Σοφία — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

ΣΟΦΙΑ

Η Βιβλική αντίληψη για τη σοφία δίνει την έμφαση στην ορθή κρίση, με βάση τη γνώση και την κατανόηση. Πρόκειται για την ικανότητα που έχει κάποιος να χρησιμοποιεί τη γνώση και την κατανόηση με επιτυχία ώστε να επιλύει προβλήματα, να αποφεύγει ή να αποσοβεί κινδύνους, να επιτυγχάνει συγκεκριμένους στόχους ή να συμβουλεύει άλλους πώς να ενεργούν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Η σοφία είναι το αντίθετο της αφροσύνης, της ανοησίας και της παραφροσύνης, με τις οποίες αντιπαραβάλλεται συχνά.—Δευ 32:6· Παρ 11:29· Εκ 6:8.

Οι βασικές λέξεις που υποδηλώνουν τη σοφία είναι η λέξη χοχμάχ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου (ρήμα, χαχάμ) και η λέξη σοφία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, με τους συγγενικούς τύπους τους. Επίσης, υπάρχει η λέξη τουσιγιάχ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου, η οποία μπορεί να αποδοθεί «αποτελεσματικές ενέργειες» ή «πρακτική σοφία», και οι λέξεις φρόνιμος και φρόνησις του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου (από τη λέξη φρήν, «νους»), που σχετίζονται επίσης με τη «σύνεση» ή την «πρακτική σοφία».

Η σοφία υποδηλώνει ευρύτητα γνώσης και βάθος κατανόησης, ιδιότητες οι οποίες προσδίδουν στη σοφία την ορθότητα και τη σαφήνεια κρίσης που τη χαρακτηρίζουν. Ο σοφός “αποταμιεύει γνώση”, έτσι ώστε να έχει απόθεμα από το οποίο να αντλεί. (Παρ 10:14) Μολονότι «η σοφία είναι το πρώτιστο», δίνεται η συμβουλή: «Μαζί με όλα όσα αποκτάς, απόκτησε κατανόηση». (Παρ 4:5-7) Η κατανόηση (ευρύς όρος ο οποίος περιλαμβάνει συχνά τη διάκριση) προσθέτει δύναμη στη σοφία, επιτείνοντας σημαντικά τη φρόνηση και την προνοητικότητα, που είναι επίσης αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της σοφίας. Η φρόνηση υποδηλώνει σύνεση και μπορεί να εκφραστεί με επιφυλακτική στάση, εγκράτεια, μετριοπάθεια ή αυτοσυγκράτηση. Ο “φρόνιμος άντρας” χτίζει το σπίτι του πάνω στο βράχο, προβλέποντας την πιθανότητα θύελλας, ενώ ο ανόητος χτίζει το δικό του στην άμμο και υφίσταται συμφορά.—Ματ 7:24-27.

Η κατανόηση ενισχύει τη σοφία και με άλλους τρόπους. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να υπακούει σε μια συγκεκριμένη εντολή του Θεού επειδή αναγνωρίζει ότι είναι σωστό να δείξει υπακοή, και αυτό φανερώνει σοφία εκ μέρους του. Αν όμως κατανοήσει αληθινά το λόγο για τον οποίο δόθηκε αυτή η εντολή, τον καλό σκοπό που εξυπηρετεί και τα συνεπαγόμενα οφέλη, η απόφαση που έχει πάρει στην καρδιά του να συνεχίσει να ακολουθεί αυτή τη σοφή πορεία ενισχύεται σε μεγάλο βαθμό. (Παρ 14:33) Στο εδάφιο Παροιμίες 21:11 λέγεται ότι, «δίνοντας ενόραση στον σοφό, αυτός αποκτάει γνώση». Ο σοφός δέχεται ευχαρίστως οποιαδήποτε πληροφορία τού προσφέρει σαφέστερη άποψη σχετικά με τις περιστάσεις, τις συνθήκες και τις αιτίες που βρίσκονται στη ρίζα των προβλημάτων. Ως εκ τούτου, «αποκτάει γνώση» ως προς το τι να κάνει σχετικά με το συγκεκριμένο ζήτημα και γνωρίζει τι συμπεράσματα να βγάλει, τι χρειάζεται προκειμένου να επιλυθεί το υπάρχον πρόβλημα.—Παράβαλε Παρ 9:9· Εκ 7:25· 8:1· Ιεζ 28:3· βλέπε ΕΝΟΡΑΣΗ.

Θεϊκή Σοφία. Σοφία με την απόλυτη έννοια κατέχει ο Ιεχωβά Θεός, “ο μόνος σοφός” με αυτή την έννοια. (Ρω 16:27· Απ 7:12) Γνώση είναι η εξοικείωση με διάφορα γεγονότα, και εφόσον ο Ιεχωβά είναι ο Δημιουργός, ο οποίος υπάρχει από τους «αιώνες και μέχρι τους αιώνες» (Ψλ 90:1, 2), γνωρίζει τα πάντα σχετικά με το σύμπαν, τη σύνθεση και τα στοιχεία του, καθώς και τη μέχρι τώρα ιστορία του. Οι φυσικοί νόμοι, οι κύκλοι και οι κανόνες στους οποίους βασίζονται οι άνθρωποι για τις έρευνες και τις εφευρέσεις τους, και χωρίς τους οποίους θα ήταν αβοήθητοι και δεν θα είχαν κάτι σταθερό πάνω στο οποίο να οικοδομήσουν, είναι όλα δικής Του επινόησης. (Ιωβ 38:34-38· Ψλ 104:24· Παρ 3:19· Ιερ 10:12, 13) Λογικά, λοιπόν, οι ηθικοί κανόνες του είναι ακόμη πιο ζωτικοί για να έχει ο άνθρωπος σταθερότητα, ορθή κρίση και επιτυχία στη ζωή του. (Δευ 32:4-6· βλέπε ΙΕΧΩΒΑ [Θεός ηθικών κανόνων].) Δεν υπάρχει τίποτα που να ξεπερνάει την κατανόησή Του. (Ησ 40:13, 14) Παρότι ίσως επιτρέπει να αναπτυχθούν, ακόμη δε και πρόσκαιρα να ευοδωθούν, πράγματα που αντιτίθενται στους δίκαιους κανόνες του, το μέλλον τελικά βρίσκεται στα χέρια του και θα διαμορφωθεί ακριβώς σύμφωνα με το δικό του θέλημα, και όσα έχει πει εκείνος “θα έχουν βέβαιη επιτυχία”.—Ησ 55:8-11· 46:9-11.

Για όλους αυτούς τους λόγους γίνεται φανερό ότι «ο φόβος του Ιεχωβά είναι η αρχή της σοφίας». (Παρ 9:10) «Ποιος δεν θα σε φοβηθεί, Βασιλιά των εθνών; Διότι σε εσένα αρμόζει αυτό· επειδή ανάμεσα σε όλους τους σοφούς των εθνών και ανάμεσα σε όλες τις βασιλείες τους δεν υπάρχει από καμιά άποψη κάποιος όμοιός σου». (Ιερ 10:7) «Είναι σοφός στην καρδιά και ισχυρός σε δύναμη. Ποιος μπορεί να του φερθεί πεισματικά και να μην πάθει κακό;» (Ιωβ 9:4· Παρ 14:16) Χάρη στην κραταιότητά του, μπορεί να παρεμβαίνει κατά βούληση στις ανθρώπινες υποθέσεις, χειραγωγώντας ηγεμόνες ή εξαλείφοντάς τους, κάνοντας τις προφητικές του αποκαλύψεις να αποδεικνύονται αλάνθαστες. (Δα 2:20-23) Το Βιβλικό ιστορικό υπόμνημα αφηγείται τις μάταιες προσπάθειες που κατέβαλαν ισχυροί βασιλιάδες μαζί με τους πανούργους συμβούλους τους προκειμένου να αντιτάξουν τη δική τους σοφία στη σοφία του Θεού, και μάλιστα τονίζει πώς εκείνος δικαίωσε θριαμβευτικά τους υπηρέτες του που διακήρυτταν όσια το άγγελμά του.—Ησ 31:2· 44:25-28· παράβαλε Ιωβ 12:12, 13.

“Η σοφία του Θεού όσον αφορά ένα ιερό μυστικό”. Ο στασιασμός που ξέσπασε στην Εδέμ αποτέλεσε πρόκληση για τη σοφία του Θεού. Τα σοφά μέσα τα οποία χρησιμοποίησε ο Θεός για να τερματίσει εκείνον το στασιασμό—εξαλείφοντας τα επακόλουθά του και αποκαθιστώντας την ειρήνη, την αρμονία και την ορθή τάξη στην παγκόσμια οικογένειά του—αποτέλεσαν «ένα ιερό μυστικό, την κρυμμένη σοφία, την οποία προόρισε ο Θεός πριν από τα συστήματα πραγμάτων», δηλαδή τα συστήματα που έχουν αναπτυχθεί στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας έξω από την Εδέμ. (1Κο 2:7) Το γενικό πλαίσιο του ιερού μυστικού έγινε φανερό μέσα από την πολιτεία του Θεού με τους πιστούς υπηρέτες του στη διάρκεια πολλών αιώνων, καθώς και μέσα από τις υποσχέσεις του προς αυτούς. Προσκιάστηκε και συμβολίστηκε από τη διαθήκη του Νόμου με τον Ισραήλ, περιλαμβανομένου του ιερατείου και των θυσιών του, και υπήρξε το επίκεντρο αναρίθμητων προφητειών και οραμάτων.

Τελικά, ύστερα από 4.000 και πλέον χρόνια, η σοφία αυτού του ιερού μυστικού αποκαλύφτηκε στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού (Κολ 1:26-28), μέσω του οποίου ο Θεός είχε ως σκοπό «μια διαχείριση στο πλήρωμα των προσδιορισμένων καιρών, δηλαδή να ξανασυγκεντρώσει όλα τα πράγματα στον Χριστό, τα πράγματα που είναι στους ουρανούς και τα πράγματα που είναι στη γη». (Εφ 1:8-11) Αποκαλύφτηκε η προμήθεια του λύτρου, την οποία έκανε δυνατή ο Θεός για τη σωτηρία της υπάκουης ανθρωπότητας, καθώς επίσης ο σκοπός του να φέρει σε ύπαρξη μια βασιλική διακυβέρνηση, της οποίας θα ηγούνταν ο Γιος του και η οποία θα ήταν σε θέση να τερματίσει κάθε πονηρία. Εφόσον ο μεγαλειώδης σκοπός του Θεού έχει ως θεμέλιο και επίκεντρο τον Γιο του, ο Χριστός Ιησούς «έχει γίνει για εμάς [τους Χριστιανούς] σοφία από τον Θεό». (1Κο 1:30) «Σε αυτόν είναι προσεκτικά αποκρυμμένοι όλοι οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσης». (Κολ 2:3) Μόνο μέσω αυτού και μέσω πίστης σε αυτόν, «τον Πρώτιστο Παράγοντα της ζωής» τον οποίο έχει ορίσει ο Θεός, μπορεί να αποκτήσει κάποιος σωτηρία και ζωή. (Πρ 3:15· Ιωα 14:6· 2Τι 3:15) Επομένως, δεν υπάρχει αληθινή σοφία που να παραγκωνίζει τον Ιησού Χριστό, που να μη βασίζει ακλόνητα την κρίση και τις αποφάσεις της στο σκοπό του Θεού όπως αποκαλύπτεται στο πρόσωπο του Χριστού.—Βλέπε ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ (Η Ζωτική του Θέση στο Σκοπό του Θεού).

Ανθρώπινη Σοφία. Η σοφία προσωποποιείται στο βιβλίο των Παροιμιών, όπου και παρουσιάζεται ως γυναίκα που καλεί τους ανθρώπους να λάβουν όσα έχει να προσφέρει. Αυτές οι περικοπές και άλλα συναφή εδάφια δείχνουν ότι η σοφία αποτελεί πράγματι συνδυασμό πολλών πραγμάτων: γνώσης, κατανόησης (η οποία περιλαμβάνει τη διάκριση), ικανότητας σκέψης, πείρας, επιμέλειας, οξυδέρκειας (το αντίθετο της ευπιστίας ή της αφέλειας [Παρ 14:15, 18]) και ορθής κρίσης. Εφόσον, όμως, η αληθινή σοφία αρχίζει με το φόβο του Ιεχωβά Θεού (Ψλ 111:10· Παρ 9:10), αυτή η ανώτερη σοφία προχωρεί πέρα από τη συνηθισμένη σοφία και περιλαμβάνει το να υποστηρίζει κανείς τους υψηλούς κανόνες, να εκδηλώνει δικαιοσύνη και ευθύτητα, καθώς επίσης να προσκολλάται στην αλήθεια. (Παρ 1:2, 3, 20-22· 2:2-11· 6:6· 8:1, 5-12) Δεν είναι κάθε σοφία ισάξια αυτής της ανώτερης σοφίας.

Η ανθρώπινη σοφία δεν είναι ποτέ απόλυτη, αλλά σχετική. Ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει σοφία σε περιορισμένη κλίμακα μέσω των δικών του προσπαθειών, αν και σε κάθε περίπτωση πρέπει να χρησιμοποιεί τη νοημοσύνη με την οποία τον προίκισε εξαρχής ο Θεός (ο οποίος έδωσε ακόμη και στα ζώα κάποια ενστικτώδη σοφία [Ιωβ 35:11· Παρ 30:24-28]). Ο άνθρωπος μαθαίνει παρατηρώντας και χρησιμοποιώντας τα υλικά της δημιουργίας του Θεού. Αυτού του είδους η σοφία μπορεί να ποικίλλει όσον αφορά τη μορφή και το βαθμό. Η λέξη σοφία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου προσδιορίζει συχνά την επιδεξιότητα σε κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα ή τέχνη, την επιδεξιότητα και την ορθή κρίση στη διαχείριση κυβερνητικών και επαγγελματικών υποθέσεων ή την εκτενή γνώση σε έναν συγκεκριμένο τομέα ανθρώπινης επιστήμης ή έρευνας. Παρόμοια, οι λέξεις χοχμάχ και χαχάμ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τη “δεξιοτεχνία” που επιδείκνυαν οι ναύτες και οι καλαφάτες των πλοίων (Ιεζ 27:8, 9· παράβαλε Ψλ 107:23, 27) και οι πετροκόποι και οι ξυλουργοί (1Χρ 22:15), καθώς επίσης τη σοφία και την επιδεξιότητα άλλων τεχνιτών, μερικοί από τους οποίους διέθεταν μεγάλο ταλέντο σε ευρύ φάσμα τεχνών. (1Βα 7:14· 2Χρ 2:7, 13, 14) Ακόμη και ένας δεξιοτέχνης γλύπτης εικόνων ή κατασκευαστής ειδώλων περιγράφεται με αυτούς τους όρους. (Ησ 40:20· Ιερ 10:3-9) Η οξυδέρκεια που επιδεικνύει ο επιχειρηματικός κόσμος αποτελεί μία από τις μορφές της σοφίας.—Ιεζ 28:4, 5.

Κάθε τέτοια σοφία μπορεί να αποκτηθεί ακόμη και αν οι κάτοχοί της δεν διαθέτουν την πνευματική σοφία την οποία υποστηρίζουν ένθερμα οι Γραφές. Ωστόσο, το πνεύμα του Θεού μπορεί να εμπλουτίσει μερικές από αυτές τις μορφές σοφίας όποτε είναι χρήσιμες για την επιτέλεση του σκοπού Του. Το πνεύμα του επενέργησε σε εκείνους που κατασκεύαζαν τη σκηνή της μαρτυρίας και τον εξοπλισμό της, όπως και σε εκείνους που ύφαιναν τα ιερατικά ενδύματα—άντρες και γυναίκες—γεμίζοντάς τους και με “σοφία και με κατανόηση”. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο κατανοούσαν ποιο ήταν το επιθυμητό αποτέλεσμα και με ποια μέσα θα επιτελούσαν την εργασία, αλλά επίσης επιδείκνυαν το ταλέντο, την καλλιτεχνική δεινότητα, τη φαντασία και την κρίση που απαιτούνταν για να σχεδιάσουν και να παραγάγουν εξαιρετική εργασία.—Εξ 28:3· 31:3-6· 35:10, 25, 26, 31, 35· 36:1, 2, 4, 8.

Σοφοί άνθρωποι της αρχαιότητας. Στην αρχαιότητα, οι άνθρωποι που φημίζονταν για τη σοφία και για τις συμβουλές τους έχαιραν της εκτίμησης των βασιλιάδων και άλλων, όπως συμβαίνει και στη σημερινή εποχή. Η Αίγυπτος, η Περσία, η Χαλδαία, ο Εδώμ και άλλα έθνη είχαν συμβούλια απαρτιζόμενα από «σοφούς». (Εξ 7:11· Εσθ 1:13· Ιερ 10:7· 50:35· Αβδ 8) Αυτά τα συμβούλια περιλάμβαναν προφανώς τους ιερείς και τους κυβερνητικούς αξιωματούχους αλλά δεν περιορίζονταν σε αυτούς. Κατά πάσα πιθανότητα περιλάμβαναν και όσους “πρεσβυτέρους” των εν λόγω εθνών ήταν ξακουστοί για τη σοφία τους και κατοικούσαν κοντά στην πρωτεύουσα ώστε να είναι διαθέσιμοι όποτε χρειαζόταν να παράσχουν τις συμβουλές τους. (Παράβαλε Γε 41:8· Ψλ 105:17-22· Ησ 19:11, 12· Ιερ 51:57.) Οι μονάρχες της Περσίας είχαν ένα ιδιαίτερο συμβούλιο αποτελούμενο από εφτά σοφούς το οποίο μπορούσαν να συμβουλεύονται γρήγορα (Εσθ 1:13-15), ενώ κατώτεροι Πέρσες αξιωματούχοι ίσως είχαν το δικό τους επιτελείο σοφών.—Εσθ 6:13.

Ο Ιωσήφ, με τη βοήθεια του πνεύματος του Θεού, εκδήλωσε τόσο μεγάλη φρόνηση και σοφία ώστε ο τότε Φαραώ της Αιγύπτου τον έκανε πρωθυπουργό του. (Γε 41:38-41· Πρ 7:9, 10) «Ο Μωυσής διδάχτηκε όλη τη σοφία των Αιγυπτίων» και ήταν «δυνατός στα λόγια και στις πράξεις του» προτού ακόμη τον καταστήσει ο Θεός εκπρόσωπό του. Αλλά αυτή η ανθρώπινη σοφία και ικανότητα δεν έδινε στον Μωυσή τα προσόντα για την εκτέλεση του σκοπού του Θεού. Μετά την πρώτη απόπειρα που έκανε (σε ηλικία περίπου 40 ετών) να φέρει ανακούφιση στους Ισραηλίτες αδελφούς του, χρειάστηκε να περιμένει άλλα 40 χρόνια προτού τον αποστείλει ο Θεός, ως πνευματικά σοφό άντρα πλέον, για να οδηγήσει τον Ισραήλ έξω από την Αίγυπτο.—Πρ 7:22-36· παράβαλε Δευ 34:9.

Ο Σολομών ήταν ήδη σοφός προτού αναλάβει πλήρως τη βασιλεία (1Βα 2:1, 6, 9), και όμως, προσευχόμενος στον Ιεχωβά, αναγνώρισε ταπεινά ότι δεν ήταν «παρά ένα μικρό παιδί» και ζήτησε τη βοήθειά του για να κρίνει το λαό του Θεού. Ανταμείφθηκε με «καρδιά γεμάτη σοφία και κατανόηση», απαράμιλλη ανάμεσα στους βασιλιάδες του Ιούδα. (1Βα 3:7-12) Η σοφία του ξεπερνούσε τη φημισμένη σοφία των κατοίκων της Ανατολής και τη σοφία της Αιγύπτου, καθιστώντας την Ιερουσαλήμ έναν τόπο όπου ταξίδευαν διάφοροι μονάρχες ή οι εκπρόσωποί τους για να διδαχτούν από το βασιλιά του Ιούδα. (1Βα 4:29-34· 10:1-9, 23-25) Επίσης, ορισμένες γυναίκες της αρχαιότητας φημίζονταν και αυτές για τη σοφία τους.—2Σα 14:1-20· 20:16-22· παράβαλε Κρ 5:28, 29.

Δεν χρησιμοποιείται πάντοτε για καλό. Η ανθρώπινη σοφία μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για καλό είτε για κακό. Στη δεύτερη περίπτωση αποκαλύπτεται σίγουρα ως σοφία που είναι απλώς σαρκική, όχι πνευματική, που δεν προέρχεται από τον Θεό. Ο Ιωναδάβ ήταν «πολύ σοφός άντρας», αλλά η συμβουλή που έδωσε στον Αμνών, το γιο του Δαβίδ, βασιζόταν σε πανούργα στρατηγική και δόλια χειραγώγηση των άλλων, είχε δε αμφιλεγόμενη επιτυχία και καταστροφικές συνέπειες. (2Σα 13:1-31) Ο Αβεσσαλώμ επιβουλεύτηκε τη βασιλεία του πατέρα του, του Δαβίδ (2Σα 14:28-33· 15:1-6), και αφού κατέλαβε την Ιερουσαλήμ, ζήτησε τη γνώμη δύο συμβούλων του πατέρα του, του Αχιτόφελ και του Χουσαΐ, για το πώς θα μπορούσε στη συνέχεια να ενεργήσει έξυπνα. Οι σοφές συμβουλές του Αχιτόφελ ήταν κατά κανόνα τόσο ακριβείς ώστε φαίνονταν σαν να προέρχονταν από τον Θεό. Ωστόσο, ο Αχιτόφελ είχε προδώσει τον χρισμένο του Θεού, και ο Ιεχωβά φρόντισε να απορριφθεί το σοφό του σχέδιο μάχης και να προτιμηθεί το σχέδιο του πιστού Χουσαΐ, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε με επιδεξιότητα τη ματαιοδοξία και τις ανθρώπινες αδυναμίες του Αβεσσαλώμ για να προκαλέσει την πτώση του. (2Σα 16:15-23· 17:1-14) Όπως έγραψε ο Παύλος για τον Θεό: «“Πιάνει τους σοφούς στην πανουργία τους”. Και πάλι: “Ο Ιεχωβά γνωρίζει ότι οι διαλογισμοί των σοφών είναι μάταιοι”».—1Κο 3:19, 20· παράβαλε Εξ 1:9, 10, 20, 21· Λου 20:19-26.

Αποστάτες ιερείς, προφήτες και σοφοί του ισραηλιτικού έθνους οδήγησαν τελικά το λαό να αντιταχθεί στις συμβουλές και στις εντολές του Θεού όπως αυτές διατυπώνονταν από τους όσιους υπηρέτες του. (Ιερ 18:18) Ως αποτέλεσμα, ο Ιεχωβά έκανε “τη σοφία των σοφών τους να αφανιστεί και την κατανόηση των φρονίμων τους να κρυφτεί” (Ησ 29:13, 14· Ιερ 8:8, 9), ερημώνοντας το ηλικίας 500 ετών βασίλειο (όπως έκανε αργότερα με την υπερήφανη εξολοθρεύτρια της Ιερουσαλήμ, τη Βαβυλώνα, και με την κομπαστική δυναστεία της Τύρου). (Ησ 47:10-15· Ιεζ 28:2-17) Εκείνοι απέρριψαν την πνευματική σοφία για χάρη της σαρκικής.

Η ματαιότητα μεγάλου μέρους της ανθρώπινης σοφίας. Ερευνώντας «τις ασχολίες που φέρνουν συμφορά», τις οποίες επέβαλαν στο ανθρώπινο γένος η αμαρτία και η ατέλεια, ο Βασιλιάς Σολομών στάθμισε την αξία της σοφίας που γενικά αναπτύσσουν και αποκτούν οι άνθρωποι και διαπίστωσε ότι είναι «κυνήγι του ανέμου». Η αταξία, η διαστροφή και οι ελλείψεις της ατελούς ανθρώπινης κοινωνίας ξεπερνούσαν τόσο πολύ τις ανθρώπινες δυνατότητες για διόρθωση ή εξουδετέρωσή τους ώστε εκείνοι που αποκτούσαν «αφθονία σοφίας» αισθάνονταν μεγαλύτερη απογοήτευση και δυσφορία, προφανώς επειδή συνειδητοποιούσαν με οδυνηρό τρόπο πόσο λίγα μπορούσαν να κάνουν προσωπικά για να βελτιώσουν τα πράγματα.—Εκ 1:13-18· 7:29· παράβαλε Ρω 8:19-22, όπου ο απόστολος Παύλος υποδεικνύει την προμήθεια που έχει κάνει ο Θεός για να τερματιστεί η υποδούλωση της ανθρωπότητας στη φθορά και η υποταγή της στη ματαιότητα.

Ο Σολομών διαπίστωσε επίσης πως, μολονότι αυτού του είδους η ανθρώπινη σοφία παρήγε διάφορες απολαύσεις και επιτηδειότητα η οποία απέφερε υλικό πλούτο, δεν μπορούσε να φέρει αληθινή ευτυχία ή διαρκή ικανοποίηση. Ο σοφός πεθαίνει μαζί με τον άφρονα, χωρίς να γνωρίζει τι θα απογίνουν τα αποκτήματά του, και η ανθρώπινη σοφία του τερματίζεται στον τάφο. (Εκ 2:3-11, 16, 18-21· 4:4· 9:10· παράβαλε Ψλ 49:10.) Ακόμη και ενόσω ζει κανείς, «καιρός και απρόβλεπτη περίσταση» μπορεί να φέρουν ξαφνική συμφορά, στερώντας από τον σοφό ακόμη και μια τόσο βασική ανάγκη όσο η τροφή. (Εκ 9:11, 12) Με τη δική του σοφία ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε ποτέ να ανακαλύψει «το έργο του αληθινού Θεού» ούτε να αποκτήσει ποτέ ουσιαστική γνώση για το πώς να λύσει τα μεγαλύτερα προβλήματα της ανθρωπότητας.—Εκ 8:16, 17· παράβαλε Ιωβ κεφ. 28.

Ο Σολομών δεν λέει ότι η ανθρώπινη σοφία είναι εντελώς άχρηστη. Αν παραβληθεί με την ανοησία, την οποία επίσης ερεύνησε εκείνος, η σοφία πλεονεκτεί όπως “το φως έναντι του σκοταδιού”. Διότι τα μάτια του σοφού «βρίσκονται στο κεφάλι του», υπηρετώντας τις διανοητικές του δυνάμεις, ενώ τα μάτια του άφρονα δεν βλέπουν με στοχαστική διάκριση. (Εκ 2:12-14· παράβαλε Παρ 17:24· Ματ 6:22, 23.) Η σοφία αποτελεί πολυτιμότερη προστασία από τα χρήματα. (Εκ 7:11, 12) Ο Σολομών, όμως, έδειξε ότι η αξία της είναι εντελώς σχετική και ότι εξαρτάται εξ ολοκλήρου από την εναρμόνισή της με τη σοφία και το σκοπό του Θεού. (Εκ 2:24· 3:11-15, 17· 8:12, 13· 9:1) Κάποιος μπορεί να φτάσει στην υπερβολή πασχίζοντας να εκδηλώσει σοφία, ωθώντας τον εαυτό του πέρα από τα όρια των ατελών δυνατοτήτων του και οδηγούμενος στην αυτοκαταστροφή. (Εκ 7:16· παράβαλε 12:12.) Αν, όμως, υπηρετεί υπάκουα τον Δημιουργό του και είναι ικανοποιημένος με την τροφή, το ποτό και το καλό που του αποφέρει η σκληρή του εργασία, ο Θεός θα του δώσει την απαιτούμενη «σοφία και γνώση και χαρά».—Εκ 2:24-26· 12:13.

Αντιπαραβάλλεται με το ιερό μυστικό του Θεού. Ο κόσμος της ανθρωπότητας έχει συσσωρεύσει στο διάβα των αιώνων απόθεμα σοφίας, μεγάλο μέρος της οποίας διδάσκεται στα σχολεία του και με άλλα εκπαιδευτικά μέσα, ενώ κάποια από αυτή τη σοφία αποκτάται μέσω προσωπικής συναναστροφής με άλλους ή μέσω πείρας. Ο Χριστιανός χρειάζεται να γνωρίζει ποια είναι η σωστή στάση την οποία πρέπει να υιοθετήσει ως προς αυτό το είδος σοφίας. Στην παραβολή του άδικου οικονόμου ο οποίος διαχειρίστηκε επιτήδεια τους λογαριασμούς του κυρίου του με ορισμένους χρεώστες ώστε να έχει ασφαλές μέλλον, ο Ιησούς είπε για τον οικονόμο ότι «ενήργησε με πρακτική σοφία [φρονίμως, Κείμενο]». Ωστόσο, αυτή η οξυδερκής προνοητικότητα ήταν η πρακτική σοφία “των γιων αυτού του συστήματος πραγμάτων”, όχι “των γιων του φωτός”. (Λου 16:1-8) Νωρίτερα, ο Ιησούς είχε αινέσει τον ουράνιο Πατέρα του για το ότι είχε κρύψει ορισμένες αλήθειες από τους «σοφούς και διανοουμένους» ενώ τις είχε αποκαλύψει στους μαθητές του, οι οποίοι σε σύγκριση με εκείνους έμοιαζαν με «νήπια». (Λου 10:21-24) Οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι, που είχαν σπουδάσει σε ραβινικές σχολές, συγκαταλέγονταν σε αυτούς τους σοφούς και τους διανοουμένους.—Παράβαλε Ματ 13:54-57· Ιωα 7:15.

Εκείνη την εποχή, τον πρώτο αιώνα, οι αρχαίοι Έλληνες φημίζονταν ιδιαίτερα για τον πολιτισμό και τη συσσωρευμένη γνώση τους, τις σχολές και τις φιλοσοφικές ομάδες τους. Πιθανόν αυτός να ήταν ο λόγος για τον οποίο ο Παύλος παραλλήλισε “τους Έλληνες και τους Βάρβαρους” με “τους σοφούς και τους ασύνετους”. (Ρω 1:14) Ο Παύλος τόνισε με έμφαση στους Χριστιανούς της Κορίνθου ότι η Χριστιανοσύνη δεν εξαρτάται ούτε χαρακτηρίζεται από «τη σοφία του κόσμου», δηλαδή του κόσμου της ανθρωπότητας που είναι αποξενωμένος από τον Θεό. (1Κο 1:20· βλέπε ΚΟΣΜΟΣ [Ο κόσμος που είναι αποξενωμένος από τον Θεό].) Όχι ότι δεν υπήρχε τίποτα χρήσιμο ή ωφέλιμο στις πολλές πτυχές της σοφίας του κόσμου, δεδομένου ότι ο Παύλος χρησιμοποιούσε μερικές φορές την επιδεξιότητα που είχε αποκτήσει στη σκηνοποιία, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις παρέθετε επίσης από λογοτεχνικά έργα κοσμικών συγγραφέων για να εμπλουτίσει ορισμένα σημεία της αλήθειας. (Πρ 18:2, 3· 17:28, 29· Τιτ 1:12) Ωστόσο, η συνολική θεώρηση, η μεθοδολογία, τα πρότυπα και οι στόχοι του κόσμου—η φιλοσοφία του—δεν εναρμονίζονταν με την αλήθεια και βρίσκονταν σε αντίθεση με “τη σοφία του Θεού όσον αφορά το ιερό μυστικό”.

Έτσι λοιπόν, ο κόσμος με τη σοφία του απέρριψε την προμήθεια του Θεού μέσω του Χριστού ως ανοησία. Οι άρχοντές του, μολονότι μπορεί να ήταν ικανοί και συνετοί διοικητές, έφτασαν στο σημείο να “κρεμάσουν στο ξύλο τον ένδοξο Κύριο”. (1Κο 1:18· 2:7, 8) Τώρα όμως, ο Θεός αποδείκνυε με τη σειρά του ότι η σοφία των κατά κόσμον σοφών ήταν ανοησία, ντροπιάζοντας τους σοφούς του κόσμου με το να χρησιμοποιεί ό,τι εκείνοι θεωρούσαν ότι ήταν «το ανόητο του Θεού», καθώς επίσης και άτομα που εκείνοι έκριναν ως “ανόητα, αδύναμα και μη ευγενούς καταγωγής”, προκειμένου να φέρει σε πέρας τον ακατανίκητο σκοπό Του. (1Κο 1:19-28) Ο Παύλος υπενθύμισε στους Κορίνθιους Χριστιανούς ότι η «σοφία αυτού του συστήματος πραγμάτων [και η] σοφία των αρχόντων αυτού του συστήματος πραγμάτων» θα εκμηδενίζονταν. Ως εκ τούτου, αυτού του είδους η σοφία δεν αποτελούσε μέρος του πνευματικού αγγέλματος του αποστόλου. (1Κο 2:6, 13) Ο ίδιος προειδοποίησε τους Χριστιανούς στις Κολοσσές να μην παγιδευτούν «μέσω της φιλοσοφίας [κατά κυριολεξία, αγάπης για τη σοφία] και της κενής απάτης σύμφωνα με την παράδοση των ανθρώπων».—Κολ 2:8· παράβαλε εδ. 20-23.

Παρά τα προσωρινά της οφέλη και τις επιτυχίες της, η σοφία του κόσμου ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Από την άλλη πλευρά, η Χριστιανική εκκλησία των χρισμένων του Θεού είχε πνευματική σοφία η οποία οδηγούσε στον «ανεξερεύνητο πλούτο του Χριστού». Εφόσον αυτή η εκκλησία αποτελούσε μέρος του ιερού μυστικού του Θεού, Εκείνος, διαμέσου της πολιτείας του μαζί της και των σκοπών του οι οποίοι εκπληρώνονταν σε αυτήν, γνωστοποίησε ή αποκάλυψε την «πολυποίκιλη σοφία του» μέσω της εκκλησίας, ακόμη και «στις κυβερνήσεις και στις εξουσίες στους ουράνιους τόπους». (Εφ 3:8-11· 1:17, 18· παράβαλε 1Πε 1:12.) Τα μέλη της, επειδή είχαν το «νου του Χριστού» (παράβαλε Φλπ 2:5-8), διέθεταν γνώση και κατανόηση κατά πολύ ανώτερες από του κόσμου, γι’ αυτό και μπορούσαν να μιλούν «με λόγια, όχι διδαγμένα από ανθρώπινη σοφία, αλλά διδαγμένα από το πνεύμα», με «στόμα και σοφία» που δεν μπορούσαν να αντικρούσουν οι εναντιούμενοι, μολονότι αυτοί οι Χριστιανοί ίσως περιφρονούνταν ως «αγράμματοι και συνηθισμένοι» κατά τα κοσμικά πρότυπα.—1Κο 2:11-16· Λου 21:15· Πρ 4:13· 6:9, 10.

Διεξαγωγή πνευματικού πολέμου. Ο απόστολος Παύλος βασιζόταν στη θεϊκή σοφία για να διεξάγει πνευματικό πόλεμο εναντίον οποιουδήποτε απειλούσε να διαστρέψει τις Χριστιανικές εκκλησίες, όπως της Κορίνθου. (1Κο 5:6, 7, 13· 2Κο 10:3-6· παράβαλε 2Κο 6:7.) Γνώριζε ότι «η σοφία είναι καλύτερη από τα σύνεργα της μάχης, και ένας μόνο αμαρτωλός μπορεί να καταστρέψει πολλά καλά». (Εκ 9:18· 7:19) Η αναφορά του στην «ανατροπή ισχυρά οχυρωμένων πραγμάτων» (2Κο 10:4) αντιστοιχεί εννοιολογικά στον τρόπο με τον οποίο η Μετάφραση των Εβδομήκοντα αποδίδει ένα μέρος του εδαφίου Παροιμίες 21:22. Ο Παύλος γνώριζε ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να δίνουν πρωτίστως προσοχή σε όσους διαθέτουν εντυπωσιακούς τρόπους συμπεριφοράς, εμφανή ταλέντα ή δυναμική προσωπικότητα και ομιλία. Γνώριζε ότι “τα ήσυχα λόγια ενός σοφού άπορου άντρα” συχνά αγνοούνται για χάρη εκείνων που δίνουν την εντύπωση ότι είναι πιο κραταιοί. (Παράβαλε Εκ 9:13-17.) Ακόμη και ο Ιησούς, ο οποίος δεν κατείχε τον επίγειο πλούτο και τη θέση του Σολομώντα αλλά διέθετε απείρως ανώτερη σοφία από αυτόν, έτυχε πολύ λίγου σεβασμού και προσοχής από τους άρχοντες και το λαό.—Παράβαλε Ματ 12:42· 13:54-58· Ησ 52:13-15· 53:1-3.

Μερικοί που καυχιούνταν για σαρκικές ικανότητες (αντιπαράβαλε Ιερ 9:23, 24) και όχι για την καρδιά θεωρούσαν την προσωπική εμφάνιση του Παύλου “αδύναμη και το λόγο του αξιοκαταφρόνητο”. (2Κο 5:12· 10:10) Μολαταύτα, εκείνος απέφευγε κάθε επίδειξη στα λόγια ή την εκδήλωση ανθρώπινης σοφίας και πειστικότητας, ώστε η πίστη των ακροατών του να οικοδομηθεί μέσω του πνεύματος και της δύναμης του Θεού και να θεμελιωθεί στον Χριστό και όχι σε «σοφία ανθρώπων». (1Κο 1:17· 2:1-5· 2Κο 5:12) Ασκώντας πνευματική προνοητικότητα, ο Παύλος ενεργούσε ως «σοφός προϊστάμενος ενός έργου», ενός οικοδομήματος όχι υλικού αλλά πνευματικού, συνεργαζόμενος με τον Θεό για τη διαμόρφωση μαθητών που εκδήλωναν αληθινά Χριστιανικές ιδιότητες.—1Κο 3:9-16.

Συνεπώς, άσχετα με το πόση από τη σοφία του κόσμου κατείχε κάποιος διαθέτοντας επιδεξιότητα στις τέχνες, οξυδέρκεια στις επιχειρήσεις, διαχειριστική ικανότητα ή επιστημονική ή φιλοσοφική κατάρτιση, ο κανόνας ήταν ο εξής: «Αν κάποιος ανάμεσά σας νομίζει ότι είναι σοφός σε αυτό το σύστημα πραγμάτων, ας γίνει ανόητος, για να γίνει σοφός». (1Κο 3:18) Ένα τέτοιο άτομο θα έπρεπε να υπερηφανεύεται μόνο “για το ότι είχε ενόραση και γνώση για τον Ιεχωβά, Αυτόν που εκδηλώνει στοργική καλοσύνη, κρίση και δικαιοσύνη στη γη”, διότι σε αυτό βρίσκει ευχαρίστηση ο Ιεχωβά.—Ιερ 9:23, 24· 1Κο 1:31· 3:19-23.

Σοφή διαχείριση. Η προσωποποιημένη σοφία δηλώνει: «Έχω συμβουλή και πρακτική σοφία. Εγώ—κατανόηση· έχω κραταιότητα. Με εμένα συνεχίζουν να βασιλεύουν οι βασιλιάδες και θεσπίζουν δικαιοσύνη οι ανώτεροι αξιωματούχοι. Με εμένα συνεχίζουν να άρχουν οι άρχοντες και κρίνουν με δικαιοσύνη όλοι οι ευγενείς. Όσους με αγαπούν τους αγαπώ και εγώ· και όσοι με αναζητούν, αυτοί με βρίσκουν». (Παρ 8:12, 14-17) Ο Μεσσιανικός Βασιλιάς εκδηλώνει αυτού του είδους την ανώτερη σοφία από τον Θεό. (Ησ 11:1-5· παράβαλε Απ 5:12.) Αυτή ξεπερνάει την ικανότητα που ίσως διαθέτουν ή αναπτύσσουν οι άνθρωποι φυσιολογικά, καθιστώντας κάποιον σοφό όσον αφορά τις αρχές του νόμου του Θεού και, με τη βοήθεια του πνεύματός του, δίνοντάς του τη δυνατότητα να βγάζει ορθές και αμερόληπτες δικαστικές αποφάσεις. (Εσδ 7:25· 1Βα 3:28· Παρ 24:23· παράβαλε Δευ 16:18, 19· Ιακ 2:1-9.) Αυτού του είδους η σοφία δεν είναι απαθής απέναντι στην πονηρία αλλά μάχεται εναντίον της.—Παρ 20:26.

Οι άντρες που επιλέγονταν για να επωμιστούν ευθύνες μέσα στη Χριστιανική εκκλησία θεωρούνταν ότι είχαν τα κατάλληλα προσόντα, όχι με βάση την κοσμική επιτυχία, τη σαρκική σοφία ή τις φυσικές ικανότητες, αλλά επειδή ήταν “γεμάτοι πνεύμα και [θεϊκή] σοφία”. (Πρ 6:1-5· παράβαλε 1Τι 3:1-13· Τιτ 1:5-9.) Τέτοιου είδους άντρες συγκαταλέγονταν στους «προφήτες και σοφούς και δημόσιους δασκάλους» τους οποίους είχε υποσχεθεί να αποστείλει ο Ιησούς, και μπορούσαν επίσης να υπηρετούν ως κριτές και σύμβουλοι μέσα στην εκκλησία, ακριβώς όπως ο φυσικός Ισραήλ είχε στο παρελθόν τους δικούς του σοφούς που υπηρετούσαν με παρόμοιους τρόπους. (Ματ 23:34· 1Κο 6:5) Αυτοί αναγνώριζαν την αξία τού να συμβουλεύονται ο ένας τον άλλον.—Παρ 13:10· 24:5, 6· παράβαλε Πρ 15:1-22.

Απόκτηση Αληθινής Σοφίας. Η παροιμία συμβουλεύει: «Αγόραζε την αλήθεια και μην την πουλάς—τη σοφία και τη διαπαιδαγώγηση και την κατανόηση». (Παρ 23:23) Ο Ιεχωβά, η Πηγή της αληθινής σοφίας, την προσφέρει γενναιόδωρα σε όσους την επιδιώκουν ειλικρινά και τη ζητούν με πίστη, εκδηλώνοντας υγιή, ευλαβικό φόβο για εκείνον. (Παρ 2:1-7· Ιακ 1:5-8) Όποιος όμως επιδιώκει τη σοφία θα πρέπει να αφιερώνει χρόνο στη μελέτη του Λόγου του Θεού, να μαθαίνει τις εντολές, τους νόμους, τις υπενθυμίσεις και τις συμβουλές Του, να εξετάζει το ιστορικό των πράξεων και των ενεργειών του Θεού και κατόπιν να εφαρμόζει αυτά τα πράγματα στη ζωή του. (Δευ 4:5, 6· Ψλ 19:7· 107:43· 119:98-101· Παρ 10:8· παράβαλε 2Τι 3:15-17.) Ένα τέτοιο άτομο εξαγοράζει σοφά τον εύκαιρο χρόνο, δεν ενεργεί παράλογα σε πονηρές εποχές, αλλά “αντιλαμβάνεται ποιο είναι το θέλημα του Ιεχωβά”. (Εφ 5:15-20· Κολ 4:5, 6) Πρέπει να αναπτύξει ισχυρή πίστη και ακλόνητη πεποίθηση στο ότι η δύναμη του Θεού είναι ακατανίκητη, ότι το θέλημά Του θα επιτελεστεί οπωσδήποτε και ότι η ικανότητα που διαθέτει να ανταμείψει την πιστότητα, όπως έχει υποσχεθεί, είναι βέβαιη.—Εβρ 11:1, 6· 1Κο 15:13, 14, 19.

Μόνο έτσι μπορεί κάποιος να παίρνει σωστές αποφάσεις σχετικά με την πορεία της ζωής του χωρίς να αμφιταλαντεύεται από το φόβο, την απληστία, τις ανήθικες επιθυμίες και άλλα επιβλαβή συναισθήματα. (Παρ 2:6-16· 3:21-26· Ησ 33:2, 6) Όπως λέει η προσωποποιημένη σοφία: «Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που με ακούει αγρυπνώντας στις πόρτες μου κάθε ημέρα, παραμένοντας σε εγρήγορση στους παραστάτες των εισόδων μου. Διότι όποιος βρίσκει εμένα θα βρει ζωή, και απολαμβάνει την καλή θέληση του Ιεχωβά. Αλλά όποιος δεν με βρίσκει κάνει κακό στην ψυχή του· όλοι όσοι έχουν μεγάλο μίσος για εμένα αγαπούν το θάνατο».—Παρ 8:34-36· 13:14· 24:13, 14.

Η σοφία και η καρδιά. Η νοημοσύνη αποτελεί προφανώς κύριο παράγοντα σε ό,τι αφορά τη σοφία, αλλά η καρδιά, η οποία δεν συνδέεται μόνο με τη σκέψη αλλά επίσης με τα κίνητρα και τα συναισθήματα, αποτελεί σαφώς σημαντικότερο παράγοντα σε ό,τι αφορά την απόκτηση αληθινής σοφίας. (Ψλ 49:3, 4· Παρ 14:33· βλέπε ΚΑΡΔΙΑ.) Ο υπηρέτης του Θεού επιθυμεί να αποκτήσει «σοφία» μέσα στον «κρυφό εαυτό» του, να έχει σοφά κίνητρα καθώς σχεδιάζει την πορεία της ζωής του. (Παράβαλε Ψλ 51:6, 10· 90:12.) «Η καρδιά του σοφού είναι στο δεξί του χέρι [δηλαδή έτοιμη να τον βοηθήσει και να τον προστατέψει σε κρίσιμες στιγμές (παράβαλε Ψλ 16:8· 109:31)], αλλά η καρδιά του άφρονα είναι στο αριστερό του χέρι [δεν τον κατευθύνει στην πορεία της σοφίας]». (Εκ 10:2, 3· παράβαλε Παρ 17:16· Ρω 1:21, 22.) Το αληθινά σοφό άτομο έχει εκπαιδεύσει και διαπαιδαγωγήσει την καρδιά του στην οδό της σοφίας. (Παρ 23:15, 16, 19· 28:26) Είναι σαν να έχει γράψει τις δίκαιες εντολές και το νόμο «στην πλάκα της καρδιάς» του.—Παρ 7:1-3· 2:2, 10.

Πείρα και σωστές συναναστροφές. Η πείρα συμβάλλει σημαντικά στη σοφία. Ακόμη και ο Ιησούς προόδευε σε σοφία στη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας. (Λου 2:52) Ο Μωυσής διόρισε ως αρχηγούς άντρες «σοφούς και φρόνιμους και έμπειρους». (Δευ 1:13-15) Μολονότι κάποιος μαθαίνει μέχρις ενός βαθμού τη σοφία υφιστάμενος τιμωρία ή βλέποντας άλλους να τιμωρούνται (Παρ 21:11), ένας ανώτερος και λιγότερο χρονοβόρος τρόπος για την απόκτηση σοφίας είναι το να επωφελείται κανείς και να μαθαίνει από την πείρα όσων είναι ήδη σοφοί, προτιμώντας τη δική τους συντροφιά από εκείνων που είναι “άπειροι”. (Παρ 9:1-6· 13:20· 22:17, 18· παράβαλε 2Χρ 9:7.) Οι ηλικιωμένοι είναι πιθανότερο να διαθέτουν αυτού του είδους τη σοφία, ιδιαίτερα εκείνοι που αποδεικνύουν ότι έχουν το πνεύμα του Θεού. (Ιωβ 32:7-9) Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στη διάρκεια της βασιλείας του Ροβοάμ. (1Βα 12:5-16) Ωστόσο, «καλύτερα ένα άπορο αλλά σοφό παιδί [συγκριτικά μιλώντας] παρά ένας ηλικιωμένος αλλά άφρονας βασιλιάς, ο οποίος δεν έμαθε αρκετά ώστε να εξακολουθεί να δέχεται προειδοποίηση».—Εκ 4:13-15.

Στις πύλες των πόλεων (οι οποίες οδηγούσαν πολλές φορές σε πλατείες) οι πρεσβύτεροι παρείχαν σοφές συμβουλές και δικαστικές αποφάσεις. (Παράβαλε Παρ 1:20, 21· 8:1-3.) Η φωνή των ανόητων συνήθως δεν ακουγόταν μέσα σε τέτοια ατμόσφαιρα (είτε ζητώντας είτε προσφέροντας σοφία), δεδομένου ότι αυτοί φλυαρούσαν αλλού. (Παρ 24:7) Μολονότι η συναναστροφή με σοφούς επιφέρει διαπαιδαγώγηση και κατά καιρούς επίπληξη, αυτό είναι πολύ καλύτερο από το τραγούδι και το γέλιο του άφρονα. (Εκ 7:5, 6) Το άτομο που απομονώνεται, επιδιώκοντας τη δική του στενή, περιορισμένη αντίληψη για τη ζωή και τις δικές του ιδιοτελείς επιθυμίες, τελικά παρεκκλίνει ακολουθώντας μια πορεία που στρέφεται ενάντια σε κάθε πρακτική σοφία.—Παρ 18:1.

Αποκαλύπτεται από την προσωπική διαγωγή και ομιλία. Το εδάφιο Παροιμίες 11:2 αναφέρει ότι «η σοφία είναι με τους μετριόφρονες». Ο Ιάκωβος μιλάει για την «πραότητα που χαρακτηρίζει τη σοφία». (Ιακ 3:13) Αν κάποιος διακατέχεται από ζήλια, φιλονικία, κομπασμό ή πείσμα, αυτό υποδηλώνει ότι στερείται αληθινής σοφίας και ότι, αντιθέτως, καθοδηγείται από τη σοφία που είναι «επίγεια, ζωώδης, δαιμονική». Η αληθινή σοφία είναι «ειρηνική, λογική, πρόθυμη να υπακούει». (Ιακ 3:13-18) «Το ραβδί της υπεροψίας βρίσκεται στο στόμα του ανόητου, αλλά τα χείλη των σοφών θα τους φυλάνε». Αυτοί συγκρατούνται σοφά ώστε να μην εκστομίζουν αυθάδη, σκληρά ή επιπόλαια λόγια. (Παρ 14:3· 17:27, 28· Εκ 10:12-14) Από τη γλώσσα και τα χείλη των σοφών βγαίνουν καλομελετημένα, θεραπευτικά, ευχάριστα, ωφέλιμα λόγια (Παρ 12:18· 16:21· Εκ 12:9-11· Κολ 3:15, 16), και αντί να δημιουργούν προβλήματα, αυτά τα άτομα επιζητούν να φέρουν ηρεμία και να “κερδίσουν ψυχές” χρησιμοποιώντας πειστικότητα με σοφό τρόπο.—Παρ 11:30· 15:1-7· 16:21-23· 29:8.

Όσοι γίνονται “σοφοί στα δικά τους μάτια”, εξυψώνοντας τον εαυτό τους πάνω από τους άλλους (ακόμη και πάνω από τον Θεό), είναι χειρότεροι από κάποιον που είναι άφρονας αλλά δεν προσποιείται ότι είναι κάτι άλλο. (Παρ 26:5, 12· 12:15) Τέτοια αλαζονικά άτομα είναι τόσο υπερήφανα ώστε δεν δέχονται διόρθωση. (Παρ 3:7· 15:12· Ησ 5:20, 21) Παραδόξως, τόσο ο τεμπέλης όσο και ο άνθρωπος που αποκτάει πλούτη ρέπουν προς αυτή τη νοοτροπία. (Παρ 26:16· 28:11· παράβαλε 1Τι 6:17.) Ωστόσο, «σκουλαρίκι χρυσό και στολίδι από εξαιρετικό χρυσάφι είναι για το ευήκοο αφτί ο σοφός που παρέχει έλεγχο». (Παρ 25:12) Ναι, «δίνε έλεγχο στον σοφό και θα σε αγαπήσει».—Παρ 9:8· 15:31-33.

Σοφία μέσα στην οικογένεια. Η σοφία οικοδομεί το σπιτικό—όχι απλώς το κτίριο, αλλά την οικογένεια και την επιτυχημένη ζωή της ως μονάδας. (Παρ 24:3, 4· παράβαλε Παρ 3:19, 20· Ψλ 104:5-24.) Οι σοφοί γονείς δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν το ραβδί και τον έλεγχο, αλλά μέσω διαπαιδαγώγησης και συμβουλών προστατεύουν τα παιδιά τους από την αδικοπραγία. (Παρ 29:15) Η σοφή σύζυγος συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην επιτυχία και στην ευτυχία της οικογένειας. (Παρ 14:1· 31:26) Τα παιδιά που υποτάσσονται με σοφία στη γονική διαπαιδαγώγηση φέρνουν χαρά και τιμή στην οικογένεια, υπερασπίζοντας την υπόληψή της ενάντια σε συκοφαντίες ή κατηγορίες, και παρέχουν στους άλλους απόδειξη για τη σοφία και την εκπαίδευση που τους έδωσαν οι πατέρες τους.—Παρ 10:1· 13:1· 15:20· 23:24, 25· 27:11.