τη μόνη κυβέρνηση που θα υπάρχει για χίλια χρόνια. Η ιερατική τους υπηρεσία, καθώς αυτοί θα εφαρμόζουν την αξία της τέλειας ανθρώπινης θυσίας του Ιησού, θα εξυψώσει τους υπάκουους ανθρώπους σε πνευματική, ηθική και σωματική τελειότητα. Η βασιλική τους υπηρεσία θα έχει ως αποτέλεσμα την οικοδόμηση μιας παγγήινης ανθρώπινης κοινωνίας που θα αντανακλά τη δικαιοσύνη και την αγιότητα του Ιεχωβά. Αυτοί, ως κριτές για χίλια χρόνια, μαζί με τον Ιησού, θα οδηγήσουν στοργικά τους ανθρώπους που δείχνουν ευνοϊκή ανταπόκριση στο στόχο της αιώνιας ζωής.—Ιωάννης 3:16.
Η Τελική Δοκιμή
19. Ποια θα είναι η κατάσταση της γης και της ανθρωπότητας στο τέλος της Χιλιετούς Βασιλείας, και τι θα κάνει τώρα ο Ιησούς;
19 Στο τέλος της Χιλιετούς Βασιλείας, όλη η γη θα μοιάζει με την αρχική Εδέμ. Θα είναι πραγματικός παράδεισος. Η τέλεια ανθρωπότητα δεν θα έχει πια ανάγκη έναν αρχιερέα που να μεσολαβεί για αυτήν ενώπιον του Θεού, εφόσον θα έχει αφαιρεθεί κάθε ίχνος της Αδαμιαίας αμαρτίας και ο τελευταίος εχθρός, ο θάνατος, θα έχει εκμηδενιστεί. Η Βασιλεία του Χριστού θα έχει πετύχει το σκοπό που είχε ο Θεός να δημιουργήσει έναν κόσμο με μία κυβέρνηση. Σε αυτό το σημείο, ο Ιησούς θα «παραδώσει τη βασιλεία στον Θεό και Πατέρα του».—1 Κορινθίους 15:22-26· Ρωμαίους 15:12.
20. Τι μας λέει ο Ιωάννης ότι θα συμβεί όταν έρθει ο καιρός για την τελική δοκιμή;
20 Τώρα είναι ο καιρός για μια τελική δοκιμή. Θα διακρατήσει σταθερά την ακεραιότητά του ο τελειοποιημένος κόσμος της ανθρωπότητας, σε αντίθεση με τους πρώτους ανθρώπους στην Εδέμ; Ο Ιωάννης μάς λέει τι συμβαίνει: «Και μόλις τελειώσουν τα χίλια χρόνια, ο Σατανάς θα λυθεί από τη φυλακή του και θα βγει για να παροδηγήσει εκείνα τα έθνη που βρίσκονται στις τέσσερις γωνιές της γης, τον Γωγ και τον Μαγώγ, για να τους συγκεντρώσει για τον πόλεμο. Ο αριθμός τους είναι σαν την άμμο της θάλασσας. Και προχώρησαν στο πλάτος της γης και περικύκλωσαν το στρατόπεδο των αγίων και την αγαπημένη πόλη».—Αποκάλυψη 20:7-9α.
21. Πώς κάνει ο Σατανάς την τελευταία του προσπάθεια, και γιατί δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το ότι μερικοί θα ακολουθήσουν τον Σατανά ακόμα και μετά τη Χιλιετή Βασιλεία;
21 Ποια θα είναι η κατάληξη της τελευταίας προσπάθειας του Σατανά; Αυτός εξαπατά «εκείνα τα έθνη που βρίσκονται στις τέσσερις γωνιές της γης, τον Γωγ και τον Μαγώγ», και τα οδηγεί στον «πόλεμο». Ποιοι είναι δυνατόν να ταχθούν με τον Σατανά έπειτα από χίλια χρόνια χαρμόσυνης, εποικοδομητικής θεοκρατικής διακυβέρνησης; Μην ξεχνάτε ότι ο Σατανάς μπόρεσε να παροδηγήσει τους τέλειους Αδάμ και Εύα ενώ αυτοί απολάμβαναν τη ζωή στον Παράδεισο της Εδέμ. Μπόρεσε επίσης να παροδηγήσει ουράνιους αγγέλους που είχαν δει τα κακά αποτελέσματα του αρχικού στασιασμού. (2 Πέτρου 2:4· Ιούδα 6) Συνεπώς, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το ότι μερικοί τέλειοι άνθρωποι θα δελεαστούν να ακολουθήσουν τον Σατανά ακόμα και έπειτα από χίλια χρόνια απολαυστικής διακυβέρνησης υπό τη Βασιλεία του Θεού.
22. (α) Τι υποδηλώνει η έκφραση «εκείνα τα έθνη που βρίσκονται στις τέσσερις γωνιές της γης»; (β) Γιατί ονομάζονται οι στασιαστές “Γωγ και Μαγώγ”;
22 Η Αγία Γραφή αποκαλεί αυτούς τους στασιαστές «έθνη που βρίσκονται στις τέσσερις γωνιές της γης». Αυτό δεν σημαίνει ότι η ανθρωπότητα θα έχει χωριστεί και πάλι σε διαιρεμένες εθνικές οντότητες. Απλώς δείχνει ότι αυτοί θα αποχωριστούν από τους δίκαιους και όσιους του Ιεχωβά και θα εκδηλώσουν το ίδιο άσχημο πνεύμα που δείχνουν τα έθνη σήμερα. Θα “επινοήσουν ένα βλαβερό σχέδιο”, όπως έκανε ο Γωγ του Μαγώγ στην προφητεία του Ιεζεκιήλ, με σκοπό να καταστρέψουν τη θεοκρατική κυβέρνηση στη γη. (Ιεζεκιήλ 38:3, 10-12) Γι’ αυτό, ονομάζονται “Γωγ και Μαγώγ”.
23. Τι υποδηλώνει το γεγονός ότι ο αριθμός των στασιαστών είναι «σαν την άμμο της θάλασσας»;
23 Ο αριθμός εκείνων που ενώνονται με τον Σατανά στην εξέγερσή του θα είναι «σαν την άμμο της θάλασσας». Πόσοι θα είναι; Δεν υπάρχει προκαθορισμένος αριθμός. (Παράβαλε Ιησούς του Ναυή 11:4· Κριτές 7:12.) Ο τελικός συνολικός αριθμός των στασιαστών εξαρτάται από το πώς θα αντιδράσει το κάθε άτομο στα απατηλά τεχνάσματα του Σατανά. Αναμφίβολα, όμως, θα είναι ένας υπολογίσιμος αριθμός, επειδή θα νιώθουν ότι είναι αρκετά δυνατοί ώστε να νικήσουν «το στρατόπεδο των αγίων και την αγαπημένη πόλη».
24. (α) Ποια είναι η «αγαπημένη πόλη», και πώς μπορεί να περικυκλωθεί; (β) Τι αντιπροσωπεύει «το στρατόπεδο των αγίων»;
24 “Η αγαπημένη πόλη” πρέπει να είναι η πόλη για την οποία μιλάει ο δοξασμένος Ιησούς Χριστός στους ακολούθους του στο εδάφιο Αποκάλυψη 3:12 και την οποία αποκαλεί “πόλη του Θεού μου, νέα Ιερουσαλήμ, η οποία κατεβαίνει από τον ουρανό, από τον Θεό μου”. Εφόσον είναι ουράνια οργάνωση, με ποια έννοια θα μπορούσαν αυτές οι επίγειες δυνάμεις να την “περικυκλώσουν”; Με την έννοια ότι περικυκλώνουν «το στρατόπεδο των αγίων». Ένα στρατόπεδο βρίσκεται συνήθως έξω από την πόλη. Επομένως, «το στρατόπεδο των αγίων» πρέπει να αντιπροσωπεύει εκείνους που βρίσκονται στη γη, έξω από την ουράνια τοποθεσία της Νέας Ιερουσαλήμ, οι οποίοι υποστηρίζουν όσια την κυβερνητική διευθέτηση του Ιεχωβά. Όταν οι στασιαστές που βρίσκονται υπό την κατεύθυνση του Σατανά επιτίθενται σε εκείνους τους πιστούς, ο Κύριος Ιησούς το θεωρεί αυτό επίθεση εναντίον του. (Ματθαίος 25:40, 45) «Εκείνα τα έθνη» θα προσπαθήσουν να εξαλείψουν όλα όσα έχει επιτελέσει η ουράνια Νέα Ιερουσαλήμ ως προς τη μετατροπή της γης σε παράδεισο. Συνεπώς, με το να επιτίθενται στο «στρατόπεδο των αγίων», επιτίθενται επίσης στην «αγαπημένη πόλη».
Η Λίμνη της Φωτιάς και του Θειαφιού
25. Πώς περιγράφει ο Ιωάννης το αποτέλεσμα της επίθεσης των στασιαστών στο «στρατόπεδο των αγίων», και τι θα σημάνει αυτό για τον Σατανά;
25 Θα πετύχει αυτή η τελευταία προσπάθεια του Σατανά; Ασφαλώς όχι—ακριβώς όπως δεν θα πετύχει η επίθεση που πρόκειται να κάνει ο Γωγ του Μαγώγ στον πνευματικό Ισραήλ των ημερών μας! (Ιεζεκιήλ 38:18-23) Ο Ιωάννης περιγράφει παραστατικά το αποτέλεσμα: «Αλλά έπεσε φωτιά από τον ουρανό και τους καταβρόχθισε. Και ο Διάβολος που τους παροδηγούσε ρίχτηκε στη λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού, όπου ήδη ήταν και το θηρίο και ο ψευδοπροφήτης». (Αποκάλυψη 20:9β, 10α) Αυτή τη φορά ο Σατανάς, το αρχικό φίδι, αντί να ριχτεί απλώς στην άβυσσο, όντως θα κατασυντριφτεί, θα εκμηδενιστεί, θα αφανιστεί πλήρως σαν από φωτιά.
26. Γιατί δεν μπορεί η «λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού» να είναι πραγματικός τόπος βασάνων;
26 Έχουμε ήδη επισημάνει ότι η «λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού» δεν θα μπορούσε να είναι πραγματικός τόπος βασάνων. (Αποκάλυψη 19:20) Αν ο Σατανάς επρόκειτο να υποφέρει εκεί φρικτά βασανιστήρια για όλη την αιωνιότητα, τότε ο Ιεχωβά θα έπρεπε να τον διαφυλάξει ζωντανό. Η ζωή, όμως, είναι δώρο, όχι τιμωρία. Ο θάνατος είναι η τιμωρία για την αμαρτία και, σύμφωνα με την Αγία Γραφή, τα νεκρά πλάσματα δεν νιώθουν πόνο. (Ρωμαίους 6:23· Εκκλησιαστής 9:5, 10) Επιπλέον, διαβάζουμε παρακάτω ότι και ο θάνατος, μαζί με τον Άδη, ρίχνεται σε αυτή την ίδια λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού. Ασφαλώς, ο θάνατος και ο Άδης δεν μπορούν να νιώσουν πόνο!—Αποκάλυψη 20:14.
27. Πώς μας βοηθάει αυτό που συνέβη στα Σόδομα και στα Γόμορρα να κατανοήσουμε τον όρο «λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού»;
27 Όλα αυτά ενισχύουν την άποψη ότι η λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού είναι συμβολική. Επιπλέον, η αναφορά φωτιάς και θειαφιού μάς θυμίζει το τέλος των αρχαίων Σοδόμων και Γομόρρων, που καταστράφηκαν από τον Θεό εξαιτίας της χονδροειδούς πονηρίας τους. Όταν ήρθε η ώρα τους, «ο Ιεχωβά έκανε να βρέξει θειάφι και φωτιά από τον Ιεχωβά, από τους ουρανούς, πάνω στα Σόδομα και πάνω στα Γόμορρα». (Γένεση 19:24) Αυτό που συνέβη στις δύο πόλεις χαρακτηρίζεται «δικαστική τιμωρία της αιώνιας φωτιάς». (Ιούδα 7) Ωστόσο, αυτές οι δύο πόλεις δεν υπέφεραν αιώνια βάσανα. Απεναντίας, αφανίστηκαν εντελώς, έσβησαν για πάντα, μαζί με τους εξαχρειωμένους κατοίκους τους. Αυτές οι πόλεις δεν υπάρχουν σήμερα, και κανένας δεν μπορεί να πει με σιγουριά πού βρίσκονταν.
28. Τι είναι η λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού, και σε τι διαφέρει από το θάνατο, τον Άδη και την άβυσσο;
28 Σε αρμονία με αυτό, η ίδια η Γραφή εξηγεί τη σημασία της λίμνης της φωτιάς και του θειαφιού: «Αυτός είναι ο δεύτερος θάνατος, η λίμνη της φωτιάς». (Αποκάλυψη 20:14) Είναι σαφώς ίδια με τη Γέεννα για την οποία μίλησε ο Ιησούς, ένας τόπος όπου οι πονηροί παραμένουν κατεστραμμένοι, όχι ένας τόπος όπου βασανίζονται για πάντα. (Ματθαίος 10:28) Είναι η πλήρης, ολοκληρωτική καταστροφή χωρίς ελπίδα ανάστασης. Γι’ αυτό, ενώ υπάρχουν κλειδιά για το θάνατο, τον Άδη και την άβυσσο, δεν αναφέρεται κάποιο κλειδί που να ανοίγει τη λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού. (Αποκάλυψη 1:18· 20:1) Αυτή ποτέ δεν θα ελευθερώσει τους αιχμαλώτους της.—Παράβαλε Μάρκος 9:43-47.
Βασανίζονται Ημέρα και Νύχτα για Πάντα
29, 30. Τι λέει ο Ιωάννης για τον Διάβολο, καθώς επίσης για το θηρίο και τον ψευδοπροφήτη, και πώς πρέπει να κατανοηθεί αυτό;
29 Αναφερόμενος στον Διάβολο, καθώς επίσης στο θηρίο και στον ψευδοπροφήτη, ο Ιωάννης μάς λέει τώρα: «Και θα βασανίζονται ημέρα και νύχτα στους αιώνες των αιώνων». (Αποκάλυψη 20:10β) Τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό; Όπως έχει ήδη αναφερθεί, δεν είναι λογικό να πούμε ότι σύμβολα, όπως το θηρίο και ο ψευδοπροφήτης, καθώς επίσης ο θάνατος και ο Άδης, θα μπορούσαν να υποφέρουν βάσανα με κυριολεκτικό τρόπο. Επομένως, δεν έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι ο Σατανάς θα υποφέρει για όλη την αιωνιότητα. Πρόκειται να αφανιστεί.
30 Το ρήμα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου βασανίζω βασικά σημαίνει «δοκιμάζω (μέταλλα) με τη λυδία λίθο». Μια δεύτερη έννοια είναι «ανακρίνω κάποιον υποβάλλοντάς τον σε βασανιστήρια». (Το Νέο Ελληνοαγγλικό Λεξικό της Καινής Διαθήκης, του Θάγιερ [The New Thayer’s Greek-English Lexicon of the New Testament]) Στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα, η χρήση αυτής της λέξης καταδεικνύει ότι τα όσα θα συμβούν στον Σατανά θα αποτελούν, για όλη την αιωνιότητα, μια λυδία λίθο όσον αφορά το ζήτημα της ορθότητας και της δικαιοσύνης της κυριαρχίας του Ιεχωβά. Αυτό το ζήτημα της υπέρτατης κυριαρχίας θα έχει διευθετηθεί μια για πάντα. Ποτέ πια στο μέλλον δεν θα χρειαστεί να δοκιμαστεί μια πρόκληση ενάντια στην κυριαρχία του Ιεχωβά για εκτεταμένη χρονική περίοδο προκειμένου να αποδειχτεί εσφαλμένη.—Παράβαλε Ψαλμός 92:1, 15.
31. Πώς δύο λέξεις της κοινής ελληνικής που είναι συναφείς με τη λέξη «βασανίζω» μας βοηθούν να κατανοήσουμε την τιμωρία που υφίσταται ο Σατανάς ο Διάβολος;
31 Επιπλέον, στην Αγία Γραφή η συναφής λέξη βασανιστής χρησιμοποιείται με την έννοια του «δεσμοφύλακα». (Ματθαίος 18:34, Κείμενο) Σε αρμονία με αυτό, ο Σατανάς θα φυλακιστεί στη λίμνη της φωτιάς για πάντα και δεν θα ελευθερωθεί ποτέ. Τελικά, στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, την οποία ο Ιωάννης γνώριζε πολύ καλά, η συναφής λέξη βάσανος χρησιμοποιείται αναφερόμενη στην ταπείνωση που οδηγεί στο θάνατο. (Ιεζεκιήλ 32:24, 30) Αυτό μας βοηθάει να αντιληφθούμε ότι η τιμωρία που υφίσταται ο Σατανάς είναι ταπεινωτικός, αιώνιος θάνατος στη λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού. Τα έργα του πεθαίνουν μαζί του.—1 Ιωάννη 3:8.
32. Ποια τιμωρία θα υποστούν οι δαίμονες, και πώς το γνωρίζουμε αυτό;
32 Και πάλι, οι δαίμονες δεν αναφέρονται σε αυτό το εδάφιο. Θα απελευθερωθούν άραγε και αυτοί με τον Σατανά στο τέλος των χιλίων ετών και κατόπιν θα υποστούν την τιμωρία του αιώνιου θανάτου μαζί του; Οι αποδείξεις απαντούν καταφατικά. Στην παραβολή για τα πρόβατα και τα κατσίκια, ο Ιησούς είπε ότι τα κατσίκια θα πήγαιναν «στην αιώνια φωτιά που έχει ετοιμαστεί για τον Διάβολο και τους αγγέλους του». (Ματθαίος 25:41) Η έκφραση «αιώνια φωτιά» πρέπει να αναφέρεται στη λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού όπου πρόκειται να ριχτεί ο Σατανάς. Οι άγγελοι του Διαβόλου εκδιώχθηκαν από τον ουρανό μαζί του. Προφανώς, πήγαν στην άβυσσο μαζί του στην αρχή της Χιλιετούς Βασιλείας. Κατά συνέπεια, θα καταστραφούν και αυτοί μαζί του στη λίμνη της φωτιάς και του θειαφιού.—Ματθαίος 8:29.
33. Ποια τελευταία λεπτομέρεια του εδαφίου Γένεση 3:15 θα εκπληρωθεί τότε, και σε ποιο ζήτημα στρέφει τώρα την προσοχή του Ιωάννη το πνεύμα του Ιεχωβά;
33 Με αυτόν τον τρόπο εκπληρώνεται η τελευταία λεπτομέρεια της προφητείας που καταγράφηκε στο εδάφιο Γένεση 3:15. Όταν ο Σατανάς ριχτεί στη λίμνη της φωτιάς, θα γίνει νεκρός όπως ένα φίδι του οποίου το κεφάλι έχει συνθλιφτεί κάτω από μια σιδερένια φτέρνα. Ο ίδιος και οι δαίμονές του θα εξαφανιστούν για πάντα. Δεν γίνεται ξανά μνεία για αυτούς στο βιβλίο της Αποκάλυψης. Τώρα, αφού με προφητική έννοια έχουμε απαλλαχτεί από αυτούς, το πνεύμα του Ιεχωβά στρέφει την προσοχή σε ένα ζήτημα επείγοντος ενδιαφέροντος για εκείνους που τρέφουν επίγεια ελπίδα: Τι θα προκύψει για το ανθρώπινο γένος από την ουράνια βασιλεία του “Βασιλιά βασιλιάδων” και των “καλεσμένων και εκλεγμένων και πιστών που είναι μαζί του”; (Αποκάλυψη 17:14) Για να δοθεί απάντηση, ο Ιωάννης μάς μεταφέρει ξανά πίσω στην αρχή της Χιλιετούς Βασιλείας.
[Υποσημειώσεις]
a Άλλα εδάφια λένε ότι ο Ιησούς βρισκόταν στον Άδη όταν ήταν νεκρός. (Πράξεις 2:31) Ωστόσο, δεν πρέπει να συμπεράνουμε ότι ο Άδης και η άβυσσος είναι πάντοτε το ίδιο πράγμα. Ενώ το θηρίο και ο Σατανάς πηγαίνουν στην άβυσσο, μόνο για ανθρώπους λέγεται ότι πηγαίνουν στον Άδη, όπου κοιμούνται τον ύπνο του θανάτου μέχρι την ανάστασή τους.—Ιώβ 14:13· Αποκάλυψη 20:13.
b Φαίνεται ότι ο πέλεκυς ήταν το παραδοσιακό όργανο εκτέλεσης στη Ρώμη, παρότι στις ημέρες του Ιωάννη χρησιμοποιούνταν περισσότερο το σπαθί. (Πράξεις 12:2) Επομένως, η λέξη του πρωτότυπου κειμένου πεπελεκισμένων («εκείνων που εκτελέστηκαν με τον πέλεκυ») που χρησιμοποιείται εδώ σημαίνει απλώς «εκείνων που εκτελέστηκαν».
c Είναι ενδιαφέρον ότι, σύμφωνα με τον ιστορικό του τέταρτου αιώνα Ευσέβιο, ο Παπίας της Ιεράπολης, που λέγεται ότι έλαβε μέρος της Βιβλικής του γνώσης από μαθητές του Ιωάννη, του συγγραφέα της Αποκάλυψης, πίστευε σε μια κυριολεκτική Χιλιετή Βασιλεία του Χριστού (παρότι ο Ευσέβιος διαφωνούσε ριζικά μαζί του).—Εκκλησιαστική Ιστορία, Ευσέβιος, ΙΙΙ, 39.
[Εικόνα στη σελίδα 293]
Η Νεκρά Θάλασσα. Πιθανή τοποθεσία των Σοδόμων και των Γομόρρων
[Εικόνες στη σελίδα 294]
«Θα βάλω έχθρα ανάμεσα σε εσένα και στη γυναίκα και ανάμεσα στο σπέρμα σου και στο σπέρμα της. Εκείνος θα σε πλήξει στο κεφάλι και εσύ θα τον πλήξεις στη φτέρνα»