“Η Υπομονή ας Έχει το Έργο της Πλήρες”
«Η δε υπομονή ας έχει το έργο της πλήρες, για να είστε πλήρεις και υγιείς από όλες τις απόψεις, χωρίς να είστε ελλιπείς σε τίποτα».—ΙΑΚ. 1:4.
1, 2. (α) Τι μπορούμε να μάθουμε από την υπομονή του Γεδεών και των 300 αντρών του; (Βλέπε εικόνα στην αρχή του άρθρου.) (β) Σύμφωνα με το εδάφιο Λουκάς 21:19, γιατί είναι τόσο σημαντική η υπομονή;
Η ΜΑΧΗ ήταν εξουθενωτική. Οι Ισραηλίτες στρατιώτες με επικεφαλής τον Κριτή Γεδεών καταδίωκαν τους εχθρούς τους—τον μαδιανιτικό στρατό και τους συμμάχους του—όλη τη νύχτα καλύπτοντας απόσταση περίπου 32 χιλιομέτρων! Η Αγία Γραφή αφηγείται τι συνέβη μετά: «Τελικά ο Γεδεών έφτασε στον Ιορδάνη και πέρασε απέναντι, αυτός και οι τριακόσιοι άντρες που ήταν μαζί του, κουρασμένοι». Ωστόσο, ο Γεδεών και οι άντρες του δεν είχαν κερδίσει ακόμα τον πόλεμο, εφόσον απέμεναν περίπου 15.000 στρατιώτες του εχθρού. Έπειτα από χρόνια καταδυνάστευσης στα χέρια των Μαδιανιτών, οι Ισραηλίτες γνώριζαν ότι αυτή δεν ήταν η στιγμή για να παραιτηθούν. Προκειμένου να εξολοθρεύσουν λοιπόν τον εχθρό, “συνέχισαν την καταδίωξη” και καθυπέταξαν τον Μαδιάμ.—Κριτ. 7:22· 8:4, 10, 28.
2 Και εμείς διεξάγουμε μια αδυσώπητη μάχη. Στους εχθρούς μας συγκαταλέγονται ο Σατανάς, ο κόσμος του και οι δικές μας ατέλειες. Μερικοί από εμάς βρισκόμαστε στη μάχη επί δεκαετίες και, με τη βοήθεια του Ιεχωβά, έχουμε πετύχει νίκες. Κατά καιρούς, όμως, ίσως κουραζόμαστε να πολεμάμε τους εχθρούς μας και να περιμένουμε το τέλος αυτού του συστήματος πραγμάτων. Είναι αλήθεια ότι δεν έχουμε πετύχει ακόμα την ολοκληρωτική νίκη. Ο Ιησούς προειδοποίησε ότι εμείς που ζούμε στις τελευταίες ημέρες θα αντιμετωπίζαμε σφοδρές δοκιμασίες και βάναυση κακομεταχείριση, αλλά είπε επίσης ότι η νίκη μας θα εξαρτόταν από την υπομονή μας. (Διαβάστε Λουκάς 21:19) Τι είναι υπομονή; Τι θα μας βοηθήσει να υπομείνουμε; Τι μπορούμε να μάθουμε από εκείνους που έχουν υπομείνει; Και πώς μπορεί “η υπομονή μας να έχει το έργο της πλήρες”;—Ιακ. 1:4.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΜΟΝΗ;
3. Τι είναι υπομονή;
3 Στη Γραφή, η υπομονή σημαίνει περισσότερα από το να ανεχόμαστε απλώς τις δοκιμασίες ή τις αντιξοότητες. Η υπομονή περιλαμβάνει τη διάνοια και την καρδιά μας ή τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε στις δυσκολίες. Ο άνθρωπος που υπομένει εκδηλώνει θάρρος, σταθερότητα και εγκαρτέρηση. Υπομονή είναι «το πνεύμα που μπορεί να αντέχει διάφορα πράγματα, όχι απλώς μοιρολατρικά, αλλά με φλογερή ελπίδα», λέει ένα σύγγραμμα. «Είναι η ιδιότητα που κρατάει έναν άνθρωπο στα πόδια του ενώ το πρόσωπό του βρίσκεται κόντρα στον άνεμο. Είναι η αρετή η οποία μπορεί να μετατρέψει τη σκληρότερη δοκιμασία σε δόξα, επειδή πέρα από τον πόνο βλέπει το στόχο».
4. Γιατί μπορούμε να πούμε ότι η υπομονή υποκινείται από αγάπη;
4 Η Χριστιανική υπομονή υποκινείται από αγάπη. (Διαβάστε 1 Κορινθίους 13:4, 7) Η αγάπη για τον Ιεχωβά μάς υποκινεί να υπομένουμε οτιδήποτε είναι σε αρμονία με το θέλημά του. (Λουκ. 22:41, 42) Η αγάπη για τους αδελφούς μας μάς βοηθάει να υπομένουμε τις ατέλειές τους. (1 Πέτρ. 4:8) Η αγάπη για τον γαμήλιο σύντροφό μας μάς καθιστά ικανούς να υπομένουμε τη «θλίψη» που βιώνουν ακόμα και ζευγάρια με ευτυχισμένο γάμο και να ενισχύουμε τον γαμήλιο δεσμό.—1 Κορ. 7:28.
ΤΙ ΘΑ ΣΑΣ ΒΟΗΘΗΣΕΙ ΝΑ ΥΠΟΜΕΙΝΕΤΕ;
5. Γιατί είναι ο Ιεχωβά ο πλέον κατάλληλος για να μας βοηθήσει να υπομείνουμε;
5 Να στρέφεστε στον Ιεχωβά για δύναμη. Ο Ιεχωβά είναι «ο Θεός που χορηγεί υπομονή και παρηγοριά». (Ρωμ. 15:5) Μόνο εκείνος κατανοεί πλήρως, όχι μόνο τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, αλλά και το πώς μας επηρεάζει το περιβάλλον μας, τα συναισθήματά μας, ακόμα και η γενετική κατασκευή μας. Επομένως, είναι ο πλέον κατάλληλος για να μας εξοπλίσει ώστε να υπομείνουμε. «Θα εκπληρώσει την επιθυμία εκείνων που τον φοβούνται», λέει η Γραφή. «Θα ακούσει την κραυγή που υψώνουν για βοήθεια και θα τους σώσει». (Ψαλμ. 145:19) Πώς όμως θα απαντήσει ο Θεός στις προσευχές που κάνουμε ζητώντας δύναμη για να υπομείνουμε;
6. Σύμφωνα με την υπόσχεση της Γραφής, πώς μπορεί ο Ιεχωβά να μας “προμηθεύσει τη διέξοδο” από τις δοκιμασίες;
6 Διαβάστε 1 Κορινθίους 10:13. Όταν ζητάμε από τον Ιεχωβά να μας βοηθήσει να αντεπεξέλθουμε στις δοκιμασίες, εκείνος θα “προμηθεύσει τη διέξοδο”. Κατευθύνει άραγε ο Ιεχωβά τα ζητήματα έτσι ώστε να απομακρύνει τη δοκιμασία; Ίσως. Συχνά όμως προμηθεύει τη διέξοδο “για να μπορέσουμε να υπομείνουμε” τη δοκιμασία. Ναι, ο Ιεχωβά μάς ενισχύει ώστε να “υπομένουμε πλήρως και να είμαστε μακρόθυμοι με χαρά”. (Κολ. 1:11) Και εφόσον γνωρίζει τόσο καλά τους σωματικούς, διανοητικούς και συναισθηματικούς περιορισμούς μας, ο Ιεχωβά δεν θα επιτρέψει ποτέ σε μια κατάσταση να εξελιχθεί σε τέτοιο σημείο ώστε να μην μπορούμε να παραμείνουμε πιστοί.
7. Δείξτε με παράδειγμα γιατί χρειαζόμαστε πνευματική τροφή για να υπομείνουμε.
7 Να τρέφετε την πίστη σας με πνευματική τροφή. Στο όρος Έβερεστ, το ψηλότερο βουνό του κόσμου, ένας ορειβάτης καίει περίπου 6.000 θερμίδες την ημέρα, πολύ περισσότερες από όσες χρειάζεται ο μέσος άνθρωπος. Για να υπομείνουν κατά την ανάβαση και να φτάσουν στον στόχο τους, οι ορειβάτες πρέπει να καταναλώνουν όσο το δυνατόν περισσότερες θερμίδες. Παρόμοια, για να υπομείνουμε εμείς στη Χριστιανική μας πορεία και να φτάσουμε στον στόχο μας, πρέπει να προσλαμβάνουμε τακτικά όσο το δυνατόν περισσότερη πνευματική τροφή. Χρειάζεται να έχουμε αυτοπειθαρχία ώστε να αφιερώνουμε χρόνο για ανάγνωση, για μελέτη και για τις Χριστιανικές μας συναθροίσεις. Αυτές οι δραστηριότητες τρέφουν την πίστη μας με «την τροφή που παραμένει για ζωή αιώνια».—Ιωάν. 6:27.
8, 9. (α) Σύμφωνα με τα εδάφια Ιώβ 2:4, 5, ποιο ζήτημα περιλαμβάνεται όταν αντιμετωπίζουμε δοκιμασίες; (β) Όταν αντιμετωπίζετε δοκιμασίες, ποια αόρατη σκηνή μπορείτε να φαντάζεστε;
8 Να θυμάστε το ζήτημα της ακεραιότητας. Όταν ένας υπηρέτης του Ιεχωβά αντιμετωπίζει μια δοκιμασία, διακυβεύονται πολύ περισσότερα από το αν θα τερματιστούν τα δεινά του. Ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούμε στις δοκιμασίες μας δείχνει αν βλέπουμε πραγματικά τον Ιεχωβά ως τον Παγκόσμιο Κυρίαρχο. Ο Σατανάς, ένας εχθρός της κυριαρχίας του Ιεχωβά, τον ενέπαιξε με τα λόγια: «Όλα όσα έχει ο άνθρωπος θα τα δώσει για χάρη της ψυχής του. Άπλωσε, όμως, τώρα το χέρι σου, παρακαλώ, και άγγιξε τα κόκαλα του [Ιώβ] και τη σάρκα του και δες αν δεν σε καταραστεί κατά πρόσωπο». (Ιώβ 2:4, 5) Σύμφωνα με τον Σατανά, κανείς δεν υπηρετεί τον Ιεχωβά από ανιδιοτελή αγάπη. Έχει αλλάξει ο Σατανάς από τότε που πρόβαλε αυτόν τον ισχυρισμό; Καθόλου! Πολλούς αιώνες αργότερα, όταν εκδιώχθηκε από τον ουρανό, ο Σατανάς αποκαλούνταν ακόμα «ο κατήγορος των αδελφών μας, ο οποίος τους κατηγορεί ημέρα και νύχτα ενώπιον του Θεού μας!» (Αποκ. 12:10) Ο Σατανάς δεν έχει ξεχάσει το ζήτημα της ακεραιότητας. Αδημονεί να μας δει να υποκύπτουμε στις δοκιμασίες μας και να πάψουμε να υποστηρίζουμε την κυριαρχία του Θεού.
9 Συνεπώς, όταν παλεύετε με αντιξοότητες, να φαντάζεστε την εξής αόρατη σκηνή: Ο Σατανάς και οι δαιμονικοί του ακόλουθοι βρίσκονται στη μία πλευρά, στρέφοντας την προσοχή στον αγώνα που κάνετε και ισχυριζόμενοι ότι θα λυγίσετε από την πίεση και θα παραιτηθείτε. Στην άλλη πλευρά, βρίσκονται ο Ιεχωβά, ο ενθρονισμένος Γιος του, οι αναστημένοι χρισμένοι και μυριάδες άγγελοι. Σας επευφημούν, νιώθοντας μεγάλη ευχαρίστηση για το ότι καθημερινά υπομένετε και υποστηρίζετε την κυριαρχία του Ιεχωβά. Μπορείτε να θεωρήσετε ότι η θεόπνευστη παράκληση του Ιεχωβά απευθύνεται σε εσάς προσωπικά: «Γίνε σοφός, γιε μου, και κάνε την καρδιά μου να χαίρεται, για να έχω τι να απαντήσω σε εκείνον που με εμπαίζει».—Παρ. 27:11.
10. Πώς μπορείτε να μιμείστε τον Ιησού εστιάζοντας στις ανταμοιβές της υπομονής;
10 Να εστιάζετε στις ανταμοιβές της υπομονής. Υποθέστε ότι, ενώ κάνετε ένα μακρύ ταξίδι, σταματάτε στη μέση μιας μεγάλης σήραγγας. Όπου και αν κοιτάξετε, επικρατεί σκοτάδι. Ωστόσο, είστε πεπεισμένοι ότι, αν συνεχίσετε τη διαδρομή σας προς το τέλος της σήραγγας, θα ξαναδείτε το φως. Παρόμοια, μερικές φορές μπορεί να νιώθετε ότι σας καταβάλλουν τα προβλήματα. Ακόμα και ο Ιησούς μπορεί να ένιωσε έτσι. Έγινε στόχος “αντιλογίας από αμαρτωλούς”, ταπείνωσης, και τελικά οδυνηρής εκτέλεσης σε «ξύλο βασανισμού»—ήταν ασφαλώς η πιο σκοτεινή περίοδος της ζωής του στη γη! Ωστόσο, ο Ιησούς τα υπέμεινε όλα αυτά «για τη χαρά που είχε τεθεί μπροστά του». (Εβρ. 12:2, 3) Εστίαζε στις ανταμοιβές της υπομονής του, ιδιαίτερα στη συμβολή του στον αγιασμό του ονόματος του Θεού και στη δικαίωση της κυριαρχίας του Ιεχωβά. Το σκοτάδι των δοκιμασιών του Ιησού ήταν προσωρινό, αλλά η λάμψη της ουράνιας ανταμοιβής του θα ήταν αιώνια. Σήμερα, οι δοκιμασίες που αντιμετωπίζετε μπορεί να σας προξενούν πόνο, ακόμα και να σας συντρίβουν. Αλλά να θυμάστε ότι οι θλίψεις σας στον δρόμο για την αιώνια ζωή είναι προσωρινές.
“ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΥΠΟΜΕΙΝΕΙ”
11. Γιατί πρέπει να εξετάσουμε τις εμπειρίες “εκείνων που έχουν υπομείνει”;
11 Δεν χρειάζεται να υπομένουμε μόνοι μας. Για να ενθαρρύνει τους Χριστιανούς να υπομείνουν τις δυσκολίες με τις οποίες τους κατέκλυζε ο Σατανάς, ο απόστολος Πέτρος έγραψε: «Ταχθείτε εναντίον του, στερεοί στην πίστη, γνωρίζοντας ότι τα ίδια πράγματα όσον αφορά τα παθήματα συμβαίνουν σε ολόκληρη την αδελφότητά σας στον κόσμο». (1 Πέτρ. 5:9) Οι εμπειρίες “εκείνων που έχουν υπομείνει” μας διδάσκουν πώς να παραμένουμε ακλόνητοι, μας διαβεβαιώνουν ότι μπορούμε να πετύχουμε και μας υπενθυμίζουν ότι η πιστή πορεία μας θα ανταμειφθεί. (Ιακ. 5:11) Ας εξετάσουμε μερικά παραδείγματα.[1]
12. Τι μαθαίνουμε από το παράδειγμα των χερουβείμ που τοποθετήθηκαν στην Εδέμ;
12 Τα χερουβείμ. Το παράδειγμα που έθεσαν μερικά από τα πρώτα πνευματικά πλάσματα τα οποία εμφανίστηκαν σε ανθρώπους μπορεί να μας διδάξει να υπομένουμε σε έναν δύσκολο διορισμό. Ο Ιεχωβά Θεός «τοποθέτησε στα ανατολικά του κήπου της Εδέμ τα χερουβείμ και τη φλογερή λεπίδα ενός σπαθιού που περιστρεφόταν συνεχώς για να φυλάνε το δρόμο προς το δέντρο της ζωής».[2] (Γέν. 3:24) Σίγουρα εκείνα τα χερουβείμ δεν είχαν δημιουργηθεί αρχικά για αυτόν τον διορισμό! Εξάλλου, η αμαρτία και ο στασιασμός δεν αποτελούσαν μέρος του σκοπού του Ιεχωβά για την ανθρωπότητα. Εντούτοις, πουθενά δεν διαβάζουμε ότι τα χερουβείμ—πνευματικά πλάσματα που κατέχουν υψηλή θέση ιεραρχικά—παραπονέθηκαν ότι είχαν τόσο πολλά προσόντα ώστε δεν τους άρμοζε αυτή η υπηρεσία. Δεν βαρέθηκαν ώστε να παραιτηθούν. Αντιθέτως, προσκολλήθηκαν υπάκουα στον διορισμό τους και υπέμειναν μέχρι να ολοκληρωθεί η αποστολή τους—πιθανώς τον καιρό του Κατακλυσμού, 1.600 και πλέον χρόνια αργότερα!
13. Πώς μπόρεσε ο Ιώβ να υπομείνει τις δοκιμασίες του;
13 Ο πατριάρχης Ιώβ. Αν σας έχουν συντρίψει τα αποθαρρυντικά λόγια κάποιου φίλου ή συγγενή, έχετε πληγεί από μια σοβαρή ασθένεια ή θρηνείτε για τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, μπορείτε να βρείτε παρηγοριά στο παράδειγμα του Ιώβ. (Ιώβ 1:18, 19· 2:7, 9· 19:1-3) Παρότι δεν γνώριζε την πηγή των προβλημάτων του, ο Ιώβ δεν ενέδωσε στην απελπισία. Γιατί; Πρώτα από όλα, επειδή «φοβόταν τον Θεό». (Ιώβ 1:1) Ο Ιώβ ήταν αποφασισμένος να ευαρεστεί τον Ιεχωβά σε ευνοϊκές και δυσμενείς καταστάσεις. Με τη βοήθεια του Θεού, αναλογίστηκε τα θαυμαστά πράγματα που είχε ήδη επιτελέσει ο Ιεχωβά μέσω του αγίου πνεύματός Του. Πείστηκε ακόμα περισσότερο ότι ο Ιεχωβά θα τερμάτιζε τις δοκιμασίες του την κατάλληλη στιγμή. (Ιώβ 42:1, 2) Και αυτό ακριβώς συνέβη. «Ο Ιεχωβά αντέστρεψε την κατάσταση αιχμαλωσίας του Ιώβ . . . και επιπρόσθετα ο Ιεχωβά άρχισε να δίνει ό,τι είχε προηγουμένως ο Ιώβ σε διπλάσια ποσότητα». Ο Ιώβ «πέθανε γέρος και χορτασμένος από ημέρες».—Ιώβ 42:10, 17.
14. Σύμφωνα με το εδάφιο 2 Κορινθίους 1:6, πώς βοήθησε άλλους η υπομονή του Παύλου;
14 Ο απόστολος Παύλος. Μήπως αντιμετωπίζετε σφοδρή εναντίωση, ακόμα και διωγμό, από εχθρούς της αληθινής λατρείας; Μήπως είστε πρεσβύτερος ή επίσκοπος περιοχής και νιώθετε να σας πιέζουν οι βαριές σας ευθύνες; Κάντε στοχασμούς γύρω από το παράδειγμα του Παύλου. Εκείνος αντιμετώπιζε πολλά πράγματα «εξωτερικής φύσης» από μοχθηρούς διώκτες, και ένιωθε καθημερινά πίεση επειδή ανησυχούσε για τις εκκλησίες. (2 Κορ. 11:23-29) Ωστόσο, αρνήθηκε να παραιτηθεί, και το παράδειγμά του ενίσχυσε άλλους. (Διαβάστε 2 Κορινθίους 1:6) Όταν υπομένετε δυσκολίες, να θυμάστε ότι πιθανώς το παράδειγμά σας ενθαρρύνει και άλλους να υπομένουν.
ΘΑ ΕΧΕΙ Η ΔΙΚΗ ΣΑΣ ΥΠΟΜΟΝΗ «ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΠΛΗΡΕΣ»;
15, 16. (α) Ποιο «έργο» πρέπει να έχει πλήρες η υπομονή; (β) Δείξτε με παραδείγματα πώς μπορεί “η υπομονή μας να έχει το έργο της πλήρες”.
15 Υπό θεϊκή έμπνευση, ο Ιάκωβος έγραψε: “Η υπομονή ας έχει το έργο της πλήρες”. Ποιο «έργο» πρέπει να έχει πλήρες η υπομονή; Η υπομονή μάς βοηθάει να “είμαστε πλήρεις και υγιείς από όλες τις απόψεις, χωρίς να είμαστε ελλιπείς σε τίποτα”. (Ιακ. 1:4) Οι δοκιμασίες συχνά αποκαλύπτουν τις αδυναμίες μας, πτυχές της προσωπικότητάς μας που χρειάζεται να εκλεπτύνουμε. Ωστόσο, αν υπομένουμε αυτές τις δοκιμασίες, η Χριστιανική μας προσωπικότητα θα γίνεται πιο πλήρης, ή πιο υγιής. Λόγου χάρη, μπορεί να αναπτύξουμε περισσότερο τις ιδιότητες της εγκαρτέρησης, της εκτίμησης και της συμπόνιας.
16 Εφόσον η υπομονή κάνει πλήρες το ζωτικό έργο της διάπλασής μας ως Χριστιανών, μη συμβιβάζετε τις Γραφικές αρχές για να τερματίσετε τις δοκιμασίες που συναντάτε. Για παράδειγμα, τι πρέπει να κάνετε αν παλεύετε με ακάθαρτες σκέψεις; Αντί να ενδώσετε στον πειρασμό, να αποβάλλετε τέτοιες επιθυμίες με προσευχή. Με αυτόν τον τρόπο θα ενισχύετε την εγκράτειά σας. Μήπως αντιμετωπίζετε εναντίωση από κάποιο μη ομόπιστο μέλος της οικογένειάς σας; Αντί να υποκύψετε στην πίεση, να είστε αποφασισμένοι να διατηρήσετε το πρόγραμμα της ολόκαρδης λατρείας σας. Ως αποτέλεσμα, θα ενισχύετε την εμπιστοσύνη σας στον Ιεχωβά. Να θυμάστε: Για να έχουμε την επιδοκιμασία του Θεού, πρέπει να υπομείνουμε.—Ρωμ. 5:3-5· Ιακ. 1:12.
17, 18. (α) Δείξτε με παράδειγμα πόσο σημαντικό είναι να υπομείνουμε ως το τέλος. (β) Καθώς πλησιάζουμε στο τέλος, ποια βεβαιότητα μπορούμε να έχουμε;
17 Πρέπει να υπομείνουμε, όχι για κάποιο διάστημα, αλλά ως το τέλος. Ας αναφέρουμε ένα παράδειγμα: Φανταστείτε ένα πλοίο το οποίο αναποδογυρίζει. Για να επιβιώσουν, οι επιβάτες πρέπει να κολυμπήσουν μέχρι την ακτή. Εκείνος που παραιτείται λίγα μόλις μέτρα από την ακτή θα έχει την ίδια κατάληξη με αυτόν που εγκατέλειψε την προσπάθεια πολύ νωρίτερα. Παρόμοια, εμείς είμαστε αποφασισμένοι να υπομείνουμε μέχρι να φτάσουμε στον νέο κόσμο. Η ζωή μας εξαρτάται από την υπομονή μας. Η στάση μας είναι σαν του αποστόλου Παύλου, ο οποίος δήλωσε δύο φορές: «Δεν παραιτούμαστε».—2 Κορ. 4:1, 16.
18 Μπορούμε να είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι ο Ιεχωβά θα μας βοηθήσει να υπομείνουμε ως το τέλος. Συμμεριζόμαστε την πεποίθηση του Παύλου στα εδάφια Ρωμαίους 8:37-39: «Βγαίνουμε πλήρως νικητές μέσω εκείνου που μας αγάπησε. Διότι είμαι πεπεισμένος ότι ούτε θάνατος ούτε ζωή ούτε άγγελοι ούτε κυβερνήσεις ούτε παρόντα πράγματα ούτε μελλοντικά πράγματα ούτε δυνάμεις ούτε ύψος ούτε βάθος ούτε καμιά άλλη δημιουργία θα μπορέσει να μας χωρίσει από την αγάπη του Θεού, η οποία είναι στον Χριστό Ιησού, τον Κύριό μας». Ναι, θα έρθουν στιγμές που θα κουραστούμε. Αλλά είθε να υπομείνουμε ως το τέλος ώστε να μπορεί να ειπωθεί και για εμάς ό,τι ειπώθηκε για τον Γεδεών και τους άντρες του: “Συνέχισαν την καταδίωξη”.—Κριτ. 8:4.
^ [1] (παράγραφος 11) Θα το βρείτε επίσης ενθαρρυντικό να ανασκοπήσετε την υπομονή του λαού του Θεού στη σύγχρονη εποχή. Για παράδειγμα, τα Βιβλία Έτους 1992, 1999 και 2008 περιέχουν ενισχυτικές για την πίστη εκθέσεις σχετικά με τους αδελφούς μας στην Αιθιοπία, στη Μαλάουι και στη Ρωσία.
^ [2] (παράγραφος 12) Η Γραφή δεν αναφέρει σε πόσα χερουβείμ ανατέθηκε αυτός ο διορισμός.