Στάσεις και Χειρονομίες — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΝΟΜΙΕΣ

Οι Γραφές αναφέρονται σε πληθώρα χαρακτηριστικών στάσεων και κινήσεων του σώματος, καθώς και χειρονομιών, οι οποίες, όπως προκύπτει επαρκώς από τις Βιβλικές περιγραφές, παραμένουν στην ουσία ίδιες με τις ανάλογες κινήσεις και χειρονομίες που συνηθίζονται στη Μέση Ανατολή μέχρι σήμερα. Οι κάτοικοι της Ανατολής είναι πολύ πιο εκδηλωτικοί και λιγότερο συγκρατημένοι στην έκφραση των αισθημάτων τους από ό,τι πολλοί Δυτικοί. Είτε συνοδεύονταν από λόγια είτε όχι, οι στάσεις του σώματος και οι χειρονομίες είχαν μεγάλη ισχύ και σημασία.

Προσευχή και Απόδοση Τιμής. Όρθια θέση. Οι Εβραίοι, καθώς και πολλά από τα άλλα έθνη που μνημονεύονται στην Αγία Γραφή, δεν είχαν κάποια τυποποιημένη στάση για την προσευχή. Όλες οι στάσεις που χρησιμοποιούσαν έδειχναν βαθύ σεβασμό. Μια συνηθισμένη στάση ήταν η όρθια θέση. Ο Ιησούς συσχέτισε αυτή τη στάση με την προσευχή. (Μαρ 11:25) Αμέσως μετά το βάφτισμά του, στεκόταν προφανώς όρθιος και προσευχόταν όταν άνοιξε ο ουρανός και κατέβηκε πάνω του το άγιο πνεύμα με σωματική μορφή σαν περιστέρι, ενώ ακούστηκε από τους ουρανούς η φωνή του ίδιου του Θεού.—Λου 3:21, 22.

Το γονάτισμα αποτελούσε συνήθη στάση προσευχής. Ο ίδιος ο Ιησούς γονάτισε στον κήπο της Γεθσημανή. (Λου 22:41) Ο Σολομών γονάτισε κατά την εγκαινίαση του ναού, προσευχόμενος εκ μέρους του έθνους του Ισραήλ. (1Βα 8:54) Ενώ σε πολλές Βιβλικές αναφορές χρησιμοποιείται η λέξη «γόνατα» στον πληθυντικό, ενίοτε μπορεί να έπεφτε κάποιος και στο ένα γόνατο, όπως κάνουν μερικές φορές οι σημερινοί κάτοικοι της Ανατολής.—Πρ 9:40· 20:36· 21:5· Εφ 3:14.

Προσκύνηση. Οι Ιουδαίοι, όπου και αν βρίσκονταν, όταν απέδιδαν λατρεία έστρεφαν το πρόσωπό τους προς την Ιερουσαλήμ και το ναό της. (1Βα 8:42, 44· Δα 6:10) Ο Ιεζεκιήλ είδε σε όραμα 25 άντρες να έχουν στραμμένα τα νώτα προς το ναό του Ιεχωβά και να προσκυνούν με τα πρόσωπά τους προς την Α. (Ιεζ 8:16) Στους ναούς των ηλιολατρών η είσοδος βρισκόταν στη δυτική πλευρά, οπότε οι λάτρεις αντίκριζαν την Α καθώς έμπαιναν μέσα. Στο ναό του Ιεχωβά, όμως, η είσοδος βρισκόταν στα Α, και έτσι οι λάτρεις του Ιεχωβά εκεί έστρεφαν τα νώτα τους προς την ανατολή του ήλιου.

Άπλωμα των χεριών. Όταν στέκονταν όρθιοι και όταν γονάτιζαν, άπλωναν μερικές φορές τις παλάμες προς τους ουρανούς ή σήκωναν τα χέρια ψηλά ή τα άπλωναν προς τα εμπρός όπως όταν ικετεύει κάποιος. (1Βα 8:22· 2Χρ 6:13· Νε 8:6) Ενίοτε σήκωναν το πρόσωπο (Ιωβ 22:26) ή τα μάτια προς τους ουρανούς.—Ματ 14:19· Μαρ 7:34· Ιωα 17:1.

Καθιστή στάση και προσκύνηση μέχρις εδάφους. Κατά την προσευχή χρησιμοποιούνταν και η καθιστή στάση, καθώς ο δεόμενος προφανώς γονάτιζε και στη συνέχεια καθόταν πάνω στις φτέρνες του. (1Χρ 17:16) Από αυτή τη θέση μπορούσε να σκύψει το κεφάλι ή να το ακουμπήσει πάνω στο στήθος του. Ή, όπως έκανε ο Ηλίας, λύγιζε τα πόδια του χαμηλώνοντας μέχρι τη γη και έβαζε το πρόσωπό του ανάμεσα στα γόνατά του. (1Βα 18:42) Οι Γραφές περιγράφουν πολλές φορές την κίνηση που έκανε κάποιος όταν προσκυνούσε μέχρις εδάφους, δηλαδή πρόσπεφτε, με τις εκφράσεις “πέφτω κάτω” ή “πέφτω με το πρόσωπο κάτω”. Συνήθως αυτό το έκανε κάποιος πέφτοντας στα γόνατα και σκύβοντας μπροστά, στηριζόμενος στα χέρια ή, συχνότερα, στους αγκώνες, ενώ το κεφάλι του άγγιζε το έδαφος. (Γε 24:26, 48· Νε 8:6· Αρ 16:22, 45· Ματ 26:39) Σε στιγμές μεγάλης λύπης ή πολύ ένθερμης προσευχής, ο δεόμενος μπορεί να έπεφτε εντελώς μπρούμυτα. Σε περιπτώσεις εντονότατης οδύνης, μπορεί να φορούσε σάκο. (1Χρ 21:16) Οι οπαδοί της ψεύτικης λατρείας προσκυνούσαν επίσης τα είδωλά τους. (Εξ 20:5· Αρ 25:2· 2Βα 5:18· Δα 3:5-12) Επιπλέον, πολλές φορές τα φιλούσαν.—1Βα 19:18.

Θρησκευτικές χειρονομίες προς κάποιο αντικείμενο. Ο Ιώβ επισήμανε ότι υπήρχε κίνδυνος να αφήσει κανείς την καρδιά του να δελεαστεί προς κάποιο αντικείμενο ευλάβειας, όπως ο ήλιος ή η σελήνη, μέχρι του σημείου να κάνει μια λατρευτική χειρονομία προς αυτό, ίσως στέλνοντάς του φιλί με το χέρι, όπως έκαναν οι λάτρεις της σελήνης και όσοι απέδιδαν τιμή σε είδωλα. Ο Ιώβ αντιλαμβανόταν ότι αυτό αποτελούσε άρνηση του αληθινού Θεού και ότι θα έπρεπε να λογοδοτήσει για ένα τέτοιο σφάλμα.—Ιωβ 31:26-28.

Στάσεις προσευχής για τους Χριστιανούς. Ο Ιησούς προσευχήθηκε δημόσια, με ειλικρίνεια, όπως και ο Παύλος και άλλοι. Συνέστησε επίσης την κατ’ ιδίαν προσευχή. (Ματ 6:5, 6) Καταδίκασε όμως τη συνήθεια που είχαν ορισμένοι γραμματείς να κάνουν επιδεικτικά μεγάλες προσευχές ενεργώντας υποκριτικά. (Μαρ 12:40· Λου 20:47) Εντούτοις, οι Χριστιανοί υιοθέτησαν αρκετά έθιμα και συνήθειες της Ιουδαϊκής συναγωγής—τα οποία δεν αποδοκίμαζε ο Θεός—και έτσι οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές μνημονεύουν τις ίδιες στάσεις προσευχής. Πουθενά δεν υποστηρίζουν κάποια έκφραση του προσώπου ή στάση του σώματος η οποία να δείχνει προσποιητή ευλάβεια και ευσεβοφάνεια. Δεν λένε ότι είναι απαραίτητο να παίρνει κανείς συγκεκριμένη στάση για να προσευχηθεί, όπως το να ενώνει τις παλάμες ή να σταυρώνει τα χέρια. Στην πραγματικότητα, οι προσευχές μπορούν να γίνουν σιωπηλά και χωρίς καμιά απολύτως εξωτερική ένδειξη όταν το άτομο εκτελεί τα καθήκοντά του ή αντιμετωπίζει μια επείγουσα κατάσταση. (Παράβαλε Νε 2:4.) Στους Χριστιανούς λέγεται να συνεχίζουν να προσεύχονται «με κάθε μορφή προσευχής και δέησης».—Εφ 6:18.

Σεβασμός, Ταπεινοφροσύνη. Γονάτισμα. Οι στάσεις που έπαιρναν οι κάτοικοι της Ανατολής σε ένδειξη σεβασμού για κάποιον, και ιδίως όταν υπέβαλλαν αίτημα σε ανωτέρους, έμοιαζαν πολύ με τις στάσεις της προσευχής. Υπάρχουν παραδείγματα ικετευτικής γονυκλισίας ενώπιον άλλων. Αυτό δεν συνιστούσε λατρεία του συγκεκριμένου προσώπου, αλλά αναγνώριση της θέσης ή του αξιώματός του με βαθύ σεβασμό.—Ματ 17:14· Μαρ 1:40· 10:17· 2Βα 1:13.

Η προσκύνηση χρησιμοποιούνταν συχνότερα όταν κάποιος χαιρετούσε τους άλλους, όταν τους πλησίαζε για επαγγελματικά ζητήματα ή όταν ήθελε να εκδηλώσει μεγάλο σεβασμό. Ο Ιακώβ προσκύνησε εφτά φορές όταν συναντήθηκε με τον Ησαύ. (Γε 33:3) Ο Σολομών, παρότι βασιλιάς, έδειξε σεβασμό στη μητέρα του προσκυνώντας την.—1Βα 2:19.

Η προσκύνηση μπορούσε επίσης να συμβολίζει την παραδοχή ήττας. (Ησ 60:14) Οι ηττημένοι ίσως παρουσιάζονταν ενώπιον του νικητή ντυμένοι με σάκο και, επιπλέον, με σχοινιά στο κεφάλι τους ικετεύοντας για έλεος. (1Βα 20:31, 32) Μερικοί πιστεύουν ότι τα εν λόγω σχοινιά τα έβαζαν γύρω από το λαιμό τους ως σύμβολο αιχμαλωσίας και υποταγής.

Μολονότι οι Ιουδαίοι συνήθιζαν να δείχνουν το σεβασμό τους για αυτούς που είχαν εξουσία προσκυνώντας τους, ο Μαροδοχαίος αρνήθηκε να προσκυνήσει τον Αμάν. Αυτό συνέβη επειδή ο Αμάν, ως Αγαγίτης, ανήκε κατά πάσα πιθανότητα στους Αμαληκίτες, σχετικά με τους οποίους ο Ιεχωβά είχε πει ότι θα εξάλειφε ολοκληρωτικά την ενθύμησή τους κάτω από τους ουρανούς και ότι θα βρισκόταν σε πόλεμο με τον Αμαλήκ από γενιά σε γενιά. (Εξ 17:14-16) Εφόσον το να προσκυνήσει τον Αμάν ή να προσπέσει σε αυτόν θα υποδήλωνε ειρήνη μαζί του, ο Μαροδοχαίος αρνήθηκε να εκτελέσει αυτή την πράξη, διότι έτσι θα παρέβαινε την προσταγή του Θεού.—Εσθ 3:5.

Προσκύνηση μέχρις εδάφους. Ο Ιησούς του Ναυή πρόσπεσε σε έναν άγγελο—έναν “άρχοντα του στρατεύματος του Ιεχωβά”—δηλαδή προσκύνησε μέχρις εδάφους, όχι για να τον λατρέψει, αλλά σε αναγνώριση του ανώτερου αξιώματος του αγγέλου και του γεγονότος ότι προφανώς τον είχε στείλει ο Ιεχωβά ως κομιστή κάποιας προσταγής για τον ίδιο.—Ιη 5:14.

Όταν ο Ιησούς ήταν στη γη, ορισμένοι πρόσπεσαν ενώπιόν του για να του υποβάλουν κάποιο αίτημα και για να τον προσκυνήσουν, και εκείνος δεν τους έλεγξε. (Λου 5:12· Ιωα 9:38) Αυτό συνέβη διότι ήταν ο Προσδιορισμένος Βασιλιάς, όπως είπε ο ίδιος: «Η βασιλική μεγαλειότητα του Θεού έχει πλησιάσει» (ED)· «Η βασιλεία του Θεού έχει πλησιάσει». (ΜΝΚ, Μαρ 1:15) Ο Ιησούς ήταν ο κληρονόμος του θρόνου του Δαβίδ και, ως εκ τούτου, δικαίως τιμούνταν ως βασιλιάς.—Ματ 21:9· Ιωα 12:13-15.

Εντούτοις, οι απόστολοι του Ιησού Χριστού αρνήθηκαν να επιτρέψουν σε άλλους να προσπέσουν ενώπιόν τους, και αυτό επειδή, στις αναφερόμενες περιπτώσεις, η προσκύνηση μέχρις εδάφους είχε σκοπό την απόδοση λατρείας, σαν να ανήκε στους ίδιους τους αποστόλους η δύναμη του αγίου πνεύματος την οποία διέθεταν και η οποία επιτελούσε τις θεραπείες και τα άλλα δυναμικά έργα. Οι απόστολοι αντιλαμβάνονταν ότι η εν λόγω δύναμη προερχόταν από τον Θεό και ότι η τιμή για αυτά τα πράγματα έπρεπε να αποδίδεται σε εκείνον και κάθε λατρεία να απευθύνεται στον Ιεχωβά μέσω του Ιησού Χριστού, τον οποίο απλώς εκπροσωπούσαν.—Πρ 10:25, 26.

Σε ό,τι αφορά την απόδοση σεβασμού προς τον Ιησού, στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο χρησιμοποιείται συχνά το ρήμα προσκυνέω, το οποίο εκτός από τη βασική έννοια της απόδοσης σεβασμού έχει επίσης την έννοια της “λατρείας”. (Ματ 2:11· Λου 4:8) Ο Ιησούς δεν δεχόταν να του αποδίδεται λατρεία, η οποία ανήκει μόνο στον Θεό (Ματ 4:10), αλλά θεωρούσε ότι εκείνος που τον προσκυνούσε αναγνώριζε έτσι την εξουσία που Του είχε δοθεί από τον Θεό. Ο άγγελος τον οποίο έστειλε ο Ιησούς Χριστός να μεταφέρει την Αποκάλυψη στον Ιωάννη εφάρμοσε την αρχή ότι η λατρεία του ανθρώπου ανήκει μόνο στον Θεό, αρνούμενος να δεχτεί λατρεία από τον Ιωάννη.—Απ 19:10· βλέπε ΛΑΤΡΕΙΑ· ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΗ.

Η κάλυψη του κεφαλιού αποτελούσε σημείο σεβασμού από μέρους των γυναικών. Αυτή η συνήθεια ακολουθούνταν στη Χριστιανική εκκλησία. Αναλύοντας την αρχή της Χριστιανικής ηγεσίας, ο απόστολος Παύλος δήλωσε: «Κάθε γυναίκα που προσεύχεται ή προφητεύει με ακάλυπτο το κεφάλι της ντροπιάζει το κεφάλι της . . . Γι’ αυτό οφείλει η γυναίκα να έχει ένα σημείο εξουσίας πάνω στο κεφάλι της, λόγω των αγγέλων».—1Κο 11:3-10· βλέπε ΗΓΕΣΙΑ.

Το να βγάλει κάποιος τα σανδάλια του αποτελούσε χειρονομία σεβασμού ή ευλάβειας. Ο Μωυσής διατάχθηκε να το κάνει αυτό στην καιόμενη βάτο, το ίδιο δε και ο Ιησούς του Ναυή όταν βρέθηκε ενώπιον ενός αγγέλου. (Εξ 3:5· Ιη 5:15) Εφόσον η σκηνή της μαρτυρίας και ο ναός ήταν άγιοι τόποι, οι ιερείς εκτελούσαν, όπως αναφέρεται, τα καθήκοντά τους στο αγιαστήριο ξυπόλητοι. Παρόμοια, το να λύσει κάποιος τα λουριά των σανδαλιών ενός άλλου ή να του βαστάζει τα σανδάλια θεωρούνταν πολύ ταπεινή εργασία και ήταν ένας τρόπος με τον οποίο εκδήλωνε την ταπεινοφροσύνη του και έδειχνε ότι συναισθανόταν την ασημαντότητά του σε σύγκριση με τον κύριό του. Στη Μέση Ανατολή υπάρχει ακόμη η συνήθεια να βγάζουν τα σανδάλια κάποιου που μπαίνει στο σπίτι—μερικές φορές το κάνει αυτό ένας υπηρέτης.—Ματ 3:11· Ιωα 1:27· βλέπε ΣΑΝΔΑΛΙ.

Χύσιμο νερού στα χέρια κάποιου άλλου. Ο Ελισαιέ προσδιορίστηκε ως ο διάκονος ή ο υπηρέτης του Ηλία με τη φράση «αυτός που έχυνε νερό στα χέρια του Ηλία». Η συγκεκριμένη υπηρεσία εκτελούνταν κυρίως μετά τα γεύματα. Στη Μέση Ανατολή δεν έτρωγαν με μαχαιροπίρουνα αλλά με τα δάχτυλα, οπότε στο τέλος ο υπηρέτης έχυνε νερό στα χέρια του κυρίου του για να του τα πλύνει. (2Βα 3:11) Παρόμοια συνήθεια ήταν και το πλύσιμο των ποδιών, κάτι που αποτελούσε πράξη φιλοξενίας, σεβασμού και, στα πλαίσια ορισμένων σχέσεων, πράξη ταπεινοφροσύνης.—Ιωα 13:5· Γε 24:32· 43:24· 1Τι 5:10.

Συμφωνία, από Κοινού Συμμετοχή. Η χειραψία ήταν χειρονομία που εξέφραζε συμφωνία, επικύρωση, ή επιβεβαίωση συμβολαίου ή διαπραγμάτευσης. (Εσδ 10:19) Οι Γραφές προειδοποιούν ότι δεν πρέπει να δίνει κανείς το χέρι εγγυώμενος για το δάνειο κάποιου άλλου. (Παρ 6:1-3· 17:18· 22:26) Επίσης, έκαναν χειραψία, ή έπιαναν το χέρι του άλλου ατόμου, για να δείξουν την από κοινού συμμετοχή τους σε κάτι.—2Βα 10:15· Γα 2:9.

Ευλογία. Τοποθέτηση των χεριών στο κεφάλι· ύψωση των χεριών. Εφόσον η εβραϊκή λέξη μπαράχ σχετίζεται με την κάμψη των γονάτων και το γονάτισμα, καθώς και με την ευλογία, είναι πολύ πιθανό πως, όταν κάποιος λάβαινε ευλογία, γονάτιζε και έσκυβε προς το μέρος εκείνου που την έδινε. Κατόπιν, εκείνος που ευλογούσε τοποθετούσε τα χέρια του στο κεφάλι του ευλογούμενου. (Γε 48:13, 14· Μαρ 10:16) Όταν κάποιος ευλογούσε μια ομάδα ανθρώπων, ήταν συνηθισμένο να υψώνει τα χέρια προς αυτούς, καθώς απάγγελλε την ευλογία.—Λευ 9:22· Λου 24:50.

Όρκος. Ύψωση του χεριού· τοποθέτηση του χεριού κάτω από το μηρό. Όταν κάποιος ορκιζόταν, υπήρχε η συνήθεια να υψώνει το δεξί του χέρι. Ο Θεός παρουσιάζει τον εαυτό του να το κάνει αυτό, με συμβολική έννοια. (Δευ 32:40· Ησ 62:8) Στο όραμα του Δανιήλ, ο άγγελος ύψωσε τόσο το δεξί όσο και το αριστερό του χέρι προς τον ουρανό για να απαγγείλει έναν όρκο. (Δα 12:7) Μια άλλη μέθοδος επιβεβαίωσης του όρκου ήταν να βάλει κανείς το χέρι του κάτω από το μηρό (γοφό) του άλλου, όπως έκανε ο οικονόμος του Αβραάμ όταν ορκίστηκε ότι θα έπαιρνε σύζυγο για τον Ισαάκ από τους συγγενείς του Αβραάμ (Γε 24:2, 9), καθώς και ο Ιωσήφ για τον Ιακώβ όταν ορκίστηκε να μην τον θάψει στην Αίγυπτο. (Γε 47:29-31) Η λέξη «μηρός» αναφέρεται στο πάνω τμήμα του ποδιού, από το γοφό ως το γόνατο, στο οποίο βρίσκεται το μηριαίο οστό. Σύμφωνα με τον Ιουδαίο ραβίνο Ρασμπάμ, αυτή η μέθοδος ορκωμοσίας χρησιμοποιούνταν όταν ο ανώτερος όρκιζε τον κατώτερο, όπως όταν ένας κύριος όρκιζε τον υπηρέτη του ή ένας πατέρας το γιο του, ο οποίος του οφείλει επίσης υπακοή. Επιπλέον, σύμφωνα με έναν άλλον Ιουδαίο λόγιο, τον Αβραάμ Ιμπν Έζρα, εκείνες τις ημέρες ήταν έθιμο να ορκίζεται έτσι ένας υπηρέτης, βάζοντας το χέρι του κάτω από το μηρό του κυρίου του, ενώ ο τελευταίος καθόταν πάνω στο χέρι εκείνου. Αυτό υποδήλωνε ότι ο υπηρέτης βρισκόταν υπό την εξουσία του κυρίου του.—Δε Σοντσίνο Χούμας (The Soncino Chumash), επιμέλεια Α. Κοέν, Λονδίνο, 1956, σ. 122.

Λύπη, Ντροπή. Ρίξιμο χώματος στο κεφάλι· σκίσιμο των ενδυμάτων· ένδυση με σάκο. Συνήθως, όταν λυπούνταν έκλαιγαν (Γε 50:1-3· Ιωα 11:35), πολλές φορές έγερναν το κεφάλι θλιμμένα (Ησ 58:5), έριχναν στο κεφάλι τους χώμα (Ιη 7:6) ή κάθονταν καταγής (Ιωβ 2:13· Ησ 3:26). Ως επί το πλείστον εκδήλωναν τη λύπη τους σκίζοντας τα ενδύματά τους (1Σα 4:12· Ιωβ 2:12· βλέπε ΣΚΙΣΙΜΟ ΕΝΔΥΜΑΤΩΝ) και ενίοτε βάζοντας στάχτες στο κεφάλι τους. (2Σα 13:19) Όταν οι Ιουδαίοι καταδικάστηκαν σε εξολόθρευση από τους εχθρούς τους με διαταγή του Βασιλιά Ασσουήρη, «σάκο και στάχτη έστρωναν πολλοί για κρεβάτι». (Εσθ 4:3) Ο Ιεχωβά προειδοποίησε την Ιερουσαλήμ να ζωστεί σάκο και να κυλιστεί στις στάχτες λόγω των προβλημάτων που θα την έβρισκαν. (Ιερ 6:26) Ο Μιχαίας είπε στους κατοίκους της φιλισταϊκής πόλης Αφρά να “κυλιστούν κάτω στο χώμα”.—Μιχ 1:10.

Κόψιμο των μαλλιών ή ξερίζωμα των τριχών· στηθοκόπημα. Το να κόψει κανείς τα μαλλιά του (Ιωβ 1:20), να ξεριζώσει τρίχες από τη γενειάδα του (Εσδ 9:3), να καλύψει το κεφάλι του (2Σα 15:30· Εσθ 6:12) ή το μουστάκι του (Ιεζ 24:17· Μιχ 3:7) και να βάλει τα χέρια του πάνω στο κεφάλι του έδειχνε ότι αισθανόταν λύπη ή ντροπή, μάλιστα μέχρι του σημείου να έχει μείνει αποσβολωμένος. (2Σα 13:19· Ιερ 2:37) Σύμφωνα με μερικούς, η τελευταία αυτή χειρονομία υποδήλωνε ότι το χέρι του Θεού είχε πέσει βαρύ πάνω στον πενθούντα και τον ταλαιπωρούσε. Ο Ησαΐας περπάτησε γυμνός και ξυπόλητος για να υποδηλώσει την ντροπή που επρόκειτο να επέλθει στην Αίγυπτο και στην Αιθιοπία. (Ησ 20:2-5) Υπό το κράτος υπερβολικής λύπης ή συντριβής μπορεί να χτυπούσε κάποιος το στήθος από τη λύπη του (Ματ 11:17· Λου 23:27) ή μπορεί να χτυπούσε με την παλάμη το μηρό του ως ένδειξη μεταμέλειας, ντροπής και ταπείνωσης ή πένθους.—Ιερ 31:19· Ιεζ 21:12.

Θυμός, Χλευασμός, Προσβολή, Κατάρα. Κούνημα του κεφαλιού· χαστούκι. Διάφορες κινήσεις—συνοδευόμενες γενικά από λόγια—αποτελούσαν έντονες εκφράσεις θυμού, εχθρότητας, χλευασμού, ονειδισμού, περιφρόνησης, και ούτω καθεξής, προς τους άλλους. Μεταξύ αυτών ήταν διάφοροι μορφασμοί του στόματος και το κούνημα του κεφαλιού ή του χεριού (2Βα 19:21· Ψλ 22:7· 44:14· 109:25· Σοφ 2:15), το χαστούκι (Ιωβ 16:10· Ματ 5:39· Ιωα 18:22) και το ξερίζωμα των τριχών της γενειάδας του άλλου (Ησ 50:6). Ο Ιησούς υπέστη τους χειρότερους εξευτελισμούς ενώπιον του ανώτατου Ιουδαϊκού δικαστηρίου, καθώς τον έφτυσαν, τον χαστούκισαν, κάλυψαν το πρόσωπό του και κατόπιν τον χτυπούσαν με τις γροθιές τους και τον χλεύαζαν, λέγοντας: «Προφήτευσε σε εμάς, Χριστέ. Ποιος είναι αυτός που σε χτύπησε;» (Ματ 26:67, 68· Μαρ 14:65) Κατόπιν υπέστη παρόμοια μεταχείριση από τους στρατιώτες.—Ματ 27:30· Μαρ 15:19· Ιωα 19:3.

Το ρίξιμο χώματος ήταν άλλη μια μορφή περιφρόνησης. Ο Σιμεΐ τη χρησιμοποίησε εναντίον του Δαβίδ, ενώ συγχρόνως τον καταριόταν και του πετούσε πέτρες. (2Σα 16:13) Τα μέλη του όχλου ενώπιον του οποίου έκανε την υπεράσπισή του ο Παύλος στην Ιερουσαλήμ έδειξαν πόσο εξοργισμένα ήταν υψώνοντας τη φωνή τους, κραυγάζοντας, πετώντας τα εξωτερικά τους ενδύματα και σκορπίζοντας χώμα στον αέρα.—Πρ 22:22, 23.

Το χτύπημα των χεριών ήταν χειρονομία με την οποία μπορεί απλώς να προσέλκυαν την προσοχή, όπως στην περίπτωση του εδαφίου Ιησούς του Ναυή 15:18. Συχνότερα ήταν σημείο θυμού (Αρ 24:10), περιφρόνησης ή χλευασμού (Ιωβ 27:23· Θρ 2:15), λύπης (Ιεζ 6:11) ή εχθρότητας, καθώς επίσης χαράς για το κακό που βρήκε τον αντίπαλο, το μισητό εχθρό ή το δυνάστη, ενώ μερικές φορές συνοδευόταν από χτύπημα των ποδιών στο έδαφος.—Ιεζ 25:6· Να 3:19.

Διορισμός. Χρίσμα. Συγκεκριμένες χειρονομίες χρησιμοποιούνταν για να δηλώσουν το διορισμό σε αξίωμα ή την ανάθεση εξουσίας. Κατά την εγκαινίαση του ιερατείου, ο Ααρών χρίστηκε με το λάδι του αγίου χρίσματος. (Λευ 8:12) Οι βασιλιάδες χρίονταν επίσης. (1Σα 16:13· 1Βα 1:39) Ο Βασιλιάς Κύρος της Περσίας δεν χρίστηκε κυριολεκτικά από κάποιον εκπρόσωπο του Θεού, αλλά αποκλήθηκε μεταφορικά ο χρισμένος του Ιεχωβά λόγω του διορισμού που του δόθηκε να κυριεύσει τη Βαβυλώνα και να απελευθερώσει το λαό του Θεού. (Ησ 45:1) Ο Ελισαιέ “χρίστηκε” με το να διοριστεί, αλλά δεν χρίστηκε κυριολεκτικά με λάδι. (1Βα 19:16, 19) Ο Ιησούς χρίστηκε από τον Πατέρα του, τον Ιεχωβά, όχι με λάδι, αλλά με άγιο πνεύμα. (Ησ 61:1· Λου 4:18, 21) Μέσω εκείνου χρίονται οι γεννημένοι από το πνεύμα αδελφοί του οι οποίοι απαρτίζουν τη Χριστιανική εκκλησία. (2Κο 1:21· Πρ 2:33) Το εν λόγω χρίσμα τούς διορίζει, τους εξουσιοδοτεί και τους παρέχει τα προσόντα να είναι διάκονοι του Θεού.—1Ιω 2:20· 2Κο 3:5, 6· βλέπε ΧΡΙΣΜΑ, ΧΡΙΣΜΕΝΟΣ.

Η επίθεση των χεριών ήταν μέθοδος διορισμού σε κάποιο αξίωμα ή ανάθεσης καθηκόντων, όπως στην περίπτωση των εφτά αντρών που διορίστηκαν από τους αποστόλους να φροντίζουν για τη διανομή της τροφής στην εκκλησία της Ιερουσαλήμ. (Πρ 6:6) Ο Τιμόθεος διορίστηκε σε ειδική υπηρεσία από το πρεσβυτέριο της εκκλησίας. (1Τι 4:14) Αργότερα εξουσιοδοτήθηκε από τον απόστολο Παύλο να διορίζει άλλους, πράγμα που νουθετήθηκε να κάνει μόνο έπειτα από προσεκτική εξέταση.—1Τι 5:22.

Η επίθεση των χεριών είχε και άλλες σημασίες, μια από τις οποίες ήταν η αναγνώριση κάποιου πράγματος, όπως στην περίπτωση των εδαφίων Έξοδος 29:10, 15, όπου ο Ααρών και οι γιοι του αναγνώρισαν ότι οι θυσίες προσφέρονταν για χάρη τους. Παρόμοια σημασία βρίσκουμε στο εδάφιο Λευιτικό 4:15.

Η επίθεση των χεριών χρησιμοποιούνταν επίσης για να προσδιοριστούν τα άτομα που θα λάβαιναν οφέλη ή δύναμη, όπως όταν θεράπευε ο Ιησούς (Λου 4:40) και όταν ερχόταν το άγιο πνεύμα σε εκείνους πάνω στους οποίους έθετε τα χέρια του ο Παύλος. (Πρ 19:6) Αυτό δεν σημαίνει ότι το πνεύμα περνούσε μέσα από τα χέρια του Παύλου, αλλά ότι εκείνος, ως εκπρόσωπος του Χριστού, ήταν εξουσιοδοτημένος να προσδιορίζει, σε αρμονία με τις καθορισμένες απαιτήσεις, ποιοι θα λάβαιναν τα χαρίσματα του πνεύματος. (Βλέπε επίσης Πρ 8:14-19.) Το γεγονός ότι η επίθεση των χεριών δεν ήταν απαραίτητη για να μεταδοθούν τα χαρίσματα του πνεύματος φάνηκε καθαρά στην περίπτωση του Κορνήλιου και του σπιτικού του, όπου ο Πέτρος ήταν απλώς παρών όταν τους δόθηκε άγιο πνεύμα και το χάρισμα των γλωσσών.—Πρ 10:44-46.

Εύνοια. Το να στέκεται κανείς ενώπιον ανωτέρου. Το να στέκεται κάποιος ενώπιον ατόμου που είχε εξουσία αποτελούσε σύμβολο εύνοιας και αναγνώρισης, εφόσον απαιτούνταν άδεια για να εισέλθει κάποιος στην παρουσία ενός βασιλιά. (Παρ 22:29· Λου 1:19· 21:36) Στα εδάφια Αποκάλυψη 7:9, 15 παρουσιάζεται ένα μεγάλο πλήθος το οποίο στέκεται ενώπιον του θρόνου, πράγμα που υποδηλώνει ότι έχουν την εύνοια και την αναγνώριση του Θεού.

Η φράση υψώνω το κεφάλι κάποιου υποδήλωνε μερικές φορές συμβολικά την εκδήλωση εύνοιας προς αυτό το άτομο ή την επαναφορά του σε κατάσταση εύνοιας.—Γε 40:13, 21· Ιερ 52:31.

Γέμισμα των Χεριών με Δύναμη. Το γέμισμα των χεριών των ιερέων με τη δύναμη του ιερατικού αξιώματος συμβολίστηκε από τον Μωυσή όταν εκείνος, ως μεσίτης, τοποθέτησε στα χέρια του Ααρών και των γιων του τα διάφορα πράγματα που επρόκειτο να προσφερθούν ως θυσία και κίνησε αυτή την προσφορά πέρα δώθε ενώπιον του Ιεχωβά. Η συγκεκριμένη κίνηση συμβόλιζε τη συνεχή παρουσίαση ενώπιον του Ιεχωβά.—Λευ 8:25-27.

Φιλία. Φίλημα· πλύσιμο των ποδιών· χρίσμα του κεφαλιού. Η φιλία μπορούσε να εκφραστεί με φιλί (Γε 27:26· 2Σα 19:39) και, σε περίπτωση εντονότερων συναισθημάτων, με το να πέσει κανείς στο λαιμό του άλλου αγκαλιάζοντάς τον, φιλώντας τον και κλαίγοντας. (Γε 33:4· 45:14, 15· 46:29· Λου 15:20· Πρ 20:37) Τρεις χειρονομίες θεωρούνταν πάντοτε αναγκαίες ως ενδείξεις φιλοξενίας προς τον επισκέπτη: ο χαιρετισμός με φιλί, το πλύσιμο των ποδιών του και η χρίση του κεφαλιού του.—Λου 7:44-46.

Όταν ο Ιησούς ήταν στη γη έτρωγαν πλαγιασμένοι, επομένως το να γείρει κανείς στον κόλπο κάποιου ήταν στάση που φανέρωνε στενή φιλία ή εύνοια—η θέση αυτή οριζόταν από τη φράση «μπροστά στον κόλπο». (Ιωα 13:23, 25) Το έθιμο αυτό υπήρξε η βάση για τις παραβολές των εδαφίων Λουκάς 16:22, 23 και Ιωάννης 1:18.

Το να φάει κανείς το ψωμί ενός άλλου μαζί του συμβόλιζε φιλία και ειρήνη με αυτό το άτομο. (Γε 31:54· Εξ 2:20· 18:12) Αν κατόπιν στρεφόταν εναντίον του για να τον βλάψει, αυτό θεωρούνταν η πιο απαίσια προδοσία. Ο Ιούδας ήταν ένοχος τέτοιας προδοσίας.—Ψλ 41:9· Ιωα 13:18.

Αθωότητα και Άρνηση Ευθύνης. Πλύσιμο των χεριών. Την αθωότητά του σε κάποιο ζήτημα ή την απαλλαγή του εαυτού του από την ευθύνη την καταδείκνυε μεταφορικά κάποιος πλένοντας τα χέρια του. (Δευ 21:6) Έτσι δηλώνει την αθωότητά του ο ψαλμωδός στο εδάφιο Ψαλμός 73:13· βλέπε επίσης Ψαλμός 26:6. Ο Πιλάτος προσπάθησε να αποσείσει την ευθύνη σε σχέση με το θάνατο του Ιησού πλένοντας τα χέρια του ενώπιον του πλήθους και λέγοντας: «Εγώ είμαι αθώος από το αίμα αυτού του ανθρώπου. Είναι δική σας υπόθεση».—Ματ 27:24.

Τίναγμα των ενδυμάτων. Ο Παύλος έδειξε ότι αποποιούνταν οποιαδήποτε περαιτέρω ευθύνη όταν τίναξε τα ενδύματά του ενώπιον των Ιουδαίων στην Κόρινθο, στους οποίους είχε κηρύξει και οι οποίοι του είχαν εναντιωθεί, και κατόπιν είπε: «Το αίμα σας ας είναι πάνω στα κεφάλια σας. Εγώ είμαι καθαρός. Από τώρα και στο εξής θα πηγαίνω σε εθνικούς». (Πρ 18:6) Όταν ο Νεεμίας τίναξε τον «κόρφο» του, δηλαδή το μέρος του ενδύματός του που κάλυπτε τον κόρφο του, υποδήλωσε την απόλυτη απόρριψη από τον Θεό.—Νε 5:13.

Τίναγμα της σκόνης από τα πόδια. Παρόμοια, όταν κάποιος τίναζε το χώμα ή τη σκόνη από τα πόδια του δήλωνε αποποίηση της ευθύνης. Ο Ιησούς έδωσε στους μαθητές του την εντολή να το κάνουν αυτό προς κάποιον τόπο ή πόλη που δεν θα τους δεχόταν ή δεν θα τους άκουγε.—Ματ 10:14· Λου 10:10, 11· Πρ 13:51.

Χαρά. Χειροκρότημα. Η χαρά εκδηλωνόταν με χειροκροτήματα (2Βα 11:12· Ψλ 47:1) και χορό, συχνά με τη συνοδεία μουσικής. (Κρ 11:34· 2Σα 6:14) Οι φωνές και τα τραγούδια την ώρα της εργασίας, ιδιαίτερα κατά τον τρύγο, εξέφραζαν ευτυχία ή χαρά και ευγνωμοσύνη.—Ησ 16:10· Ιερ 48:33.

Εναντίωση. Το σείσιμο του χεριού (απειλητικά) εναντίον κάποιου έδειχνε εναντίωση.—Ησ 10:32· 19:16.

Το να σηκώσει κανείς το κεφάλι του ήταν η μεταφορική περιγραφή μιας στάσης που συνήθως σήμαινε ότι κάποιος αναλάμβανε δράση προκειμένου να εναντιωθεί, να πολεμήσει ή να καταδυναστεύσει.—Κρ 8:28· Ψλ 83:2.

Το να σηκώσει κανείς το χέρι του εναντίον κάποιου που έχει εξουσία υποδήλωνε στασιασμό εναντίον του.—2Σα 18:28· 20:21.

Το να γλείψει κανείς το χώμα συμβόλιζε ήττα και καταστροφή.—Ψλ 72:9· Ησ 49:23.

Το να βάλει κανείς το χέρι ή το πόδι του στον αυχένα των εχθρών του αποτελούσε μεταφορική περιγραφή της ήττας του εχθρού, του εξαναγκασμού του να τραπεί σε φυγή, της καταδίωξης και της σύλληψής του.—Γε 49:8· Ιη 10:24· 2Σα 22:41· Ψλ 18:40.

Ανάληψη Εξουσίας ή Δράσης. Το να σηκωθεί ή να εγερθεί κάποιος μετέδιδε την έννοια της ανάληψης εξουσίας, δύναμης ή δράσης. Για τους βασιλιάδες λέγεται ότι σηκώνονται όταν αναλαμβάνουν τη βασιλική τους εξουσία ή την ασκούν με ιδιαίτερο τρόπο. (Δα 8:22, 23· 11:2, 3, 7, 21· 12:1) Ο Ιεχωβά παρουσιάζεται να σηκώνεται για να κρίνει τους ανθρώπους. (Ψλ 76:9· 82:8) Ο Σατανάς, όπως αναφέρεται, σηκώθηκε εναντίον του Ισραήλ, όταν υποκίνησε τον Δαβίδ να κάνει απογραφή του λαού.—1Χρ 21:1.

Η περίζωση της οσφύος υποδήλωνε προετοιμασία για δράση. Αυτό παραπέμπει στο έθιμο που υπήρχε στους Βιβλικούς χρόνους να δένει κάποιος τα ριχτά του ενδύματα με ζώνη ή ζωνάρι για να μην τον εμποδίζουν στην εργασία, στο τρέξιμο, και ούτω καθεξής.—Ιωβ 40:7· Ιερ 1:17· Λου 12:37· 1Πε 1:13, υποσ.

Διάφορα. Πλάγιασμα στα πόδια. Όταν η Ρουθ θέλησε να υπενθυμίσει στον Βοόζ τη θέση που είχε ως εξαγοραστής, πήγε μέσα στη νύχτα, ξεσκέπασε τα πόδια του και πλάγιασε εκεί. Όταν εκείνος ξύπνησε, του είπε: «Είμαι η Ρουθ η δούλη σου, και πρέπει να απλώσεις το κάτω μέρος της φορεσιάς σου πάνω στη δούλη σου, γιατί εσύ είσαι εξαγοραστής». Με αυτόν τον τρόπο η Ρουθ έδειξε ότι ήταν διατεθειμένη να συνάψει ανδραδελφικό γάμο.—Ρθ 3:6-9.

Εξωτερική εμφάνιση κατά τη νηστεία. “Το να ταλαιπωρεί κανείς την ψυχή του” αναφερόταν πιθανότατα στη νηστεία και μπορεί να συμβόλιζε θρήνο, αναγνώριση των αμαρτιών, μετάνοια ή συντριβή. (Λευ 16:29, 31· 2Σα 1:12· Ψλ 35:13· Ιωλ 1:13, 14) Όταν ο Ιησούς ήταν στη γη, κάποιοι υποκριτές κυκλοφορούσαν σκυθρωποί, ασχημίζοντας τα πρόσωπά τους για να κάνουν επίδειξη «αγιότητας» μέσω της νηστείας. Εντούτοις, ο Ιησούς είπε στους μαθητές του πως, όταν νήστευαν, έπρεπε να αλείβουν το κεφάλι τους και να πλένουν το πρόσωπό τους ώστε να φαίνονται φυσιολογικοί στους ανθρώπους, γνωρίζοντας ότι ο Πατέρας βλέπει την καρδιά. (Ματ 6:16-18) Οι Χριστιανοί νήστευαν μερικές φορές προκειμένου να δώσουν αμέριστη προσοχή σε πνευματικά ζητήματα.—Πρ 13:2, 3· βλέπε ΝΗΣΤΕΙΑ.

Τοποθέτηση του χεριού πάνω στα μάτια του νεκρού. Η έκφραση που χρησιμοποίησε ο Ιεχωβά απευθυνόμενος στον Ιακώβ, «ο Ιωσήφ θα βάλει το χέρι του πάνω στα μάτια σου» (Γε 46:4), σήμαινε ότι ο Ιωσήφ θα του έκλεινε τα μάτια όταν πέθαινε, πράγμα που αποτελούσε κανονικά καθήκον του πρωτότοκου γιου. Όπως φαίνεται, λοιπόν, ο Ιεχωβά υπέδειξε με αυτόν τον τρόπο στον Ιακώβ ότι τα δικαιώματα του πρωτοτόκου έπρεπε να δοθούν στον Ιωσήφ.—1Χρ 5:2.

Σφύριγμα. Το σφύριγμα μαρτυρούσε κατάπληξη ή θαυμασμό. Έτσι αισθάνονταν όσοι έβλεπαν την τρομακτική ερήμωση του Ιούδα και, αργότερα, τα φοβερά ερείπια της Βαβυλώνας.—Ιερ 25:9· 50:13· 51:37.

Οι βασιλιάδες ή οι άντρες που διέθεταν εξουσία είχαν τη συνήθεια να στηρίζονται στο βραχίονα κάποιου υπηρέτη ή κατωτέρου, όπως έκανε ο Βασιλιάς Ιωράμ του Ισραήλ. (2Βα 7:2, 17) Ο Βασιλιάς Βεν-αδάδ Β΄ στηριζόταν στο χέρι του Νεεμάν, του υπηρέτη του, όταν προσκυνούσε στον οίκο του θεού του, του Ριμμών.—2Βα 5:18.

Αλληγορική Χρήση. Πλύσιμο των ποδιών κάποιου άλλου. Ο Ιησούς χρησιμοποίησε ένα από τα έθιμα της Ανατολής αλληγορικά όταν, προκειμένου να διδάξει τους μαθητές του να είναι ταπεινοί και να υπηρετούν ο ένας τον άλλον, τους έπλυνε τα πόδια. Ο Πέτρος τού ζήτησε μάλιστα να του πλύνει, όχι μόνο τα πόδια, αλλά και τα χέρια και το κεφάλι. Ο Ιησούς, όμως, αποκρίθηκε: «Αυτός που έχει λουστεί δεν έχει ανάγκη παρά να του πλύνουν τα πόδια, αλλά είναι ολόκληρος καθαρός». (Ιωα 13:3-10) Εδώ ο Ιησούς αναφερόταν στο ότι όταν κάποιος είχε λουστεί και είχε επιστρέψει από το λουτρό στο σπίτι του, χρειαζόταν μόνο να ξεπλύνει τη σκόνη του δρόμου από τα πόδια του στα οποία φορούσε σανδάλια. Ο Ιησούς χρησιμοποίησε τη σωματική καθαριότητα για να συμβολίσει την πνευματική καθαρότητα.

Περπάτημα. Μια ακόμη αλληγορική έκφραση είναι το να «περπατάει» κάποιος, και σημαίνει το να ακολουθεί συγκεκριμένη πορεία ενέργειας, όπως ο Νώε που «περπάτησε με τον αληθινό Θεό». (Γε 6:9· 5:22) Εκείνοι που περπάτησαν με τον Θεό ακολούθησαν την πορεία ζωής που καθόρισε Εκείνος και είχαν την εύνοιά Του. Οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, χρησιμοποιώντας την ίδια έκφραση, παρουσιάζουν τις δύο αντικρουόμενες πορείες ενέργειας που επιδιώκει κάποιος προτού και αφού γίνει υπηρέτης του Θεού. (Εφ 2:2, 10· 4:17· 5:2) Παρόμοια, το “τρέξιμο” χρησιμοποιείται για να συμβολίσει μια πορεία ενέργειας. (1Πε 4:4) Ο Θεός είπε ότι οι προφήτες στον Ιούδα «έτρεξαν» μολονότι δεν είχαν σταλεί από εκείνον, εννοώντας ότι ακολούθησαν την προφητική οδό εσφαλμένα, χωρίς εξουσιοδότηση. (Ιερ 23:21) Ο Παύλος περιγράφει τη Χριστιανική πορεία δανειζόμενος όρους από το “τρέξιμο”. Την παρομοιάζει με αγώνα δρόμου κατά τον οποίο πρέπει να τρέξει κανείς σύμφωνα με τους κανονισμούς ώστε να κερδίσει το βραβείο.—1Κο 9:24· Γα 2:2· 5:7.