Πώς η Αραβική Έγινε η Γλώσσα των Διανοουμένων — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

Πώς η Αραβική Έγινε η Γλώσσα των Διανοουμένων

Η ΑΡΑΒΙΚΗ υπήρξε επί αιώνες η κύρια γλώσσα των διανοουμένων. Αρχίζοντας από τον όγδοο αιώνα Κ.Χ., αραβόφωνοι λόγιοι σε διάφορες πόλεις της Μέσης Ανατολής μετέφραζαν και διόρθωναν επιστημονικά και φιλοσοφικά κείμενα που ανάγονταν στα χρόνια του Πτολεμαίου, ακόμα και του Αριστοτέλη. Με αυτόν τον τρόπο, οι αραβόφωνοι λόγιοι διέσωσαν αλλά και εμπλούτισαν το έργο των αρχαίων στοχαστών.

Χωνευτήρι Ιδεών

Ο έβδομος και ο όγδοος αιώνας της Κοινής μας Χρονολογίας είδαν την άνοδο νέων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή με τη μορφή δύο δυναστειών—πρώτα των Ομεϊαδών και έπειτα των Αββασιδών. Εφόσον οι υπήκοοί τους στην Αραβία, στη Μικρά Ασία, στην Αίγυπτο, στην Παλαιστίνη, στην Περσία και στο Ιράκ είχαν δεχτεί επιρροές τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Ινδία, οι καινούριοι άρχοντες είχαν πρόσβαση σε πλούσιο απόθεμα γνώσης. Οι Αββασίδες ίδρυσαν μια νέα πρωτεύουσα, τη Βαγδάτη, η οποία έγινε χωνευτήρι ιδεών. Εκεί οι Άραβες έρχονταν σε επαφή με Αρμένιους, Βέρβερους, Εβραίους, Έλληνες, Ινδούς, Κινέζους, Κόπτες, Πέρσες, Τούρκους, καθώς και Σόγδους, από τις περιοχές πέρα από τον ποταμό Ώξο, τον σημερινό Αμού Νταριά, στην Κεντρική Ασία. Όλοι αυτοί μελετούσαν και συζητούσαν για τις επιστήμες, με αποτέλεσμα τη γόνιμη ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των ποικίλων πνευματικών παραδόσεών τους.

Οι Αββασίδες άρχοντες της Βαγδάτης πρότρεπαν τους χαρισματικούς στοχαστές, από όπου και αν προέρχονταν, να συμβάλλουν στην πνευματική ανάπτυξη της αυτοκρατορίας. Καταβλήθηκαν συστηματικές προσπάθειες για να συγκεντρωθούν και να μεταφραστούν στην αραβική δεκάδες χιλιάδες βιβλία με ευρύ φάσμα θεμάτων όπως η αλχημεία, η αριθμητική, η γεωμετρία, η ιατρική, η μουσική, η φιλοσοφία και η φυσική.

Ο Χαλίφης αλ-Μανσούρ, ο οποίος κυβέρνησε από το 754 ως το 775 Κ.Χ., έστειλε πρεσβευτές στην αυλή του Βυζαντινού αυτοκράτορα για να ζητήσουν ελληνικά μαθηματικά κείμενα. Ο Χαλίφης αλ-Μαμούν (813-833 Κ.Χ.) βάδισε στα χνάρια του, δίνοντας ώθηση σε ένα κίνημα μετάφρασης από την ελληνική στην αραβική το οποίο διήρκεσε πάνω από δύο αιώνες. Ως αποτέλεσμα, μέχρι τα τέλη του δέκατου αιώνα, σχεδόν όλα τα ελληνικά φιλοσοφικά και επιστημονικά κείμενα που ήταν τότε διαθέσιμα είχαν μεταφραστεί στην αραβική. Αλλά οι Άραβες λόγιοι δεν περιορίστηκαν στη μετάφραση. Έδωσαν και το δικό τους στίγμα με τα έργα τους.

Αράβων Έργα

Πολλοί Άραβες μεταφραστές εργάζονταν με ακρίβεια και με εκπληκτική ταχύτητα. Ως εκ τούτου, μερικοί ιστορικοί έχουν υποστηρίξει ότι οι μεταφραστές πρέπει να ήταν εξοικειωμένοι με το αντικείμενο της ύλης τους. Επιπρόσθετα, αρκετοί λόγιοι χρησιμοποίησαν τα μεταφρασμένα κείμενα ως εφαλτήριο για τη δική τους έρευνα.

Για παράδειγμα, ο γιατρός και μεταφραστής Χουνάιν ιμπν Ισαάκ (808-873 Κ.Χ.), Σύρος Χριστιανός, συνέβαλε καθοριστικά στην κατανόηση της όρασης. Το έργο του, το οποίο περιλάμβανε και ακριβή διαγράμματα ανατομίας του ματιού, έγινε σημείο αναφοράς στην οφθαλμολογία, τόσο στον αραβικό κόσμο όσο και στην Ευρώπη. Ο φιλόσοφος και γιατρός Ιμπν Σίνα, γνωστός στη Δύση ως Αβικέννας (980-1037 Κ.Χ.), έγραψε δεκάδες βιβλία με θεματολογία που ποίκιλλε από την ηθική και τη λογική ως την ιατρική και τη μεταφυσική. Το μεγάλο του έργο, ο Κανόνας της Ιατρικής, άντλησε υλικό από την υπάρχουσα τότε ιατρική γνώση, περιλαμβανομένων και των απόψεων των φημισμένων Ελλήνων στοχαστών Γαληνού και Αριστοτέλη. Ο Κανόνας παρέμεινε το βασικό ιατρικό εγχειρίδιο επί 400 περίπου χρόνια.

Στις επιστήμες, οι Άραβες ερευνητές ασπάζονταν την πειραματική μέθοδο, που είναι η πεμπτουσία της επιστημονικής προόδου. Αυτό τους ώθησε να επανυπολογίσουν την περιφέρεια της γης και να διορθώσουν κάποια γεωγραφικά στοιχεία στο έργο του Πτολεμαίου. «Τόλμησαν να αμφισβητήσουν ακόμα και τον Αριστοτέλη», λέει ο ιστορικός Πολ Λούντε.

Η πρόοδος στη μάθηση γινόταν φανερή σε πολλούς πρακτικούς τομείς, όπως η κατασκευή υδροταμιευτήρων, υδραγωγείων και υδροτροχών, μερικά εκ των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα. Χάρη στα νέα κείμενα γύρω από τη γεωργία, τη βοτανική και την αγρονομία, οι γεωργοί μπορούσαν να επιλέξουν τις πιο ενδεδειγμένες καλλιέργειες για την κάθε περιοχή, εκτοξεύοντας έτσι την παραγωγικότητα.

Το 805 Κ.Χ., ο Χαλίφης Χαρούν αρ-Ρασίντ ίδρυσε ένα νοσοκομείο, το πρώτο στην αχανή αυτοκρατορία του. Δεν πέρασε πολύς καιρός και κάθε μεγάλη πόλη στην επικράτειά του είχε το δικό της νοσοκομείο.

Νέα Κέντρα Μάθησης

Αρκετές πόλεις στον αραβικό κόσμο διέθεταν βιβλιοθήκες και ειδικευμένα κέντρα μάθησης. Στη Βαγδάτη, ο Χαλίφης αλ-Μαμούν ίδρυσε το μεταφραστικό και ερευνητικό ίδρυμα Μπετ αλ-Χίκμα, όνομα που σημαίνει «Οίκος της Σοφίας». Το προσωπικό του ιδρύματος περιλάμβανε και έμμισθους λογίους. Στο Κάιρο, η κεντρική βιβλιοθήκη λέγεται ότι στέγαζε πάνω από ένα εκατομμύριο τόμους. Στο μεταξύ η Κόρδοβα, πρωτεύουσα της Ισπανίας επί Ομεϊαδών, διέθετε 70 βιβλιοθήκες, οι οποίες αποτελούσαν πόλο έλξης για λογίους και σπουδαστές από ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Επί δύο αιώνες και πλέον, η Κόρδοβα εξακολουθούσε να είναι ένα από τα κορυφαία πνευματικά κέντρα.

Στην Περσία, οι ελληνικές παραδόσεις στα μαθηματικά αναμείχθηκαν με τις αντίστοιχες από την Ινδία, όπου οι μαθηματικοί είχαν αναπτύξει ένα σύστημα για να χρησιμοποιούν το σύμβολο του μηδέν και το θεσιακό σύστημα αρίθμησης. Σε αυτό το σύστημα γραφής των αριθμών, τα μεμονωμένα ψηφία αντιπροσωπεύουν διαφορετικές αξίες ανάλογα με τη θέση τους και τη θέση του μηδενικού. Λόγου χάρη, το ψηφίο 1 μπορεί να υποδηλώνει μια μονάδα, μια δεκάδα, μια εκατοντάδα, και ούτω καθεξής. Αυτό το σύστημα «όχι μόνο απλοποίησε τους υπολογισμούς κάθε είδους αλλά κατέστησε εφικτή και την ανάπτυξη της άλγεβρας», γράφει ο Πολ Λούντε. Επίσης, οι Άραβες λόγιοι έκαναν τεράστια άλματα στη γεωμετρία, στην τριγωνομετρία και στη ναυσιπλοΐα.

Ο χρυσός αιώνας της επιστήμης και των μαθηματικών στον αραβικό κόσμο δημιουργούσε χτυπητή αντίθεση με τον πνευματικό λήθαργο που επικρατούσε αλλού. Κάποιες προσπάθειες γίνονταν και στη μεσαιωνική Ευρώπη, κυρίως σε μοναστήρια, προκειμένου να διατηρηθούν τα έργα των αρχαίων λογίων. Το αποτέλεσμα, όμως, ωχριούσε μπροστά στα επιτεύγματα του αραβικού κόσμου. Ωστόσο, από το δέκατο αιώνα κιόλας παρατηρήθηκε μια αλλαγή όταν κάποια ψήγματα από μεταφράσεις έργων της αραβικής διανόησης άρχισαν να εισρέουν στη Δύση. Με τον καιρό, το «ρυάκι» έγινε χείμαρρος και οδήγησε στην επιστημονική αναγέννηση της Ευρώπης.

Πράγματι, μια σφαιρική ματιά στην ιστορία φανερώνει ότι το σημερινό επίπεδο γνώσης στις επιστήμες και στους σχετικούς τομείς δεν αποτελεί αποκλειστικό επίτευγμα ενός και μόνο έθνους ή λαού. Οι σημερινοί, πιο αναπτυγμένοι πολιτισμοί οφείλουν πολλά σε παλιότερους πολιτισμούς που προωθούσαν την έρευνα, αμφισβητούσαν τα καθιερωμένα και ενθάρρυναν τις γόνιμες διάνοιες.

[Χάρτης στη σελίδα 26]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

◼Επιρροή των Ομεϊαδών

◻Επιρροή των Αββασιδών

ΙΣΠΑΝΙΑ

Κόρδοβα

ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Ρώμη

Κωνσταντινούπολη

Ποταμός Ώξος

ΠΕΡΣΙΑ

Βαγδάτη

Ιερουσαλήμ

Κάιρο

ΑΡΑΒΙΑ

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Διάγραμμα του ματιού από τον Χουνάιν ιμπν Ισαάκ

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Σελίδα από τον «Κανόνα της Ιατρικής» του Αβικέννα

[Εικόνα στη σελίδα 28]

Άραβες λόγιοι σε βιβλιοθήκη στη Βασόρα, 1237 Κ.Χ.

[Ευχαριστίες]

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 27]