“A Yì Fí Ðebǔ ɔ, Un Na Yì”

1, 2. (a) Tinmɛ tomɛyiyi Hwliti kpo Nɔemíi kpo tɔn kpodo aluwɛ e mɛ ye ɖè é kpan. (b) Nɛ̌ tomɛyiyi Hwliti tɔn ka gbɔn vo nú Nɔemíi tɔn gbɔn?

HWLITI ɖò zɔnlin ɖi wɛ ɖò Nɔemíi kpá ɖò ali ɖé jí, gbɔn ayikúngban wɛnjɛ Mɔwabu tɔn, ee yì jǐ bo ɖò faà lɛ é jí. É wá kpò yeɖokponɔ dìn, ye mɛ wè lɛ kɛɖɛ ɖò gblolo ɖaxó ɖé mɛ. Hwliti ɖó ayi wu ɖɔ ablu ko ɖò na jɛ didó jí wɛ, é nyì kɔ kpɔ́n asú tɔn nɔ bo nɔ kanbyɔ éɖée ɖɔ fitɛ ye ka na sɔ́ ta ɖó zǎn enɛ mɛ. É yí wǎn nú Nɔemíi tawun, bo jló na wà nǔ e wu é kpé é bǐ bo dó sixu kpé nukún dó wutu tɔn.

² Ye mɛ wè lɛ bǐ wɛ ɖò wuvɛ̌ mɛ. Nɔemíi ko huzu asúkúsi sín xwè mɔkpan ɖíe, amɔ̌, nǔ yaɖeyaɖe ɖevo lɛ lɛ́ hɛn aluwɛ wá n’i: Vǐ tɔn sunnu wè lɛ kú, Kiliɔni kpo Maxlɔni kpo. Hwliti lɔmɔ̌ ɖò aluwɛ mɛ. Maxlɔni wɛ nyí asú tɔn. Hwliti kpo Nɔemíi kpo xwè fí ɖokpo ɔ, fí ɔ wɛ nyí toxo Bɛteleyɛmu tɔn mɛ ɖò Izlayɛli. É ɖò mɔ̌ có, tomɛyiyi yetɔn gbɔn vo nú yeɖée tɔn ɖò ali ɖé nu. Xwé yì wɛ Nɔemíi ɔ ɖè. Hwliti ɔ ka xwè fí e é ma tuùn ǎ é ɖé bo jó hɛnnumɔ tɔn lɛ, fí e é nɔ nɔ é, kpo nǔ e ko má ɛ lɛ é bǐ kpo dó, kaka jɛ vodun e é nɔ sɛ̀n lɛ é jí.—Xà Hwliti 1:3-6.

 3. Nùkanbyɔ tɛ lɛ sín xósin ka na d’alɔ mǐ bɔ mǐ na ɖi nǔ Hwliti ɖɔhun?

³ Etɛ ka sísɛ́ nyɔnu enɛ bɔ é bló huzuhuzu ɖaxó mɔhun? Nɛ̌ Hwliti ka na mɔ hlɔnhlɔn bo na vɔ́ gbɛzán tɔn blóɖó lobo kpé nukún dó Nɔemíi wu gbɔn? Xósin nùkanbyɔ enɛ lɛ tɔn na d’alɔ mǐ bɔ mǐ na ɖi nǔ Hwliti Mɔwabunu ɔ ɖɔhun. (Lɛ̌vɔ kpɔ́n gbàví “Alɔlyɛnzɔ́ Klewun Ðé.”) Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, mi nú mǐ ni kpɔ́n nǔ e wu nyɔnu wè enɛ lɛ wá tɔ́n ɖò ali gaga enɛ e yì Bɛteleyɛmu é jí é.

4, 5. (a) Etɛwu Nɔemíi sín xwédo ka sɛ̀ tɛn yì Mɔwabu? (b) Tagba tɛ lɛ ka kpé Nɔemíi ɖò Mɔwabu?

⁴ Mɔwabu wɛ Hwliti sù ɖè, tò kpɛví ɖé wɛ bo ɖò zǎnzǎnhweji Xù Kúkú ɔ tɔn. Xá ɖé mɛ wɛ bo ɖò kpó jí, bɔ gbehan wlɛ́wlɛ́ e mɛ atín ɖokpo ɖokpo ɖè é ɖ’emɛ gɔ́ nú tɔdomɛ e gɔ́ngɔ́n lɛ é. Hwenu e adɔ ɖé tlɛ tɔ́n ɖò Izlayɛli é ɔ, gle Mɔwabu tɔn lɛ nɔ nyɔ́ jinukún tawun. Adɔ enɛ e tɔ́n é wu wɛ Hwliti wá tuùn Maxlɔni kpo mɛ tɔn lɛ kpo.—Hwli. 1:1.

⁵ Adɔ e tɔ́n ɖò Izlayɛli é wɛ zɔ́n bɔ Nɔemíi sín asú Elimɛlɛki mɔ ɖɔ emi ɖó na gosin Izlayɛli gɔ́ nú asì emitɔn kpo vǐ emitɔn wè lɛ kpo bo wá sá xwé ɖó Mɔwabu. Tɛnsisɛ ɔ na ko zé nùɖiɖi xwédo ɔ sín mɛ ɖokpo ɖokpo tɔn ɖó axɔ nú, ɖó Izlayɛli-ví lɛ ɖó na nɔ sɛ̀n Jehovah hwɛhwɛ ɖò fí mímɛ́ e é dó gesí nú ye é. (Sɛ́n. 16:16, 17) Nɔemíi kpéwú bo hɛn nùɖiɖi tɔn ɖó gbɛ̀. É ɖò mɔ̌ có, hwenu e asú tɔn kú é ɔ, é nɔ aluwɛ mɛ.—Hwli. 1:2, 3.

6, 7. (a) Etɛwu é ka sixu ko vɛ́ nú Nɔemíi hwenu e vǐ tɔn lɛ da Mɔwabunu é? (b) Aniwu lee Nɔemíi wà nǔ xá vǐ tɔn sí lɛ gbɔn é ka jɛ acɔ́?

⁶ Nɔemíi sixu ko lɛ́vɔ sè wuvɛ̌ hwenu e vǐ tɔn sunnu wè lɛ da nyɔnu Mɔwabunu é. (Hwli. 1:4) É tuùn ɖɔ tɔ́gbó emitɔn Ablaxamu jɛ tagba ɖesu, bo yì mɛ tɔn e nɔ sɛ̀n Jehovah lɛ é mɛ bo d’asì nú vǐ tɔn Izaki. (Bǐb. 24:3, 4) Gudo mɛ ɔ, Mɔyizi Sɛ́n ɔ gb’akpá nú Izlayɛli-ví lɛ ɖɔ ye ni ma lɔn bonu vǐ yetɔn nyɔnu lɛ alǒ sunnu lɛ da jonɔ lɛ ó, ɖó togun Mawu tɔn taa wá jɛ vodun sɛ̀n jí.—Sɛ́n. 7:3, 4.

⁷ É ɖò mɔ̌ có, Maxlɔni kpo Kiliɔni kpo da nyɔnu Mɔwabunu lɛ. Enyi nǔ enɛ tlɛ vɛ́ nú Nɔemíi ɔ, é ɖò gaàn ɖɔ é sɔ́ xomɛnyínyɔ́ kpo wanyiyi kpo dó wà nǔ xá vǐ tɔn sí lɛ, Hwliti kpo Ɔpa kpo. Bɔya é ɖó nukún ɖɔ hweɖenu na wá sù bɔ ye lɔ na sɛ̀n Jehovah. Tan ɔ xlɛ́ lee é cí nú Nɔemíi é ǎ, amɔ̌, mǐ mɔ ɖɔ Hwliti kpo Ɔpa kpo yí wǎn n’i tawun. Kancica ɖagbe enɛ ɔ d’alɔ ye hwenu e awě xò ye é. Ye mɛ wè lɛ ɖebǔ jì vǐ cobo huzu asúkúsi ǎ.—Hwli. 1:5.

 8. Etɛ ka sixu ko dɔn Hwliti sɛkpɔ Jehovah?

⁸ Vodun e Hwliti nɔ sɛ̀n lɛ é ka ko kplɔ́n ɛ lee è sixu wà nǔ gbɔn ɖò awěxomɛ mɔhun lɛ hwenu é à? É na vɛwǔ ɖɔ é ni nyí mɔ̌. Mɔwabunu lɛ nɔ sɛ̀n vodun gègě, Kemɔci wɛ nyí ye bǐ sín gǎn. (Kɛ́n. 21:29) É cí ɖɔ zingidi kpo nǔ baɖabaɖa lɛ kpo, kaka jɛ vǐ lɛ sísɔ́ dó savɔ̌ jí ee tíìn hwenɛnu é nɔ tɔ́n ɖò sinsɛn-biblo Mɔwabunu lɛ tɔn mɛ. Nǔ ɖebǔ e Hwliti na ko kplɔ́n ɖò Maxlɔni alǒ Nɔemíi gɔ́n dó Mawu wanyiyinɔ kpo nùblawukúnúmɛtɔ́ kpo Izlayɛli tɔn Jehovah wu é na ko d’alɔ ɛ bɔ é mɔ vogbingbɔn ɔ. Jehovah nɔ kpacɛ kpo wanyiyi kpo, é nyí adakaxotɔ́ ǎ. (Xà Sɛ́nflínmɛ 6:5.) Hwenu e Hwliti ɖò aluwɛ mɛ é ɔ, é tlɛ sixu ko sɛkpɔ Nɔemíi bo ɖótó nyɔnu mɛxomɔ enɛ kpo jlǒ kpo, bɔ é tín nǔ mɛ n’i dó Mawu Nǔbǐwukpétɔ́ Jehovah, nùjiwǔ tɔn lɛ, kpo lee é nɔ wà nǔ xá togun tɔn kpo wanyiyi kpo kpodo nùblawukúnúmɛ kpo gbɔn é wu.

9-11. (a) Etɛ Nɔemíi, Hwliti, kpo Ɔpa kpo ka wà ɖó kpɔ́? (b) Etɛ lɛ awě ɖěɖee xò Nɔemíi, Hwliti, kpo Ɔpa kpo é ka sixu kplɔ́n mǐ?

⁹ Nɔemíi ɔ, akpàkpà sɔ́ éyɛ dó nǔ e ɖò jijɛ wɛ ɖò tò tɔn mɛ lɛ é sísé wu. É sè gbè ɖokpo ɖò ajɔ̌tɔ́ tomɛyitɔ́ ɖé nu ɖɔ nùɖuɖu ko tíìn ɖò Izlayɛli. Jehovah ko jɔwu togun tɔn. Bɛteleyɛmu ko lɛ́ jɛ nǔ wà sɔgbe kpo tinmɛ tɔn kpo jí, é wɛ nyí “Wɔxúxú Sín Xwé.” Nɔemíi jɛ nǔ sɔ́ jí bo na lɛkɔ yì xwé.—Hwli. 1:6.

¹⁰ Nɛ̌ Hwliti kpo Ɔpa kpo ka na wà nǔ gbɔn? (Hwli. 1:7) Wuvɛ̌ yetɔn lɛ ko zɔ́n bɔ ye vɛ́ kpo asú yetɔn nɔ kpo. É cí ɖɔ Hwliti ɔ, éyɛ vɛ́ kpo Nɔemíi kpo tawun, ɖó xomɛnyínyɔ́ tɔn kpo lee nùɖiɖi e é ɖó nú Jehovah é syɛn sɔ́ é kpo wu. Asúkúsi atɔn lɛ ɖido Judáa ɖó kpɔ́.

¹¹ Hwliti sín tan flín mǐ ɖɔ awě nɔ xò mɛ ɖagbe kpo mɛ nyanya kpo. (Nùnywɛtɔ́xó 9:2, 11) É lɛ́ xlɛ́ mǐ ɖɔ, enyi mɛvívɛ́ mǐtɔn ɖé kú ɔ, é na nyɔ́ ɖɔ mǐ ni ba gbɔdónúmɛ kpo sɔhɛnmɛ kpo ɖò mɛ ɖevo lɛ gɔ́n, ɖò taji ɔ, ɖò mɛ e nɔ ba bibɛtɛn ɖò Mawu e Nɔemíi nɔ sɛ̀n é Jehovah glɔ lɛ é gɔ́n.—Nùnywɛxó 17:17.

12, 13. Aniwu Nɔemíi ka jló ɖɔ Hwliti kpo Ɔpa kpo ni lɛkɔ yì xwé bo ma xwedó emi ó? Nɛ̌ ye mɛ wè lɛ ka wà nǔ gbɔn dó nukɔn?

¹² Ee asúkúsi atɔn lɛ ɖò yiyi wɛ bo ko lín dó Mɔwabu tawun é ɔ, ado jɛ Nɔemíi hu jí. É lin tamɛ kpɔ́n dó nyɔnu wè ɖěɖee kpo é kpo ɖò zinzɔn wɛ lɛ é, kpodo wanyiyi e ye ɖexlɛ́ éyɛ kpo vǐ tɔn sunnu lɛ kpo é jí. Ado ɖò huhu i wɛ ɖɔ é taa lɛ́ dó wuvɛ̌ wuvɛ̌ jí nú ye. Enyi ye jó tò yetɔn dó bo xwedó é ɔ, etɛ é ka na sixu wà nú ye ɖò Bɛteleyɛmu?

¹³ Gudo mɛ ɔ, Nɔemíi ɖɔ nú ye ɖɔ: “Dìn ɔ, mi lɛkɔ yì xwé, bonu mɛ ɖokpo ɖokpo ni yì nɔ tɔn gɔ́n! Mawu Mavɔmavɔ ni nyɔ́ xomɛ dó mi wu, lee mi nyɔ́ xomɛ dó asú mitɔn e kú lɛ kpo nyɛ kpo wu gbɔn é!” É lɛ́vɔ ɖɔ ɖɔ Jehovah ni dó nú ye bonu ye mɛ ɖokpo ɖokpo ni lɛ́ mɔ asú da, bonu gbɛ̀ ni nyɔ́ nú ye. Enɛ gudo ɔ, tan ɔ ɖɔ ɖɔ “é kplá así kɔ nú ye, bo na jó ye dó, bɔ ye bɛ́ avǐ, bo ya ɖesu.” É bɔwǔ ɖɔ è ni mɔ nukúnnú jɛ nǔ e wu Hwliti kpo Ɔpa kpo vɛ́ kpo nyɔnu ayi ɖagbenɔ enɛ e ma nyí ce jɛn na bí nɔ ǎ é kpo é wu. Ye mɛ wè lɛ bǐ ɖɔ n’i ɖɔ: “Éeǒ! Mǐ na xwedó we yì tò towe mɛ.”—Hwli. 1:8-10.

14, 15. (a) Etɛ kɔn wɛ Ɔpa lɛkɔ yì? (b) Nɛ̌ Nɔemíi ka tɛnkpɔn bo xlɛ́ Hwliti ɖɔ é lɔ ɖó na lɛkɔ gbɔn?

¹⁴ É ɖò mɔ̌ có, Nɔemíi yawu jó xó dó kpowun gbɔn mɔ̌ ǎ. É na hwɛjijɔ syɛnsyɛn ɖɔ emi kún sixu wà nǔ kaka ɖé nú ye ɖò Izlayɛli ó, ɖó é sɔ́ ɖó asú bonu é na kpé nukún dó wutu tɔn ǎ, é ka sɔ́ ɖó vǐ sunnu ɖevo lɛ bonu ye na da ǎ, bɔ nukúnɖiɖo ɖé ka sɔ́ ɖè ɖɔ nǔ lɛ na wá ɖyɔ ǎ. É tinmɛ ɖɔ kpé e emi ma kpéwú bo na kpé nukún dó ye wu ǎ é nɔ ɖó akpɔ̀ nú emi tawun. Ɔpa mɔ nukúnnú jɛ nǔ e ɖɔ wɛ Nɔemíi ɖè é mɛ. Mɛ éyɛtɔn lɛ ɖò Mɔwabu, é ɖó nɔ, bɔ xɔ ka lɛ́ ɖò te kpɔ́n ɛ. É cí ɖɔ é na nyɔ́ n’i hú ɖɔ é ni nɔ Mɔwabu. Enɛ wu ɔ, kpo wubla ɖaxó kpo ɔ, é kplá así kɔ nú Nɔemíi dó dó é ɖ’abɔ n’i, lobo lɛkɔ ɖido.—Hwli. 1:11-14.

¹⁵ Hwliti ka ló? Hwɛjijɔ e Nɔemíi na lɛ é kàn é lɔ hǔn. É ɖò mɔ̌ có, mǐ xà ɖɔ: “Hwliti tɛ́ dó asú tɔn nɔ wu, bo gbɛ́ ɖɔ emi kún na jó é dó gbeɖé ó.” Nɔemíi lɛ ɖɔ: “Kpɔ́n, wegɔ towe nɛ lɛkɔ xwè togun tɔn kpo vodun tɔn lɛ kpo kɔn nɛ. Hwi lɔmɔ̌ ni lɛkɔ yì éyɛ ɖɔhun.” (Hwli. 1:15) Xógbe e Nɔemíi dó lɛ é kɔ́n sɛ̀ sín nǔ taji ɖé jí. Ɔpa lɛkɔ yì togun tɔn kɛɖɛ kɔn ǎ, amɔ̌, é lɛ́ lɛkɔ yì “vodun tɔn lɛ” kɔn. Xomɛ hun i ɖɔ é ni kpó ɖò Kemɔci kpo vodun ɖevo lɛ kpo sɛ̀n wɛ. Mɔ̌ jɛn é ka cí nú Hwliti lɔ à?

16-18. (a) Nɛ̌ Hwliti ka ɖè xomɛnyínyɔ́ xlɛ́ gbɔn? (b) Etɛ Hwliti ka sixu kplɔ́n mǐ dó xomɛnyínyɔ́ wu? (Lɛ̌vɔ kpɔ́n fɔtóo nyɔnu wè lɛ tɔn.)

¹⁶ Hwenu e Hwliti kpannukɔn Nɔemíi ɖò gblolo enɛ mɛ é ɔ, é kú dó nǔ e jí é site dó é jí ɖò ayi mɛ. É yí wǎn nú Nɔemíi kpo Mawu e Nɔemíi nɔ sɛ̀n é kpo. Enɛ wu ɔ, Hwliti ɖɔ: “Ma dó tagba nú mì ɖɔ ma jó we dó bo lɛkɔ yì nɔ zɔ nú we ó; a yì fí ɖebǔ ɔ, un na yì; fí e a na nɔ ɔ wɛ un na nɔ. Togun towe wɛ na nyí togun ce; Mawu e a nɔ sɛ̀n ɔ wɛ un na sɛ̀n. Fí e a na kú ɖè ɔ wɛ un na kú ɖè, bɔ è na ɖi mì ɖó finɛ. Enyi kú ɖé ma hu mì ǎ, bonu nyɛɖesunɔ jló bo jɛ vo nú we hǔn, Mawu Mavɔmavɔ ni dɔn tó nú mì, bonu é syɛn hú tódɔnnúmɛ lɛ bǐ!”—Hwli. 1:16, 17.

¹⁷ Xógbe Hwliti tɔn lɛ nyí nùjɔnǔ sɔmɔ̌ bɔ sín xwè 3000 ɖíe ee é kú é ɔ, gbɛtɔ́ lɛ kpó ɖò nǔ e é ɖɔ é flín wɛ. Xógbe tɔn enɛ lɛ ɖè jijɔ taji ɖé xlɛ́ céɖécéɖé, é wɛ nyí xomɛnyínyɔ́. Wanyiyi e Hwliti ɖó é syɛn sɔmɔ̌ bo lɛ́ ɖò gbeji sɔmɔ̌ bɔ é jló na xwedó Nɔemíi yì fí ɖebǔ e é na yì é. Kú kɛɖɛ jɛn sixu klán ye. Togun Nɔemíi tɔn na huzu togun tɔn, ɖó Hwliti ɖò gbesisɔmɛ bo na jó nǔ e é tuùn ɖò Mɔwabu é bǐ dó, kaka jɛ vodun Mɔwabunu lɛ tɔn lɛ jí. Hwliti gbɔn vo nú Ɔpa, ɖó é ɖɔ kpo ayi tɔn bǐ kpo ɖɔ emi jló ɖɔ Mawu Nɔemíi tɔn Jehovah ni nyí Mawu emilɔ tɔn.

¹⁸ Enɛ wu ɔ, ye mɛ wè lɛ kɛɖɛ lɛ́ wlí ali ɖido Bɛteleyɛmu. Sɔgbe kpo nǔlinlɛn ɖé kpo ɔ, aklunɔzán gblamɛ ɖokpo wɛ è sixu zán bo yì tò ɔ mɛ. Amɔ̌, é ɖò gaàn ɖɔ ye ɖò aluwɛ mɛ có, ye na akɔnkpinkpan yeɖée ɖò ali ɔ xò.

19. Nɛ̌ a ka lin ɖɔ mǐ sixu xwedó xomɛnyínyɔ́ Hwliti tɔn sín kpɔ́ndéwú gbɔn ɖò xwédo mǐtɔn mɛ, xɔ́ntɔn mǐtɔn lɛ tɛntin, kpo agun mɛ kpo?

¹⁹ Fí ɖebǔ ɖè ɖò gbɛ̀ elɔ mɛ bɔ aluwɛ mɛ ninɔ hán ɖè ǎ. Ðò hwe mǐtɔn nu, ee Biblu ylɔ ɖɔ “hwenu vɛwǔ lɛ” é ɔ, nǔ e nɔ zɔ́n bɔ è nɔ nɔ aluwɛ mɛ lɛ é bǐ wɛ nɔ xá mǐ. (2 Tim. 3:1) Enɛ wu ɔ, jijɔ e mǐ mɔ ɖò Hwliti sí é ɖò taji hugǎn ɖò égbé. Wanyiyi e è nɔ ɖó nú mɛɖé majomajo é wɛ nɔ nyí xomɛnyínyɔ́. É nyí hlɔnhlɔn ɖé bo nɔ sísɛ́ mɛ dó nǔ ɖagbe kɔn ɖò gbɛ̀ elɔ e ɖò ablu dó wɛ é mɛ. Mǐ ɖó hudo tɔn ɖò alɔwliwli, kancica xwédo tɔn lɛ, xɔ́ntɔn zunzun, kpo agun Klisanwun tɔn kpo mɛ. (Xà 1 Jaan 4:7, 8, 20.) Enyi mǐ nɔ tɛnkpɔn bo nɔ ɖó wanyiyi mɔhun ɔ, é xlɛ́ ɖɔ mǐ ɖò kpɔ́ndéwú Hwliti tɔn e è ma sixu sɔ́ jlɛ́ dó ɖevo wu ǎ é xwedó wɛ nɛ.

20-22. (a) Nɛ̌ Mɔwabu e Nɔemíi nɔ é ka wà nǔ dó wutu tɔn gbɔn? (b) Linlin agɔ tɛ Nɔemíi ka ɖó dó wuvɛ̌ tɔn lɛ wu? (Lɛ̌vɔ kpɔ́n Jaki 1:13.)

²⁰ Nǔ ɖokpo wɛ nyí ɖɔ è ni ɖɔ ɖɔ emi nɔ nyɔ́ xomɛ, nǔ ɖevo sésé wɛ nyí ɖɔ è ni mɔ xomɛnyínyɔ́ ɖò nǔwiwa mɛtɔn lɛ mɛ. Ali hun nú Hwliti bonu é na ɖè xomɛnyínyɔ́ tɔn xlɛ́ Nɔemíi kpo Jehovah e é ɖè b’ɛ nyí Mawu tɔn é kpo.

²¹ Nyɔnu wè lɛ wá wá Bɛteleyɛmu. Gletoxo ɖé wɛ bo ɖó kilomɛtlu 10 mɔ̌ dó tofɔligbé Jeluzalɛmu tɔn. É cí ɖɔ ɖ’ayǐ ɔ, Nɔemíi kpo xwédo tɔn kpo nyí mɛ nukúnɖeji lɛ ɖò toxo kpɛví enɛ mɛ, ɖó toxo ɔ bǐ xò zǐn hwenu e é lɛkɔ wá é. Nyɔnu e ɖò finɛ lɛ é sixu ko kpɔ́n ɛ tlítlí, bo nɔ kanbyɔ yeɖée ɖɔ: “Nɔemíi jɛn wɛ à?” É ɖò gaàn ɖɔ, Mɔwabu e é nɔ é na ko zɔ́n bɔ é huzu tawun; nukúnmɛ tɔn kpo nǔwiwa tɔn kpo na ko xlɛ́ ɖɔ é jiya bo nɔ aluwɛ mɛ nú xwè gègě.—Hwli. 1:19.

²² Nɔemíi tinmɛ lee gbɛ̀ tɔn wá vɛwǔ sɔ́ é nú hɛnnumɔ enɛ lɛ kpo nɔzo tɔn ɖ’ayǐ tɔn enɛ lɛ kpo. É tlɛ lin ɖɔ è ɖó na ɖyɔ nyikɔ tɔn Nɔemíi ɔ, ee sín tinmɛ nyí “Ðɛkpɛ Ce” é dó Mala, tinmɛ tɔn wɛ nyí “vivɛ̌.” A mɔ nǔblanɔwu dìn à! Ði Jɔbu e nɔ gbɛ̀ jɛ nukɔn n’i é ɖɔhun ɔ, é lin ɖɔ Jehovah Mawu wɛ hɛn wuvɛ̌ lɛ wá n’i.—Hwli. 1:20, 21; Jɔb. 2:10; 13:24-26.

23. Etɛ Hwliti ka jɛ linlin jí? Tuto tɛ ka ɖò Mɔyizi Sɛ́n ɔ mɛ nú wamamɔnɔ lɛ? (Lɛ̌vɔ kpɔ́n tinmɛ e ɖò dò é.)

²³ Ee ye mɛ wè lɛ ɖò Bɛteleyɛmu é ɔ, Hwliti jɛ nǔ linkpɔ́n dó lee é na kpé nukún dó éɖesunɔ kpo Nɔemíi kpo wu ganji gbɔn é jí. É sè ɖɔ tuto wanyiyinɔ ɖé ɖò Sɛ́n e Jehovah na togun tɔn ɖò Izlayɛli é mɛ nú wamamɔnɔ lɛ. È lɔn nú ye bɔ ye nɔ yì gle lɛ mɛ ɖò nǔkún-yíyá hwenu, bo nɔ xwedó nǔkún-yatɔ́ lɛ bo nɔ ya nǔkún e ye blɛ́ lɛ é gɔ́ nú ɖěɖee nyɔ́ ɖò gle lɛ sín tó kpo zwe lɛ jí kpo é.a—Lev. 19:9, 10; Sɛ́n. 24:19-21.

24, 25. Etɛ Hwliti ka wà hwenu e é ɖó kosɔ ɖagbe bo tɔ́n ɖò Bowozi sín gle mɛ é? Nɛ̌ nǔkún cyancyan ɖò fí e nǔkún-yatɔ́ lɛ ko gbɔn dín é sín azɔ̌ ɔ ka nɔ nyí gbɔn?

²⁴ Ɔji yiya hwenu wɛ, bɔya ɖò Lidosun mɛ sɔgbe kpo sunzanwema égbé tɔn kpo, bɔ Hwliti ɖido gle lɛ mɛ bo na kpɔ́n mɛ e na sixu jó é dó bɔ é na w’azɔ̌ sɔgbe kpo tuto enɛ e ɖè nú wamamɔnɔ lɛ é kpo é. É ɖó kosɔ ɖagbe bo yì tɔ́n ɖò gle Bowozi tɔn lɛ mɛ. Dawe dɔkunnɔ ɖé wɛ bo ɖó gle éɖesunɔ tɔn gègě, lobo lɛ nyí hɛnnumɔ Nɔemíi sín asú Elimɛlɛki tɔn. Sɛ́n ɔ na acɛ Hwliti bonu é na cyan nǔkún ɖò fí e nǔkún-yatɔ́ lɛ ko gbɔn dín é có, é dó ta gle ɔ mɛ kpowun bo jɛ azɔ̌ wà jí ǎ; é tó byɔ gbè nǔkún-yatɔ́ lɛ sín gǎn hwɛ̌. Gǎn ɔ na ɛ gbè tɔn, bɔ enɛ gudo ɔ, Hwliti yawu jɛ azɔ̌ wu.—Hwli. 1:22–2:3, 7.

²⁵ Lin tamɛ kpɔ́n ɖɔ Hwliti ɖò nǔkún-yatɔ́ lɛ xwedó wɛ. Hwenu e ye na ɖò ɔji ɔ ya wɛ kpo nǔkún-yanú yetɔn lɛ kpo é ɔ, éyɛ na nɔ nɔte bo cyan ɖěɖee kɔn nyì kɔ́ mɛ lɛ é alǒ ɖěɖee ye blɛ́ lɛ é, é na nɔ tò ɔji kàn lɛ ɖó kpɔ́ bo na nɔ bɛ́ ye wá yì fí ɖokpo, bo na dó sixu wá só bo ɖè kwín lɛ sín mɛ. Azɔ̌ ɖé wɛ bo vɛwǔ bo nɔ vɔ mɔ̌ ǎ, bɔ enyi ganmɛ ɖò yiyi wɛ ɔ, é nɔ lɛ́ ɖò wuvɛ̌ d’eji wɛ. É ɖò mɔ̌ có, Hwliti kpan akɔ́n; enyi é nɔte ɔ, dɛ̌n e ɖò nukɔn tɔn é wǎ gbé jɛn é ja nɛ alǒ é na ɖu nǔ klewun ɖé.

26, 27. Mɛ alɔkpa tɛ Bowozi ka nyí? Nɛ̌ é ka wà nǔ xá Hwliti gbɔn?

²⁶ Nǔ ɖebǔ xlɛ́ ɖɔ Hwliti ɖó nukún ɖɔ è na ɖó ayi emi wu ǎ, amɔ̌, è ɖó ayi wutu tɔn. Bowozi mɔ ɛ bo kàn mɛ e é nyí é byɔ nǔkún-yatɔ́gán ɔ. Bowozi ɔ, nya nùɖitɔ́ nukúnɖeji ɖé wɛ. É dó gbè azɔ̌watɔ́ tɔn lɛ bo ɖɔ: “Mawu Mavɔmavɔ ni nɔ kpɔ́ xá mi.” Ye mɛ ɖé lɛ sixu ko nɔ w’azɔ̌ n’i ayihɔngbe ayihɔngbe alǒ tlɛ sixu ko nyí jonɔ. Ye lɔ yí gbè n’i gbɔn alɔkpa ɖokpo ɔ mɛ. Bowozi nyí mɛxomɔ ɖé bo yí wǎn nú Jehovah, é wà nǔ xá Hwliti tɔ́ ɖé ɖɔhun.—Hwli. 2:4-7.

²⁷ Bowozi ɖɔ nú Hwliti ɖɔ é ni nɔ wá cyan nǔkún ɖò fí e nǔkún-yatɔ́ lɛ ko gbɔn dín é ɖò gle emitɔn lɛ mɛ, bo nɔ nɔ nyɔnu e ɖò azɔ̌ wà nú emi wɛ lɛ é kpá bonu sunnu e ɖò azɔ̌ wà wɛ lɛ é ɖě ni ma dó tagba n’i ó. É tɛnkpɔn bonu Hwliti ni nɔ mɔ nǔ ɖu ɖò nùɖuɖu hwenu. (Xà Hwliti 2:8, 9, 14.) Nǔ e lɛ́ ɖò taji bǐ é wɛ nyí ɖɔ, é dokú n’i lobo lɛ́ dó wusyɛn lanmɛ n’i. Gbɔn nɛ̌ é?

28, 29. (a) Nyikɔ ɖagbe tɛ Hwliti ka ɖó? (b) Nɛ̌ a ka sixu ba bibɛtɛn ɖò Jehovah glɔ Hwliti ɖɔhun gbɔn?

²⁸ Hwenu e Hwliti kàn nǔ e wu Bowozi nyɔ́ xomɛ dó éyɛ mɛ e nyí jonɔ é wu é byɔ ɛ é ɔ, é ɖɔ n’i ɖɔ emi sè nǔ e é wà nú asú tɔn nɔ Nɔemíi é bǐ. Bɔya Nɔemíi na ko kpa susu nú wanyinamɔ tɔn Hwliti ɖò nyɔnu Bɛteleyɛmu tɔn lɛ gɔ́n, bɔ Bowozi sè. É lɛ́ tuùn ɖɔ Hwliti ko jɛ Jehovah sɛ̀n jí, ɖó é ɖɔ n’i ɖɔ: “Mawu Mavɔmavɔ, Mawu Izlayɛli tɔn e sín awa glɔ a wá hɔn hwla cí ɔ, ni sú nǔ e a wà ɔ sín axɔ we, é ni na ajɔ tɔn we, nú é ni túnflá.”—Hwli. 2:12.

²⁹ Kpɔ́n lee xógbe enɛ lɛ na ko dó wusyɛn lanmɛ nú Hwliti sɔ é! Nugbǒ ɔ, é ba bibɛtɛn ɖò awa Jehovah Mawu tɔn lɛ glɔ, lee xɛ sín vǐ ɖé nɔ tɛ́ dó nɔ tɔn e ɖò alɔ cyɔn jǐ tɔn wɛ é wu gbɔn é ɖɔhun. É dokú nú Bowozi nú jiɖiɖe nina mɛ sín xó e é ɖɔ n’i é. Enɛ gudo ɔ, é lɛ́ jɛ azɔ̌ wà jí kaka bɔ gbadanu sù.—Hwli. 2:13, 17.

30, 31. Etɛ kpɔ́ndéwú Hwliti tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ dó lee mǐ na nɔ w’azɔ̌ gbɔn é, lee Jehovah e mǐ tuùn é na sù nukún mǐtɔn mɛ sɔ́ é, kpo xomɛnyínyɔ́ kpo wu?

³⁰ Lee Hwliti ɖè nùɖiɖi xlɛ́ gbɔn é nyí kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖé nú mǐ mɛ e ɖò tagba jɛ wɛ ɖò hwenu akwɛyózó tɔn elɔ lɛ mɛ é bǐ. É lin gbeɖé ɖɔ mɛ ɖevo lɛ ɖó na kpé nukún dó emi wu ɖó emi nyí asúkúsi ɖé wutu ǎ, enɛ wu ɔ, nǔ ɖebǔ e è na ɛ é nɔ sù nukún tɔn mɛ. Bo na dó sixu kpé nukún dó wanyinamɔ tɔn wu ɔ, azɔ̌syɛnsyɛnwiwa nú hwenu gègě nɔ hu winnya n’i ǎ, é na bo ma tlɛ nyí azɔ̌ jɔ azɔ̌ ɖé ǎ ɔ nɛ. É xwedó wě nùnywɛ tɔn e è ɖè xá ɛ dó lee é na w’azɔ̌ wuyɛyɛ̌-afɔyɛ́yɛ́ kpo gbɛ̌ ɖagbe lɛ kpo gbɔn é wu é. Nǔ e ɖò taji bǐ é wɛ nyí ɖɔ, ayi tɔn fɛ́ sín jí gbeɖé ɖɔ Tɔ́ tɔn Jehovah Mawu glɔ wɛ bibɛtɛn tɔn nugbǒ ɔ ɖè ǎ.

³¹ Enyi mǐ ɖè xomɛnyínyɔ́ xlɛ́ Hwliti ɖɔhun, bo xwedó mɛɖesɔhwe tɔn, azɔ̌syɛnsyɛnwiwa tɔn kpo lee Jehovah e é wá tuùn é sù nukún tɔn mɛ sɔ́ é kpo sín kpɔ́ndéwú ɔ, mǐ na mɔ ɖɔ nùɖiɖi mǐ lɔ tɔn na huzu kpɔ́ndéwú ɖé nú mɛ ɖevo lɛ. Amɔ̌, nɛ̌ Jehovah ka kpé nukún dó Hwliti kpo Nɔemíi kpo wu gbɔn? Mǐ na ɖɔ xó d’eji ɖò wemata e bɔ d’ewu é mɛ.