Klisanwun lɛ Ðó Na Nyi Gbɔjɛzán ɔ Wɛ À?
Xósin e Biblu na é
É byɔ ɖɔ Klisanwun lɛ ni nyi gbɔjɛzán aklunɔzán gbla ɖokpo ɖokpo mɛ tɔn ɖé ǎ. “Klisu sín sɛ́n ɔ,” ee mɛ è ma byɔ ɖɔ è ni nyi gbɔjɛzán ɔ ɖè ǎ é glɔ́ wɛ Klisanwun lɛ ɖè. (Galatinu lɛ 6:2; Kolosinu lɛ 2:16, 17) Etɛwu mǐ ka sixu kú dó enɛ jí? Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, mǐ ni gbéjé fí e Gbɔjɛzán ɔ bɛ́sín é kpɔ́n.
Etɛ ka nyí Gbɔjɛzán ɔ?
Xókwín “gbɔjɛzán” ɔ, xókwín Ebléegbe tɔn e tinmɛ tɔn nyí “gbɔjɛ; ɖǒ te” é mɛ wɛ é gosin. É tɔ́n azɔn nukɔntɔn ɔ ɖò sɛ́n ɖěɖee è na akɔta Izlayɛli hwexónu tɔn tɔn lɛ é mɛ. (Tíntɔ́n 16:23) Ði kpɔ́ndéwú ɔ, sɛ́n ɛnɛgɔ́ e ɖò Sɛ́n Wǒ lɛ mɛ é ɖɔ: “Ma wɔn gbɔjɛzán ɔ ó, nɔ sɔ́ ɖó vo nú nyɛ Mawu Mavɔmavɔ. Azǎn ayizɛ́n wɛ ɖò te nú we ɖò aklunɔzán gbla ɖokpo mɛ, bɔ a na dó wà azɔ̌ towe lɛ bǐ na. Loɔ, azǎn tɛnwegɔ́ ɔ, gbɔjɛzán wɛ; gbɔjɛzán ɔ, nyɛ Mawu Mavɔmavɔ, Mawu towe ɔ tɔn wɛ. Ma wà azɔ̌ ɖebǔ gbè enɛ ɔ gbè ó.” (Tíntɔ́n 20:8-10) Gbɔjɛzán ɔ nɔ bɛ́ ɖò Axɔ́suzángbe hwenu e hwe yì xɔ é bo nɔ fó ɖò Síbígbe hwenu e hwe yì xɔ é. Hwe enɛ nu ɔ, Izlayɛli-ví lɛ sixu tɔ́n sín xwé yetɔn lɛ gbè, flɔ́ myɔ, ba nakí, alǒ hɛn agban ǎ. (Tíntɔ́n 16:29; 35:3; Kɛ́nsísɔ́ 15:32-36; Jelemíi 17:21) Hwɛ syɛnsyɛn ɖé huhu wɛ Gbɔjɛzán sɛ́n ɔ gbigba nyí.—Tíntɔ́n 31:15
Azǎn ɖevo lɛ tíìn ɖò sunzánwema Jwifu lɛ tɔn mɛ, ɖi xwè 7gɔ́ ɔ kpo 50gɔ́ ɔ kpo, bɔ è nɔ ylɔ́ ye lɔ ɖɔ gbɔjɛzán. Ðò Gbɔjɛzán sín xwè lɛ mɛ ɔ, è na lɛ̀ gle ǎ, è ka na dó cɔcɔ nú Izlayɛli-ví lɛ bonu ye na sú axɔ́ e ɖò kɔ yetɔn lɛ é ǎ.—Levíi ví lɛ 16:29-31; 23:6, 7, 32; 25:4, 11-14; Sɛ́nflínmɛ 15:1-3.
Vɔsisa Jezu tɔn zɔ́n bɔ Gbɔjɛzán sín sɛ́n ɔ sɔ́ w’azɔ̌ ǎ
Etɛwu Gbɔjɛzán sɛ́n ɔ ma ka kúnkplá Klisanwun lɛ ǎ?
Mɛ e ɖò Sɛ́n e è na gbɔn Mɔyizi jí lɛ é glɔ́ lɛ é kɛɖɛ wɛ gbɔjɛzán sɛ́n ɔ kan. (Sɛ́nflínmɛ 5:2, 3; Ezekiyɛli 20:10-12) Mawu byɔ togun ɖevo gbeɖé ɖɔ é ni nyi gbɔjɛzán ɔ ǎ. Gɔ́ na ɔ, è tlɛ ɖè Jwifu lɛ ‘sín Mɔyizisɛ́n ɔ sín acɛ mɛ,’ kaka jɛ Sɛ́n Wǒ lɛ jí, gbɔn vɔsisa Jezu Klisu tɔn gblamɛ. (Hlɔmanu lɛ 7:6, 7; 10:4; Galatinu lɛ 3:24, 25; Efɛzinu lɛ 2:15) Klisanwun lɛ nɔ tɛ́dó Mɔyizisɛ́n ɔ wu ǎ, é nyɔ́ wà ɔ, ye nɔ xwedó sɛ́n ɖaxó hugǎn ɔ, é wɛ nyí wanyiyi sín sɛ́n ɔ.—Hlɔmanu lɛ 13:9, 10; Eblée lɛ 8:13.
Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ ɖé lɛ dó Gbɔjɛzán ɔ wu
Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: Hwenu e Mawu gbɔjɛ ɖò azǎn tɛnwegɔ́ ɔ gbè é wɛ é ɖó Gbɔjɛzán ɔ ayǐ.
Nǔgbo: Biblu ɖɔ: “É xoɖɛ dó azǎn tɛnwegɔ́ ɔ jí, bo ɖè ɖó vo, ɖó ee é wà azɔ̌ tɔn lɛ bǐ fó ɔ, azǎn enɛ ɔ gbè wɛ é gbɔjɛ.” (Bǐbɛ̌mɛ 2:3) Sɛ́n e è dó nú gbɛtɔ́ é ɖé wɛ ɖò wemafɔ enɛ mɛ ǎ, loɔ, xó e kúnkplá nǔ e Mawu wà ɖò azǎn tɛnwegɔ́ nǔ lɛ dídá tɔn gbè é ɖé wɛ. Biblu ɖɔ mɛ ɖebǔ sín xó b’ɛ nyi Gbɔjɛzán ɔ jɛ nukɔn nú Mɔyizi sín táan ǎ.
Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: Izlayɛli-ví lɛ ko ɖò Gbɔjɛzán sɛ́n ɔ glɔ́ cobɔ è wá na ye Mɔyizisɛ́n ɔ.
Nǔgbo: Mɔyizi ɖɔ nú Izlayɛli-ví lɛ ɖɔ: “Mawu Mavɔmavɔ, Mawu mǐtɔn jɛ akɔ xá mǐ ɖò Holɛbu,” fí ɖé wɛ bo lɛlɛ̌ dó Sinayíi Só ɔ. Gbɔjɛzán sɛ́n ɔ ɖò akɔjijɛ enɛ mɛ. (Sɛ́nflínmɛ 5:2, 12) Linlin e Izlayɛli-ví lɛ ɖó dó Gbɔjɛzán ɔ wu é xlɛ́ ɖɔ nǔ yɔyɔ̌ wɛ é nyí nú ye. Enyi Izlayɛli-ví lɛ ko ɖò Gbɔjɛzán sɛ́n ɔ glɔ́ hwenu e ye ɖò Ejipu é wɛ ɔ, nɛ̌ é ka na lɛ́ flín ye ɖè e è ɖè ye tɔ́n sín Ejipu é, lee Mawu ɖɔ gbɔn é gbɔn? (Sɛ́nflínmɛ 5:15) Etɛwu é ka na lɛ́ byɔ ɖɔ è ni ɖɔ nú ye ɖɔ ye ni ma bɛ́ mana ɖò azǎn tɛnwegɔ́ ɔ jí ó? (Tíntɔ́n 16:25-30) Gɔ́ na ɔ, azɔn nukɔntɔn e mɛɖé gbà Gbɔjɛzán sɛ́n ɔ é ɔ, aniwu ye ma ka tuùn lee ye na ɖeɖɛ xó ɔ gbɔn é ǎ?—Kɛ́nsisɔ́ 15:32-36.
Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: Gbɔjɛzán ɔ, akɔjijɛ e na nɔ ayǐ kaka sɔyi é ɖé wɛ, enɛ wu ɔ, è ɖó na kpò ɖò nyinyi wɛ.
Nǔgbo: Lilɛdógbeɖevomɛ ɖé lɛ ɖɔ dó Gbɔjɛzán ɔ wu ɖɔ “akɔjijɛ ɖé wɛ é nyí, bo ɖ’ayǐ kaka sɔyi.” (Tíntɔ́n 31:16) É ɖò mɔ̌ có, xókwín Ebléegbe tɔn e è lilɛ dó “kaka sɔyi” é sín tinmɛ sixu lɛ́ nyí ɖɔ “è kún ɖɔ hwenu e é na fó dó é ó,” é nyí nú hwenu mavɔmavɔ dandan ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, Biblu zán xókwín ɖokpo ɔ dó ɖɔ xó dó vɔsanúxwlémawutɔ́zɔ́ Izlayɛli-ví lɛ tɔn e Mawu wá ɖó te ɖò xwè 2 000 mɔ̌ ɖíe é wu.—Tíntɔ́n 40:15; Eblée lɛ 7:11, 12.
Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: Klisanwun lɛ ɖó na nyi Gbɔjɛzán ɔ, ɖó Jezu lɔ wà mɔ̌.
Nǔgbo: Jezu nyi Gbɔjɛzán ɔ ɖó Jwifu ɖé wɛ n’i bɔ é ɖò dandan ɖɔ é ni setónú nú Mɔyizisɛ́n ɔ sín hwenu e è jì i é. (Galatinu lɛ 4:4) Ee Jezu kú gudo é ɔ, Akɔjijɛsɛ́n enɛ e mɛ Gbɔjɛzán sɛ́n ɔ ɖè é sɔ́ w’azɔ̌ ǎ.—Kolosinu lɛ 2:13, 14.
Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: Ee mɛsɛ́dó Pɔlu huzu Klisanwun é ɔ, é nyi Gbɔjɛzán ɔ.
Nǔgbo: Pɔlu yì kplɔ́ngbasá lɛ ɖò Gbɔjɛzángbe, amɔ̌, é nyí bo na dó xò kpóɖó nú Jwifu lɛ ɖò nǔwiwa yetɔn lɛ mɛ wɛ ǎ. (Mɛsɛ́dó 13:14; 17:1-3, nwt; 18:4) É nyɔ́ wà ɔ, é xwedó aca hwe ɔ nu tɔn, bo yì jlá wɛnɖagbe ɔ mɛ lɛ ɖò kplɔ́ngbasá lɛ, ɖó è sixu ylɔ́ xóɖɔtɔ́ jonɔ lɛ bɔ ye na xwlé xóɖiɖɔ mɛ ɖěɖee kplé bá sɛn Mawu lɛ é. (Mɛsɛ́dó 13:15, 32) Pɔlu jlá wɛn ɔ “ayihɔngbe ayihɔngbe,” é nyí Gbɔjɛzángbe kɛɖɛ ǎ.—Mɛsɛ́dó 17:17, nwt.
Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: Aklunɔzángbe wɛ nyí Gbɔjɛzán Klisanwun lɛ tɔn.
Nǔgbo: È ɖegbe nú Klisanwun lɛ ɖò fí ɖě ɖò Biblu mɛ ɖɔ ye ni sɔ́ Aklunɔzángbe dó ɖó azǎn e gbè ye na gbɔjɛ bo sɛn Mawu é ǎ. Nú Klisanwun bǐbɛ̌mɛ tɔn lɛ ɔ, azɔ̌zán wɛ Aklunɔzángbe nyí azǎn ɖě lɛ ɖɔhun. The International Standard Bible Encyclopedia ɖɔ: “Xwè kanweko 4gɔ́ ɔ mɛ wɛ Aklunɔzángbe wá jɛ Gbɔjɛzán ɖɔhun cí jí, hwenu e Constantin [ee nyí dada Hlɔma tɔn pagáwun ɖé é] ɖè gbeta tɔ́n ɖɔ è kún ɖó na nɔ wà azɔ̌ ɖé lɛ ɖò Aklunɔzángbe ó é.”a
Bɔ wemafɔ ɖěɖee ka ba nǔ mɛ na xlɛ́ ɖɔ Aklunɔzángbe nyí azǎn bǔnɔ ɖé lɛ é ka lo? Biblu ɖɔ ɖɔ mɛsɛ́dó Pɔlu ɖu nǔ ɖó kpɔ́ xá nǔɖitɔ́ hatɔ́ tɔn lɛ ɖò “azǎn nukɔntɔn e ɖò aklunɔzán gblamɛ ɔ” gbè, é wɛ nyí Aklunɔzángbe. Amɔ̌, enɛ sɔgbe ɖó Pɔlu ɖó na gosin gɔ̌n yetɔn ayihɔngbe tɔn. (Mɛsɛ́dó 20:7) Mɔ̌ ɖokpo ɔ, è ɖɔ nú agun ɖé lɛ ɖɔ “azǎn nukɔntɔn e ɖò aklunɔzán gblamɛ é tɛgbɛ,” enɛ wɛ nyí Aklunɔzángbe lɛ ɔ, ye ni nɔ ɖè akwɛ ɖó vo nú sɔhɛnmɛzɔ́ lɛ. Amɔ̌, wěɖexámɛ ɖé kpowun wɛ nyí enɛ dó lee è na bló akwɛzinzan mɛɖesunɔ tɔn lɛ sín tuto gbɔn é wu. Ye nɔ sɔ́ akwɛ enɛ lɛ wá jó ɖò fí e ye nɔ bló kplé ɖè é ǎ, xwégbe wɛ ye nɔ hɛn ɖó.—1 Kɔlɛntinu lɛ 16:1, 2.
Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ: É nyla ɖɔ è ni nɔ sɔ́ azǎn ɖé ɖó vo ɖò aklunɔzán gbla ɖokpo ɖokpo mɛ bo gbɔjɛ lobo sɛn Mawu.
Nǔgbo: Biblu jó Klisanwun ɖokpo ɖokpo dó bonu é na wá gbeta tɔn kɔn.—Hlɔmanu lɛ 14:5.
a Lɛ̌ kpɔ́n New Catholic Encyclopedia, Wegɔ́, Akpáxwé 13, wexwɛ 608.